Научная статья на тему 'НАҚШИ МАРКАЗҲОИ ШАРҚШИНОСИИ ШУРАВӢ ДАР РУШДИ АФҒОНИСТОНШИНОСИИ ТОҶИК'

НАҚШИ МАРКАЗҲОИ ШАРҚШИНОСИИ ШУРАВӢ ДАР РУШДИ АФҒОНИСТОНШИНОСИИ ТОҶИК Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
50
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ШАРқШИНОСӢ / МАРКАЗҲОИ ШАРқШИНОСИИ КИШВАРҲОИ ХОРИҷӢ / МАРКАЗҲОИ ШАРқШИНОСИИ ШУРАВӢ / ИНСТИТУТИ ШАРқШИНОСИИ АИ ИҶШС / ИНСТИТУТИ ШАРқШИНОСИИ АИ ТОҷИКИСТОН / ШАРқШИНОСИИ НАЗАРИЯВӢ ВА АМАЛӢ / САМТҲОИ АВЛАВИЯТНОКИ ШАРқШИНОСИ ТОҷИК / АФғОНИСТОНШИНОСИИ ТОҷИК

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Искандаров Қосимшо, Қодиров Довар Саидаллоевич

Дар мақола муаллифон нақши марказҳои шарқшиносии Шуравиро дар рушди афғонистоншиносии тоҷик мавриди баррасӣ қарор додаанд. Ҳамзамон, аз ҷониби муаллифони мақола дар такя ба муҳаққиқони Шуравӣ таҳлили марказҳои шарқшиносӣ дар кишварҳои хориҷӣ дар мисоли Олмон, Фаронса ва ИМА авлавиятҳои онҳо дар самти шарқшиносӣ баррасӣ гардидаанд. Муаллифони мақола диққати асосиро ба марказҳои шарқшиносии Шуравӣ ва нақши онҳо дар рушди афғонистоншиносии тоҷик равона намудаанд ва дар ин замина хулосаҳои заруриро вобаста ба таҳқиқоти анҷомдодаи афғонистоншиносони тоҷик манзур доштаанд. Тавре муаллифон иброз медоранд, дар густариши илми шарқшиносӣ, аз ҷумла афғонистоншиносии Тоҷикистон нақши бузургро директори Институти шарқшиносии АИ ИҶШС Бобоҷон Ғафуров бозидааст. Маҳз дар давраи сарварии дар Институти шарқшиносии АИ ИҶШС гурӯҳи қавии афғонистоншиносон ба майдон омаданд, ки дар тарбия ва камолоти маънавии онҳое, ки самти таҳқиқоти худро ба Афғонистон пайвастанд, ҳиссаи арзанда гузоштанд. Ба ҳамин тартиб ба қавли муаллифони мақола нақши марказҳои шарқшиносии Шуравӣ дар рушди афғонистоншиносии тоҷик ниҳоят бузург буда, тавассути муҳаққиқони марказҳои шарқшиносии Шуравӣ дар Тоҷикистон ниҳодина шудани шарқшиносӣ анҷом ёфт.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF SOVIET ORIENTAL STUDIES CENTERS IN THE DEVELOPMENT OF TAJIK AFGHANSISTICS

In the article, the authors discussed the role of the Soviet orientalist centers in the development of Tajik Afghan studies. At the same time, the authors of the article based on Soviet researchers analyzed the centers of oriental studies in foreign countries, for example, Germany, France and the USA, and their priorities in the direction of oriental studies were discussed. The authors of the article focused their attention on Soviet orientalist centers and their role in the development of Tajik Afghan studies, and in this context, they drew the necessary conclusions related to the research carried out by Tajik Afghan scholars. As the authors point out, the director of the Institute of Oriental Studies Academy of Sciences of the USSR, Bobojon Gafurov, played a major role in the expansion of the science of Oriental studies, including the Afghan studies of Tajikistan. It was during the period of his leadership that a strong group of Afghan scholars appeared in the Institute of Oriental Studies of the Academy of Sciences of the USSR, who made a significant contribution to the education and spiritual maturity of those who focused their research on Afghanistan. In this way, according to the authors of the article, the role of the Soviet Oriental Studies Centers in the development of Tajik Afghan Studies is very great, and through the researchers of the Soviet Oriental Studies Centers, the institutionalization of Oriental Studies in Tajikistan was completed.

Текст научной работы на тему «НАҚШИ МАРКАЗҲОИ ШАРҚШИНОСИИ ШУРАВӢ ДАР РУШДИ АФҒОНИСТОНШИНОСИИ ТОҶИК»

ИЛМ\()11 ТAЪPИX / ИСТGPИЧЕСКИЕ П.ЛУКИ

ТДУ 90 (575.3)

^^ШИ MAPКAЗ^GИ ШAPЦШИНОСИИ ШУPAВЙ ДAP PУШДИ AФFGПИСТGПШИПGСИИ TG^K

Искандаров Ц., Цодиров Д.С.

Aкaдeмuяu мтлт uлм%оu Тоцшжтон, Aкaдeмuяu ^opaKyHuu дaвлaтuu нaздu npe3^eHmu Чум^урт Тоцжжтон

Дар рушди афгонистоншиносии точик накши марказнои шаркшиносии Шyравй хеле 6узург нисобида мешаванд. Манз марказнои шаркшиносии Шуравй дар таъсиси Шуъбаи шаркшиносй ва осори хаттй ва баъдан Института шаркшиносии АИ Чумнурии Точикистон шароит фаронам сохтанд. Дар заминаи таъсиси Института шаркшиносии АИ Чумнурии Точикистон масъалаи омузиши Афгонистон мубрам гардид. Дар 70 соли мавчудияи Иттиноди Шуравй, махсусан зиёда аз 30 соли арзи настй намудани Институти шаркшиносии АИ Чумнурии Точикистон дар баробари дигар самтнои шаркшиносй, афгонистоншиносии точик рушду такомул ёфт.

