Научная статья на тему 'ОИЛАВИЙ ЧОРВАЧИЛИК ХЎЖАЛИКЛАРИ УЧУН ОЗУҚА ТАРҚАТГИЧ ҚУРИЛМАНИНГ КОНСТРУКЦИЯСИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ'

ОИЛАВИЙ ЧОРВАЧИЛИК ХЎЖАЛИКЛАРИ УЧУН ОЗУҚА ТАРҚАТГИЧ ҚУРИЛМАНИНГ КОНСТРУКЦИЯСИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
86
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
чорвачилик фермалари / озуқа тайёрлаш / озуқа тарқатиш / оилавий ферма / деҳқон хўжаликлари / қурилма. / животноводческие фермы / приготовление кормов / раздача кормов / семейные фермы / крестьянские хозяйства / устройство

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Астанақулов К.Д., Қаршиев Ф.У., Худайназаров Д.Х.

Мақолада чорвачилик хўжаликлари учун озуқа тайёрлаш ва тарқатиш техника воситаларини ишлаб чиқиш бўйича олиб борилаётган изланишлар бўйича маълумотлар келтирилган. Илмий таҳлиллар натижасига кура чорвачиликда мавжуд чорва моллари ва паррандаларнинг 85 фоизи кам сонли чорва моллари бўлган чорвачилик фермалари, шахсий ва деҳқон хўжаликлари ва оилавий ферма хўжаликларига туғри келмоқда. Ушбу кичик чорвачилик хўжаликларда озуқа тайёрлаш ва тарқатиш қурилмаларини яратишга қўйилган талаблар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В статье приводятся сведения об исследованиях по разработке оборудования по приготовлению кормов для животноводческих ферм. Согласно научному анализу, 85% имеющегося скота и птицы составляют животноводческие фермы, частные и крестьянские хозяйства и семейные фермы, которые имеют небольшое количество скота. Отмечены требования, предъявляемые к средствам для приготовления и раздачи кормов

Текст научной работы на тему «ОИЛАВИЙ ЧОРВАЧИЛИК ХЎЖАЛИКЛАРИ УЧУН ОЗУҚА ТАРҚАТГИЧ ҚУРИЛМАНИНГ КОНСТРУКЦИЯСИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ»

УУТ:631.631.2

Астанакулов К.Д., Каршиев Ф.У., Худайназаров Д.Х.

ОИЛАВИЙ ЧОРВАЧИЛИК ХУЖАЛИКЛАРИ УЧУН ОЗУКА ТАРКАТГИЧ КУРИЛМАНИНГ КОНСТРУКЦИЯСИНИ ИШЛАБ ЧЩИШ

Астанакулов К.Д. - профессор (ТИКХММИ Карши филиали); Каршиев Ф.У. - докторант (КарМИИ); Худайназаров Д.Х. - ассистент (Тошкент давлат техника университети)

В статье приводятся сведения об исследованиях по разработке оборудования по приготовлению кормов для животноводческих ферм. Согласно научному анализу, 85% имеющегося скота и птицы составляют животноводческие фермы, частные и крестьянские хозяйства и семейные фермы, которые имеют небольшое количество скота. Отмечены требования, предъявляемые к средствам для приготовления и раздачи кормов.

Ключевые слова: животноводческие фермы, приготовление кормов, раздача кормов, семейные фермы, крестьянские хозяйства, устройство.

The article provides information about research on the development of equipment for the preparation of feed for livestock farms. According to scientific analysis, 85% of the available livestock and poultry are livestock farms, private and peasant farms and family farms that have a small number of livestock. The requirements for the means for the preparation and distribution of feed are noted.

Key words: livestock farms, feed preparation, feed distribution, family farms, peasant farms, device.

Чорвачилик Узбекистонда кишлок хужалиги ишлаб чикаришининг энг мухим тармоги. Бу тармокни жадал ривожлантириш, халкимизни арзон ва сифатли гушт ва бошка озик-овкат махсулотлари билан таъминлаш, айникса кишлок жойларида истикомат килаётган фукароларнинг бандлигини таъминлаш ва даромадларини купайтиришда мухим урин тутади [1,2].

Ички истеъмол бозорида гушт, сут, тухум ва бошка чорвачилик махсулотлари билан баркарор таъминлаш, чорвачилик, паррандачилик ва баликчилик озука базасини кенгайтириш, ички ва ташки бозорларда ракобатбардош махсулотлар ишлаб чикаришни купайтириш буйича илмий асосланган усуллар ва интенсив технологияларни кенг жорий этиш талаб этилади [3].

Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитасининг маълумотларига кура, Республикамизда 2021 йил 1 - январь холатига кура жами чорва моллари сони 35 млн 866,7 минг бошга, шундан, куй ва эчкилар 22 млн 459 минг бош, йирик шохли корамоллар 13 млн 154,3 минг бош, отлар эса 253,6 минг бошга етган. Республикамиз буйича бокилаётган чорва молларини турлари буйича таккослайдиган булсак, жами чорва молларининг 62,6 фоизини куй ва эчкилар, 36,7 фоизини йирик шохли корамоллар ва 0,7 фоизини отлар ташкил этган.

