Научная статья на тему 'ОДИЛ ИКРОМНИНГ ТАРЖИМОНЛИК ФАОЛИЯТИГА ҚИСҚАЧА ЧИЗГИЛАР'

ОДИЛ ИКРОМНИНГ ТАРЖИМОНЛИК ФАОЛИЯТИГА ҚИСҚАЧА ЧИЗГИЛАР Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
14
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
аслият / таржима / таржимон / эркин таржима / ижодий таржима / шакл ва мазмун бирлиги / матн / талқин / антология. / original / translation / translator / free translation / creative translation / unity of form and meaning / text / emulate / anthology.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Файзуллоев, Бахтиёр

Мақолада мустақилликдан кейин тожик адабиёти наму¬на¬ларидан ӯзбек тилига қилинган таржималар ҳақида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

BRIEF NOTES ON THE TRANSLATION ACTIVITY OF ADIL IKROM

The article provides information on new translation of tajik literature into uzbek in post – independence Tajikistan.

Текст научной работы на тему «ОДИЛ ИКРОМНИНГ ТАРЖИМОНЛИК ФАОЛИЯТИГА ҚИСҚАЧА ЧИЗГИЛАР»

о

ОДИЛ ИКРОМНИНГ ТАРЖИМОНЛИК ФАОЛИЯТИГА

ЦИСЦАЧА ЧИЗГИЛАР

d https://doi.org/10.5281/zenodo.10334433

Бахтиёр ФАЙЗУЛЛОЕВ,

академик Бобожон Гафуров номидаги Хужанд давлат университети доценти, филология фанлари номзоди, Хужанд, Тожикистон

Аннотация. Мацолада мустацилликдан кейин тожик адабиёти намуна-ларидан узбек тилига цилинган таржималар уацида фикр юритилган.

Таянч суз ва иборалар: аслият, таржима, таржимон, эркин таржима, ижодий таржима, шакл ва мазмун бирлиги, матн, талцин, антология.

Аннотация. В статье представлена информация о новых переводах таджикской литератур на узбекский язык после обретения независимости.

Ключевые слова и выражения: оригинал, перевод, переводчик, вольный перевод, единство формы и содержания, текст, антология.

Annotation. The article provides information on new translation of tajik literature into uzbek in post - independence Tajikistan.

Key words and phrases: original, translation, translator, free translation, creative translation, unity of form and meaning, text, emulate, anthology.

Х,ар бир халкнинг адабиёти ривожида адабий алокалар мухим урин тутади. Буни тожик ва узбек халклари томонидан яратилган адабиёт намуналари мисолида хам кузатиш мумкин. Адабий алокалар турли куринишларда намоён булади. Шулардан бири-таржимачиликдир. Унда бир халк вакиллари томонидан яратилган асарлар бошка миллат адабиётига таржима воситасида етиб боради ва уларнинг хам маънавий мулкига айланади.

ХХ аср узбек адабиёти вакилларидан Чулпон, Усмон Носир, Абдулла Каххор, Гафур Гулом, Ойбек ва Максуд Шайхзода, Хдмид Олимжон, Миртемир, Эркин Вохидов ва Абдулла Орипов, Жамол Камол хамда Мирза Кенжабек каби ижодкорларнинг таржима масаласига алохида эътибор каратишлари шунчаки тасоддиф эмас эди. Аслида адабиётимизда таржима-чилик узок тарихга эга. Буни кардош ва жахон халклари адабиётидан узбек тилига килинган таржималар мисолида кузатиш мумкин. Таржима асарлар туфайли узбек адабиётининг олтин хазинаси янги бадиий мукаммал асарлар хисобига бойиб борганлиги барчага маълум хакикат. Шу билан бирга, таржималар хар кандай таржимон учун хам мухим махорат мактаби

хисобланади. Кейинги йилларда бундай анъанани биргина серкирра истеъдод сохиби-хассос шоир, адабиётшунос олим, сермахсул ижодкор Жамол Камолнинг таржимонлик фаолияти мисолида хам кузатиш уринли-дир. Унинг узи бир нечта таржимон килиши мумкин булган катта микёсдаги таржима ишларини амалга ошира олганлигини зукко адабиётшунос Эргаш Очилов уз кузатишларида уринли кайд этади.1 Дархакикат, Жамол Камол 30 га якин асар ва 20дан ортик шоир шеърларини форс - тожик тилидан узбекчалаштириб, китобхонларга такдим этганлиги истиклол даври адабий хаётида узига хос ходиса хисобланади.

