Научная статья на тему 'ОИЛАДА ФАРЗАНД ТАРБИЯСИГА ПСИХОЛОГИК ЁНДОШИШ'

ОИЛАДА ФАРЗАНД ТАРБИЯСИГА ПСИХОЛОГИК ЁНДОШИШ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
658
41
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
ўсмирлар / юзага келаётган жиноятчилик / ичкиликбозлик / гиёхвандлик / ўз жонига қасд қилиш / оилада шахслараро муносабатлар / ота-оналарнинг болалар психологияси / психологик педагогик қонуниятлар.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Нигора Қаршиевна Очилдиева

Оила ҳаётнинг абадийлиги, авлодларнинг давомийигини таъминлайдиган, муқаддас урф-одатларимизни сақлайдиган, шу билан бирга, келажак насллар қандай инсон бўлиб етишишига бевосита таъсир кўрсатадиган тарбия ўчоғи эканлигини тан олишимиз даркор. Бола туғилган кундан бошлаб оила муҳитида яшайди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОИЛАДА ФАРЗАНД ТАРБИЯСИГА ПСИХОЛОГИК ЁНДОШИШ»

ОИЛАДА ФАРЗАНД ТАРБИЯСИГА ПСИХОЛОГИК ЁНДОШИШ

Нигора К^аршиевна Очилдиева

Алишер Навоий номидаги узбек тили ва адабиёти университути талабаси

АННОТАЦИЯ

Оила хаётнинг абадийлиги, авлодларнинг давомийигини таъминлайдиган, мукаддас урф-одатларимизни саклайдиган, шу билан бирга, келажак насллар кандай инсон булиб етишишига бевосита таъсир курсатадиган тарбия учоги эканлигини тан олишимиз даркор. Бола тугилган кундан бошлаб оила мухитида яшайди.

Калит сузлар: усмирлар, юзага келаётган жиноятчилик, ичкиликбозлик, гиёхвандлик, уз жонига касд килиш, оилада шахслараро муносабатлар, ота-оналарнинг болалар психологияси, психологик педагогик конуниятлар.

Оила хаётнинг абадийлиги, авлодларнинг давомийигини таъминлайдиган, мукаддас урф-одатларимизни саклайдиган, шу билан бирга, келажак насллар кандай инсон булиб етишишига бевосита таъсир курсатадиган тарбия учоги эканлигини тан олишимиз даркор. Бола тугилган кундан бошлаб оила мухитида яшайди. Оилага хос анъаналар, кадриятлар, урф-одатлар бола зуваласини шакллантиради. Энгмухими фарзандлар оилавий хаёт мактаби оркали жамият талабларини англайди, хис этади! -деб таъкидлаган эди Узбекистон республикасининг биринчи Президенти И.А.Каримов. Дархакикат, оилада ота-она ва болалар уртасидаги муносабатларни тугри йулга куйиш, шаркона оилавий муносабатларда соглом мухитнинг юзага келишига, болалар тарбиясининг тугри олиб борилишига, болаларда ижобий фазилатларнинг ва индивидуал миллий психологик хусусиятларнинг шаклланишига катта таъсир курсатади. Бугунги кунда усмирлар уртасида юзага келаётган жиноятчилик, ичкиликбозлик, гиёхвандлик ва уз жонига касд килиш каби турли хил жамиятимиз ва миллатимиз учун ёт булган иллатлар айнан, оилада шахслараро муносабатларнинг тугри йулга куйилмаганлиги, ота-оналарнинг болалар психологиясини, уларга хос миллий муносабатларни тугри талкин этмаётганлиги, ота-она ва болалар уртасидаги муносабатларнинг узига хос томонларини психологик педагогик конуниятларини очиб беришни такозо этади. Кузатишларга караганда, болалар ва усмирлар уртасида содир этилаётган жиноятчилик ва оилавий ажралишларнинг асосий сабаблари хам эр-хотин уртасидаги муносабатларга 323 боглик булган низолар асосида намоён булмокда. Бу эса болалар тарбиясида ва уларнинг шахс сифатида шаклланишига салбий таъсир курсатади. Оилада болалар билан тугри муносабатга киришиш жуда мухим ахамиятга эга булиб, таъсир этиш доираси

