Научная статья на тему 'МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИ ҲАРАКАТ ФАОЛЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ'

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИ ҲАРАКАТ ФАОЛЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
164
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНТИРИШ / ҲАРАКАТ қОБИЛИЯТЛАРИ / РИВОЖЛАНИШ ДАРАЖАСИНИ ТАДқИқ ЭТИШ / ЁШ ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Aрипова В.Б.

Ушбу мақолада мактабгача ёшдаги болаларда жисмоний тайёргарлик даражаси ва ҳаракат қобилиятларини ривожланиш даражаси тадқиқот натижалари тақдим этилган, жисмоний сифатлар ҳамда ҳаракат билим ва кўникмаларини шакллантиришда ёш ҳусусиятлари очиб берилган.В статье представлены результаты исследования уровня физической подготовленности и уровня развития двигательных способностей дошкольников. Выявлены возрастные особенности развития физических качеств и формирования двигательных умений и навыков.The article presents the results of the evaluation of the physical fitness and motor development levels in preschool children. The data demonstrates age characteristics of development of physical qualities and motor skills and abilities.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИ ҲАРАКАТ ФАОЛЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ»

Мустакил изланувчи В.Б. АРИПОВА1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистон

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИ

Муаллиф билан богланиш учун:

vasila@gmaH.com

Аннотация

ХДРАКАТ ФАОЛЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

Annotation

В статье представлены результаты исследования уровня физической подготовленности и уровня развития двигательных способностей дошкольников. Выявлены возрастные особенности развития физических качеств и формирования двигательных умений и навыков.

Ключевые слова: физическое развитие, двигательные способности, исследование уровень развития, возрастные особенности.

Ушбу маколада мактабгача ёшдаги болаларда жисмоний тайёргарлик даражаси ва харакат кобилиятларини ривожланиш даражаси тадкикот натижалари такдим этилган, жисмоний сифатлар х,амда харакат билим ва куникмаларини шакллантиришда ёш хусу-сиятлари очиб берилган.

Калит сузлар: жисмоний ривожлантириш, царакат цобилиятлари, ривожланиш дара-жасини тадциц этиш, ёш хусусиятлари.

The article presents the results of the evaluation of the physical fitness and motor development levels in preschool children. The data demonstrates age characteristics of development of physical qualities and motor skills and abilities.

Key words: physical qualities, motor abilities, evaluation of the CeaeC of deaeCopment, sge characteristics.

Долзарблиги. Мактабгача таълим тизимини ривожлантириш тугилгандан мактабгача булган ёшдаги болаларнинг жисмоний фаоллигини ошириш, жисмоний кобилиятларини ривожлантириш муам-моларини хал этиш учун янги усулларни яратиш, мактабгача ва бошлангич таълим ташкилотларида жисмоний тарбия буйича замонавий педагогик тизим-ларни ишлаб чикиш, оилада ёш ота-оналарнинг фар-зандларига эрта таълим беришларини таъминловчи (early learning sistemy) тизимларини йулга куйиш каби мухим масалаларни ечиш вазифалари ва методоло-гияларини ишлаб чикиш зарурияти юзага келмокда.

Республикамизда сунги йилларда мактабгача таълим тизими инфра тузилмасини янгилаш, бунда мактабгача таълим тизимининг таълим сифати ва моддий-техник жихатдан янги боскичга олиб чикиш вазифаси белгилаб берилган."Мактабгача ёшдаги болаларнинг камров даражасини айнан 6-7 ёш кесимида 85-90% га ошириш, чекка кишлокларда хусусий ва давлат шерикчилик асосидаги фаолият юритаётган мактабгача таълим ташкилотлари сонини ва сифатини кескин ошириш буйича давлат сиёсати даражаси-даги йирик ислохатлар боскичма-боскич 2017-2021 йиллари оралигида тулик амалга оширилди. Аммо, хозирги кунда мактабгача ёшдаги болаларни жисмо-ний кобилиятларини ривожлантириш буйича ижобий ишлар килинган булсада, компьютер ёки уяли алока воситаларида берилаётган хар хил уйинлар уларнинг соглигига, жисмоний ривожланишига, тайёргарлик даражасига уз таъсирини курсатиб келмокда. "Илк ва мактабгача ёшдаги болалар ривожланишига куйила-диган давлат талаблари" стандартлаштирилганлиги, мактабгача ёш давридаги болаларнинг 80%дан ортиги давлат ва хусусий мактабгача таълим ташкилотларига камраб олинганлигини илк бора "Мактабгача таълим ва тарбия тугрисида"ги Узбекистон Республика-си конунининг кучга кирганлиги билан изохлаш

