Научная статья на тему 'ОИЛА ЖАМИЯТНИНГ АСОСИЙ БЎҒИНИ'

ОИЛА ЖАМИЯТНИНГ АСОСИЙ БЎҒИНИ Текст научной статьи по специальности «Социологические науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Ключевые слова
илк ўспиринлик / тарбия / ота-она ва фарзанд муносабати / ижтимоий психологик муҳит.

Аннотация научной статьи по социологическим наукам, автор научной работы — Саидазизова З.У, Хамидова М.Б, Бўрихўжаева М.Н

Илк ўспиринларда оила қуришга психологик тайёргарликнинг ўзига хослигини ўрганиш, оила ҳақидаги ёшларни тасаввурларини шакллантириш ва келажакка тайёрлаш зарурати. Ёшларни бўлғуси касб эгаси сифатида жамиятга қўша оладиган хиссалари айнан оиладан бошланишини хисобга олган ҳолда уларни оилавий муносабатларга тайёрлаш, уларда оила бу муқаддас жараён эканлигини англатиш зарурлигини ўрганамиз.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОИЛА ЖАМИЯТНИНГ АСОСИЙ БЎҒИНИ»

ОИЛА ЖАМИЯТНИНГ АСОСИЙ БУГИНИ

1Саидазизова З.У., 2Хамидова М.Б., 3Бурихужаева М.Н.

1Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий Университети "Ижтимоий психология"

кафедраси укитувчиси

2Миллий тадкикот университети, Тошкент ирригатция ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари институти "Геодезия ва геоинформатика" кафедраси

доценти

3"Оила психологияси" йуналиши талабаси https://doi.org/10.5281/zenodo.11222889

Аннотация. Илк успиринларда оила цуришга психологик тайёргарликнинг узига хослигини урганиш, оила уацидаги ёшларни тасаввурларини шакллантириш ва келажакка тайёрлаш зарурати. Ёшларни булгуси касб эгаси сифатида жамиятга цуша оладиган хиссалари айнан оиладан бошланишини хисобга олган уолда уларни оилавий муносабатларга тайёрлаш, уларда оила бу муцаддас жараён эканлигини англатиш зарурлигини урганамиз.

Калит суз: илк успиринлик, тарбия, ота-она ва фарзанд муносабати, ижтимоий -психологик мууит.

Аннотация. Обоснована необходимость изучения особенностей психологической подготовки к формированию семьи в раннем подростковом возрасте, формирования представлений молодых людей о семье и подготовки их к будущему. Мы будем изучать необходимость подготовки молодых людей к семейным отношениям, учитывая, что вклад, который они могут внести в общество как будущий профессионал, начинается с семьи, и дать им понять, что семья - это священный процесс.

Ключевые слова: ранний подростковый возраст, образование, детско-родительские отношения, социально-психологическая среда.

Abstract. The need to study the characteristics ofpsychological preparation for forming a family in early adolescence, the formation of young people's ideas about the family and preparing them for the future is substantiated. We will explore the need to prepare young people for family relationships, recognizing that the contribution they can make to society as future professionals begins with the family, and making them understand that family is a sacred process.

Keywords: early adolescence, education, child-parent relationships, socio-psychological environment.

Мустакил Узбекистон Республикасининг Конституциясида келтирилишича: "Оила жамиятнинг асосий бугинидир". Оила тинчлиги, унинг баркарорлиги, оила аъзоларининг хамжихатлиги куп жихатдан шу оилани ташкил этувчиларининг узаро муносабатларга, уларнинг оилавий роллар хакидаги тасаввурларининг аник ва тугри шаклланганлигига боглик. Бундай ижтимоий тасаввурлар узаро муносабатлар жараёнида, оиладаги ижтимоий - психологик мухит ва тарбиянинг кай йусинда йулга куйилганлигига богликдир. Узбек оиласида ижтимоий тасаввурларнинг жумладан, оилавий роллар хдкидаги тасаввурларнинг кандай эканлиги, уларнинг жамият холати, оила бахт саодати билан богликлиги мустакил Узбекистон шароитида узига хос етукликка эга.

Соглом бола, соглом авлод орзуси аждодларимиздан бизга утиб келаётган, кон -конимизга сингиб келган азалий интилишдир... Соглом бола соглом ва ахил оиланинг меваси булиб, факатгина соглом онадан соглом бола тугилади. Бу фикрлар жамиятимиз учун энг зарурий масалалардан бири булган соглом оилани шакллантирида асосий дастур хисобланади.

