Научная статья на тему 'Оилаларда ижтимоий-маънавий муаммоларни ҳaл этишнинг геронтопедагогик1 асослари'

Оилаларда ижтимоий-маънавий муаммоларни ҳaл этишнинг геронтопедагогик1 асослари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
677
77
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
хулқ-одоб қадриятлари / педагогика / геронтопедагогика / фуқаро / оила / ижтимоий таҳдид / катта авлод / яратилган шарт-шароитлар ва манбалар / ценности поведения / педагогика / геронтопедагогика / гражданин / семья / социальная угроза / старшее поколение / наследие предков / созданные условия и источники

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Тургунова Азиза Тошпулатовна

Мақолада оилаларда ижтимоий-маънавий муаммоларни ҳал этишнинг геронтопедагогик асослари тадқиқотининг натижалари келтирилган. Оилалар маънавий-ахлоқий муҳитини барқарорлаштиришда ибрат ва бетимсол намуна бўлаётган катта авлоднинг тажрибаларидан, яъни геронтопедагогиканинг миллий тарбия усулларидан оқилона фойдаланиш масалалари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ГЕРОНТОПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ РЕШЕНИЯ СОЦИАЛЬНОДУХОВНЫХ ПРОБЛЕМ В СЕМЬЕ

В статье представленны результаты исследований геронтопедагогических основ решения социально-духовных проблем в семье. В статье поднимаются проблемы взаимоотношений поколений в семье. Автором утверждается идея о том, что главное достоинство семьи преодоление внешних и внутренних препятствий на пути к гармоничному слиянию желаний всех её членов, их возможностей и долга.

Текст научной работы на тему «Оилаларда ижтимоий-маънавий муаммоларни ҳaл этишнинг геронтопедагогик1 асослари»

Тургунова Азиза Тошпулатовна,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети «Узбекистонда демократик жамият куриш назарияси ва амалиёти» кафедраси укитувчиси

ОИЛАЛАРДА ИЖТИМОИЙ-МАЪНАВИЙ МУАММОЛАРНИ ДОЛ ЭТИШНИНГ ГЕРОНТОПЕДАГОГИК1 АСОСЛАРИ

УДК: 370.153:152.22

ТУРГУНОВА А.Т. ОИЛАЛАРДА ИЖТИМОИЙ-МАЪНАВИЙ МУАММОЛАРНИ Х,АЛ ЭТИШНИНГ ГЕРОНТОПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ

Маколада оилаларда ижтимоий-маънавий муаммоларни ^ал этишнинг геронтопедаго-гик асослари тадкикотининг натижалари келтирилган. Оилалар маънавий-ахлокий мухитини баркарорлаштиришда ибрат ва бетимсол намуна булаётган катта авлоднинг тажрибаларидан, яъни геронтопедагогиканинг миллий тарбия усулларидан окилона фойдаланиш масалалари тах,лил килинган.

Таянч суз ва тушунчалар: хулк-одоб кадриятлари, педагогика, геронтопедагогика, фукаро, оила, ижтимоий тахдид, катта авлод, яратилган шарт-шароитлар ва манбалар.

ТУРГУНОВА А.Т. ГЕРОНТОПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ РЕШЕНИЯ СОЦИАЛЬНО-ДУХОВНЫХ ПРОБЛЕМ В СЕМЬЕ

В статье представленны результаты исследований геронтопедагогических основ решения социально-духовных проблем в семье. В статье поднимаются проблемы взаимоотношений поколений в семье. Автором утверждается идея о том, что главное достоинство семьи - преодоление внешних и внутренних препятствий на пути к гармоничному слиянию желаний всех её членов, их возможностей и долга.

Ключевые слова и понятия: ценности поведения, педагогика, геронтопедагогика, гражданин, семья, социальная угроза, старшее поколение, наследие предков, созданные условия и источники.