мумкин. Шу боисдан харакатли уйинларни куллаш оркали мактабгача ёшдаги болаларнинг жисмоний кобилиятларини риожлантириш ва саломатлигини мустахкамлаш бугунги кундаги олдимизда турган долзарб вазифалардан саналади.

Тадкикотнинг максади мактабгача ёшдаги бола-ларни харакат фаоллигини оширишнинг инновацион технологиялари ривожлантиришдан иборат. Тадкикотнинг вазифалари: мактабгача ёшдаги болаларнинг жисмоний си-фатларини ривожлантиришга каратилган харакатли уйинлар картотекасини ишлаб чикиш;

мактабгача ёшдаги болалар кадди-коматини ша-кллантиришда машгулотлар жараёнига ноанъанавий гимнастика воситаларини саралаш оркали микро-машгулотларни ишлаб чикиш;

Тадкикотнинг объекти сифатида мактабгача ёшдаги болалар билан олиб бориладиган жисмоний тарбия машгулотлари жараёни олинган.

Тадкикотнинг предметини мактабгача ёшдаги болаларда жисмоний кобилиятларини ривожланти-риш буйича харакатли уйинларни куллаш жараёни ташкил килади.

Тадкикотнинг усуллари. Тадкикотда илмий-ус-лубий адабиёт маълумотлари буйича муаммонинг холатини урганиш ва тахлил килиш, мактабгача ёшдаги болалар жисмоний тарбиясининг илгор тажри-баларини тахлил килиш ва умумлаштириш, педагогик кузатув ва педагогик тажриба, анкета-суровнома, сухбат, антропометрия, математик статистика каби усуллардан фойдаланилган.

Мактабгача ёшдаги болаларнинг харакат фаоллиги ва жисмоний кобилиятларини ривожлантириш маса-лаларини мувоффакиятли хал этиш учун мактабгача таълим ташкилотида жисмоний тарбия-согломлашти-риш ва кушимча жисмоний тарбия машгулотлари тузилма харакатли уйинлар хамда уйин машкларини

см см о см

Ю га t

0 d w

1

см см о см со

со та

0 а

со

1

куллаш билан ижобий натижаларга эришиш зарур эканлигини курсатди. Мактабгача ёшдаги болалар-нинг жисмоний кобилиятлари ва жисмоний тайёргар-лик даражаси тадкик этилган боскичда уларнинг ёшга оид морфо-функционал, психологик ва жисмоний хусусиятлари, жисмоний юкламаларни кулланилиш тавсифини инобатга олган холда жисмоний тарбия машFулотларини ташкил этиш шаклларини аниклаш имконияти тавсифланган. Бир катор олимлар (Ф.А.Керимов, С.Р.Саломов, Т.С.Усманхаджаев, Д.Х.Умаров, О.В.Гончарова, Д.Н.Рахматова, Л.З.Холмуродов, М.М.Нуриддинова ва бош.) мактабгача ёшдаги бо-лалар жисмоний тарбия машFулотлари жараёнини тузишда айни вактдаги замонавий жисмоний тарбия талабларидан келиб чиккан холда болаларни хар томонлама уЙFун ривожлантиришнинг энг оптимал услубларини излаб топиш устида тадкикотлар олиб боришганлиги акс эттирилган.

Бирок, ушбу саъй-харакатларга ва замонавий та-лабларнинг ортиб боришига карамасдан, мактабгача таълим тизими муаммолигича колмокда. Г.Б.Дьяченко ва В.И.Ляхнинг маълумотларига кура, мактабгача ёшдаги болаларнинг маълум микдори учун жисмоний сифатини саклашни ривожланиш даражаси ёш меъ-ёридан оркада колади ва мувозанат саклашда машклар бажаришда мувофиклаштирилган харакатларга эга эканлигини курсатади, деб таъкидлайдилар.

