CC BY
1Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
ИСТОРИЧЕСКИЕ НАУКИ И АРХЕОЛОГИЯ HISTORICAL SCIENCES AND ARCHEOLOGY
ОИД БА МАСЪАЛАДОИ «МАРКАЗДОИ ИЛМЙ» ВА «БАРНОМАДОИ ИСЛОМЙ»-И КИШВАРДОИ АБАРКУДРАТ ДАР ДАД СОЛИ ЦАБЛ АЗ ФУРУПОШИИ ИТТИДОДИ
ШУРАВЙ
ИБРОДИМ АЗИЗ АЗИМ
Унвончуи Академияи миллии илмх,ои Чумхурии Точикистон, ш.Душанбе, Точикистон
Аннотатсия. Мацола ба баъзе хусусият^ои масъалауои муносибат^ои байналмилали дар сиёсати хориции давлат^ои абацудрат дар мисоли собиц Иттщоди Шурави ва ИМА дар сол^ои 80-ум асри XX нисбати кишвар^ои мусулмони бахшида шудааст. Дар он барои та^лили муносибат^ои байналмилали дар сиёсати хориции кишвар^ои абарцудрати номрафта, таъсиси "марказуои илми" ва "барномауои исломи" мухтасаран мавриди барраси царор гирифтааст. Мацола барои му^аццицони цавони соуаи сиёсатшиноси, муносибат^ои байналмилали ва инчунин таърихшиносону фар^ангшиносон судманд хо^ад буд.
Вожахри калидй. муносибат^ои байналмилали, давлат^ои абарцудрат, кишвар^ои исломи.
Дар сиёсати байналмиллалии кишварх,ои абаркудрат таъсис ва омузиши х,ар гуна "марказх,ои илмй" накш ва мавкеи мух,имро ишгол менамояд. Чунин амал дар муносибатх,ои байналмилалй ва сиёсати "шаркшиносй"-и кишварх,ои абаркудрат чойгох,и хоса доштанд.
Дар солх,ои баъди чангй (чанги дуюми чах,он) ташаккул ва инкишофи "шаркшиносй", ба мазмуни омузиши кишварх,ои арабиву исломй дар муносибатх,ои байналмилалии Иттих,оди Шуравй бех,тар рох,андозй шуда буд.
Аз ин ру, "марказх,ои тадкикотй" ва "барномах,ои исломй"-и ИМА ва Иттих,оди Шуравй бо назардошти нокомих,о дар сиёсати хоричии онх,о тачдиди назар гардид ва дуруст бах,о надодани таъсири афзояндаи ислом ба муносибатх,ои байналхалкй чй дар минтакаи Африко, чй дар минтакаи Осиё ва х,ам дар тамоми чах,он мавриди тах,лил карор гирифт. Дар ИМА дар охирх,ои солх,ои 80-уми асри сипаришуда ба татбики як барномаи васеи мачмуии пажух,ишх,о оид ба масоили исломй бо максади тах,ияи рох,и муносиби сиёсати хоричй шуруъ гардид.
Аз соли 1979 ба баъд дар Иёлоти Муттах,идаи Амрико зиёда аз 20 маркази нави тадкикотй таъсис дода шуда, х,амасола конфронсу симпозиум ва семинарх,ои сершумори байналмилалй оид ба масъалах,ои таъсири ислом ба х,аёти сиёсии кишварх,ои мусалмонй ва муносибатх,ои байналмилалй гузаронида шуданд [1, с. 86].
