Научная статья на тему 'ОБРАЗ САДРИДДИН В "ВОСПАМИНАНИЯ" САДРИДДИН АЙНИ'

ОБРАЗ САДРИДДИН В "ВОСПАМИНАНИЯ" САДРИДДИН АЙНИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
71
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ОБРАЗ САДРИДДИН / ИСТОКИ ФАРМИРАВАНИЯ ХАРАКТЕР / ОБРАЗ И ЛИЧНОСТЬ / "ВОСПАМАНИЯ" C. АЙНИ / ТВОРЧЕСТВО / ПСИХОЛОГИЯ ЛИЧНОСТЬ / МИРОВАЗРЕНИЯ / ПРОСВЕТИТЕЛЬСТВО / ПРОЗА / РОМАН / ЛИТЕРАТУРА / ЛИТЕРАТУРНАЯ ШКОЛА

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Муллоев Абдусамад, Бобораджабова Гулноза

В данной статье рассматривается формирование образа Садриддина в «Воспаминание» Садриддина Айни. Автор исследует основание истоков фармиравания образа Садриддин в «Воспоминие» и изучая произведение и литературную школу С. Айни. Садриддин с детство вырос трудных условях, времена господства Бухарского эмирата. Автор статьи на основе достоверных фактов раскрывает духовный мир героя и его характер. Выводи отражаются результаты изысканий автора и могут способствовать дальнейшим научным разработкам.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMAGE OF SADRIDDIN IN "SIGN" SADRIDDIN AINI

This article examines the formation of Sadriddin 's image in Sadriddin Aini 's "Shenaminania." The author explores the foundation of the origin of the pharmaceutical image of Sadriddin in "Shenamania" and studying the work and literary school of S. Ainni. Sadriddin from childhood grew up in the difficult conditions, the times of domination of the Bukhar Emirates and the author of the article on the basis of reliable facts reveals the spiritual world of the hero and his character. The findings reflect the results of the author 's research and may contribute to further scientific developments.

Текст научной работы на тему «ОБРАЗ САДРИДДИН В "ВОСПАМИНАНИЯ" САДРИДДИН АЙНИ»

Ключевые слова: поэт, подражание, стих, произведение, традиция, новаторства, Саидо, Суфиходжаи Бухорои, «Бахориет», «Бахориет мевахо».

SUFY'S «BAHORIYOTI MEVAHO» AS EXAMPLE OF IMITATION IN SAIDO'S «BAHORIYOT»

The article was discussed about Sufyhojai Buhoroi's «Bahoriyoti mevaho» and comparison of content with Saidoy Nasafy's «Bahoriyot». The result is the book was appeared by Saido's «Bahoriyot» was the first answers at his life-time. So these two books are extremely similar, also there is special difference in shape, structure. Indeed, Sufyhojai Buhoroi kept the content and shape of Saido's book that's why writing such books (bahoriyot) becomes tradition.

Keywords: poem, imitation, poet, book, tradition, new. Saido, Sufyhojai Buhoroi, «Bahoriyot», «Bahoriyoti mevaho»

Сведения об авторе:

Шоев Абдухамид Абдунабиевич - кандидат филологических наук, доцент кафедры теории и истории таджикской литературы Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни.Е-mail: sayron80@mail.ru

About author:

ShoevAbdukhamidAbdunabievich - Candidate of Philological Sciences, Lecturer of Department of Theory and History of Tajik literature in Tajik State Pedagogical University named after Ayni. Email: sayron80@mail.ru

СИМОИ САДРИДДИН ДАР «ЁДДДОШЩО»-И САДРИДДИН АЙНЙ

Муллоев А., Боборачрбова Г.