Агар ба ташаккул ва рушди илми шаркшиносй дар чанон назар кунем, маълум мегардад, ки он дар нар як давлат вобаста ба авлавиятно, манфиатно ва дигар омилно шакл гирифта истодааст.

Мунаккик О.И.Жигалина [11] ба масъалаи марказнои илмй-танкикотии Чумнурии Федератии Олмон дар танкики Шарки Наздик ва Осиёи Марказй даст зада, дар ин зимн марказнои шаркшиносиро дар ин давлат шартан ба ду категория таксим намудааст:а) семинарнои донишгонй, ки дар баробари танкикоти илмй, корнои педагогй доир мегарданд; б) пажунишгоннои махсуси илмй-танкикотй ва чамъиятнои илмй [11, с. 109]. Бешак, дар маколаи О.И.Жигалина накши марказнои илмии шаркшиносии Чумнурии Федератии Олмон ва осори мунаккикони он бо далелнои муътамад нишон дода шудааст.

Донишманд Г.А.Клейнман дар танкикоти худ ба масъалаи шаркшиносй ва омузиши он дар ИМА даст зада, дар ин бобат ба чунин хулоса омадааст, ки сохтори муосири муассисаи шаркшиносии Амрико манз баъд аз Чанги Дуюми Чанонй зунур намудааст [12]. Дар маколаи мунаккик оид ба Афгонистон ва омузиши он дар ИМА чунин нуктаи назар чой дода шудааст: «Шурои минтакавии Осиёи Чанубй дар найати 16 кумита, ассотсиатсияно ва гурун, аз он чумла Ассотсиатсия оид ба омузиши Афгонистон (1972) амал менамояд» [12, с. 118]. Хулосаи калом, бархе аз донишмандони ИМА дар садаи ХХ аз пажуниш бо максади сиёсати мустамликадорй ва аз дарёфти воситанои пулй, ки аз муассисанои махсуси нукуматй ё агентинои хусусии мустамликадорони нав ворид мешуданд, худорй намуданд. Аз ин ру, онно намкории судмандро бо шарикони осиёй афзалтар медонистанд.

Ю.В.Краснова дар маколаи «Анчумани Осиёии Фаронса» [13] аз таъсиси ин Анчуман ва чойгони олимони он дар омузиши кишварнои Шарк изнори андеша баён намудааст. Шаркшиносии Фаронса таърихи кунан дошта, дар рушду инкишофи он олимоне чун Антуан Шези, Абел Ремюз, Силвестр де Саси ва дигарон ниссаи арзанда гузоштанд. Ба таъкиди Ю.В.Краснова: «Дар давраи мавчудияти Анчуман аъзои он шаркшиносони намоён назири В.Ф.Минорский, Б.П.Никитин ва дигар нисоб меёфтанд. Аъзои фахрии Анчуман чанд маротиба олимони Шуравй Е.Токайшвили, профессори Донишгони Тбилис (1925), Ф.И. Шербатской буддошинос-ниндшиноси ленинградй (1935), С.П.Толстов бостоншиноси намоён, мутахассис оид ба Осиёи Миёна (1959) интихоб гардиданд. Дар соли 1971 аъзои фахрии Анчумани Осиёии Фаронса академик Б^^афуров ва аъзои чамъият мутахассиси Шуравй оид ба Осиёи Чанубу Шаркй В.А.Турин интихоб шуданд» [13, с. 130].

Накши марказнои шаркшиносии Шуравй дар рушди афгонистоншиносии кишварнои Осиёи Марказй, дар як катор маколанои донишмандони ИЧШС мавриди арзёбй карор гирифтааст.

Мунаккик Е.М.Примаков дар маколаи хеш зери унвони «Х,адафнои мубрами шаркшиносии Шуравй» бурду бохти шаркшиносии Шуравиро мавриди арзёбй карор додааст [23]. Албатта, Е.М.Примаков мулонизанои худро перомуни шаркшиносии Шуравй ва шоханои он дар доираи амалияи миллй, давлатй ва фарнангй дар ИЧШС ба миён гузоштааст.

Х,амзамон, мавсуф аз маркази асосии пажухиши шаркшиносй Институти шаркшиносии АИ ИЧШС, марказхои академии шаркшиносй дар Ленинград, Боку, Душанбе, Ереван, Тошкант, Тбилис, ^азокистон, Туркманистон, ^иргизистон, Бурятия, Шарки Дур ва дигар нохияхои Иттиходи Шуравй хотирнишон шудааст. Умуман, маколаи Е.М.Примаков новобаста аз мулохизахои махдуди мафкуравй доштанаш вобаста ба марказхои шаркшиносии Иттиходи Шуравй ва пажухишхои мухаккикони он, то кунун мубрамияти худро нигох медорад.

Дар умум дар замони собик Иттиходи Шуравй як тахкикоти мукаммал аз чониби шаркшиносони Институти шаркшиносии АИ ИЧШС тахти унвони «Марказхои шаркшиносии кишвархои хоричй» [4; 5; 6; 7; 8; 9] дар чор кисм таълиф гардид, ки дастовардхои шаркшиносони хоричй тахлили хамачонибаро пайдо намудаанд.