ижтимоий доира каби кенгдир. Оила болаларни миллий кадриятлар асосида ватанга мухаббат, мехнатга ва халк бойликларига онгли муносабат, нуксонларга муросасизлик рухида тарбиялаш учун катта имкониятларга эга. Оилада, айникса, катта ёшли кишилар, 12-15 ёшли болалар билан тугри муносабатда булиши мухим ахамиятга эгадир. Негаки, хар кандай бола улгайган сари катталар буйругини ва курсатмаларини ёктирмайдиган була боради. Бу буйрук ва курсатмалар купинча каршилик курсатиш, хатто, окилона талабларни бажаришдан бош тортиш холатларини хам келтириб чикаради. Бундай вазиятларда болага нисбатан муомала тарзини узгартириш узбек халкининг узига хос риоя килувчи тарбиявий жихатлари мавжудлигини тугри етказа билиш максадга мувофикдир. Буйрук урнига ишонтириш усулини куллаш керак, токи бола ана шу килиниши керак булган фаолиятни бажариши шарт эканлигини онгли тарзда тушуниб етсин. Шундай холатдагина бола хар бир ишни онгли тарзда бажаришга одатланади. Агар катта ёшдаги болага панд-насихат килинаверса, унинг гашига тегиш мумкин. Айни холларда боланинг калбига кира оладиган педагогик, психологик усулларни куллаш яхши самара беради. Хдётий кузатишлар шуни курсатадики, баъзан айрим оилаларда болага бирор фаолиятни бажариши ёки яхши укиши учун уни ёки буни олиб бераман, деб катта ваъдалар берилади. Ота-оналар бу билан болаларини таъмагир килиб куяётганлигини хеч хам англамайдилар. Шу нарсани таъкидлаш керакки, болалар билан муомала-мулокот муносабатига киришишда уларнинг психологиясига эътибор бермаслик, оиладаги носоглом психологик мухит - бир-бирини хакоратлаш, дук-пуписа ва зулм утказиш асосида килинадиган муносабат болаларда куркоклик, асабийлик, ёлгончилик, мехрсизлик, куполлик каби сифатларнинг шаклланишига олиб келади. Ота-она ва болалар уртасидаги муносабатнинг ижобий тус олиши учун ота-она фарзандлари билан мулокотга киришаёттанларида милллий педагогик одобга риоя килмоклари даркор. Ота-онанинг айтган хар бир сузи таъсир киладиган булмоги, сузнинг айтилиш шакли, шу сузнинг шаклига мос келадиган холда чехранинг очик ёки важохатли булиши педагогик таъсирнинг таъсирчанлигини оширади. Аксинча, психологик, педагогик одобга риоя килмаслик, болани хаддан ташкари ортик севиш ёки берахмлик, каттиккуллик билан муносабатда булиш ота-она билан бола уртасидаги узаро муомала муносабатининг кескинлашувига ёки бузилишига сабаб булади. Ота-оналар ва болалар уртасида муомала муносабатларининг ижобийлигини таъминлашда хар бир боланинг психологик хусусиятларига хос муомала ва муносабатда булиш зарур. Бунда боланинг ёши, психик жараёнлари, индивидуал-психологик хусусиятлари, психик холатлари оиладаги миллий тарбиявий мухитнинг психологик конуниятлари хисобга олиниши зарур. Боланинг ёшини, маълум вазиятдаги холатини яхширок тушуниш учун узимизни боланинг урнига куйиб

куришимиз керак. Шунда биз боланинг психик оламини, хохиш-истагини англаб ета оламиз. Боланинг психик олами, хаяжон ва кувончларини, уй-хаёлларини узимизда ифодалаб куришимиз эса болаларни тушунишда бош мезон булиб хизмат килиши лозим. Ота-она ва болалар уртасидаги ижобий муомала муносабатларини юзага келтириш куп жихатдан ота-оналарнинг уз болаларини, уларнинг феъл-атвори, характер хислатлари, 324 кизикишлари кабиларни билишларига богликдир. Шу жихатдан хам, хар бир ота-она энг аввало, уз фарзандларини индивидуал-психологик хусусиятлари (темперамент, характер, кизикиш) хохиш-истаклари, эмоционал холатларини билишлари ва шу асосда муомала муносабатда булишлари лозимдир. Юкорида келтирилган фикрларга кура, боланинг хулки ва дунёкараши шаклланишида оилада карор топган соглом мухит аввало, оила аъзоларининг узаро муносабатлари, хамкорлиги, оилавий миллий кадриятларни эъзозлашига богланади. Бундай холатларни тугри талкин этиш хар бир ота-онанинг ёки оила аъзоларининг этнопсихологик саводхонлик даражасига хам богликдир. Зеро, таълим-тарбияга доир билимлар бериш билан биргаликда фарзандлар тарбиясига хос тартиб-коидаларни амалда тадбик этиш ота-оналар фаолиятига боглик булиб, шахс сифатида шаклланаётган фарзандларнинг камол топишига имкониятлар яратиб беради.

REFERENCES

1. Гозиев Э.Г. Ёш даврлар психологияси. Тошкент, «Укитувчи» нашриёти, 1998.

2. Гозиев Э.Г. Муомала психологияси. Тошкент, Университет, 2001

3. Omonov, A. O. O., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA FRIGIYA PODSHOLIGINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(5).

4. Turg'Unboyeva, M., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA "O'TTIZ YILLIK URUSH" NING AHAMIYATI. Scientific progress, 1(5).

5. Ashirova, N. X. Q., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA QADIMGI HINDISTON MADANIYATINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(5).

6. Yoriqulov, A. S. O. G. L., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA HIND SIVILIZATSIYASI O'RNI. Scientific progress, 1(5).

7. Rahimberdiyev, A. E. O. G. L., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA ELAM DAVLATCHILIGINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(5).

8. Nomozov, M. M. O., & Haydarov, S. A. (2021). OZBEKISTON RESPUBLIKASIDA TA'LIM SOHASIDAGI ISLOHOTLAR. Scientific progress, 1(5).

9. Fayziyeva, Y. I. Q., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA SURIYA VA FINIKIYA PODSHOLIGI O'RGANILISHI. Scientific progress, 1(5).

10. Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA FRANKLAR DAVLATI O'RNI VA AHAMYATI. Scientific progress, 1(5).

11. AMHpKynoBHH, X. C. (2021). Y3EEKHCTOH TÄPHXH OAHHHH Y^HTHm^A TACBHPHH CAHLAT ACAP-ftAPH^AH OOH^A^AHHmHHHr Y3HrA XOCHHTH. Scientific progress, 1(3).

12. AMHpKynoBHH, X. y. (2021). TAPHX flAPCHAPHHH CAMAPA^OP-HHraHH OmHPHm^A MHHHATroPA^AP^AH OOH^A^AHHmHHHr HYKnAPH. Scientific progress, 1(3).

13. XaögapoB C. (2021). Y3ÖeKHCTOH TapnxHHH yKuramga mh..HH MHHHairopagaH ^oöganaHHm (BoöypHOMa MHConnga). Academic Research in Educational Sciences. 2 (7). 760-764.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.