Донишго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй

Зиндагинома ва фаъолияти эчодиии С. Айнй дар даврони хасос ва мархилаи такдирсози таърихии хащи точик сипарй гашта, симои начибаш дар осори адабиаш мунъакис гаштааст. Шахсият ва рисолати ичтимоию фархангии устод Садриддин Айнй дар заминаи фаъолияти адабию махорати эчодии у бунёд ва вобастагй дорад. Шиносоии «Наводир-ул-вакоеъ»-и Ахмади Дониш ба Айнй таъсири багоят бузург расонид, ва у ин омилро ба сифати як падидаи мусбати бадей махсуб дониста, дар осораш аз он ёдоварй менамояд. Садриддин Айнй дар мутите ба камол расид, ки мардумони захматкаш, дехкконону косибон, равшанфикрону зиёиёни бедордид ва худогох дар ихотаи вай буданд. Хисси эхтироми ахди идму хунар , зиёиёну захматкашон ва хамзамон бадбинии ахди дарбор, рухониёни иртичой ва муддохои мутаассиб барои рисолати ичтимой ва шахсияти начиб ва неруманди Айнй заминаи боэътимод мегузорад .

Дар ин робита академик М. Шакурй низ таъкид менамояд, ки « Садриддин Айнй яке аз бузургтарин фарзандони миллат аст, ки дар як давраи бухронии сарнавиштсоз фидокорона талош карда, барои таъмини бакои умри миллат кахрамонихо нишон дода ва барои он ки халк, аз зери харобазори таърих дубора сар бардорад ва комат рост кунад, падарвор гамхорй ва сарпарастй намудаасг»».[1, с. 260]

Мухаккикони айнишиносон бар он назаранд, ки шахсият ва симои хунариаш хануз кабл аз инкилоб хамчун шахсияти донишманду адиби нуктасанч шинохта шуда, тафаккури адабию эстетикиаш дар мухити фарханги суннатй ва шеъру адаби пургановати ниёкон бунёд ва ташаккул ёфт ва дар катори фозилони давр ва зиёиёни пешкадам карор гирифта, икдоми начиби маорифпарваронаи Ахмади Дониш ва дигар равшангарону маорифпарваронро идома дод. Дар байни чехрахои рушанфикрон ва зиёиён , ки дар «Ёддоштхо» тасвир шудаанд, симои муаллиф -Садриддин, ки кахрамони асосии асар аст, мавкри шоиста дошта, ташаккул ёфтани характери вай яке аз масаълахои мухими асар мебошад.

Дар «Ёддошгхо» аз сахифаои нахустин хонанда ба вокеахо ва холатхои зиндагии муаллиф дар як даврони муайяни таърихй шиносой пайдо намуда, хаёти гузаштаи халкро покиза ба тарзи вокей дарк намуда, кимати зиндагии имрузаро ба хубй мефахмад. Муаллиф диккати асосиро ба тасвиро хаёти халк ва мухимтарин ходисоту руйдоди замон дода, мухити хонавода, хаёти дехоти Сокторе ва Махаддаи Боло хотироту ёди ачдодон, саргузашти пурфочеаву ноором ва талхи худ, хаёти мадрасахои Бухоро, тарзи тълиму тадрис ва барномахои дарсй, хаёти табакахои гуногуни ахолй, харакат ва норозигихо ба мукобили чабру зулм, беадолатй, фасод, вахшонияти хокимони аморати Бухоро ва мухити ичтимоиро тасвир менамояд. Вай тасвири хаёш ичтимоии Бухороро дар мавкеи

бyнëдй гузошга, cимои Caдpиддинpо цap зaминa вa тaъcиpи он тacвиp мeнaояд, ки он xaмчyн cимои мapкaзии acap as aввaл то оxиp ишгиpок мeнaмояд.

Устод C. Айнй cимои CaДpиддинpо цap xолaт вa мaнзapaxои вycaътноки xaëти ичтимоии Бyxоpо тacвиp нaмyцaacт. Бyxоpо мapкaзи гaмaцдyн цap одaми Шapк; бyцa, золгох, maxpи кyцaкивy нaвpacй, чaвонивy донишвapзии y мeбоmaц. Дap ин maxp paнчy aзият, кaмбaFaдивy тaнгцacгй, зaxмaт, тaдxивy нокомихои pyзгоppо дидaacг, xотиpaвy amema^ a8 воxypиxо вa ладзадои зиндaгй доpaц. Ban цap ин maxp !ap пapтaви py^, бyзypги aчдодони xyнapмaндy донишвapam бa воя pacm вa мaйл бa cy, aндemaи илмиву aцaбй, мaъpифaтчyй , мaоpифпapвapй вa pyxи озоду ^anÄ^ инcонmиноcй дошт.