Перомуни таърихи ташаккул ва рушди шаркшиносии Шуравй дар Узбекистон мухаккикон Б.В. Лунин ва М.Г.Пикулин пажухиш анчом доданд [15]. Мухаккикони мазкур таърихи шаркшиносй, хосса афгонистоншиносиро дар Узбекистон мавриди арзёбии том карор дода, дар ин зимн таъкид менамоянд, ки дар рушду такомули он олимони шаркшиносй Россия, хусусан марказхои шаркшиносии Шуравй, Масква, Ленинград ва дигар донишгоххои онхо хиссаи арзанда гузоштанд. Б.В.Лунин ва М.Г.Пикулин таърихи ташаккул ва рушди шаркшиносиро дар Узбекистон дар ду давраи таърихй, яъне шаркшиносй дар Узбекистон то давраи Чанги Бузурги Ватанй ва шаркшиносии Узбекистон дар давраи Чанги Бузурги Ватанй ва дар солхои баъдазчангй мавриди тахкик карор додаанд. Умуман, аз чониби мухаккикон Б.В.Лунин ва М.Г.Пикулин дар хусуси чойгохи олимони тоинкилобй ва Шуравии рус дар рушду такомули шаркшиносии Узбекистон ва умуман кишвархои Осиёи Марказй, вобаста ба таъсиси аввалин пажухишгоххои илмй - Институти шаркии Туркистон (1918), Донишгохи давлатии Осиёимиёнагй (1924), Академияи илмхои ЧШС Узбекистон (1943), Институти омузиши дастхатхои шаркии Академияи илмхои ЧШС Узбекистон (1943), Институти шаркшиносии Академияи илмхои ЧШС Узбекистон (1950), дигар институтхо ва донишгоххо мулохизаронй сурат гирифтааст. Х,амзамон, муаллифони номбурда ба чунин натича расидаанд, ки «Шумора ва сифати омоданамоии кадрхои шаркшиносй дар Институти шаркшиносии Академияи илмхои ЧШС Узбекистон собит месозад, ки дар соли 1946 дар он 22 корманди илмй, ки аз онхо 1 нафар доктор ва 3 нафар номзди илм кору фаъолият менамуданд, аммо ин нишондиханда дар ибтидои соли 1973 ба 140 корманди илмй расид, ки аз онхо 8 нафар доктори илм ва 65 нафар номзади илм буданд. Аспирантураи Институтро бошад, наздик ба 90 нафар хатм намуданд, ки аз онхо 76 нафарашон рисолахои илмии худро дифоъ намуданд» [15, с. 190]. Дар маколаи дигари худ муаллиф Б.В.Лунин дар такя ба Е.С.Шагалов перомуни шаркшиносй дар чумхурихои Осиёи Миёна пас аз Инкилоби Кабири Сотсиалистии Октябр ба чунин натичагирй расидааст, ки «...ибтидои солхои 20-уми карни ХХ накши маркази илмии хамаи Осиёи Миёна ба Тошканд -пойтахти ЧМШС Туркистон тааллук дошт. Дар чунин шахрхое мисли Ашкобод, Душанбе, Фрунзе (пойтахтхои баъдии чумхурихои иттифокии шуравии Шарк), хануз шароит ва имконоти вокей барои омузиши васеи тахкикоти илмй-шаркшиносй мавчуд набуд...» [14, с. 121].

Мухаккик Б.С.Ерасов шаркшиносии назариявии Иттиходи Шуравиро дар маколаи худ тахлил намуда, ба чунин натича расидааст: «Ба гайр аз хадафхои мубрами тахлилй дар шаркшиносй коркарди самараноки принспихои фахмиши байнифархангй, муайян намудани сохахо ва шаклхои умимичамъиятие, ки барои рафъи зиддиятхои этникй, миллй ва мазхабй имкон медиханд, ахамияти махсус дорад» [10, с. 173].

Дар китоби «Мукаддимаи шаркшиносй», ки нахустин тачриба дар илми Россия ва чахонй махсуб меёбад, шаркшиносй ба сифати фанни чомеа баррасй шудааст. Х,амзамон, бобхо ва фаслхои алохидаи он омузиши забонхо, адабиёт, фарханг, таърих, антропология, иктисод, хукук, динхо, муносибатхои байналмилалй, геопалитика, шаркшиносии амалй ва дигар чанбахои кишвархо ва чомеаи Осиё ва Африкоро дар бар мегирад. Умуман, муаллифони «Мукаддимаи шаркшиносй» мархилахои асосии таърихи шаркшиносии ватании Россия, аз чумла мархилаи ибтидоии омузиши Шарк дар Россия, омузиши Шарк дар асри XVIII, шаркшиносии Россия дар асри XIX, шаркшиноси баъд аз Инкилоби Октябр, рушду инкишофи шаркшиносй баъд аз Чанги Дуюми Чахонй, шаркшиносии Россия дар асрхои XX ва XXI, омоданамоии мутахассисони шаркшинос ва африкошинос дар факултети шарки Донишгохи Санкт-Петербург ва Институти мамлакатхои Осиё ва Афикои Донишгохи давлатии Масква, чойгохи шаркшиносони ин кишварро дар рушди илми шаркшиносй ва ниходина шудани онро мавриди баррасй карор додаанд [3, с. 528-553]. Дар баробари ин дар монографияи мазкур оид ба шаркшиносии амалй - аз таърихи шаркшиносии амалй дар Россия, хадамоти шаркшиносй ва сиёсати хоричй, шаркшиносии амалй дар таърихи

хадамоти харбй, шаркшиносии амалй дар таърихи хадамоти миссионерй, шаркшиносии амалй дар ИЧШС ва замони хозира баррасй гардидааст [3, с. 554-568].