TURGUNOVA А.Т. GERONTOPEDAGOGICAL BASES FOR SOLVING SOCIAL-SPIRITUAL PROBLEMS IN THE FAMILY

There is provided in the article results of studies the gerontological and pedagogical foundations for solving socionally-spiritual problems in the family. The article raises the problem of intergenerational relationships in the family. The author argues the idea that the main advantage of a family is overcoming external and internal obstacles to harmoniously merging the desires of all its members, their capabilities and duties.

Keywords: values of behavior, pedagogy, gerontopedagogics, citizen, family, social threat, older generation, ancest heritage, spiritual support, society, created conditions, sources.

1 Геронтопедагогикага миллий ёндашув. - А.Т.Тургунова.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

Кириш. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти-нинг тадкикотларига кура, жах,онда камида 100 ёшга кирувчиларнинг сони 2050 йилга бориб, 2,2 миллион кишига етиши мумкин. Кексалар куп булган жамиятларда чукур ижти-моий муаммоларнинг юзага келиши билан боFлик окибатларни бартараф килиш мак-садида ривожланган мамлакатларда геронто-педагогика мактаблари ташкил килинган. Хусусан, Чехияда «Masaryka v Brne» универси-тетида «Zivot 90, Vesely senior, Senio a dalsi» геронтопедагогика курслари ташкил килиниб, бу курс кекса ёшдаги ах,олига махсус педаго-гик нуктаи назардан комплекс ёндашиш, Польшадаги Pomeranian тиббиёт университети х,амда олий менежмент ва бошкарув макта-бида х,амда Челябинск педагогика универси-тетида «Геронтопедагогика ва геронтопсихо-логия» бакалавриат ва магистратура йуна-лишлари буйича мутахассислар тайёрлаш йулга куйилган. Мазкур университетларда кекса ёшдаги ах,олини ёшга кура узгарувчан хусусиятлари, уларнинг имконияти ва ижти-моийлашув даражасини тадкик этиб, авлод-лараро муносабатларни муътадиллаштиришда мух,им омил булиб хизмат килмокда.

Дунёда таълим тизими, давлат ва нодавлат ташкилотлари буFинларида геронтопедагогика педагогиканинг бир булими сифатида тадкик этилади. Уларда катта авлоднинг тур-муш тарзи ва унинг узига хос хусусиятлари, нафака ёшидаги ижтимоий бегоналашув -геронтопсихологик; ижтимоий х,имоя сиёсати

- геронтологик; кекса авлод вакиллари соFлиFини саклаш, ижтимоий фаоллаштириш

- гериатрик; катталар таълими масаласи андрогогик йуналишдаги тадкикотларда уз аксини топмокда. Мазкур тадкикотлар ортиб бораётган кекса авлод муаммолари ечимига баFишланган булиб, уларнинг саломатлиги, умрини узайтириш ва ижтимоийлаштиришга алох,ида эътибор берилмокда. Шу билан бирга, миллий тарбия тизимида геронтопеда-гогикани, катта авлод тажрибасидан самарали фойдаланишнинг миллий педагогик тизимини янада кучайтириш долзарб ах,амият касб этмокда.

Мавзунинг долзарблиги. Республикамизда кекса авлод вакилларининг жамият, оилалар х,амда мах,аллаларда тинчлик ва осойишта-ликни таъминлаш, ёш авлодни тарбиялашдаги ролини ошириш, шунингдек мамлакатнинг ижтимоий-сиёсий х,аётида фаол иштирок

этиши учун зарур шарт-шароитлар яратилган. Ижтимоий тахдидларга мойил оилаларда соF-лом маънавий-ахлокий мухитни баркарор-лаштиришда катта авлод тажрибасидан самарали фойдаланиш оилаларда тахдидларга мойилликнинг йилдан-йилга камайиб бори-шига сабаб булмокда. Узбекистон Республи-касини янада ривожлантириш буйича Хара-катлар стратегиясининг устувор йуналиш-ларига мувофик «кам таъминланган оилалар сони ва ахолининг даромадлари буйича фаркланиш даражасини янада камайтириш, ёшларга оид давлат сиёсатини амалга оши-ришда давлат хокимияти ва бошкаруви орган-лари, таълим муассасалари, ёшлар ва бошка ташкилотларнинг самарали фаолиятини ташкил этиш тизимини янада ривожлантириш ва такомиллаштириш»1 вазифаларининг белгила-ниши хам мазкур йуналишдаги тадкикотларни амалга ошириш заруратини изохлайди. Ушбу вазифаларни муваффакиятли хал этиш, кекса авлодни ижтимоий химоя килиш билан бирга уларни ижтимоий фаоллаштириш, тажриба ва тарбия ресурсларидан самарали фойдаланиш имконияти яратилади.

