CC BY
6МАСНАВИ В ПЕРСИДСКО-ТАДЖИКСКОЙ ПОЭЗИИ ЭПОХИ САМАНИДОВ
Аннотация. Статья посвящена исследованию маснави в творчестве Рудаки и его современников - поэтов эпохи Саманидов. Рассматривая случаи использования маснави в сохранившейся части поэтического наследия указанной эпохи, автор приходит к выводу, что в этой поэтической форме были переложены более тридцати пяти историко-героических, дидактических, любовных и научных произведений доисламского Ирана. Эти произведения олицетворяли собой духовно-нравственное возрождение иранских народов в эпоху Саманидов. Маснави, имея исконно иранские корни, в большей мере, чем другие поэтические формы того времени, соответствовала возрожденческому духу эпохи. Большинство созданных в форме маснави произведений Рудаки и его современников не дошло до наших дней, однако сохранивщиеся от них разрозненные бейты и отрывки свидетельствуют, что эпоха Саманидов была одним из наиболее важных и продуктивных периодов истории персидско-таджикской литературы с точки зрения развития маснави.
Ключевые слова: маснави, поэзия, Рудаки, поэзия эпохи Саманидов, Шахнаме.
MASNAVI IN THE PERSIAN-TAJIK POETRY OF THE SAMANID EPOCH
Abstract. The article investigates the masnavi genre in the poetry of Rudaki and his contemporaries - the Samanid epoch poets. Considering the use of masnavi in the preserved part of the poetic heritage of this epoch, the author concludes that more than thirty-five historical, heroic, didactic and love pieces of writing, as well as scientific works of pre-Islamic Iran have been put into this form of poetry. These works embodied the spiritual and moral revival of the Iranian peoples in the Samanid epoch. Masnavi, having primordially Iranian roots to a greater extent than other poetic forms of the time, has been consistent with the revivalistic spirit of that epoch. Most of literary works by Rudaki and his contemporaries created in the form of Masnavi have not been preserved to our days, however some isolated beits and excerpts remained from them are evidence that the Samanid epoch is one of the most important and productive periods in the history of the Persian-Tajik literature in terms of development of Masnavi.
Key words: мasnavi, poem, Rudaki, poetry of the Samanid epoch, Shahnameh.
Сведения об авторе: Зохидй Низомиддин - доктор филологических наук, профессор, заместитель министра внутренних дел Республики Таджикистан, e-mail: [email protected]
Information about the author: Zohidi Nizomiddin - Doctor of Philology Sciences, professor, Deputy Minister of Internal Affairs of the Republic of Tajikistan
НАЦШИ ОСОРИ БАДЕЙ ВА ЗАБОНОМУЗЙ ДАР БУНЁДИ ТА^АММУЛПАЗИРЙ
Муллоев А., Сайфуллоев Х.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Дар хама давру замон инсон неруи тавоно, офаранда, пури^тидор ва начотбахши ичтимоъ буда, човидон бо рухи абадист. Дастии инсон бо ниходи офаридагорй ва гановатманди сиришти ботинй ва тачаллии симои ибратомуз зебу зиннат ёфта, ба ин васила нишоти зиндагй ва саодати рузгорро комёб шудааст. Аз ин чост, ки низому пешрафти ичтимоъ, бунёдкориву созандагй, арзишхои маънавй ва фархангии башар ба шахсияти инсон алокдманд мебошанд.
Дар чахони пуртугёну зудтагйирёбандаи муосир ва бархурду хамгироии тамаддунхо гояи тахаммулпазирй ва хусни тафохум дар таъмини сулху субот ва
мyомилавy мyносибати халвдои сайёpа накши созанда ва аxаммияти хоса доpад. Мафxyмxои сабpy токатпазиpй, таxаммyлгаpой, масъyлиятшиносй, сyлxy су6от, некивy накyкоpй, дустй ва хайpy эxсон сифатxои аpзишманди шахсияти инсон буда, аз замонxои кyxан баpои даpки хyдогоxию хештаншиносй ва yстyвоpии xаёти маънавию ичтимоии башаpият мусоидат менамоянд.