Тахкикот дар самти накши марказхои шаркшиносии Шуравй дар рушди афгонистоншиносии точик хамзамон аз чониби Л.Б.Алаев ва У.В.Окимбеков сурат гирифтааст [1; 22]. Л.Б.Алаев дар маколаи худ бештар сари масъалаи Институти шаркшиносии АИ ИЧШС хангоми интихоб шудани Б.Еафуров ба хайси директори он ва рушди тамоми бахшхои шаркшиносй аз чумла афгониистоншиносй мулохизаронй намудааст. Умуман, маколаи Л.Б.Алаев дар асоси маълумоти муътамад навишта шуда, хизмати барчастаи академик Б.Еафуров дар чалби мутахассисони варзида ва чавонони лаёкатманд ба Институти шаркшиносии АИ ИЧШС, таъсиси марказхои шаркшиносй дар тамоми чумхурихои умумииттифокй, шароити бехтарини ичтимоию иктисодй фарохам овардан ба олимони шаркшинос, таъсиси мачаллахои илмй аз кабили «Шаркшиносии Шуравй» ва «Шарки муосир» ва дигар корхои шоистаи ин кахрамони Точикистонро тачассум намудааст. У.В.Окимбеков бошад, таваччухи бештар ба вазъи омузиши Афгонистон дар Институти шаркшиносии Академияи илмхои Россия намуда, дар ин бобат оид ба накши ин ниход аз чумла Маркази омузиши мамлакатхои Шарки Наздик ва Миёна дар омодакуниии мутахассисони афгонистоншинос барои кишвархои собик Иттиходи Шуравй ибрози андеша менамояд.

Аз олимони шаркшиноси точик бештар сари мавзуи мазкур ^.Назаров, Д.Саидмуродов, З.Ахрорй, С.Шохуморов, ЧНазриев ва дигарон макола таълиф намуда, накши марказхои шаркшиносии Шуравиро дар рушди афгонистоншиносии точик бо далелу аркоми зиёд манзур доштаанд.

^.Назаров хамчун олими намоёни афгонистоншинос дар Точикистон накши марказхои шаркшиносии Шуравиро дар рушди афгонистоншиносии точик бо далелхои боварибахш асоснок намудааст [20]. Ба кавли ин донишманди тавонои кишвар дар рушду инкишофи шаркшиносии точик ва ниходина шудани он бемуболига накши Институти шаркшиносии АИ ИЧШС, институтхои тахкикотии Масква ва Ленинград калон аст.

Афгонистоншиноси точик профессор ^.Назаров хамчун рохбари Институти шаркшиносии АИ Чумхурии Точикистон перомуни мавзуи мазкур тахкикоти илмй анчом дода, вобаста ба авлавиятхои шаркшиносй дар Точикистон андешахои худро манзур намудааст [19]. Тавре у баён менамояд: «Самти авлавиятноки дигари фаъолияти илмии шуъбаи афгонистоншиносй омузиши равандхои муосири забоншиносй ва адабиётшиносии Афгонистон хамчун кишвари касирулмиллат, ки ба зиёда аз 30 забон мардумони он гуфтугу менамоянд ва ба гурухи оилаи забонхои хинду эронй, туркй ва дардй шомил мешаванд, хисоб меёфт» [19, с. 66].

Д.Саидмуродов корхои назаррасро дар самти шаркшиносй ва яке аз шохахои он афгонистоншиносй анчом додааст [24]. Аз чумла, дар маколаи «Инкишофи афгонистоншиносй дар Точикистон» мухаккик Д.Саидмуродов накши мондагори олимони шаркшиноси марказхои шаркшиносии Шуравиро дар рушди афгонистоншиносии точик арзёбии дуруст намуда, дар ин зимина таъкид менамояд: «Шуъбаи шаркшиносии АФ Точикистон дар солхои аввали фаъолияти худ аз 3 бахш иборат буд: секторхои дастхатхои шаркй, матншиносй ва нашри осор ва Шарки хозира. Дар ин чо такрибан 30 нафар корманди илмй, аз чумла 1 нафар доктор ва 5 нафар номзади илм кор мекарданд. Ин аст, ки яке аз вазифахои асосии Шуъба тарбияи кадрхои баландихтисоси илмй, махсусан дар сохахои вобаста ба омузиши масъалахои инкишофи кунунии кишвархои Шарки хоричй (Эрон, Афгонистон, Х,индустон, Покистон ва кишвархои араб) ба хисоб мерафт. Аз ин ру, ба кавли Д.Саидмуродов дар кори тарбияи кадрхои зарурй барои шуъбаи мазкур ва умуман кадрхои олимони шаркшинос барои тамоми чумхурй хидмати олимони Москва ва Ленинград -Б.Еафуров, Ю.В.Ганковский, А.Е.Бертелс, В.П.Челишев, В.Ромодин, Н.П.Гуревич, А.Н.Болдирев, Д.С.Комиссаров, Н.Д. Дворянков ва дигарон хеле бузург аст» [24, с. 11]. Х,амзамон, дар соли 1989 аз чониби Д.Саидмуродов маколаи дигари у дар бораи ташаккул ва рушди шаркшиносй дар Точикистон аз чоп баромад. Маколаи мазкур дар мачмуаи «Марказхои шаркшиносй дар ИЧЩС» [25] чоп гардид, ки дар ин мачмуа дар бораи шаркшиносии точик хамзамон бурду бохти шаркшиносии кишвархои Узбекистон, Туркманистон, ^азокистон, ^игизистон ва Бурятия аз чониби шаркшиносони ин кишвархо ба риштаи тахкик кашида шудааст. Бешак, Д.Саидмуродов тамоми мархилахои тайнамудаи шаркшиносии точикро дар ин макола тахлил намуда, муаммохои чойдоштаи онро манзури хонандаи нозукбин намудааст.