Ёшлар онги ва калбини ижтимоий тахдид-лардан химоя килишда катта авлоднинг урни масалаларини ёритиб беришда педагогик омилларидан бири геронтопедагогика соха-сини тадкик этиш мухим ахамият касб этади. Шу сабабли, мазкур сохадаги фаолиятни туб-дан такомиллаштириш максадида тадкикот-чилар олдида ижтимоий тахдидларга мойил (ижтимоий заиф) оилаларни аниклаш, улар маънавий мухитини баркарорлаштиришда геронтопедагогика таълимидан самарали фойдаланиш мухим хисобланади. Шунинг учун биз ушбу сохада тадкикот олиб боришни уз олдимизга максад килиб куйдик. Тадкикот ишимизнинг мавзуси «Ижтимоий тахдидларга мойил оилаларда маънавий-ахлокий мухитни баркарорлаштиришнинг геронтопедагогик асослари» деб номланади.

Тадцицотнинг мацсади кекса авлод наму-наси ва тажрибаси оркали ижтимоий тахдидларга мойил оилалар мухитини бар-карорлаштиришнинг геронтопедагогик омил-лари, тарбия хусусиятларининг прагматик-

1 Узбекистон Рееспубликаси Президентининг 2017 йил

7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сон фармони. // Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

аксиологик жихатларини такомиллаштириш-дан иборат.

Мавзу буйича бошца олимлар илмий асарлари цисцача та^лили. Дунё илм-фанида герантопедагогика сохасига турлича ёндашувлар мавжуд. Жумладан, айрим мам-лакатларда нафакат хориж тажрибасидан, балки уз амалий тажрибасига асосланиб, илмий салохиятга эришилади. Геронтопедаго-гика - дунё халклари хаёти ва турмуш тарзини социал, психологик ва маданий жихатдан чукур ва киёсий тарзда урганувчи ахоли-шунослик фани билан узвий боFлик холда ривожланади. Бу борада миллат, халкларнинг миллий, диний, тил (лингивистик), урф-одат ва анъана (этник)ларга ёндашуви мухим ахамият касб этади. Геронтапедагогика тушунчасининг макомига аник жавоб кайтариш мураккаб масала, чунки геронтопедагогика сохасига турлича караш ва ёндашув мавжуд, у «кекса авлод»ни тадкик этишдаги узига хос илмий йуналиш. Мазкур масалага муайян ёндашувлар мавжуд булса-да, соханинг аник таърифи ва тадкикот доираси белгилаб олинмаган. Жумладан, Н.А.Вершининанинг «Педагогика таркиби: тадкикот методологияси» номидаги монографиясида келтирилишича геронтопедагогика бу ёшга боFлик педагогика йуна-лиши1, тадкикотчи С.А.Дудконинг «Замонавий Францияда нейропедагогиканинг ривожла-ниши» номли илмий маколасида геронтопедагогика педагогикада тадкик этилаётган янги йуналиш, яъни учинчи авлод педагогикаси2, М.М.Смирнованинг «Нейропедагогикани тако-миллаштириш: катталар учун ижтимоий мос-лашув» номли тадкикотида нафака ёшидаги катта авлоднинг жамият талабларига мосла-шув жараёни3, Ж.Делорнинг ЮНЕСКО томони-дан такдим этилган XXI асрдаги таълим буйича халкаро комиссиянинг маърузасидаги «Таълим: яширин хазина» номли маърузасида катта авлод муаммолари, уларни ижтимоий химоя килиш хамда уларнинг тажриба макта-

1 Вершинина H.A. Структура педагогики: Методология исследования. Монография. - СПб.: «Лема», 2008. -С. 313.