Мафxyми таxаммyлпазиpй даp забонxои гуногун ба тавpи мухталиф садо дода, даp навбати худ доpои тафовyтxои алоxидаи истифода мебошад. Аз чумла, даp забони олмонй маънои «TOleranz» - токатоваpй, тамкин, даp забони испанй - кобилияти эътиpоф каpдани нуктаи назаpи дигаp шахс, даp забони фаpонсавй - муносибате, ки даp он акидаи дигаp шахсон xам чой доpад, даp забони аpабй - дилнаpмй, xамдаpдй, бахшиш, токатоваpй, даp забони pyrä - кобилияти ба коpе ё ба сухане токатоваp будан, таxаммyлкоp будан ба мавчудияти дигаp коpy акида, созиш каpдан ва даp забони точикй - дилсузй, дилкушодй, токатоваpй ва пypтаxаммyлиpо ифода мекунад.
Даp шаpоити кунунй актуалй будани мавзyи таxаммyлпазиpй ба pаванди ичтимой вобаста аст. Зеpо даp шаpоити xозиpа даp чаxони мyосиp навъxои гуногуни экстpимизм, тачовyзкоpй, зиёд гаpдидани минтакаxои пypнизоъ чой доpанд, ки он ба xаёти ичтимоии инсон таъсиpи манфй меpасонад. Пеш аз xама чунин xодисаxои ичтимой ба чавонон ва навpасон бинобаp сабабxои камтачpибагй ва хусусияти синнусолии онxо таъсиpи манфй pасонида метавонад [4, с. 33]. Бинобаp ин ба омyзгоpон лозим аст, ки даp таълими забони модаpй ва шиносоии шогиpдон бо забон ва фаpxанги дигаp таxаммyлнокиpо биомyзанд, то ки ощо тафовyтxои фаpxанги якдигаppо пазиpyфта тавонанд.
Фанxои таълимй xаp кадоме даp pоxи таpбияи хонандагон чойгоx ва накши муайян доpанд. Вале мyxаккикони соxаи таълиму таpбия даp ин самт ба забон ва адабиёт, ки даp xакикат «оинаи xаёти башаp» аст, ба хонандагон имконияти хоси таъсиpи гyзаштагонpо доpад, макоми бештаpе лоик дидаанд. Вокеан xам адабиёт, таъpих, забони модаpй, асосxои санъати мусикй, pассомй, меъмоpй ва театpy кино бештаp имкон доpанд, мабдаъxои маънавию инсонй, тахайюл ва эчодpо инкишоф диxанд. Ба хусус эчоди бадей инсонpо беш аз xаp чизи дигаp ба неpyи коpсози одамият, аз чумла одамият ва таxаммyлпазиpй мyсаллаx месозад.
Адабиёт ифодагаpи xаёти бани башаp буда, таpбияи тафаккypy эxсоси нафис, шинохти шyypи солим ва сиpишти поки зебоиписанди инсонpо баён месозад ва натанxо манбаи омузишу паpваpиши маъpифати xyсн, балки василаи мyxими саводнокй, маъpифатписандй ва забономузй мебошад. Максади аслии омузишу паpваpиши чомеа даp xама давpy замонxо pасидан ба одамияту маънавият будааст. Дам даp Юнони кадим, xам даp кишваpxои Шаpк, аз чумла Эpонзамин даp pавиши мактабдоpй аз кадим таълимpо ба таpбия вобаста донистаанд. Даp чаxони мутамаддини имpyз низ xамин усули таълиму таpбия шоеъ аст.
Тадpиси забон ва адабиёт даp pаванди таxсилот xамгиpой ва пайванди нагусастанй дошта, xадафxои хос доpад: хонандагонpо бо гановати маънавй ва зебошинохтй ва балогати каломи адабй ошно сохта, ба ин васила онxоpо бо фасоxатy балогати забон, таъpих, фаpxанг ва гановати маънавии халк шинос менамояд. Омузиши адабиёт тачpибаи маънавй, ахлокй ва зебошинохтии хонандагонpо тавсиъа бахшида, тасаввypоти гоявию ахлокии онxоpо амик месозад. Тафаккypи онxоpо обpазнок ва забонашонpо pангин месозад.