Афгонистоншиноси намоёни точик С.Шохуморов дар маколаи «Афгонистоншиносй дар Точикистон аз огоз то дахаи навади карни ХХ»[27] бо далелхои муътамад накши

марказхои шаркшиносии Шуравиро дар рушди афгонистоншиносии точик, хизмати донишмандони мондагори Шуравй, хосса русро дар ниходина шудани шаркшиносй дар Точикистон ва аз чумда афгонистоншиносй, хастаи аввалини афгонистоншиносони точик дар риштахои таърих, адабиёт, забон, иктисодиёт ва соири дигар илмхо, ки дар муассисахои олии илмии кишвар ва дар марказнои шаркшиносиии Шуравй омода гардида, рисолахои номзадию докторй ва асару маколахои пурарзиш таълиф менамудаанд, ба тахкик кашидааст. Дар асоси андешахои боло С.Шохуморов накши марказхои шаркшиносии Шуравй дар рушди афгонистоншиносии точикро мавриди баррасии том карор дода, чунин хулосагирй менамояд: «Бо дарназардошти дастовардхои кадрхои илмй мушаххас сохтани масоили тахкикоти илмй дар риштаи шаркшиносй имконпазир гардид. Чунон ки накшаи кори ояндаи сектори Шарки муосир, масоили баррасй ва тадкики забонхо, адабиёт, таърих, фарханг ва иктисоди Афгонистон ба унвони наздиктарин кишвари хамчавор, ки таърихан бо Точикистон аз нигохи ичтимой, иктисодй, миллй, этникй, моддй ва фархангй ва гайра иштироки зиёд дорад, шомил шуда буданд. Шароити мусоид барои тадкик ва омузиши хамачонибаи Афгонистон дар натичаи тавсиа ва густариши муносибатхои сиёсй-иктисодй ва фархангии Афгонистон ва Шуравй имконпазир гардид»[27, с. 135].

Перомуни накши марказхои шаркшиносй ва чехрахои илмии ниходи шаркшиносии Шуравй дар рушди афгонистоншиносии точик мухаккик Р.Махмадшоев дар маколахояш андешахои худро чамъбаст намудааст [16; 17]. Р.Махмадшоев ба хизматхои шаркшиноси намоёни Шуравй Ю.В.Ганковский, ки масъулияти котиби илмиро дар Института шаркшиносии АИ ИЧШС ба ухда дошт, бахои баланд дода, зимнан аз фаъолияти илмию ташкилотчигии у ва кобилияти омодакунии мутахассисони илмии шаркшинос барои тамоми чумхурихои Иттиходи Шуравй, хамзамон барои Точикистон ёдовар гардидааст. Ба кавли Р.Махмадшоев зери рохбарии профессор Ю.В.Ганковский даххо нафар номзадон ва докторони илмй аз Точикистон аз чумла, Д.С.Саидмуродов, Л.Темирханов, С.Шохуморов, М.Давлатов, Ш.Имомов, М.Махкамов, Р.Махматшоев, М.Олимов, М.Сафолов ва дигарон сарбаландона рисолахои илмии худро дифоъ намуда, дар рушди илми шаркшиносй, махсусан афгонистоншиносии точик гомхои устувор гузоштанд.

Тахкикоти шаркшиносй ва чойгохи марказхои шаркшиносии Шуравй дар рушди афгонистоншиносии точик, робитахои илмию адабии шаркшиносони точик ба дигар кишвархои минтака дар як катор маколахои донишмандони точик инъикос гардидааст.

Дар робита ба ин масъала соли 2001 мухаккикони точик ^.Назаров, З.Ахрорй ва Ч.Назриев маколахои мухим оид ба масъалаи шаркшиносй ва афгонистоншиносй дар Точикистон таълиф намуданд, ки дар ин маколахо аз чониби эшон дастовардхои мухаккикони ин риштахои илм ва мушкилоти онхо дар замони Иттиходи Шуравй ва замони Истиклоли давлатй тачассум ёфтааст [2; 18; 21]. Бояд иброз дошт, ки дар киёс ба З.Ахрорй ва Ч.Назриев профессор ^.Назаров мавзуи мазкурро хаматарафа тахлил намуда, мулохизахои асоснокшуда бобати рушди илмй шаркшиносй, хосса афгонистоншиносй дар Точикистон баён доштааст. Устод ^.Назаров дастовард ва бархамхурии Институти овозадори шаркшиносии Точикистонро дар маколаи худ чунин инъикос намудааст: «Дар давраи мавчудияти худ Институт бештар аз 2-хазор рисолахои илмй, матнхои интикодй ва мачмуахои тадкикотй дар сохаи эронишиносй, афгонистоншиносй, хиндушиносй ва арабшиносй ба чоп расонида буд. Сохаи бисёр пешрафтаи шаркшиносии точик афгонистоншиносй ба шумор мерафт, ки бештар аз 35 нафар мутахассиси варзидаро муттахид мекард. Бархам додани Институти шаркшиносй шикасти фохише ба илми шаркшиносй гардид» [18, с. 35].