2 Дудко С.А. Развитие нейропедагогики в современной Франции. // Образовательное пространство России и зарубежных стран. -С.77.

3 Смирнова М.М. Социальная адаптация взрослых в условиях организованного досуга. / Академический вестник Института образования взрослых Российской Академии образования. // «Человек и образование», 2008, № 2 (15). -С. 77.

бидан окилона фойдаланиш масалалари4, Н.Н.Букинанинг «Расмий таълим салбий ижтимоий х,одисаларни бартараф этиш омили сифатида»5 хамда А.М.Митинанинг «Хорижда катталар кушимча таълими: концептуал шакл-ланиш ва ривожланиш каби тадкикотлари»6да ва чех олими П.Мюльпахрнинг «Геронтопедагогика»7 номли монографияларида кисман тадкик этилган.

Павел Мюльпахр узининг олиб борган тадкикотларига кура геронтологияни учта асосий йуналишга булиб урганишни таклиф этган, яъни экспериментал геронтология (биологик) - асосан кексалар ёши, яшаётан мухити масалалари билан шуFуллaнaди; иккинчиси, ижтимоий геронтология булиб, кекса авлод ва жамият уртасидаги муноса-батлар, кексаларнинг жамиятдаги урни, умр-гузаронликнинг ортиши натижасида катта авлод сони ортиб боришининг жамият ва унинг ривожланишига таъсири, бир суз билан айтганда, кекса авлоднинг ижтимоийлашуви масалалари билан шуFулланади; учинчиси, клиник геронтология кексаликда пайдо булган касалликлар, касалланиш масалаларини уз ичига олади.

Олимларнинг таъкидлашича, андрагогика, геронтопедагогика8 каби фанлар х,али-х,ануз ижтимоий фанлар тизимида уз урнини тула-конли топмаган субтаълим9 йуналишлардир.

Албатта, геронтопедагогика хакида гап кетганда педагогикани ёшга кура муаммолари,

4 Делор Ж. Образование: Сокрытое сокровище: Доклад Международной Комиссии по образованию для XXI века, представленный ЮНЕСКО. - М.: «Университетская книга», 1997. -С. 30.

5 Букина Н.Н. Неформальное образование как фактор преодоления негативных социальных явлений. // «Человек и образование», 2006, №6. -С. 43.

6 Митина A.M. Дополнительное образование взрослых за рубежом: Концептуальное становление и развитие. -М.: «Наука», 2004. -C.124.

7 Pavel Mühlpachr. Gerontopedagogika. - Вгпо: Masa-rykova univerzita v Brne, 2004. Str. 203.

8 Horehled P./Gerontopedagogika.pdf https://is.muni.cz/ el/1411/podzim 2015/ MNZA 071c/um/60359139/.

9 Субтаълим (лот. суб — «ост», «пастки») ва таълим. Педагогик социология тадкикот йуналиши булиб, жами-ятшунослик, педагогик социологияда ёш, таълимга кура бир-биридан кескин фаркланувчи ёндашувни англатади. Субтаълим ичида узига хос таълим-тарбия жараёни, саъй-харакат ва бошка таълим-тарбия усуллари, нор-малар булиши мумкин. Субтаълимлар миллий, худудий, демографик, профессионал ва бошка асосларда шаклла-ниши мумкин.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

ёки булмаса кекса авлод педагогикаси, кекса авлодни нафака ёшидан кейинги даврдаги таълими масаласи тадкик этилиб, уларда кекса авлодни ижтимоий хаётга жалб этиш, уларнинг сoFлик ва умргузаронлик (геронтология1 муаммолари, рухий холатлари (геронто-психология2) буйича амалга оширилган тадки-котлар билан асосланади.