Осоpи бадей xамнафаси зиндагй, ойинаи xаёт ва мyбоpизаи маpдyм даp xама давpy замон буда, беxтаpин оpзyвy оpмонxои халкpо даp симоxои бадей паpваpида, аз имтиxони замону зиндагй гузашта, то имpyз xамеша ибpат омухтааст. Накши адабиёти бадей даp шаклгиpии pyxияи худшиносии миллии хонандагон нщоят бyзypг аст. Осоpи бадей эxтиpомpо нисбат ба халвдои дигаp ва меpоси маънавии ощо даp
хонандагон афзоиш медиxад. Ин xадафxо xамон вакт вокей мешаванд, ки агаp таълими ин фан дypyст ба pоx монда шавад: xангоми таълим хусусияти хоси адабиёт даp давpаxои гуногуни таъpихй ба xисоб гиpифта шаванд.
Адабиёт на факат манбаи омузиш аст, балки василаи мухими забономyзй ва инсоншиносй ва ганчинаи хикмат аст. Омузиши адабиёт хамчун яке аз омилхои муассири ёдгории забон эътироф шуда, махорати сухангуй, тафаккури бадей ва завки зебошинохтии инсонро равнак мебахшад. Махз дар осори адабон нируи зебошинохтй ва хиссии забон амик ва пуртаъсир ифода шудааст. Ин фазилати адабиёти мо имкон медихад, ки хонандагони мактаб забондону сухангу ба воя расанд.
Дар шароити имрузаи чахонишавй ва тазодхои ахлокй вазифаи аслии адабиёт тарбияи инсони бамаърифат ва хушахлок аст, инсоне, ки рисолатмандии миллй, ватанхохй ва инсонпарварй дошта бошад. Адабиёти бадей, бешак, инсонро ба рохи одамият хидоят карда, худи y ва чомеаро низ аз бисёр бадбахтихои эхтимолй начот мебахшад. Дар зинаи имрузаи инкишофи чомеаи инсонй, мактабу маориф ва махсусан, адабиёт масъулияти сангинеро бар душ дорад, яъне дар рохи тарбияи насли миллатдусту ватанпараст, некхоху башардуст масъул аст. Вай хамчунин тафаккур ва эхсосоти инсонро вусъат бахшида, завки бадеиро ташаккул медихад. Бунёди маънавй, ахлокй ва зебошинохтии адабиёт дар хаддест, ки макоми онро дар ташаккули хиссиёти шахрвандй ва ормонхои ахлокии шахс бебадал сохтааст.
Яке аз арзишхои мухими умумибашарй ва кисми чудонашавандаи фарханг - забон ба шумор меравад. Бинобар ин омузиши забон (чи забони модарй ва чи забони хоричй) барои ташаккули шахсият сахми бузург мебозад. Тавре ки профессор Бим И. Л. кайд кардааст, «забони хоричй барои равона гаштан ба чахони муосир хамчун равзанаи иловагй ба хисоб меравад» [1, с. 12], ки тавассути он шахс ба арзишхои фарханги чахонй мушарраф мегардад. Омузиши забон ва тамаддуни бегона барои доираи васеъ дар муоширати миёни мардумон ва тахкими хамкорихои байналмилалй воситаи мухиме ба хисоб меравад.
Забон яке аз омилхои шаклгирии дунёи аклонй ва маънавии инсон аст. Вай нафакат воситаи робита аст, балки дунёи маънавй ва фардии инсонро Fанй ва пyрFyнчоиш месозад. Ба ифодаи дигар, умки маънй ва хунари нависандаро аз бисёр чихат забони асар ифода мекунад. Зиёда аз ин нависандагону шоирони бузург забонро ташаккул дода, бар Fанои он меафзоянд.