Мустакиллик туфайли узбек адабиёти хам янги тараккиёт йулига кадам куйди. Барча сохаларида булган янгиланиш хамда ислохотлар таржима-чиликда хам мухим ютукларни кулга киритишга имкон яратди. Буни Тожикистонда яшаб узбек тилида самарали фаолият олиб бораётган бир катор узбек шоир хамда адибларнинг яратаётган асарлари бунга мисол була олади. Хусусан, кейинги йилларда "Хамоуанг кунгиллар" 2 шеърий тупламининг юзага келиши узок тарихга эга булган узбек ва тожик адабий алокалари тараккиётига янги сахифа булиб кушилди. Мазкур шеърий тупламда Мирзо Турсунзодадан бошлаб - Низом Косимгача, Лоик Шералидан - Фарзонагача, Гулназар Келдидан - Ахмаджон Рахматзодгача булган жами 19 та замонавий тожик адабиёти вакилларининг ижодидан танлаб олинган энг сара шеърий намуналар узбек китобхонларига такдим килинганлигини алохида таъкидлашимиз жоиз.

"Хдмоханг кунгиллар"даги таржималар тожикистонлик узбек шоир-лари Улмас Жамол, Султонмурод Хржибоев, Шариф Нуриддин, Жамшид Примов, Авлиёхон Эшон, Эгамназар Сохибназаров, Абдували Бекмухаммад, Дилмурод Хржимуродов, Содик Хржимурод, Ёкубжон Очиловлар томонидан амалга оширилган. Шунингдек, унда икки кардош халкнинг севимли шоирларига айланган Сирожиддин Саййид хамда Аскар Махкамнинг устод Лоик Шерали ижодидан узбек тилига килган таржималари хам мазкур нашрнинг мундарижасига янада мукаммаллик касб этган.

"Хдмоханг кунгиллар"даги бадиий таржималар сифати хамда бадиияти нуктаи назардан бир - биридан фарк килиши, шубхасиз. Уларнинг ютуклари билан бирга меъёрига етмаган уринлар хам кузга ташланадики, улар алохида тахлилий маколаларга мавзу булади, албатта.

1. Очилов Э. Жамол Камолнинг таржимонлик махорати // УТА, 2009, 4-сон. 26 бет.

2. Х,амох,анг кунгиллар. Шеърият, Таржималар. - Хужанд: "Мероч", 2018. 240 бет.

Мазкур тупламда Лоик Шерали ижодига бошка шоирларга Караганда кенгрок урин ажратилган. Лоик шеърларини узбек тилида худди аслиятда-гидек жаранглашида таржимонларнинг мехнати катта эканлигини эътироф этиш адолатдандир. ХХ аср тожик шеъриятида том маънодаги севимли шоирига айланган, замонавий тожик шеъриятида мисли курилмаган инкилоб яратган Лоик асарлари таржимасига кул урган хар кандай таржимон учун у чинакам махорат мактаби хисобланади. Фикримизча, Лоик асарлари таржимасига киришган мутарижим биринчи навбатда тожик тилини мукаммал билиши билан бирга, Шарк мумтоз адабиётида шеърият тили булган форс-тожик тилининг бутун жозибасини хис эта олиши билан бирга Лоик шеърияти сув ичган маънавий булоклардан хам етарли даражада хабардор булиши килинган таржиманинг янада мукаммаллигини таъмин-лайди.