Геронтопедагогика янги фан сохаси булган-лиги сабабли чет эл тадкикотчиларидан фаркли равишда биз тадкикотимиздан келиб чикиб, кекса авлодни нафакат кариш ва кариш жараёнига таъсир килувчи ижтимоий омил-лар ва уларга хамрох булган турли ходиса-ларни урганиш, умргузаронлигини ошириш ва хаётга кайтариш, балки уларнинг тадкикот-ларини инкор килмаган холда, Шарк халклари вакили сифатида кекса авлод угитлари, тур-муш машаккатлари олдидаги сабр каноати, мецнатга булган, китобга, зиёга булган муно-сабат, уларнинг илму-маърифати, улардаги тежамкорлик ва шукроналик туйгуси, садо-кат ва матонати, тажриба ва тадбиркор-лигидан окилона фойдаланишимиз хам керак, деган фикрни илгари сурдик.

Узбек олимларидан геронтопедагогикага оид таърифлар учрамаганлиги ва миллий лугатларда бу атамага таъриф берилмаганлиги сабабли геронтопедагогикага миллий ёнда-шув деб ёзишни маъкул, деб топдик.

Биз Шарк халклари вакили сифатида геронтопедагогика деганда, нафакат уларнинг таълимини, уларни ижтимоий хаётга жалб этишни, балки айнан кекса авлод илмий тафаккури, билими ва тажрибасидан, халк педагогикасидан самарали фойдаланишда оилаларда катта авлод хаёт йуллари ва тарбия усулларидан фойдаланишни хам назарда тутамиз. Айнан катта авлод тажрибаси ва ибрати оркали ёшлар тарбиясига салбий таъсир этувчи ижтимоий хавф ва маънавий тахдидларнинг олдини олишни таклиф этамиз.

Катта авлод угитлари бугунги мураккаб мафкуравий жараёнларни илмий-амалий жихатдан атрофлича тахлил килиш ва бахо-лашда, усиб келаётган ёш авлод калбида миллий тафаккур, маънавият ва сoFлoм дунёкараш

1 Содикова Ш.М. Жамиятни модернизациялаш жа-раёнида кексаларни ижтимоий химоялаш. С.ф.д. дисс. автореф. - Т.: УзМУ. 2016. -62-б.

2 Анциферова Л.И. Развитие личности и проблемы геронтопсихологии. - М.: Институт психологии Российской академии наук, 2004. -С. 102.

асосларини сингдиришда алохида ахамият касб этади. Бизнингча, реал ибрат намуналари ва хаёт вокеликларига асосланган катта авлод тарбия манбалари асосида ёшларга каратилган маънавий, ахлокий тахдидлардан химояланиш, ёшларнинг хулк-атворини такомиллашти-ришда уларда мотивация ва фаолиятлилик, ташаббускорлик кобилиятини (масъулиятни хис этиш, тахлил кобилиятига эгалик ва х.к.), уз фикрига эга, иродали, фидойи ва ватан-парвар инсонлар этиб тарбиялашда ижобий самарага эришиш мумкин.

Мацоланинг илмий янгилиги: геронтопедагогика таълими воситасида ижтимоий тах-дидларга мойил оилаларда маънавий-ахлокий мухитни баркарорлаштиришга доир.

Тадцицотнинг объекти: ижтимоий тах-дидларга мойил оилалар маънавий-ахлокий мухитини геронтопедагогика воситасида баркарорлаштириш жараёни.

Натижалар ва амалий мисоллар.

Тадкикот Андижон вилояти Шахрихон тумани, ФарFона вилояти МарFилон тумани, Наманган вилояти Чуст шахри, Хоразм вилояти Хива шахри, Самарканд вилояти Каттакур*он тумани, Тошкент вилояти Охангарон туман махаллаларида истикомат киладиган жами 705 та оилада утказилди.

Тажриба-синовда «Нуроний», «Оксоколлар кенгаши», Фукаролар йиFини раисининг кек-салар ва фахрийлар ишлари буйича масла-хатчи уринбосарлари вакиллари хамкорлигида махаллаларда истикомат килувчи оилалар-нинг мавжуд маънавий-ахлокий мухитини дастлабки урганишда мавжуд расмий хужжат-ларни киёсий тахлил килиш, анкета, кузатиш ва сухбат (интервъю) методидан фойдаланиб оилалар баркарор ва тахдидларга мойилли-гига кура ажратилди.