Шахси фархангии хозиразамон на танхо фарди маълумотнок, балки инсонест, ки дорои хиссиёти эхтироми худ ва эхтироми дигарон мебошад. Бинобар ин яке аз вазифахои омузгори забони хоричй дар чавонон хосил намудани махорати эхтироми якдигар хангоми муошират дар асоси хамкорй ва хамфикрй, омода будан барои кабули хусусиятхои забон ва фарханги бегона, акидаи дигар ва расму оини бегона мебошад. Аз ин ру, имруз тахсилот хамчун як омили инкишофи фарханг, хамчун воситаи халлу фасли проблемахои тезу тунди ичтимой, сиёсй, байнифархангй ва миёнимахаллавй мебошад. Азбаски чавонон ва наврасон бо сабабхои хусусияти синнусолй барои фахмидани сабабхои чунин проблемахои ичтимоию байнифархангй дониши кофй надоранд ва аз чихати психологй барои бартараф намудани чунин душворихо омода нестанд, дар ин чода накши омузгор хеле бузург аст.
Имруз дар шароити тахсилоти гуманистй, ки дар маркази диккат шогирд меистад, инкишофу рушди шахсияти y, муошират бо дигарон ва ба шароити ичтимой мутобик шудани y ахамияти бузург дорад. Зеро шогирд аз объекти тахсилот ба хамкори баробархукук мубаддал мегардад ва муносибати байни устоду шогирд дар асоси хамкорй ва созандагй ба амал меояд. Дар хосил намудани малакахои тахаммулпазирй ба хисоб гирифтани хусусиятхои сотсиокултурй (фарханги ичтимой), аз чумла, хусусиятхои этникй ва авлодй судманд мебошанд. Масалан, дар Ч,умхурии Точикистон мардуми мултиэтникй (миллату кавмхои гуногун) якчо зиндагй ба сар мебаранд. Рангорангии хусусиятхои этникй на танхо дар сару либос, хурок, пушок, тарзи биносозй ва меъмории ин мардумон дида мешавад, балки тафовут дар муносибатхои ичтимой, аз чумла, дар тарзи гуфтор ва муоширати мардумон ба назар мерасад.
Дар як катор мактабхои Точикистон тарзи тахсилоти дузабона чой дорад: точикй-узбекй, точикй-русй, точикй-кирFизй, точикй-туркманй. Дигар намуди таълими
дузабона - таълими омехта даp доиpаи мактабxои алоxида мавчуданд. Аз чумла, даp баъзе синф ё гypyxxои таълимй намояндагони якчанд миллату халкиятxо якчоя таxсил мекунанд: киpгизy узбек бо точикон даp як синф ва г.
Баpои самаpанок гузаштани машгyлиятxо аз забони хоpичй таxаммyлпазиpии донишчуён нисбати xамдигаp аxамияти хоса доpад, зеpо даp xаp як гypyxи таълимй намояндагони миллату кавмxои гуногун таxсил менамоянд. Даp xосил намудани малакаxои таxаммyлпазиpй баpшypдоp будан аз хyсyсиятxои этникй ва авлодй муфид аст [5, с. 209]. Даp гypyxxои доpои хyсyсиятxои гетеpогенй (точик, узбек, киpгиз даp як rypyx) тафовут даp мyносибатxои забонй ба назаp меpасад: баpои аксаpи шогиpдон забони аввал забони давлатй мебошад. Баpои чанд шогиpди дигаp забони аввал забони киpгизй ё узбекй аст. Шогиpдони узбек ё киpгиз даp талаффуз ё чумласозии точикй хато мекунанд, ки ин боиси масхаpаи дигаpон гаpдида метавонад. Чунин холат албатта дyшвоpиxои иловагиpо ба миён меоpад, зеpо фаpкиятxо бояд даp тайёpии нуткии хонандагон ба назаp гиpифта шуда, ощо даp чаpаёни таълими забони хоpичй ба воситаxои он фан нейтpалй гаpдонида шаванд. Аз чумла, чунин пpоблемаxо бояд тавассути истифодаи технологияи мyосиp, интихоби маводи дидактикй ва методхои самаpанок xал гаpданд. Баpои он ки дyшвоpиxо даp таълими забони хоpичй пешгиpй каpда шаванд, заpyp аст, ки пpинсип ва усулхое, ки баpои ташаккули малакаxои таxаммyлпазиpй таъсиp меpасонанд, мyкаppаp каpда шаванд. Хyсyсиятxои фаpккyнанда бояд xангоми ташаккули малака ва маxоpати таxаммyлпазиpй даp мyассисаxои таxсилоти миёнаи умумй, литсейxо, гимназияxо, коллечxо ва мактабxои олй ба хисоб гиpифта шаванд.