Истъдодли шоир ва мохир таржимон Аскар Махкамнинг устоз Лоик хотирасига багишланган рисоласидаги куйидаги фикрлари эътиборга лойик:

"У (Лоик Шерали-Б.Ф.) форс шеъриятининг сунгги шоири эди, гуё. Кейин устоз макомига кутарилди. Лоик шогирдлик ёки муридликни сидки дилдан утади. Хожа Х,офиз даргохида муридлик килди. Шайх Саъдийга тауорат суви берди, буюк Мавлавийнинг остонасин супурди...".3 Албатта, бу эътирофда устоз шоирга нисбатан шаркона чукур эхтиром хиси акс этган.

Маълум буладики, Лоик шеърияти билан тиллашмокчи булган таржимон етарлича ижодий тажрибага, юксак шоирлик хамда таржимонлик махоратига эга булиши билан бирга "суз сеуиргари" деган номга лоик булган Х,офиз Шерозий дахосидан хабардор булиши, Шаркда ахлок отаси макомига эга булган Шайх Саъдийнинг панду угитларидан бахраманд булган булиши, Пахлавий тилда "Куръон",- деган юксак номга лойик булган Жалолиддин Румийнинг маснавийлари рухида камолга етган булиши лозим. Чунки бу бебахо чашмаларидан Лоик шеърияти доимо сув ичгани аник. Шоирнинг куйидаги мисралари бунга гувохлик беради:

Мен дустлар кунглига бауор келтирдим

Ошицлар дилига хумор келтирдим.

Х^ижрон даштларида йуцолганлардан Салому хушхабар, ёдгор келтирдим. Эй куз ёш, йулимнинг соф булози бул, Эй нола, умримнинг хуш сурози бул. Кексайган чогимда асо бул, цалам,

3. Аскар Махкам Ок китоб. - Душанбе: "Ирфон", 2008. 392 - бет.

Эй шеър, тобутимнинг кунзирози буя...

4

Бундай бадиий мукаммал намуналарини тупламдаги бошка шоирлар таржималарида хам кузатиш мумкин.

Кейинги йилларда тожик ва узбек таржималари борасида амалга оширилган салмокли ишлардан яна бири "Замонавий тожик шеърияти антологияси,,5нинг яратилиши булди. Ундаги таржималар истеъдодли шоир хамда зукко таржимон Одил Икром томонидан амалга оширилган. Антологиянинг мухим жихати шундаки, унда Садриддин Айнийдан Лоик Шералигача, Фарзонадан Нурали Нурзодгача булган жами 60 нафар замонавий тожик шоирлари ижодидан шеърий намуналар таржима килиниб, узбек укувчиларига такдим килинганлиги шу даврга кадар бу борадаги мавжуд маънавий бушликни тулдира олди деб бемалол айтиш мумкин. Антологияда берилган икки шеърий таржима хусусида кискача фикр юритишга харакат килиб курамиз. Биринчи шеър Лоик Шерали ижодидан булса, иккинчиси эса, Тожикистон халк шоир Ахмаджон Рахмадзод шеърларининг Одил Икром таржимасидаги бадиий талкинидир.

Демак, Лоик асарлари билан тиллашмокчи булган таржимон етарлича назарий билимга, ижодий тажрибага, шоирлик ва таржимонлик махоратига эга булиши билан бирга, юкорида номлари юксак эхтиром билан тилга олинган форс -тожик мумтоз шоирлар ижодидан хам етарлча маълумотга эга булишига ишора килинган. Яхшиси, Лойикнинг узбек тилига Одил Икром томондан махорат билан таржима килинган куйидаги "Бу ёмгирли тунда..." шеърини кузатиш максадга мувофикдир:

4. Сирожиддин Саййид. Ватан абадий. Шеърлар. -Тошкент: "Шарак", 2001.250-бет.

5. Замонавий тожик шеърияти антологияси. (Тузувчи ва таржимон- Одил Икром) - Хужанд: "Ношир", 2017. 336 бет.

Бу ёмгиряи тунда, маузун кечада Онам куябасини уйладим бир зум. Унинг чакка утган томини эсяаб, Дияимда бир дунё йизлади юм-юм.

Баяки, руза тутиб Рамазон ойи, Цилмаган гуноуин оцлаётгандир.