Республикамиз буйича чорва моллари сонини урганишлар шуни курсатадики, мавжуд чорванинг хужаликлар буйича таксимланиши тахлилида жами куй ва эчкиларнинг 18 млн. 91,3 минг боши ёки карийб 80,5 фоизи дехкон (шахсий ёрдамчи) хужаликлари хиссасига, 3 млн. 32,2 минг боши ёки 13,5 фоиздан купроги фермер хужаликлари хиссасига, 1 млн. 335,3 минг боши ёки 6 фоизи бошка кишлок хужалик ташкилотлари хиссасига тугри келиши маълум булди.

Шунингдек, йирик шохли корамолларнинг таксимоти урганилганда, жами 13 млн 154,3 минг бош корамолларнинг 12 млн. 169,2 минг боши ёки 92,5 фоизи дехкон (шахсий ёрдамчи) хужаликларида, 784,5 минг боши ёки 6 фоизга якини фермер хужаликларида, 200,6 минг боши ёки 1,5 фоизга якини бошка турдаги хужаликларда бокилаётганлигини куриш мумкин.

Республикамиз буйича мавжуд хужаликлар сонини урганишлар шуни курсатадики, Республикамизда 2021 йил 1 - январь холатига кура жами хужаликлар сони 5 млн. 78 мингтани ташкил этади. Шундан 103 мингтаси ёки 2,1 фоизи фермер хужаликлари, 4 млн. 937,3 мингтаси ёки 97,2 фоизи дехкон (шахсий ёрдамчи) хужаликлари ва 37,7 мингтаси ёки 0,7 фоизи бошка турдаги кишлок хужалик корхоналаридир (1-расм).

1-расм. Республикамиз буйича мавжуд хужаликлар сони тугрисида маълумот

Ушбу графикдан хам куришимиз мумкинки, Республикамизда фаолият юритаётган жами хужаликларнинг асосий дисми дехдон (шахсий ёрдамчи) хужаликларига тугри келади.

Таддидот утказилган уй хужаликларининг туртдан уч дисми уй хайвонлари ва парранда парвариш дилади. ^орамол уларнинг орасида кенг тардалгани булиб, дехдон уй хужаликларининг 80 фоизи, фермер уй хужаликларининг 64 фоизида мавжуд, оилаларнинг 63 фоизи согин сигирлар, яна 10 фоизи бурдодига бодиш учун будаларга эга. Битта дехдон уй хужалигида уртача 2,8 бош дорамол, жумладан, 1,3 бош согин сигир бодилади. Фермер уй хужаликларида бу курсаткич тегишли равишда 4,4 ва 1,8 бошни ташкил дилади. Дехдон уй хужалигида согин сигирлар улуши 37, фермер уй хужаликларида 39 фоизни ташкил этади.

Х,озирда Республикамизда Россиянинг ИРТ-165, ИСК-3,0, ИГК-30 дагал озуда майдалаш машиналари, Белоруссиянинг ИСРК 12 "Хозяйн" майдалагич-тардатгичи, Туркиянинг юклагичли, хажми 6 м3 булган аралаштиргич-тардатгичи, Agralis GmbH компаниясининг Verti Mix Double озуда аралаштирадиган ва тадсимлайдиган тиркамаси, "Штраутманн" компаниясининг алмашинадиган ишчи кузовли Eisele FW 240 озуда ташийдиган ва тардатадиган тизимларидан фойдаланилмокда [4].

Ушбу техникалар ишлаб чидариш хажми катта булган, йирик чорвачилик фермаларига мулжаллангани сабабли уларни мол бош сони кам булган фермер хужаликлари ва дехдон (шахсий ёрдамчи) хужаликларида фойдаланишга имкон бермайди. Бундан ташдари уларнинг металл сигими ва энергия сигими катталиги, бахоси димматлиги, чет элдан олиб келиш, ишлатиш ва техник сервисини ташкил этиш катта харажат талаб этади.

Кичик чорвачилик хужаликлари учун майдаланган дагал хашакларни тардатишда ишлатиладиган кичик улчамли, ихчам озуда тардатиш техникаларининг йудлиги сабабли дагал хашаклар чорва молларига дулда тардатилмодда. Натижада озудани тардатишда мехнат сарфи катта, иш унуми эса паст булишига олиб келмодда.

Юдоридагилардан келиб чидиб, хажми, иш унуми ва энергия сарфи дехдон (шахсий ёрдамчи) ёки оилавий чорвачилик хужаликларини даноатлантирадиган, иш сифат курсаткичлари буйича эса мавжуд катта улчамли машиналардан долишмайдиган кичик улчамдаги озуда тардатиш дурилмаларини ишлаб чидиш долзарб хисобланади [5].