А^ол даp замоне ки даp бисёp кишваpxои Fаpб pобитаxои оилавй суст гаpдида, бегонашавии волидон ва фаpзандон, зиёд гаpдидани низоъ даp муносибати онxо мyшоxида мешавад, таpбия ва ташаккули шахсияти таxаммyлпазиp даp коpи омyзгоpи забони хоpичй хело xам судманд аст.
Робитаи мyштаpаки забон ва фаpxанг, заpypияти якчоя ва даp пайвастагй омухтани ощо даp шаpоити мyосиp мавзуи pyзмаppа ба xисоб меpавад [3, с. 38]. Омузиши якчояи забон, фаpxанг ва таъpих аз чумла, солxои зиёдест, ки даp Донишкадаи осиёимиёнашиносии Донишгоxи ба номи Думболдти ш. Беpлин ба pоx монда шудааст. Даp ин чо бояд як кайди мyxими методологй намуд. Таъкид бояд намуд, ки хyсyсиятxои хоси забон ва фаpxанг xангоми мукоисаи онxо, яъне даp киёси омузиши забон ва фаpxанги худй ва бегона ошкоp мегаpдад. Ба хусус монеаxои фаpxангиpо бидуни мукоиса мyшоxида ва ошкоp каpдан дyшвоp аст. Агаp монеаxои забонй нисбатан возеxy pавшан бошанд, лекин монеаxои фаpxангй танxо xангоми мукоисаи хyсyсиятxои фаpxангии ду забон ошкоp мегаpдад. Даp аксаp мавpидxо ин тафовyтxои фаpxангй xайpатоваp, ачиб ва ногyвоp эxсос каpда мешаванд. Аз чумла, ифодаи «эxтиpом» даp этикети нутк даp минтакаxои гуногун ба тавpи мухталиф зоxиp мегаpдад. Интихоби ин ё он шакли эxтиpомй аз xолати ичтимоии xамсyxбат, хаpактеpи муносибати вай, фазои pасмй ё гайpиpасмй вобаста аст. Аз чумла, мypочиат даp шакли «ту» даp забонxои точикй ва pyrä бо шахсони бегона, бо калонсолон ва амалдоpон кобили кабул нест. Баpъакси чунин xолат низ мyшоxида мегаpдад, ки даp ноxияxои чануби чyмxypй шакли мypочиат бо "шумо" ва даp як ^TOp навоxии шимол, аз чумла, Айнй, Панчакент, Дисоp, Исфаpа ва гайpа мypочиат даp шакли «ту» макбул нест. Даp забони олмонй даp шакли «Шумо» бо дустон, хешовандон ва xамкоpон мypочиат каpда намешавад.
Дамин таpик, монеаxои фаpхангй аз монеаxои забонй дида таъсиpноктаpанд. Ноpоxат будани хатоxои фаpxангй бо он зоxиp мегаpдад, ки саxвy хатоxои фаpxангй нобахшиданианд. Агаp шахс хатои забонй кунад, он ислоx каpда мешавад. Вале хатои фаpхангй боиси pанчиши шахс гаpдида метавонад [2, с. 46]. Дyшвоpй баpои омузиши хyсyсиятxои фаpxангй бо он зоxиp мегаpдад, баpои пешгиpии хатоxои фаpxангй (мисли пешгиpии хатоxои гpамматикй) ягон хел коида, лугати фаpxангй ё дастypе мавчуд нест. Баpои ташаккули малакаxои таxаммyлпазиpй ба муаллими забони хоpичй интихоби
шаклхои ташкили фаъолияти таълимй ахамияти бузург дорад. Аз чумла, интихоби шакли таълим дар гуруххои хурд, созмон додани фаъолияти гурухй, чуфтй ва инфиродй хеле судманд аст. Дар ташкили дилхох фаъолияти коммуникативй барои ноил гардидан ба максадхои маърифатй фазои психологии созгор хеле судманд аст. Дар рафти ичроиши супоришхо бояд, аз чумла, шаклхои фаъолияти хамкорона ба рох монда шаванд. Чунин фаъолият имконият медихад, ки муоширати миёнифархангии дузабона, роху усулхои мусохиба ва кумаки байнихамдигари шогирдон риоя гардад.