Ифтор чози шифтдан томган чаккалар,

Балки кулогига ёцмаётгандир. Эски жойнамозда утириб, балки, Юракдан Худони уйлайди уамон. Балки паст овозда Парвардигордан

Сyрабyтuргандuр жаннатдан макон... Бир вацт цувноц эди мунзайган онам,

Узун сочлари уам тим цора эди. Сочидан таралган цатицнинг уиди Бир хазина эди, бир чора эди. Енгини шимариб тирсакка довур, Минг битта тадбирни yйлаб топарди. ryë, у тацдирнинг цаттиц црлидан Бизнингризцимизни юлциб оларди... Онагинам! Менинг жаннати онам! Жойинг жаннатлиги гарчанд тайиндир. Лекин, томдан чакка yтган бу кунлар, Билмайман, негадир, жуда замгиндир...

Уш6у шеърда онаизорнинг кулбаси, унинг чакка yтган томи, шyнингдек, рамазон ойи, унда тутилган рyза, Яратганга килинаётган хар тунги ибодатлар, онанинг пажмурда циёфаси бир пайтлар узун булган тим цора сочлари ва улардан таралган цатицнинг уиди, тирсакка довур шимарилган енг каби бир-биридан табиий, хаётий, миллийлик акс этиб турган тимсолу ташбехлар хамда бетакрор бадиий деталлар устод Лойик шеъриятида бадииятга кандай накшланган булса, Одил Икром таржимасида хам шу холатда мисраларга накши нигор була олганлиги билан шеърхон калбига якин ва кадрлидир. Бундай тасвирлар хар бир шеър ихлосмандини узига таниш ва кадрдон булган дунё сари етаклайди. Энг мухими, шеър-хонда кадрдон зот булган Онаи зорни кумсаш хиссини юзага келтиради.

Aнтологиядaги хар битта таржимада узига хос жушкинлик ва чукур самимияти билан беихтиёр шеърхон калбига кучади. Буни шоир Дхмаджон Рахмадзоднинг "Онам бор эди..." шеъридаги куйидаги мисралар мисолида шеърхонда узига хос бадиий-эстетик завк беради: Ман кунун ёд оварам рyu варо,

Чуям аз деворуо мyu варо.

Сар гузорам ёди зонуи варо,

Чун хуморй мешавам бyu варо...

Хилцатам, нуру сафоям модарам буд!

Бу мисралар узбек тилида шундай жаранглайди: ...Мен энди эслайман унинг сиймосин, Девор ёризидан излайман сочин, Тиззасин ёдига бош цyйuб сокин,

Хидини кумсайман, асрайман ёдин...

Ул ёруг талъатим, Онам бор эди...

Ёки Сурати ман, сирати ман буд у, Сарвати ман, савлати ман буд у, Байту шеърам, шуурати ман буд у, Шавкати ман, давлати ман буд у,

Маъбади ман буд, худоям модарам буд! мисраларнинг узбек тилидаги куйидаги талкинига назар ташлайлик:

Сувратим эди у, сийратим эди, Сарватим эди у, савлатим эди, Шеърим, байтим, шоним, шууратим эди, Шавкатим эди у, давлатим эди, Олло^им, маъбадим, Онам бор эди!...

Шеърхонни фикрий хайратига сабаб булган соч билан боглик анъа-навий мазмундаги биргина бадиий топилма - яъни, бадиий детал шоир ниятини янада таъсирчан булишига каратилган. Таржимадаги табиийлик, айниса, узбек ва тожик оналаригагина хос булган миллийлик тасвири хамда шеърий мисраларга узигача зеб бериб турган нидо, ички цофия, уожиб ва радиф, ташбеу, тарсеъ, такрор, таъдид каби бадиий санъатлар Одил Икромнинг таржимонлик махоратидан гувохлик беради.