Оила - никох муносабатлари, ёшларни оилавий хаётга тайёрлаш, узбек оилаларидаги миллий узига хослик, ундаги низолар ва уларнинг келтириб чикарувчи мухим сабаблар, ажралишлар ва уларнинг салбий асоратлари каби бир катор масалалар хар томонлама урганилиб тахлил килинган. Оилада бола тарбияси, ота-она ва фарзандлар уртасидаги муносабатлар, оилада ижтимоий - психологик мухит юзасидан психолог, педагог олимлардан Д.Ж.Шарипова, М.Иномова, А.К.Мунавваров, О.Тураева, М.Г.Давлетшин, Э.Г.Еозиев, Е.Б.Шоумаров, В.М.Каримова, Н.А.Согинов, Т.М.Адизова, А.М.Жабборов, М.Ш.Расулова, ва бошкалар илмий изланишлар олиб боришган.

Д.Ж.Шарипова уз изланишларини ёш боласи бор ота - оналар уртасида тибиий

- педогогик билимларни хал килиш борасида бир канча ишларни амалга оширган. У, оилада боланинг соглом, етук були тарбияланиши учун ота - она хар бир боланинг узига хос хусусиятларини билиши худди шу холат оилада бола тарбиясига таъсир килиши, оила олдида турган тарбиявий вазифаларн аник ва равшан билиш зарурлигини, уз билимларини доимий равишда такомиллаштириб боришларини, тарбиявий таъсир курсатиш чора - тадбирларини танлашга ижодий ёндашувлар лозимлигини курсатади.

А.К.Мунавваровнинг изланишларига кура, хар бир миллат узига хос маданияти, миллий рухиятига эга булгани каби узбек халкининг хам миллий хусусияти, характери, туйгулари, узини узи англаш, куйи ва рухий киёфаси алохидалиги билан бошка халкларникидан ажралиб туради.

Психолог олимлардан М.Г.Давлетшин оилада ота -оналарнинг фарзандларга булган муносабатларида узаро ёрдам, бир - бирларини куллаб - кувватлаш, хамкорликда иш олиб бориш, оилада мехнатни таксимлаш, хужалик ишида кумаклашиш каби муаммолар ечилмас экан, улар уртасида доимий тушунмовчиликлар, айтишиб колишув ва низо, жанжаллар юзага елиб туриши мумкинлиги тугрисида гапиради.

Шунингдек, Е.Б.Шоумаров томонидан чоп этилган ишларида Узбекистондаги оилалар ва узбек оиласида ота - она ва фарзандлар уртасидаги узаро муносабатлар хусусиятларига ва муаммоларини урганишга алохида эътибор берилган.

Шу билан бирга психолог олим М.Г.Давлетшин ва Г.Б.Шоумаровлар хозирги замон узбек оиласининг хусусиятларини урганиш чогида унинг узига хос жихатларидан бири булмиш оиладаги фарзанд сони, унинг ижтимоий мавкеига таъсирини хамда ота-онанинг фарзандлари улгайиб , камол топиб бориши оркали узлари яшаб турган ижтимоий мухитда, махалла - куй орасида обруси, хурмат - эътибори улуглана боришини таъкидлайди. Психолог олимлардан Э.Г.Еозиев узбек халкининг этнопсихологияси ва болалар тарбиясини урганар экан, унинг тарихий анъаналари, урф

- одатлари, удумлари, расм - русумлари, ахлок меъёри, турмуш тарзи, маънавий кадриятлари, шахслараро муносабатлари, мулокот мароми ва бошка хусусиятлари турли халкларникидан маълум даражада тафовутланиши хакида тухталиб утади. Шу билан бирга, ота - онага, тугишганларга нисбатан миллий тугри йугирилган муносабат,

кариндошлик ришталари хам миллий рухиятни акс эттириши хамда оила аъзоларининг узаро самимий муносабатлари, айникса, атрофдагилар билан мунтазам равишда саломлашиб юриш каби хусусиятлар, миллий урф одатларимизнинг ибратли ва узига хос бир куриниши эканлигини таъкидлайди.

В.М.Каримова ота - оналарга хос хусусиятлар уларнинг фарзандларига хам худди шу сифатларни шаклланиши имконини беришлиги хакида тухталиб куйидаги фикрларни билдиради. "Ота - она уз оиласида оилавий анъаналарни мунтазам равишда ташкил килиб бориши болалар шахсининг шаклланишида, оилапарварлик сифатларининг ривожланишида мухим асос булади. Мана шу тадбирларда бола иштрокининг таъминланиши эса, унда оила аъзоларига булган хурмат, хамдардлик ва хамфикрлилик каби сифатларни, ёшликдан ташаббускорлик, мустакил иш юритиш куникмасини, унинг инсонларга нисбатан муомала малакаларини шакллантиришга ёрдам беради," -деб таъкидлайди.