Муносибати тахаммулпазирй хангоми якчоя фаъолият намудани гуруххои гуногун ба як хусусияти хосе мубаддал мегардад. Аз чумла, баъзан хангоми тачрибаомузй дар мактаб бо чунин холатхо дучор шудан мумкин аст: ба дарси забони олмонй талабагони дигар синфи параллел, ки муаллими онхо бо ягон сабабе ба дарс наомадааст, хамрох карда мешавад. Аз тачрибаи ду синфро хамрох кардан маълум мегардад, ки муносибати шогирдон дар гуруххои параллелй он кадар самимона нест. Гохо дар дахлез ё дар сахни мактаб ин шогирдон аз бетахаммулй нисбати хамдигар доир ба баъзе масъалахо бахсу мунозира мекунанд, ки он аз бетахаммулии онхо шаходат медихад.
Шохсутуни худшиносии инсон дар бунёд намудани тафаккури фалсафию маърифатй асос меёбад ва бештар аз омузиши осори адабй хосил мегардад. Масалан, «Шохнома»- и Абулкосим Фирдавсй аз шумори шохкорихои бегазанди осори адабй буда, дар ташаккулу пешрафти фархангу тамаддуни башар сахми намоён дорад. Дар «Шохнома» бузургдошти аклу хирад, некиву накукорй, сулху дустй ва тарFиби FOяхои тахаммулпазирй, худшиносй, ватандустй ва монанди инхо чойгохи босазо дорад. Нахустсарчашмаи дарки чунин FOяи пурарзиш тарFиби хираду дониш ва аклу тамиз мебошад. Ба андешаи Даким Фирдавсй, рох ба суи тахаммулпазирй аз пайдо намудани аклу хирад андешапарварй ва худшиносй OFOз меёбад ва рахнамою дилкушо ва дастгиру мададгори инсон карор мегирад. Дар хамин асос, аз диди Фирдавсй нахустофариниш бояд хирадро шинохт ва мабдаи «нахустофариниш», чавхари «ду сарой», «чашми чон», «ороиши кор», «нигохдори гуфтору кирдор», «фурузандаи кехтарону мехон», «дарахти вафо» ва f. ситоиш шудааст. Аз чониби дигар шахси хирадманд бо фархангу рой, тахаммулпазир, сабур, пуртокат ва фурутан, хоксор, солиму солех сазовори тахти шохй ва дабирй буда, сифатхои хамида, шикебоиву ростгуй, вафодорй, покизарузгорй ва чехраи нурониро доро мебошад.
Фирдавсй дар масъалаи пайдоиши олам, офаридагории инсон ва обод доштани чахон ба туфайли аклу хирад мушкилоти табиату хаёти ичтимоъ ва зиндагии инсонро ба миён мегузорад. Тавоной ва кудрати инсонро аз асолати офаридагорй дониста, дар шахсияти комили инсон хирадмандй, донишомузй, диловарй, сабурву тахаммулпазирй ва худогохиву хештаншиносиро зарур мешуморад.
Инсон аз нахустин айёми худшиносиаш аклу хирад, тахаммулу токатпазирй ва худогохию хештаншиносиро азиз медошт ва онро чун зухуроти азалият медонист. Ин аст, ки Фирдавсй хислатхои хамидаи инсониро ба хирад, хулку атвори хамида, гуфтору рафтори нек марбут дониста, созандагиву ободкории оламро ба зухури аклу хирад ва хубкирдорихои инсон вобаст медонад. Хирад, андеша ва гуфтору пиндори некро сарманшаи зиндагонй ва фурузандаи ахли башар мехисобад. Фузун аз хирад нест андар чахон Фурузандаи кехтарону мехон. Дар он кас, ки y шод шуд аз хирад, Чдхонро ба гуфтори бад наспарад.