6-7 ёшдаги болаларининг жисмоний сифатларини ривожлантиришда харакатли уйинлардан фойдаланиш самарадорлиги педагогик тажрибалар жараёнида амалга оширилди. 6-7 ёш болаларининг жисмоний имкониятларини хар томонлама ривожлантириш учун эгилувчанлик, чакконлик, тезкорлик, координация имкониятлари энг ахамиятли хисобланади. 6-7 ёшли болаларда харакатларни ривожлантириш муаммолари долзарблигини хисобга олиб, биз харакатли уйинлар оркали ушбу жараёнга ривожлантирувчи, комплекс таъсир курсатиш имкониятларини урганиб чикишга киришдик.

Калланетика ёки бодифлей ноанъанавий гимнастика воситаларига асосланган машклар тизимидир. Амалиётда бундай воситалар чузиш машклари билан статик холатларни купрок ташкил этиши мумкин. Калланетиканинг асосий вазифаси - болалар кунлик харакат режмида хеч кандай тарзда иштирок этмай-диган чукур мушакларнинг ишлашини таъминлашдан

иборат. Бунда мушклар купрок чузилувчан булади. Мушакларни ишга солиб, жуда киска вакт ичида бутун танани назоратга олиб, кулай жисмоний хо-латга эришишга ва тугри кадди-комат шаклланишига ёрдам беради. Калланетик машкларнинг аксарияти статик-динамик холатда амалга оширилади.

2-жадвал

Мактабгача ёшдаги болалар гурухлари учун ноанъанавий (мушак эластик чузилувчанлиги ва таранглашиши) машFулот воситалари

Т/р

Ноанъанавий машFулот турлари

Стречинг (Мушакларни к чузилувчанлиги)

Д.Х. оёклар кенг керилган куллар белда, олдинга эгилиб оёкларни ички томонидан ушлаб чузилиш

Д.х. Оёклар кенг керилган куллар белда, 1.чап оёкга кулларни чузиш, 2.д.х. 3. унг оёкга кулларни чузиш. 4.д.х.

Тиззада утирган холда куллар белда, олдинга б кулларни чузиш

Кулларга таяниб утирган холда оёклар кенг керилган, оёк учини узига тортиш

Утирган холда кул кафтини устма уст куйиб навбатма навбат чап ва унг оёк учини тортиш

Кулларга таяниб утирган холда оёклар кенг керилган, оёк учини куллар билан узига тортиш

Утирган холда чап оёкни тиззадан букиб, унг кул бош тепасидан чап кул билан бирлашганча чузилиш, кул оёк харакатларини алмаштириб бажариш

Утирган холда унг оёк олдинда унг кулга таяниб, чап оёк оркада тиззадан букилган чап кулни хам оркада тирсакдан букиб бирлаштириб чозилиш, навбат билан кул оёк харакатлари алмаштириб бажариш

Тиззада утириб куприк холатда кул ва оёкларни бирлаштириб туриш

Ётган холда оёкларни навбатма навбат кукракгача куллар ёрдамида тортиб оёк учуни чузиш

куллар бош оркасида замок ётган холда оёк харакатларини навбатма навбат тиззадан букиб тепа

чузиш

Оёкларни олдинга чоqиб утирган холда чап оёкни тиззадан букиб унг оёк устидан утказиб куллар ёрдамида чап томонга гавдани буриш, навбат илан кул оёк харакатларини алмаштириб бажариш

Бажариш интинсив-лиги

(2/3/3)

(2/3/2)

(2/3/2)

(2/4/2)

(2/4/2)

Болалар йогаси (Мушакларни таранглашиши)