Шу сабабли, айни вадтда дехдон (шахсий ёрдамчи) ёки оилавий чорвачилик хужаликларида озудаларни тардатишда ишлатиладиган озуда тардатгични ишлаб чидиш устида таддидот ишлари олиб бориляпти.

Мазкур таддидот ишларида кичик хужаликлар учун майдаланган дагал озудаларни тардатишга мулжалланган дурилмани ишлаб чидиш ва унинг белгиланган талаблар даражасидаги иш сифатини таъминлаб берадиган параметрлари ва иш режимларини асослаш асосий мадсад этиб дуйилган.

^уйилган мадсадга эришиш учун дастлаб озуда тардатгичга маълум бир талаблар белгилаб олинди:

- озуда тардатгич озудаларни бир томонлама тардатишда озуда тардатиладиган охур ва йулакларнинг фронт буйлаб 1 м дисмида кук холдаги озудаларни 5-25 кг оралигида, силосни 5-20 кг оралигида, дуруд холдаги дагал озудаларни 2-5 кг оралигида тардатиши лозим;

- озудаларни тардатишда уларнинг белгиланган меъёрдан фарди ± 15 фоиздан ошмаслиги керак;

- тардатиладиган озуданинг таркиби буйича бир хиллиги белгиланган меъёрдан ± 5 фоизга четлашишига рухсат этилади;

- озудаларни тардатишда озудаларни дайта йигиштириб олса буладиган нобудгарчилиги юкланган озудага нисбатан 1,5 фоиздан куп булмаслиги керак;

- озудаларнинг дайта йигиштириб булмайдиган нобудгарчилиги 0,5 фоиздан куп булмаслиги керак;

- озудаларни бушатиш тулидлиги 99,0 фоиздан юдори булиши керак;

- тардатиладиган озудаларнинг бегона душилмалар билан ифлосланишига йул дуйилмайди.

- тардатиладиган озуданинг ён атрофга сочиб ташланишига йул дуйилмайди;

- озуда тардатгич иш жараёнида тидилмасдан ва озудани узлуксиз тардатишни таъминланиши керак.

Изланишлар натижаларига таянган холда ва белгиланган вазифалардан келиб чидиб, дехдон (шахсий ёрдамчи) ва оилавий чорвачилик хужаликлари учун дагал озудаларни тардатадиган кичик дурилманинг конструктив-технологик схемаси ишлаб чидилди (2 -расм).

^урилма озудаларни солиш учун бункери 1, озудаларни тукадиган куракча 2, гилдираклар 3, электродвигатель 4, червякли редуктор 5, шкивлар 6, вал 7 ва тукиш нови 8 дан иборат.

9 _7_/ _5_/ 6_/ 2-расм. Озуда тардатиш дурилмасининг технологик схемаси

Эндиликда ишлаб чидилган схема асосида дурилманинг тажриба нусхаси тайёрланиб, уни ишчи дисмларининг мадбул параметрлари ва иш режимларини асослаш буйича назарий ва тажрибавий таддидотлар олиб борилмодда. Таддидот якунида дурилманинг хужалик синовлари утказилиб, иш сифат хамда техник-идтисодий курсаткичлари анидланади ва ишлаб чидаришга жорий дилинади.

Хулоса. Оилавий чорвачилик хужаликларида мавжуд идтисодий шароитнинг узига хос хусусиятлари ва ишлаб чидариш талабларини хисобга олган холда фойдаланиш учун дулай булган, ресурстежамкор озуда тардатгич дурилмани ишлаб чидиш ва унинг зоотехник талабларда белгиланган иш сифат курсаткичларини таъминлайдиган параметр ва иш режимларини анидлаш озуда тардатиш жараёнини механизациялаш, иш хажмини камайтириш ва енгиллаштириш имконини беради.

АДАБИЁТЛАР

1. Узбекистан Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2019 йил 13 ноябрь куни "^ишлок хужалиги тармокдарини янада ривожлантириш чора-тадбирлари" буйича утказган видеоселектор материаллари.

2. www.lex.uz. Узбекистон Республикаси Президентининг 18.03.2019 йилдаги П^-4243-сон карори, Кучга кириш санаси: 19.03.2019.

3. www.lex.uz. Узбекистон Республикаси Президентининг 03.03.2021 йилдаги П^-5017-сон карори, Кучга кириш санаси: 04.03.2021

4. Каршиев Ф.У., Астонакулов К.Д. Машинасозликда озука таркатгичлар ишлаб чикаришни узлаштириш// Машинасозликда замонавий материаллар, техника ва технологиялар: Халкаро илмий-техника анжумани материаллари туплами, АндМИ. Андижон, 19-20 апрел 2014 йил. - Б. 123-126.

5. Астонакулов К.Д., Каршиев Ф.У. Исследование по разработке дробилки-измельчителя-раздатчика кормов // «Современное экологическое состояние природной среды и научно-практические аспекты рационального природопользования». Электронный сборник статей I Международная научно-практическая интернет-конференция. - с. Соленое Займище, 2016. -с 3410-3413.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.