Аслида хар кандай асар таржима жараёнида янгиланади. Бу янгиланиш таржимоннинг билими, хаётий тажрибалари, бадиий махорати ва таржима килаётган асарининг муаллиф рухий оламига кай даражада якинлиги билан боглик. Одил Икром таржималарига хам айнан шу нуктаи назардан ёндошилса максадга мувофик булади. Узбек китобхони Ахмаджон Рахматзод шеърларининг узбек тилидга жарангидан бахраманд булиб, уларнинг шунчаки кофиябозликдан, сохта чакириклардан узок булган бадииятнинг бетакрор узига хос намуналари эканлигига ишонч хосил килиш мумкин. Умуман олганда, Одил Икромнинг таржимонлик фаолияти узининг куйидаги хусусиятлари билан ажралиб туради:

1. Мустакллик даврига кадар хам тожик адабиётида куплаб бадиий асарлар узбек тилига махорат билан угирилган. Одил Икром бу анъаналарни давом эттириб, яхлит бир куринишга эга булган бир нечта ижодкорларнинг асарларидан намуналарни танлаб, хам шаклан хам мазмунан мукаммал мазмунга эга таржималарини алохида кайд этиш максадга мувофик.

2. Одил Икром таржималаридаги узига хосликдан яна бири таржимон томонидан амалга оширилган таржима асарлар таржимоннинг рухиятига якинлиги хамда ранг-баранг мавзуларда эканлиги билан характерли.

Шунингдек, Одил Икром хар бир таржимасида оригинал асарнинг мазмунини уз таржималарида мукаммал саклашга асосий эътибор каратадики, бу мухим ахамиятга эга. Умуман, бадиий асарда мазмун асосий хал килувчи мезонлардан бири эканлигига уз давридаёк Алишер Навоий хам эътибор каратиб, куйидаги назарий фикрни олга сурган:

Назмда уам асл анга маъний дурур, Булсин анинг сурати уар не дурур... 3. Мутаржим Одил Икромнинг таржималаридаги яна бир узига хослик кузга ташланадики, таржимоннинг Сузга муносабати, суздан махорат билан фойдалана олиш тажрибасига эга экани юкорида келтирилган шеърларида хам намоён булган.

Одил Икромнинг кейинги йилларда таржима борасида самарали фаолият олиб бораётгани алохида диккатга лойик. Жумладан, Жалолиддин Румий-нинг муаззам асари "Маънавий маснавий" таржимасига устоз таржимон-лардан кейин журъат этганлиги унинг таржимон сифатидаги камолотидан дарак беради. Унинг форс-тожик адабиётидан узбек тилига килган таржималари Тожикистон Республикаси мутакиллигининг 31 йиллиги тантаналари кунида Республика Президенти Эмомали Рахмон томонидан муносиб такдирланиб, унга Абу Абдуллох Рудакий номидаги Давлат мукофотини берилиши маънавий хаётдаги мухим вокеалардан бири булди. Ишонч билан айтиш мумкинки, Одил Икром шеърияти унинг таржимонлик махорати келгусида амалга ошириладиган илмий-тадкикот ишларига мавзу булишга арзийди.

Хуллас, узининг узок асрлик тарихига эга булган узбек ва тожик адабий алокалари истиклолдан сунг кундан-кун жонланиб бораётгани икки кардош халк адабиётининг нурли истикболидан шаходат беради. Бундай эзгу максад йулида амалга оширилаётган таржима асарларининг адабиётимиз ривожидаги урни бекиёс эканлигини назардан кочирмаслигимиз зарур.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ (REFERENCES):

1. Хдмоханг кунгиллар. Шеърият, Таржималар. - Хужанд:"Мероч", 2018.

2. Замонавий тожик шеърияти антологияси. Тузувчи ва таржимон Одил Икром) -Хужанд: "Ношир", 2017.

3. Очилов Э. Жамол Камолнинг таржимонлик махорати //УТА,2009,4-сон.

4. Аскар Махкам. Ок китоб. - Душанбе: "Ирфон", 2008.

5. Сирожиддин Саййид. Ватан абадий. Шеърлар. Тошкент: "Шарак", 2001.

б. Жaлoлиддин Румий Maънaвий мacнaвий. Биpинчи китоб (Фopcийдaн Oдил Икpoм тapжимacи) - Тошкент: Faфyp Fyлoм нoмидaги нaшpиёт-мaтбaa ижодий уйи, 2021.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.