Йога холатида утириш

Йога холатида утириш куллар юкорида тирсаклар букилган холда кафтлар бирлашган

Утирган холда тиззаларни тебратиш

Юзтубан кларга

н холда тирса-оркага

Юзтубан ётган холда оёклар букилган холда куллар ёрдамида ушлаб

Юзтубан ётган холда оёклар букилган холда куллар ёрда-мида ушлаб тебраниш

Ётган холда кулларга оёкларни жуфт холатда бош оркасига утказиш

Тиззаларга таяниб утирган холда, куллар тепада олдинга

Тиззаларга таяниб утирган холда, куллар олдинда бошни оркага эгиб чузилиш

Юзтубан ётган холда кул ва оёклар оркада кутариб чузиш

Юзтубан куллар олдинда ётган холда, кулларни ёнга ёйиб гавдани ярим кутариш

оёк тиззадан бош тепасида

бирлаш кул хар риб

Бажариш интинсивлиги

(2/2/2)

(2/4/1)

(2/3/2)

(2/3/2)

(2/2/2)

Мактабгача ёшдаги болаларни уйин машкларига ургатиш буйича педагоглар фаолиятига узгартири-шлар киритиш максадига ишлаб чикилган "Кувнок уйинлар" дастурига кура машFулотлар жараёнини ташкил этиш ва утказиш буйича унинг тузилмаси хамда мазмунини акс эттирувчи тахлилий материал-лар келтирилган.

Тажриба бошида ТГ болаларининг жисмоний ри-вожланиши тенгдошлари НГ болаларининг жисмоний ривожланишидан деярли фаркланмаганлиги аниклан-ди. Тестлаш натижалари тажриба ва назорат гурухла-рида статистик ахамиятга эга булган фаркланишни (Р>0,05) аниклаб бера олмади, бу эса уларни бир хил

4

*

:

с

1

84

www.fansports.uz

№6-2022

ривожланишга эга эканлигини курсатади. Тажриба давомида назорат каби, тажриба гурухида хам болаларнинг тана узунлиги (буйи), огирлиги (вазни) ва ККДда усиш аникланди. Тажриба бошида тана узунлиги курсаткичлари ТГда уртача 118,43 см НГда 114,39 смни ташкил этган булса, тажриба охирида эса ушбу курсаткич ТГда 122,74 см, НГда 117,86 см ташкил этди. Олинган натижалар иккала гурухда хам усиш мавжудлигини курсатди. ТГ натижаларидан олинган корреляцон тахлил антромометрик курсаткичлар орасидаги узвий боглщликни очиб берди, яъни тана огирлиги ва узунлиги (г=0,804, р<0,001), тана огирлиги ва ККД (г=0,664, р<0,01), тана узунлиги ва ККД (1=0,741, р<0,01) курсаткичлари орасида узаро ижо-бий боглщлик аникланди. Утказилган корреляцион тахлил натижалари ушбу курсаткичлар боланинг хар томонлама гармоник ривожланиши учун ахамияти-лиги тугрисида гувохлик беради. Бу эса уз навбатида бизга уларни харакатли уйинлар оркали болаларнинг жисмоний кобилиятларини ривожлантириш самара-дорлигини бахолашда куллаш хукукини беради.

10,76

1

43 £ 4

2

0

14

12 11,42

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

10 И9,59

8 II 7,45 7,23

6

9,73 9,6

12345

и Угил болалар ■ К^из болалар

II

6 уртача

7,46

1-расм. Педагогик тажриба охирида тажриба гурухлари 6-7 ёшли ^-ил ва киз болаларда жисмоний кобилиятларни ривожланиш курсаткичларининг нисбий усишлари(%)

Ушбу ва юкорида келтирилган фактлар, яъни НГ болаларининг жисмоний кобилиятларини ривожла-ниш курсаткичларининг педагогик тажриба давомида нисбий узгариш динамикасига нисбатан ТГдаги мос курсаткичлар анча юкори ва статистик ишончли узгарганлиги тажриба гурухида кулланган "Кувнок уйинлар" дастурининг самарадорлигини исботлаб турибди. ^аракатли уйинлар ва уйин машкларидан фойдаланиш ва кенг жорий этиш самарадорлиги ва педагогик тадкикот натижаларининг тахлили, уни бола шахсига нисбатан ижобий таъсири тугрисида хулоса чикаришга имкон берди. Ушбу фаолиятнинг ижобий таъсири болаларнинг жисмоний ривожланиши холати ва ижтимоий согломлик курсаткичларини яхшилани-шида акс этувчи уларни саломатлик курсаткичларини (Р<0,05)оширилишида ифодаланди.