Махалла фукаролар йиFинларининг тегишли хужжатлари, кузатув ва анкета суров натижа-ларига кура, 705 нафар оиладан 385 нафари баркарор оила, ижтимоий тахдидларга мойил 320 нафар оила тахдид турига кура аникланди. Синов гурухида иштирок этган 385 нафар баркарор оиланинг тажрибаси урганилганда соFлом мухитда яшаётгани аникланди. Бу оиладаги кекса авлод вакиллари уз хаётий тажрибаларини амалий асосда татбик этган. Лозим булганда шахсий намуна курсатиш ва биргаликда фаолият юритишдан позитив натижага эришган.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

1-жадвал. Тадк,ик,отнинг вилоятлар буйича натижалари.

№ Вилоятлар Синов гурухида иштирок этган оилалар сони Баркарор оилалар Тахдидларга мойил оилалар

1 Андижон вилояти 129 76 53

2 ФарFона вилояти 121 72 49

3 Наманган вилояти 114 56 58

4 Хоразм вилояти 109 52 57

5 Самарканд вилояти 113 61 52

6 Тошкент вилояти 119 68 51

Жами: 705 385 320

Ижтимоий тахдидларга мойиллиги бор 320 нафар оилада эса оилада кекса авлод вакилла-рининг фарзандлар тарбиясига бепарволиги, беписандлилик, локайдлик муносабатлари, оилаларда тарбияланаётган фарзандларда Fоявий бушлик, ижтимоий тахдидларнинг юзага келишига сабаб булган. Респондент-ларнинг жавоблари хамда махаллалардаги тегишли хужжатлар асосида оилаларни ижтимоий тахдидларга мойиллигига кура куйидаги мойиллик даражаларига ажратиб олинди (2-жадвалга каранг).

Тажриба-синов натижасида ижтимоий тахдидларга мойиллиги аникланган махаллаларда истикомат килаётган 320 нафар оилада маъна-вий-ахлокий мухитни баркарорлаштириш максадида оила, махалла, таълим муассаси, жамоат ташкилотлари хамкорлигида ижти-моий фаол кекса авлод вакиллари бириктири-либ, 2 йил давомида укув-семинарлар, тре-нинглар, оммавий мунозаралар, муаммоли тавсифдаги сухбатлар, дебатлар, тарFибот-ташвикот ишлари ташкил этилди. Семинар-тренинг якунида аниклаштириш учун мас-лахатчи (консультант-фасилатор) ва жамоатчи кузатувчилар иштирокида иштирокчилардан яна бир бор анкета суров утказилиб, натижа-лар тахлил этилиб, хулосаланади.

Ижтимоий тахдидларга мойил оилалар маънавий-ахлокий мухитини баркарорлаш-тиришда кекса авлод вакилларининг урни ва ахамиятини белгилашда тажриба-синов дасту-рининг максад ва вазифасини мавжуд укув адабиётларга мувофиклиги белгиланди. Мавжуд илмий манба ва адабиётлар хорижий ада-биётлар билан киёсий тахлил этилди. Ижтимоий тахдидларга мойил оилалар маънавий-ахлокий мухитини соFломлаштиришда геран-топедагогиканинг урни ва ахамиятини белги-лашга доир тажриба-синов дастурини ишлаб чикишда иштирокчиларнинг шахсий кизи-киши, тафаккур ва дунёкараши умумий асосда

белгиланиб, узвийлиги таъминланди. Семинар-тренинг машFулотлари сухбат, савол-жавоб, яъни жонли мулокот тарзида утка-зилди. Иштирокчилар ижтимоий тахдидларга мойиллиги бор оилаларнинг машFулот жараё-нида мавзуга нисбатан фаоллаштириш, яъни кизикишини ошириш учун такдимот (слайд шоу) намойиш этилди.