«Шохнома»-и Абулкосим Фирдавсй дар баробари хамосаи бузурги ватанпарварй ва корномаи шохону пахлавонон оинаи ибрати рузгори ниёкон махсуб меёбад ва шохкориест, ки мохияти хастии инсон, оламу одам ва хикмати рузгори башаррро инъикос намудаст. Абулкосим Фирдавсй дар ташаккули инсон ва зиндагии саодатманд накши арзишхои маънавй ва ахлокиро бузург хисобида, бо такя аз ибрати рузгор ва панду андарзи ниёкон ба донишу хирад ва хулку рафтори шоистаи инсон арч мегузорад. Афкору андешахои Абулкосим Фирдавсй аз осори пyрFановати ниёкон,
ривояту к;иссах,о, андешахои ахлок;иву динй, аходиси пайгамбарону пандномаи бузургон ва фалсафаи хаётии халкдои гуногун сарчашма мегирад. Биноан, таргиби чунин андешахои арзишманд, аз забили хирадмандй, худогохи ва хештаншиносй, сабру токдтпазирй, тахаммулгарой, хусни тафохум, сулху суббот, некиву накукорй , дустй ва хайру эхсон хамеша дар зиндагии ахли башар корбурди созандагй дорад.
Абулк;осим Фирдавсй андешаву афкорашро дар оинаи зиндагиномаи бузургон к;иёс намуда, сабами зиндагй ва хикмати гузаштагонро меомухт, чун ситорае ба гушаи хастй нурпошй мекард. Дар ин чараён сахми у хамчун марди хирад ва шахсяти бузурги эчодкор намунаи ибрат мебошад. Зеро вай махзари тахаввулоти чомеаи замон буда, рухияву набзи таърих, афкору тамоюлот ва аъмоли осори гузаштагон дар осор ва шахсияти эчодкориаш чамъбаст гардидааст.
Ба хамин тарик;, барои инкишофи малакаю махорати тахаммулпазирии донишчуён нак;ши хамгироии забон ва фарханг хеле мухим аст. Омузгор бояд аз лахзахои аввали дарс фикри талабагонро ба фаъолияти таълими хамгиро ва хамкорона сафарбар намояд, то ки тавассути фаъолияти дастачамъона одобу эхтироми хонандагон ташаккул ёбад, онхо хусусиятхои фархангии хамдигарро эътироф кунанд, нисбати хамдигар тахаммулпазир бошанд ва холатхои низоангез бартараф карда шаванд.
Адабиёт:
1. Бим И. Л. Личностно-ориентированный подход - основная стратегия обновления школы / И.Л. Бим // ИЯШ. - 2002. - № 2. - С. 11-15.
2. Козлова Р. П. Преодоление барьеров профессионального общения как фактор развития интегральной индивидуальности: исслед. специалистов досуговых центров: дис. ... канд. психол. наук. - Пермь, 1994.
3. Лернер П. С. Нужен ли школе учитель интеллигент? Или достаточно ли его интеллигентности? /П. С. Лернер // Пирамида - maxima. - 2002. - № 2. - С. 36-40.
4. Фельдштейн Д. И. Психологические особенности развития личности в подростковом возрасте // Вопросы психологии. - 1988. - № 6. - С. 31-41.
5. Формановская Н. И. Вежливость и толерантность как коммуникативные механизмы снижения речевой агрессии / Н. И. Формановская // Агрессия в языке и речи: сборник статей. - М., 2004. - С. 207-218.
ОБУЧЕНИЕ ЯЗЫКУ И ЛИТЕРАТУРЕ С ПОЗИЦИИ ТОЛЕРАНТНОСТИ
Аннотация. В данной статье рассматриваются вопросы приоритетности обучения языку и литературе с позиций толерантности, а также значения изучаемого материала для достижения поставленной цели-воспитания толерантности у обучаемых, так как толерантность достигается воспитанием философского и познавательного менталитета на материале изучаемого литературного наследия. Данная статья может быть востребована преподавателями, аспирантами и воспитателями для решения вопросов толерантности и их практической реализации.
Ключевые слова: толерантности, обучение, школа, язык и литература, самосознание, обучаемые, учитель.
TEACHING OF LANGUAGE AND LITERATURE FROM THE POSITION
OF TOLERANCE
Abstract. This article deals with issues regarding the priority of teaching of language and literature with position of tolerance, and also the meaning of studying materials for the achievement of fixed tasks, that is education of tolerance for students, as tolerance is reached through education of philosophical and cognitive mentality on the basis of the study of the material of literary heritage. Teachers, postgraduate students and researcher can use this
article, because it will help them for the decision of issues related to tolerance and their praticlal application in practice.