Дамзамон донишгохдои Амрико ба даъвати бештари чавонон аз кишварх,ои арабй ва мусулмонй ба тах,сил шуруъ карданд. Масалан, дар давоми сох,ои 60-ум ва 80-уми асри XX бештар аз 800 х,азор нафар донишчуёни араб донишгохдо ва коллеч^ои Амрикоро хатм кардаанд. Такрибан нисфи х,амаи донишчуёни дар хорича тах,силкунандаи араб, дар авохири солх,ои 80-уми асри гузашта, дар Иёлоти Муттах,ида тах,сил мекарданд. Таваччух ба чах,они араб дар худи Иёлоти Муттах,идаи Амрико ба таври назаррас афзоиш ёфт. Масалан, агар дар соли 1953 х,амагй 6 донишгох, дар ИМА барномаи омузиши мамлакатх,ои араб дошта бошад, пас дар авохири солх,ои 80-уми асри XX дар он зиёда аз 120 муассисаи таълимй ба муносибатх,ои байналмилалй ва сиёсати шаркшиносии Амрико иртиботи ногусастанй доштанд, мавчуд аст. Агар дар охири солх,ои 60-и асри сипаришуда х,амагй 4 нашрияи даврии Амрико масъалах,ои Шарки Наздикро дар бар мегирифта бошад, пас дар солх,ои 80-ум он аллакай зиёда аз 50 ададро ташкил медоданд [3].
Рах,барии самти омузиши масъалах,ои байналмиллалии исломиро донишманди маъруфи амрикой, профессор Чон Люис Эспозито (тав. 19.05.1940) бар узда дошт [4], ки зери рох,барии у пайваста конфронсу семинарх,о оид ба масъалах,ои гуногуни ислом баргузор мегардиданд.
Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
ИСТОРИЧЕСКИЕ НАУКИ И АРХЕОЛОГИЯ HISTORICAL SCIENCES AND ARCHEOLOGY
Дар муносибатхои байни давлатхои абаркудрат ва кишвархои мусулмонй, ба истилох, як сохаи муайян ва дар баъзе холатхо хеле васеъ хам дар сохахои гуногуни муносибатхои сиёсй, иктисодй ва идеологй вучуд дорад.
Набояд фаромуш кард, ки мавчудияти вижагихои худхохона дар сиёсати байналмилалй ногузир бо иштибохот ва хисобхои нодуруст ва хатто дар бештар маврид ба нофахмихо ва низоъ низ меоварад. Зеро дар сиёсати хоричй ва муносибатхои байналмилалй ба назар гирифтани постулатхои идеологй ва миллй-психологй бо такя ба мукаррарот, дин ва анъанахои милливу суннатии хар кавму миллат, аз кабили кишвархои мусулмонй зарур аст.
Бояд гуфт, ки бархурди содда ва схематикй ба масъалахои муносибатхои байналмилалй на танхо ба таблиготи васоити ахбори омма, балки ба шарху тафсири олимон низ душворихои хос меоварад.
Равиши махсуси муносибатхои байналмилалии кишвархои абаркудратро нисбат ба омузиши масоили ислом, мухаккики шуравй Т.П.Павлова чунин маънидод кардааст, ки бархурди амиктар ва густурдатар ба мушкилоти сиёсии ислом ба олимони шуравй имкон дод, ки ба хулосае оянд, ки дар таърихнигории Амрико бозгашт ба эътирофи накши аввалиндарачаи «омили исломй» ба мушохида мерасад, аммо дар заминаи нав изхороти фаркиятхо ва накшхои функсионалй вобаста ба шароити мушаххаси ичтимоию сиёсии кишвархои мусулмоннишин тагйир меёфтанд [2].
Х,амин тавр, доирахои илмии кишвархои абаркудрат хануз дар бораи тараккиёти ичтимой-сиёсй, иктисодй ва динии кишвархои чахони мусулмон тадкикоти васеи бисёртарафа мегузаронанд.
1. Сычев В.Ф. США и мусульманский мир. - Душанбе: Ирфон, 1989. - 288 с.
2. Павлова Т.П. «Исламский фактор» в политике американского империализма // Народы Азии и Африки. - М., 1984, № 6. - С. 3-14.
3. «Department of State Bulletin», W., 1985, July, no 65, p. 41.
4. John L. Esposito. Islam and Politics: Fourth Edition (Contemporary Issues in the Middle East). -Syracuse University Press, 1998. - 416 р.
АДАБИЕТ