МашFулотлар жараёнида замонавий педа-гогик технология, интерфаол метод ва муаммоли топширикларни бажаришда янги ва дол-зарб маълумотлардан кенг фойдаланилди. Барча фикр ва тавсиялар диний ва дунёвий-лик, миллий ва умуминсоний кадриятлар тушунчасининг узвийлиги (интеграцияси) борасида тадбир, давра сухбатлари, мутахас-сис билан учрашув хамда бахс-тренинглар тарзида утказилди. Ижтимоий тахдидларга мойил оилалар маънавий-ахлокий мухитини баркарорлаштиришда герантопедагогика сохасида таълим-тарбия сифатини оширишга оид илмий асосланган педагогик ва методик амалий тавсиялар ишлаб чикилди хамда геронтопедагогиканинг таълим-тарбия бора-сидаги сермахсул тажрибаларидан окилона фойдаланиб, ижтимоий тахдидларга мойиллиги бор оилаларнинг 253 нафарида ижтимоий тахдидларга карши туриш, курашиш хамда ижтимоий хавфларга нисбатан иммунитет хосил булганлиги аникланди (3-жадвалга каранг).

Шундай килиб, мазкур тадкикотда кайд килинган тажриба-синов натижаси уз сулола-сининг ёши улуFи, оилапарвари, невараю чевараларининг маслахатгуйи, пиру бадавлат бобожон ва момолари, умумий килиб айт-ганда герантапедагогиканинг таълим-тарбия борасидаги сермахсул тажрибаларидан окилона фойдаланиш ижтимоий тахдидларга мойил оилалар маънавий-ахлокий мухитини баркарорлаштиришда мухим ибрат ва намуна булиб, жамиятда ижтимоий тахдидларга

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

3-жадвал. Ижтимоий тахдидларга к,арши туриш, курашиш х,амда ижтимоий хавфларга нисбатан иммунитет х,осил булган оилаларнинг так,симланиши

2-жадвал. Тадк,ик,от билан к,амраб олинган оилаларнинг ижтимоий таедид турларига кура та^симланиши.

№ Ижтимоий тахдид турларига кура тахлил Андижон вилояти ФарFона вилояти Наманган вилояти Хоразм вилояти Самарканд вилояти Тошкент вилояти

1 НосоFлом оила (ичувчи, чекувчи, гиёхванд, жанжалкаш) 8 11 9 14 9 10

2 Назоратдан четда крлган оила (ота-онаси бепарво, беписанд, лок,айд) 6 9 6 11 10 9

3 Даромади паст ишсиз оила (дангаса ва лок,айдлик) 11 7 14 8 8 8

4 Турмуш даражаси паст булган оила (кундалик эхтиёжлар, овк,атланиш, яшаш шароити 0Fир оила) 14 11 12 9 7 7

5 Ахборот хуружларига мойил оила (виртуал олам интернет, компьютер, уяли алок,а) 8 6 5 8 12 10

6 Экстремист ок,имлар ва гурухларга мойиллиги бор оила 6 5 11 7 6 7

Жами: 53 49 58 57 52 51

№ Ижтимоий тахдид турларига кура тахлил Андижон вилояти ФарFона вилояти Наманган вилояти Хоразм вилояти Самарканд вилояти Тошкент вилояти

1 НосоFлом оила (ичувчи, чекувчи, гиёхванд, жанжалкаш) 3 2 1 3 2 1

2 Назоратдан четда крлган оила (ота-онаси бепарво, беписанд, лок,айд) 2 2 1 2 1 1

3 Даромади паст ишсиз оила (дангаса ва лок,айдлик) 2 2 2 2 2 1

4 Турмуш даражаси паст булган оила (кундалик эхтиёжлар, овк,атланиш, яшаш шароити оFир оила) 1 2 2 3 2 2

5 Ахборот хуружларига мойил оила (виртуал олам интернет, компьютер, уяли алок,а) 2 3 2 2 1 2

6 Экстремист ок,имлар ва гурухларга мойиллиги бор оила 2 2 4 1 1 1

Жами: 12 13 12 13 9 8

мойил оилаларнинг камайишига сабаб булиши самарали иш фаолияти натижасидан маълум булди.