Хулоса сифатида, шуни айтиш мумкинки, тажриба жараёнида "Кувнок уйинлар" дастури МТТда мавжуд

булган таълим-тарбия дастурига нисбатан натижавий эканлиги аникланди. Тахлилий натижаларига кура бунинг яна бир сабаби "Илк кадам" давлат дастури хорижий тажриба асосида яратилган булиб, ундаги асосий эътибор фаоллик илм-фан ва табиат маркази, тил ва нутк маркази, сюжетли-ролли уйинлар ва драма маркази, санъат маркази, курилиш, тузиш, математика марказиларида таълим-тарбия жараёнларига йунал-тирилганлигидадир. "Кувнок уйинлар" дастури эса таквимий режаси асосида (асосий харакат турлари-нинг режаси) машгулотларни тезкорлик, чакконлик, эгилувчанликни ривожлантириш, барча гурух бола-ларини кун тартибида харакат фаоллигини 7-8% га оширишга, шу билан бирга харакат танкислигини ахамиятли даражада камайтиришга эришилди.

Мактабгача таълим ташкилотида жисмоний тарбия-согломлаштириш ва кушимча таълим фао-лиятига харакатли уйинлар ва уйин машкларидан фойдаланиш ва кенг жорий этиш самарадорлиги ва педагогик тадкикот натижаларининг тахлили, уни бола шахсига нисбатан ижобий таъсири тугрисида хулоса чикаришга имкон берди. Ушбу фаолиятнинг ижобий таъсири болаларнинг жисмоний ривожланиши, психоэмоционал холати ва ижтимоий согломлик курсаткичларини яхшиланишида акс этувчи уларни саломатлик курсаткичларини (Р<0,05) оширилди. Ушбу курсаткичларни мантикан узаро богликлигини илмий асослаш харакатли уйинлар самарадорлигини комплекс бахолаш имконини беради.

Педагогик тажриба натижасида назорат гурухи си-налувчиларининг курсаткичлари куйидагича 1-машк: мувозанат саклаш - 19,34%, 2-машк: гимнастика уриндигида туриб олдинга эгилиш - 7,84%, 3-машк: 10 метрга югуриш - 8,18%, 4-машк: 30 м га югуриш 9,16%, 5-машк: жойдан узунликка сакраш - 11,28%, 6-машк: тулдирма тупни думалатиш - 19,99%, ни ташкил этди. Назорат гурухига нисбатан тажриба гурухи болаларида эса жисмоний тайёргарлик курсаткичлари ишончли яхшиланганлиги махсус-тест машкларида кузатилди. Барча утказилган педагогик тажрибаларда жисмоний тайёргарлик курсаткичларининг ишончли усиши кайд этилди (Р<0,05).

Адабиётлар:

1. Усманходжаев Т., Мелиев Х., Нуриддинова М., Олимов А., хрмму., Мактабгача таълим муассасаларида жисмоний тарбия. Укув-услубий кулланма. "Шодлик нашриёти" 2019 й., 18-34 б.

2. Усманходжаев Т.С., Рах,имова З.Ш., Абдуллаев Д.Х,., "Двигатель-ний режим в старшей группе децкого сада"/ услубий кулланма. 8-15 б.

3. Рахматова Д.Н., Холмуродов Л.З., Собирова Л.Б., Мактабгача ва бошлангич таълимда жисмоний тарбия назарияси ва услубияти/ укув кулланма 18-31 б.

4. Волосникова, Т. В. Управление здоровьем детей в системе физкультурно-оздоровительной деятельности дошкольного учреждения / Т. В. Волосникова // Учение записки университета им. П.Ф. Лесгафта. - 2010. - № 3 (61)., 26-29 б.

о

со

со та Г

0

С1 со

1

с

со

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.