Caцpидд,ин aз ку^кй бо aзобy шикaнчa, тaцxии pyrop вa Fyбоpи зудмоти мaънaвй дyчоp мeгapцaц, цap бaйни мapдyми оддй вa зax,мaткaш бa воя pacma xawema пaйвaнд бa xar^ буд. Бa муллохои мyIaaccиб, pиëкоp вa xypофотпapacт, хокимону мaнcaбдоpони aмоpaти Бyxоpо нaфpaти бeaндозa дошт. Дap бapобapи ин, aз мyноcибaт вa фитpaти acили aчдодони caидзоцa, xyнapмaнд ш пaцapи xaлолy покизaкоp, поpcо ш тaк;водоpaш ибpaт мром^, rafe^, зиндагй мeбapдошт. Ban мaцюни мaъpифaтпemaгй, xyнapмaндй вa xaкчyивy xaк;Iaлоmии чaцди бyзypгam гaштa буд, axcap x0лaтx0 бa коpи шккошй, кaндaккоpй, чyбкоpй, xyшзaбонй вa xyшpaфтоpии онхо caдокaт ш мexp мeвapзид, a8 мyноcибaти пaцapи pyшaнфикp, илмдуст вa mapиaтпaноxaш Caидмypоцxочa вa тaF0яm Усто- aмaк мypyp дошт. Myноcибaти cофдилонa вa xyнapпeшaи онхо чун чapоFe бa зиндагии y нypи мaъpифaт мeбaxшид, xaërn aйëми нaвpacиaшpо мyнaввap xaвacи aцaбиëтцycтй, mebpiyï вa пemaи омулей пaйдо мeнaмyд.

Ha8ap бa нaкди бобову nanapam aчдодон вa тaбоpи CanpE^^ дexконони acилзоцa, caйидон, имомхо, мyдappиcон, xyнapмaндони дуконбофу дypeдгapy кaндaккоp вa yмyмaн цap aкcap xyнapxо caprapy моxиp бyцa, maxcони caводнок, тaкводоp,мaъpифaтцycт вa чомeaдоpy тapбиятгap бyцaaнд. Дap пaйвaнди чунин xонaзодони тчиб вa rnHyrnp CaДpиддин a8 xypдcодй бa омузиши илму xyнap mabHy xaвacи биcëp дошт.

Taшaккyли xapaктepи Ca^ma^ цap зaминaи вокрот вa мaнзapaxои зиддиятноки xaëти ичтимоии зaмони кудакИ вa чaвониam цap Бyxоpо cypa! гиpифгa, тacвиpи xодиca вa aшxоcи мyaйяни тaъpиxй вacилaи биниши xиcлaти кaxpaмон шиноxтa myna, pyйдодxои xarnH вокгй тaкдиpи вaйpо тaъин мрЩмояд. Haвиcaндa мaтлaби мexвapии тacвиppо бa инъикоcи xaëти xar^ вa нaмояндaгони гyногyнтaбaкaи он paвонa cоxтa, xap тaгиpотe, ки цap myypи кaxpaмони acоcй- Caдpиддин бa вучуд мрояд, бa ягон вокeaи мухимми зин^та пaйвaнд cоxтa, гamaккyли maxcияти yp0 цap зaминaи тaчpибaи xaëт paвшaн мecозaц. Дap инкишофи тaфaккypи Caцpиддин мyx,имтapин вa apзишмaндтapин чaбxaxои зиндaгй цap xaмбacтaгй бо caxнaxои пypcyзy гудоз вa тaкдиpcози capнaвишти тaъpиxии xar^ мaвкри acоcй доpaд