Утказилган тадк,ик,от натижаларага кура, юк,оридаги фикрлардан келиб чик,иб, куйидаги хулосаларга келиш мумкин:

1. Муайян оилалар мухитидаги хавфлар, тажовуз ва тахдидларга мойиллик нафакат низоли ёки ижтимоий жихатдан хавфли оилаларда, балки аксарият холатларда ижтимоий тахдидларга мойил оилаларда хам етишиб чикади. Чунки оилада соFлом турмуш тарзи нафакат зарарли одат ва иллатлардан холи булишликни, балки оиладаги демографик холат, оила бюджети ва иктисодий таъминоти,

оила аъзоларининг жамиятдаги мавкеини хам белгилайди.

2. Ижтимоий тахдидларга мойил оилаларда маънавий-ахлокий мухитни баркарор-лаштиришда кекса авлод вакилларининг хаётий тажрибасидан фойдаланиш мухим хисобланиб, бугунги янгилик замирида утмиш тажрибалари ётади.

3. Шарк халкларига хос таълим ва тарбия мезони ривоят, афсона ва ибратлар асосига курилган, аммо эндиликда нафакат насихат, маслахат йули билан тарбиялаш, балки ибрат курсатиш, хамкорлик ва хамфикрликни йулга куйиш лозим.

4. Юртимизда ижтимоий-иктисодий, сиё-сий, маданий ва бошка катор сохаларда олиб

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

борилаётган ислохотларда тажриба-синов жараёнида кузатганимиз назорат гурухи ташаббусларида нуронийларимиз камарбаста булиб турибди. Уларнинг бу сохадаги тажри-баларини илмий тадкик килган холда геран-топедагогика сохасини ривожланитириш хар доимгидан купрок ахамият касб этади.

5. Ижтимоий хавфларнинг ижтимоий тах-дид даражасига етиб келишининг олдини олиш учун оилада таълим-тарбия жиловини катта авлод томонидан кулга олиш, оила

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

мухитига дахл килувчи хавфлар, уларни юзага келтирадиган объектив ва субъектив сабаб-ларни уз вактида англаб етиш, уларга карши педагогик профилактик тизимнинг геронтопе-дагогик асосларини кучайтириш шарт. Ижтимоий тахдидларга мойил оилалар мухитини баркарорлаштиришнинг мухим омилларидан бири миллий тарбия булгани боис хам миллий геронтопедагогика усулларидан самарали фойдаланишдир.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Рееспубликаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сон фармони. // Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда.

2. Анциферова Л.И. Развитие личности и проблемы геронтопсихологии. - М.: Институт психологии Российской академии наук, 2004. -С. 102.

3. Букина Н.Н. Неформальное образование как фактор преодоления негативных социальных явлений. // «Человек и образование», 2006, №6. -С. 43.

4. Вершинина H.A. Структура педагогики: Методология исследования. Монография. - СПб.: «Лема», 2008. -С. 313.

5. Делор Ж. Образование: Сокрытое сокровище: Доклад Международной Комиссии по образованию для XXI века, представленный ЮНЕСКО. - М.: Университетская книга, 1997. -С. 30.

6. Дудко С.А. Развитие нейропедагогики в современной Франции. // Образовательное пространство России и зарубежных стран. -С.77.

7. Митина A.M. Дополнительное образование взрослых за рубежом: Концептуальное становление и развитие - М.: «Наука», 2004. -C.124.

8. Смирнова М.М. Социальная адаптация взрослых в условиях организованного досуга. / Академический вестник Института образования взрослых Российской Академии образования. // «Человек и образование», 2008, № 2 (15). -С. 77.

9. Содикова Ш.М. «Жамиятни модернизациялаш жараёнида кексаларни ижтимоий химоялаш». С.ф.д. дисс. автореф. - Т.: УзМУ, 2016. -62-б.

10. Pavel Müh^chr Gerontopedagogika Вгпо: Masarykova un^erz^ v Brne, 2004. Str. 203.

11. Но^^ P. / Gerontopedagogika.pdf https://is.muni.cz/el/1411/podzim2015/ MNZA 071c/um/60359139/.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.