Яке аз маколахои дигаре, ки перомуни тахаввули шаркшиносй дар Точикистон таълиф гардидааст, ба калами мухаккики точик Ш.Суфиев тааллук дорад [26]. Ш.Суфиев ба он назар аст, ки махз «...солхои 50-уми садаи ХХ зарурати расман боз намудани маркази шаркшиносй дар Точикистон ба миён омад. Дар конфронси аввалини умумиитифокии шаркшиносон, ки бо ташаббуси Академияи илмхои СССР ва АИ Чумхурии Узбекистон дар шахри Тошканд баргузор гардид, директори Институти шаркшиносии АИ СССР Бобочон Гафуров ахамияти бунёд намудани марокизи шаркшиносиро дар чумхурихои Озарбойчон, Гурчистон ва Точикистон ба каррот таъкид намуд» [26, с. 158]. Албатта, Б.Еафуров дар ташаккул ва рушди шаркшиносй ва аз чумла афгонистоншиносии точик хизматхои мондагор дар замони Иттиходи Шуравй анчом доданд, чунки махз бо ташаббусхои у хамчун директори Институти шаркшиносии АИ ИЧШС дар марказхои шаркшиносии Шуравй, афгонистоншиносони точик рисолахои илмии худро тахти рохбарии афгонистоншиносони номии Шуравй ба анчом мерасонданд.

Х,амин тарик, баррасии мавзуи накши марказхои шаркшиносии Шуравй дар рушди афгонистоншиносии точик шаходат аз он медихад, ки дар собик Иттиходи Шуравй шаркшиносии точик, аз чумла афгонистоншиносй ба дастовардхои бузурги илмй ноил гардида буд. Албатта, дар ин комёбихои бузурги илмй марказхои шаркшиносии Шуравй кабл аз хама олимони Институти шаркшиносии АИ ИЧШС хиссаи арзанда гузоштанд. Афгонистоншиносони точик махз дар Институти шаркшиносии АИ ИЧШС аз чумла шуъбаи Афгонистон рисолахои илмии худро тахти рохбарии афгонистоншиносони намоёнй он химоя менамуданд. Аз чониби дигар, махз Институти шаркшиносии АИ ИЧШС, дар бунёди ниходи шаркшиносй ва ниходина гардидани он дар ЧШС Точикистон корхои бузурге анчом доданд. Шаркшиносон ва махсусан афгонистоншиносони точик дар замони Иттиходи Шуравй тахкикоти илмии худро дар марказхои шаркшиносии ин давлати абаркудрат анчом дода, пас аз он ба Точикистон баргашта, дар ташаккул ва рушди ин сохаи илм хидмат намуданд.

Адабиёт

1. Алаев, Л. Б. Институт востоковедения в 1950-е- 1970-е гг. : Гафуровский призыв и воздух молодости /Л.Б.Алаев //Вестник Института востоковедения РАН. - 2018. - №5. - С. 10-19.

2. Аурорй, З. Институти шарцшиносй ва мероси хаттй дар зарфи даусоли истицлол / З.Аурорй //Фишурдаи маърузауои конференсияи илмй бахшида ба цашни 50-солагии Академияи илмуои Цумуурии Тоцикистон зериунвони "Нацши илм дар пешрафти Тоцикистон дар давраи гузариш".-Душанбе, 2001. - С. 52-54.

3. Введение в востоковедение : Общие курс. - СПб. : КАРО, 2011. - 584 с.

4. Востоковедные центры зарубежных стран : Справочник [В 4-х ч.1. Европа: (Н-Ш) Редкол. : В.В. Беневоленский (отв. ред.) и др.] - М. : Наука, ГРВЛ, 1984. - 111 с.

5. Востоковедные центры зарубежных стран : Справочник [В 4-х ч.1.Европа : (А-И) Редкол. : В.В. Беневоленский (отв. ред.) и др.] - М. : Наука, ГРВЛ, 1984. - 128 с.

6. Востоковедные центры зарубежных стран : Справочник [В 4-х ч.1.Европа: (Социалистические страны) Редкол.: В.В. Беневоленский (отв. ред.) и др.] -М. : Наука, ГРВЛ, 1984. - 62 с.

7. Востоковедные центры зарубежных стран : Справочник [В 4-х ч.2. Азия и Африка : Редкол. : В.В. Беневоленский (отв. ред.) и др.] - М. : Наука, ГРВЛ, 1984. - 156 с.

8. Востоковедные центры зарубежных стран : Справочник [В 4-х ч.3. Америка : Редкол. : В.В. Беневоленский (отв. ред.) и др.] - М. : Наука, ГРВЛ, 1984. - 95 с.

9. Востоковедные центры зарубежных стран : Справочник [В 4-х ч.4. Австралия и Новая Зеландия : Редкол.: В.В. Беневоленский (отв. ред.) и др.]-М. : Наука, ГРВЛ, 1984. - 29 с.

10. Ерасов, Б.С. Куда идет теоретическое востоковедение /Б.С.Ерасов //IVВсесоюзная конференция востоковедов «Восток прошлое и будущее народов» (новые подходы в теории и методиках востоковедных исследований) Тезисы докладов и сообщений Т.1. языкознание, культурология, философия, искусство, архитектура, музыка, экономика /Махачкала, 1-5 октября 1991/М. :, 1991. -С. 171-173.

11. Жигалина, О.И. Научно-исследовательские центры ФРГ, занимающиеся исследование Ближнего Востока и Центральное Азии / О.И.Жигалина // Современная историография стран зарубежного Востока. Критика буржуазного национализма. Сборник статей. М. : Наука, ГРВЛ, 1967. - С.109-113.

12. Клейнман, Г.А. Американская Ассоциация по изучению Азии /Г.А.Клейнман. //Современная историография стран зарубежного Востока. Критика буржуазного национализма. Сборник статей. - М. : Наука, ГРВЛ, 1967. - С. 114-127.

13. Краснова, Ю.В. Французское Азиатское общество /Ю.В. Краснова // Современная историография стран зарубежного Востока. Критика буржуазного национализма. Сборник статей. - М. : Наука, ГРВЛ, 1967. - С. 128-135.