Уегод C. Айнй !ap «Ёцдоштхо» aнъaнaи ëцдоштнaвиcиpо цap зaминaи нaмyнaxои нacpи ëцдоштии aцaбиëти точику уз6рк вa pyc цaвом доцa, cимои кaxpaмони acоcиpо a8 ибтидо то интихои acap тaвaccyти мaнзapaxои вycъaтноки xaërn ичтимой бa тapзи гуногун тacвиp нaмyцaacт. Caдpидд,ин цap «Ёцдоштхо» xaмчyн иштискчии бeвоcитaи вокоти зиндaгй вa paвнди xодиcоти тaъpиxй фaъолият дошга, тaшaккyди xœ^ вa maxcияти у цap xaмбacтaгй бо нокомй вa номypодии xar^, зaxмткaш, мyбоpизaи зидди мухити тиpaвy TOp, бeaцолaтй, ш зудму фacод тacвиp йфгaacт.

Caцpидд,ин aз кyлaкй цap бaйни мapдyми оддй бa воя мepacaд вa бa тaъкиди aцaбиëгшиноcи мaъpyф М. Шyкypов «aлокaи у a8 xarrç кaндa нaмemyд вa xyди вaй мaxcyли xaмин мухит aCT. caвycъaтноки xaйти ичтимоии цaвpa, xaмaи он ходига; вa одaмонe, ки !ap acap тacвиp ëфтaaнд, caбaбгоpи хошп myцaни xap як x,CTa™ кaxpaмон мeбоmaнд., xyди зиндaгй тaкдиpи вaйpо тaъин мeaмояд.» [2, c.119]

Дap «Ёцдоштхо» xycycияти гamaккyли тaдpичии xиcлaгxои Caдpицдин мacaълaxои мухимми xaти cюжeти acap бyцa, омилхои тaшaккyлдиxaндaи xapaктepи у дap мyноcибaт бa aшxоcи гуногун вa x0диcax0и зинцaгй бо ^pa™ мycбaт ë мaнфии xy! оmкоp гapдидa, чaxонбинивy aфкоpaшpо кyшодa, бapои бeдоpии тaфaккyp вa шyypи у мycоидaт нaмyцaacт. Xиcлaтy pa^0pam зyxypоти фapдият вa олaми ботинии у бyцa, цap мyноcибaт бa вокгоги зaмон вa capгyзaшти кaxpaмони arorn мyнaззaмy мaнтикй бeштap дик;кaти мyaллифpо бa xyд кaшидaacт. Бинобap ин, цap к;иcмaгxои aввaли acap шмои Caцpиддин ниcбaтaн öemrap мaвкeъ доштa, возexдтap тacвиp myдaacт.

Caцpидд,ин aз aйëми xypдcолй вa нaвpacлй бa мушкилоти пypaзияти зиндaгй гиpифтоp myцa, Fyccaßy paнч вa тaлxиxои pyзгоppо чaшидa, xap cap, кaдaм як монeaи xaëтpо бapтapaф кapдa, цap caнгинй вa тaлxии capнaвишт a8 имтихони зaмонy зиндaгй мeгyзapaд Ин aCT, ки xиcлaтxои вaй дap paфги мyбоpизaи зидди мушкилихо тaшaккyл ëфтa, тaцpичaн бa xaйcи cимои ибpaтомyз вa maxcияти ^py^am mиноxтa мemaвaд. Capнaвищги вaй тимшии фapзaндони оддй, чaф0дидa вa пypфочeaи тaбaкaи поении чaмъиятиpо ифоцa нaмyдa, бо кушишу мyбоpизaи пaй дap пaй мушкилоту мaмониятxоpо бapтapaф cоxтa, p0x, зинцaгии оcоиштa вa m0,CTap0 тйдо нaмyцa, мaвкри xyдpо yd'y^p мecозaц.