Key words: tolerance, study, school, language and literature, self-consciousness, teachable, teacher.
Сведения об авторах: Муллоев Абдусамад - доктор филологических наук, проректор по научной работе Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айнй, e-mail: [email protected]
Сайфуллаев Хайрулло - доктор педагогических наук, доцент, заведующей кафедрой немецкого языка и методики его преподавания Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни, e-mail: [email protected]
Information about authors: Mulloev Abdusamad- Doctor of Philology Sciences, Vice -rector on scientific works of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini
Sayfullaev Khayrullo - Ph.D in Philology, head of Chair of German and its Methodologz of Teaching, Tajik State Pedagogical Universitz named after Sadriddin Aini
ХОБ ВА РУЪЁ ДАР ДОСТОЩОИ «ЮСУФУ ЗУЛАЙХО»-И АСРДОИ X-XV
Элбоев В.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни
Аз достонхое, ки оид ба сужети киссаи "Юсуфу Зулайхо"дар имтидоди асрхои Х-XV-и мелодй дар адабиёти хаттии форсии точикй офарида шудаанд, матни осори мансуб ба Абулкосими Фирдавсй, Шохини Шерозй, Масъуди ^умй ва Абдуррахмони Ч,омй дастрасанд, ки дар ин макола рочеъ ба як чузъи мехварии матни ин киссаи машхур- мавкеи хоб ва хоббинй андешаронй хохем кард. Дар киссаи "Юсуфу Зулайхо" хоб ва руъё мавкеи муассир дорад ва чанд чузъи бунёдии кисса бар хоб асос дошта, билохира амалй мегарданд. Дар ^уръони мачид киссаи "Юсуф" аз огоз такя бар руъё дорад ва тамоми ходисахои силсиланоки киссаро аз огоз то анчом хамин руъёхо (хоб ва хоббинй) ва таъбири онхо ба хам мепайвандад.
Хоб ва хоббинй ин тасаввурот, натичаи фикр, пиндори ходисахо ва тасаввури онхо мебошад. Махмуди Бустонй руъёро дар достоннависй моддаи хунарй медонад: "Руъё, чунон, ки равшан аст, ба вижа дар достони имрузй моддаи арзишманд ва пурмухтавоеро дар заминаи тактики достоннависй ташкил медихад. Ахамияти руъё аз он чой ношй мешавад, ки яке аз мухимтарин фаъолиятхои рафтори башарй дар чанбаи нохудогохихои шуур ба шумор меравад. Аз ин ру, ба коргирии руъё дар достонхое, ки бештар онхоро менависанд, аз ахамияти вежай бархурдор аст, чаро ин фаъолияти чанбаи нохудогохии шуур дорои ахамият аст" [6, с. 295].
Дар осори манзуму мансур агар сахнахои ба хоб ва хоббинй алокамандро мусаннифон истифода кунанд, чанбаи хунарии асари бадей чаззобтар ва дилнишинтар ба назар мерасад, чунки асари бадей ин натичаи тахайюли нависанда ва шоир аст ва хобу хоббинй навъе аз фаъолияти шуури инсон ва образи бадей карор мегирад, ки ин нукта фаъолнокии образи асарро зиёдтар нишон медихад. Хоб ва хоббинй персонажи асарро ба таххамулпазирй ва андешамандй хидоят мекунад. Хобро таъбир кардан ин навъе аз илм аст.
Юсуф худ хобро таъбир мекард, вале аввалан хоби уро падараш Яъкуб тафсир карда буд.
Носир Макоримй Шерозй дар"Тафсири намуна" аз забони Юсуф дар бораи он, ки хобро таъбир кардан навъе аз илм аст ва сохибони ин илм эхтироми хоса доранд, чунин мегуяд: "Ва хамин илми ба зохир сода чй дигаргуние дар зиндагии ман ва чамъи зиёде аз бандагонаш эчод кард ва чй пурбаракат аст илм!" [8, c. 102].
270