14. Лунин, Б.В. Востоковедение в республиках Средней Азии после Великой Октябрьской Социалистической Революции /Б.В. Лунин // Становление советского востоковедения. Сборник статей. - М. : Наука, ГРВЛ, 1983. - С. 85-130.

15. Лунин, Б.В. Из истории становления и развития Советского востоковедения в Узбекистане /Б.В. Лунин, М.Г. Пикулин // Современная историография стран зарубежного Востока. Роль традиционных институтов в историческом развитии народов Востока. Сборник статей. - М. : Наука, ГРВЛ, 1975. - С. 158-206.

16. Маумадшоев, Р. М.Осимй ва шарцшиносии тоцик/Р.Махмадшоев //Маводи конференсияи илмй-назариявй бахшида ба цашни 80-солагии академик М.Осимй. - Душанбе, 2000. - С. 28-32.

17. Махмадшоев Р. Вклад Ю.В.Ганковского в развитие таджикской школы востоковедения / Р.Махмадшоев //Международная научно-момориальная конференция, посвященная 90-летию со дня рождения профессора Ю.В.Ганковского. Институт востоковедения РАН. - М., 6 апреля 2011.

18. Назаров, Ауамияти илми шарцшиносй ва вазъи кунунии он дар Тоцикистон /Назаров // Фишурдаи маърузауои конференсияи илмй бахшида ба цашни 50-солагии Академияи илмуои Цумуурии Тоцикистон зери унвони "Нацши илм дар пешрафти Тоцикистон дар давраи гузариш". -Душанбе, 2001. - С. 32.-35.

19. Назаров, Х. Приоритетные направления в изучении истории и истории культуры Афганистана / Х.Назаров //Известия Академии наук Таджикской ССР. Серия : Востоковедение. история. филология. - 1988. - №3 (11). - С. 66-67.

20. Назаров, Х. Развитие востоковедение в Таджикистане /Х.Назаров //Известия. АН Таджикской ССР. Отделение общественных наук. - 1983. - №4 (114). - С. 75-81.

21. Назриев, Ц. Густариш ва уамкориуои илмии Институти шарцшиносй ва мероси хаттй бо мамолики хорицй / Ц.Назриев //Фишурдаи маърузауои конференсияи илми бахшида ба цашни 50-солагии Академияи илмуои Цумуурии Тоцикистон зери унвони "Нацши илм дар пешрафти Тоцикистон дар давраи гузариш". - Душанбе, 2001. - С. 38-40.

22. Окимбеков, У.В. Изучение Афганистана в Институте востоковедения РАН /У.В.Окимбеков // Вестник Института востоковедения РАН. - 2018. - №5. - С. 29-37.

23. Примаков, Е.М. Актуальные задачи Советского востоковедения /Е.М.Примаков //Советское востоковедение: проблемы и перспективы. Сборник статей. - М. : Наука, ГРВЛ, 1988. - С. 11-27.

24. Саидмуродов, Д. Инкишофи афгонистоншиносй дар Тоцикистон /Д.Саидмуродов //Ахбороти Академияи фануои РСС Тоцикистон. Серияи Шарцшиносй. таърих. филология. - 1986. - №3 (3).- С. 10-16.

25. Саидмуродов, Д. Становление и развитие востоковедения в Таджикистане /Д.Саидмуродов //Востоковеденые центры в СССР: [Сб. ст.: В 2 вып.] /АН СССР. Ин-т востоковедения; [Редкол.: А.П.Базиянц (отв. ред.) и др.]. -М. : Наука, 1989. - С. 33-56.

26. Суфиев, Ш. Шуъбаи Эрон ва Афгонистон /Ш.Суфиев // Шарцшиносии тоцик (1958-2008) /таути назари К.Олимов. - Душанбе : Маориф ва фаруанг, 2009. - С. 158-164.

27. Шохуморов, С., Афгонистоншиносй дар Тоцикистон аз огоз то дауаи навади царниХХ. / С.Шохуморов, Х..Кудратбекова // Ому. - 1380 (2001). - № 2-3-4. - С.133-150 (бо хатти форсй).

НАЦШИ МАРКАЗХОИ ШАРКШИНОСИИ ШУРАВЙ ДАР РУШДИ АФГОНИСТОНШИНОСИИ ТОЧИК

Дар макола муаллифон накши марказхои шаркшиносии Шуравиро дар рушди афгонистоншиносии точик мавриди баррасй карор додаанд. Х,амзамон, аз чониби муаллифони макола дар такя ба мухаккикони Шуравй тахлили марказхои шаркшиносй дар кишвархои хоричй дар мисоли Олмон, Фаронса ва ИМА авлавиятхои онхо дар самти шаркшиносй баррасй гардидаанд. Муаллифони макола диккати асосиро ба марказхои шаркшиносии Шуравй ва накши онхо дар рушди афгонистоншиносии точик равона намудаанд ва дар ин замина хулосахои заруриро вобаста ба тахкикоти анчомдодаи афгонистоншиносони точик манзур доштаанд. Тавре муаллифон иброз медоранд, дар густариши илми шаркшиносй, аз чумла афгонистоншиносии Точикистон накши бузургро директори Институти шаркшиносии АИ ИЧШС Бобочон Гафуров бозидааст. Махз дар давраи сарварии у дар Институти шаркшиносии АИ ИЧШС гурухи кавии афгонистоншиносон ба майдон омаданд, ки дар тарбия ва камолоти маънавии онхое, ки самти тахкикоти худро ба Афгонистон пайвастанд, хиссаи арзанда гузоштанд. Ба хамин тартиб ба кавли муаллифони макола накши марказхои шаркшиносии Шуравй дар рушди афгонистоншиносии точик нихоят бузург буда, тавассути мухаккикони марказхои шаркшиносии Шуравй дар Точикистон ниходина шудани шаркшиносй анчом ёфт.