А.М.Жабборов узининг илмий изланишларида узбек оилаларидаги давом этиб келаётган хушмуомалалик, хушфеъллик, билимдонлик, ширинсуханлик, юксак ахлокийлик, мехрибонлик, рахмдиллик, мехнатсеварлик ва хоказо каби сифатларни миллий (этник) психологик хусусиятларини узида мужассамлаштиргн инсон сифатида камол топиши мумкин деган фикрларни илгар сурган. Н.А.Согинов уз ишларида эр -хотин муносабатларининг этнопсихологик хусусиятлрини, узбек оилаларида никохдан кейинги холат хусусиятини урганар экан авлодлар уртасидаги узаро муносабатларинг бошка миллат вакилларига нисбатан мустахкам эканлигини, бу муносабатлардаги хиссий якинликни фарзандларнинг оила куриши, фарзандлар уртасидаги узаро муносабатларга хам таъсири кучли эканлигини курсатиб утган.

Оилада ота - оналарнинг болаларига ишонч билан караши, унинг хатти -харакатларини куллаб - кувватлаши натижасида болада очик кунгиллик, муомалага тез киришувчанлик сифатлари, ёки аксинча ота - оналарнинг уз болаларига нисбатан демократик усулида ёндашуви натижасида мулокотга киришувчанлик сифатларини шаклланишига ёки уларга нисбатан "^аттиккуллик, талабчанлик" муносабатида булиш усули буйича ёндашуви натижасида фарзандларидаги хиссий таъсирчанликнинг ортишига яъни бола психикасининг жарохатланишига, муомаладаги катъиятсизликка олиб келиши, шу билан бирга ота -онанинг фарзандига нисбатан муносабатнинг "Кичик омадсиз" усули билан ёндашуви натижасида болада мулокатмандлик сифатларининг паст даражада ривожланишига, хавотирланишнинг ортишига, узига ишончнинг йуколишига сабаб булади, деб таъкидлайди.

Р.И.Суннатованинг таъкидлашича мураккаб вазиятларда бола ва унинг ота -оналари уртасидаги муносабатларни йулга куйишда амалиётчи психологларнинг вазифаларидан бири ота - онанинг болага ёндашиш технологияларини максадга мувофик тарзда амалга ошириш малакаларини сингдиришдан иборат эканлигини курсатади.

Оиланинг мохияти, ёшларни оилавий хаётга тайёрлаш, оилада эр-хотин, кайнона-келин муносабатлари, ота-она ва фарзандлар хакида катта-катта асарлар ёзилган. Таълим-тарбия масалаларида барчамиз тарихий мерос, уз давримиз эхтиёжларидан келиб чикиб фикрлаймиз. Лекин тараккиёт давом этаверади. Оилавий муносабатлар масалалари, хамда

инсон тарбиясини такомиллаштириш, маънавий ва психологик камолотини янги боскичга

кутариш зарурияти хеч качон тухтамайди.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг Конституцияси. Т. Узбекистон.2008. 40 б.

2. Узбекистон Республикасининг Конституцияси кабул килинган куннинг 23 йилигига багишланган маърузасидан 2015й. 8 декабрь.

3. Шарипова Д.Ж Укувчиларга гигиеник таълим - тарбия бериш. Т.Укитувчи, 1983. 28 б.

4. Муравваров А.К. Оила педогогикаси. Т. Укитувчи. 1994. 112 б.

5. Давлетшин М.Г Х,озирги замонда этнопсихологиянинг муаммолари./Х,озирги замонда этнопсихологиянинг муаммолари.Рес илмий-амалий анжуман матер.Т. 1990. 4-6 б.

6. Давлетшин М.Г, Шоумаров Е.Б. Замонавий узбек оиласи ва унинг психологик хусусиятлари./Узбек оиласининг этнопсихологик хусусиятлари:Респ. Ил.амал.конф.матер. Т. 1993. 5-10 б.

7. Гозиев Э.Г. Узек халкининг этнопсихологияси ва бола тарбияси /узбек оиласининг этнопсихологик муаммолари: Рес. Илм. Амал. Анж. Матер. Т. 1993 . 57 - 58 б.

8. КаримоваВ.М. Ижтимоий психология асослари. Т. Укитувчи. 1994 96 б.

9. ЖабборовА.М. Оилада бола тарбиясининг психологик такомиллаштиришнинг томонлари. /Узбек оиласининг этнопсхолгик муаммолари.: Респ. Ил. Амал. Анж. Матер. Т. 1993. 96-97 б.

10. Адизова Т. М. Оладаги узаро муносабат усуллари ва усмир ёшидаги боллар шахсининг мулокатга киришувчанлик сифатлари. /Оила давлат аянчи:/ТДПУ. Илмий маколалар туплами. Т. 1009. №75.54-57 б.

11. Суннатова.Р.И. Мураккаб вазиятларда бола ва унинг ота-оналари уртасидаги муносабатларни йулга куйишда амалиётчи психологнингларинг вазифалари Т 1993. 34 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.