Калидвожахо: шаркшиносй, марказхои шаркшиносии кишвархои хоричй, марказхои шаркшиносии Шуравй, Институти шаркшиносии АИ ИЧШС, Институти шаркшиносии АИ Точикистон, шаркшиносии назариявй ва амалй, самтхои авлавиятноки шаркшиноси точик, афгонистоншиносии точик.

РОЛЬ СОВЕТСКИХ ВОСТОКОВЕДЧЕСКИХ ЦЕНТРОВ В РАЗВИТИИ ТАДЖИКСКОЙ АФГАНИСТИКИ

В статье авторы исследует роль советских востоковедческих центров в развитии таджикского афганистики. При этом авторами статьи на основе данных советских исследователей проанализированы центры востоковедения в зарубежных странах, например, Германии, Франции и США, и обсуждены их приоритеты в направлении востоковедения. Авторы статьи сосредоточили свое внимание на советских востоковедческих центрах и их роли в развитии таджикской афганистики, и в этом контексте сделали необходимые выводы, связанные с исследованиями, проведенными таджикскими афганистами. По мнению авторов, большую роль в развитии востоковедения, в том числе афганистики, в Таджикистане сыграл директор Института востоковедения АН СССР Бабаджон Гафуров. Именно в период его руководства в Институте востоковедения АН СССР возникла сильная группа афганистов, внесших значительный вклад в образование и духовную зрелость тех, кто сосредоточил свои исследования на Афганистане. Таким образом, по мнению авторов статьи, роль советских центров востоковедения в развитии таджикской афганистики очень велика, и через исследователей советских центров востоковедения была осуществлена и завершена институционализация востоковедения в Таджикистане.

Ключевые слова: востоковедение, центры востоковедения зарубежных стран, советские центры востоковедения, Институт востоковедения АН СССР, Институт востоковедения АН Таджикистана, теоретическое и практическое востоковедение, приоритетные направления таджикских востоковедов, таджикское афгановедение.

THE ROLE OF SOVIET ORIENTAL STUDIES CENTERS IN THE DEVELOPMENT OF TAJIK AFGHANSISTICS

In the article, the authors discussed the role of the Soviet orientalist centers in the development of Tajik Afghan studies. At the same time, the authors of the article based on Soviet researchers analyzed the centers of oriental studies in foreign countries, for example, Germany, France and the USA, and their priorities in the direction of oriental studies were discussed. The authors of the article focused their attention on Soviet orientalist centers and their role in the development of Tajik Afghan studies, and in this context, they drew the necessary conclusions related to the research carried out by Tajik Afghan scholars. As the authors point out, the director of the Institute of Oriental Studies Academy of Sciences of the USSR, Bobojon Gafurov, played a major role in the expansion of the science of Oriental studies, including the Afghan studies of Tajikistan. It was during the period of his leadership that a strong group of Afghan scholars appeared in the Institute of Oriental Studies of the Academy of Sciences of the USSR, who made a significant contribution to the education and spiritual maturity of those who focused their research on Afghanistan. In this way, according to the authors of the article, the role of the Soviet Oriental Studies Centers in the development of Tajik Afghan Studies is very great, and through the researchers of the Soviet Oriental Studies Centers, the institutionalization of Oriental Studies in Tajikistan was completed.

Keywords: oriental studies, centers of oriental studies of foreign countries, Soviet centers of oriental studies, Institute of Oriental Studies of the Academy of Sciences of the USSR, Institute of Oriental Studies of the Academy of Sciences of Tajikistan, theoretical and practical oriental studies, priority directions of Tajik orientalists, Tajik Afghan studies.

Дар бораи муаллифон Искандаров ^осимшо

Доктори илмхои таърих, и.в. котиби калони илмй

Академияи миллии илмхои Точикистон

734025, Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе,

х. Рудакй, 33

Тел.: (+992) 904 47 89 89

E-mail: ikas [email protected]

Об авторах

Искандаров Косимшо

Доктор исторических наук, и.о. главного ученого секретаря

Национальная академия наук Таджикистана

734025, Республика Таджикистан, г. Душанбе,

пр. Рудаки, 33

Тел.: (+992) 904 47 89 89

E-mail: ikas [email protected]

About the authors

Iskandarov Kosimsho

Doctor of Historical Sciences, Acting Chief Scientific Secretary

National Academy of Sciences of Tajikistan

734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe,

Rudaki Ave., 33

Ph.: (+992) 904 47 89 89

E-mail: ikas [email protected]

^одиров Довар Саидаллоевич

Номзади илмхои таърих, дотсенти кафедраи фалсафа ва фанхои гуманитарй Академияи идоракунии давлатии назди Президента Чумхурии Точикистон 734003, Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе, к. Саид Носир, 33 Тел.: (+992) 987 10 36 25 E-mail: [email protected]

Кодиров Довар Саидаллоевич

Кандидат исторических наук, доцент кафедры философии и гуманитарных наук Академия государственного управления при Президенте Республики Таджикистан 734003, Республика Таджикистан, г. Душанбе, ул. Саид Носир 33 Тел.: (+992) 987 10 36 25 E-mail: [email protected]

Kodirov Dovar Saidalloyevich

Candidate of history, Associate Professor of the Department of Philosophy and Humanities Academy of Public Administration under the President of the Republic of Tajikistan 734003, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Said Nosir st., 33 Ph.: (+992) 987 10 36 25 E-mail: [email protected]

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.