Бapoи тaшaккyли xapaктepи Caдpиддии oмиди му^ИМ вa capнaвишICCзy coзaндa xa^An^ 6O axjiM зaxмaт вa мexиaткaшoи 6y!a, тaaccypoти aз кудаки 6a гapдaн гиpифтaни 6opM зиндaгй вa as™™ pyrop иaкш мoндa, xoтмpaxoм шoдию xypcaндии туи xaтиa, xaë™ тaлxy пypaзoб вa тaнг бyдaни axM^ зиндaгoиии xoиaдoндpo эxcoc иaмyдa, кaмбaгaлй, aзoбy yкyбaт вa 6eaдoдaтй вa aз xиccбм ëpии мypyввaткopoиaи xeшy тaбopoи зиндaгй кapдaии TyrHnomrnoH 6eиaвcpo мeбииaд вa cyxaнxoм naAap 6a мoдapaшpo пеши иaзap мeopaд:

-- Aгapчи roxe дap кopи pyзгop тaнги кaшй, aз бoзop гушт иaxapeм, ë ин ки кaм xapeм, xaфa иaшaв. Бoяд чaнд вaкг - то кaм кapдaни ^paxo 6a o6y ягвoни xorn вa 6a шиpy ^ypcm гов кaиoaт кунем. A бoзop roxo биpинч xapeм, мeшaвaд, ки шaxoм бoзopo ë ягoи мexмoи oмaдa мoиaд, шиpбиpиич мекунем»[З, c.25].

Тaбииcт, ки фaъoдияти Caдpиддии дap aдoxмдaгй тacвиp нaшyдa, xaмeшa дap naйвacтaгй 6o paвaнди xoдмcaвy вoкeoти зaмoн вa amxocM гyиoгyи xoкcopoиa !ap кaтоpи дигapoи тaчaccyм мeëбaд. Xaмзaмoн, тapбият вa тaшaккyди xapaктep ra чaxoибмнм y дap бaйни a-хли xoнaдoи вa xeшy тaбopoи, мapдyмoни oдй, шapикдapccнy дycтои 6a вучуд oмaдa, бaъдIap дap бaйни pyшaнфикpoн (чaдидoи) oдaми бoтиий вa мaънaвии вaйтaкoмyд мeëбaд. Ин acx, ки дap тacвиpи иaвиcaндa y 6a xoндaн вa илм oмyxтaи шaвкy xaвacи зиëд дopaд, oдoбy a^o^H нек вa мexмoндopим шoиcгaи вoлидoнaшpo xyш мeиaзиpaд, xyиapмaндoн, ccзaндaгoнy нaвoзaндaгoн вa xoфмзoнpo ДУСТ мeдopaд, aз бaзмy тapoнa вa Faзaдxoии^o зaвк; мeбapaд, либocпymии opoCTa, гафел, шaфoф вa шииaмpo мenapacтaд.

Дap «Ёдцomтxo» мaнзapaxoм aйëми xypдcoлй дap му^ити xoиaдoи, мyиocибaт 6a вoдидoи ra xeшy тaбopoни xyнapмaнд, тaк;вoдopy ^a^^orny xaк;mииoc вa noкизapyзгop, cypиaю иaкopaнaвoзй, мapocими туй, зин^ши кocибoни гутгун , aз ^y^a, xaдвoeapй, caнгиocмëтapoшй, кaнцaккopивy чyбтapoшй, дypeдгapй, xизмaтгopй !ap xaвлим Шapифчoи мaxдyм, шиpкaт !ap aнчyмaнм шoиpoнy 0JIим0и вa мaxфмлxoм ana6ñ, мaнзapaxoм xaërn мaдpaca, pacмy кoидaи му^ити ичIммoй, дaxшaтxoм тaaccyби динй вa зулми фeoдaдй вa гaйpaxo дap aлoкaмaндй 6o кapинa вa pyxи зaмoи paвшaи иньт^ гapдидa, дмк;кaт xoнaндapo 6a xy! чaлб мeиaмoяд. Caдpидции aз кудакй 6o чamми зиpaкoиa вa дили xaccccи xyд кyввaю ик;гидop ra xMCTaixoM 0Jшчaдабм xaлкм мexштмpo мyшoxмдa тмуда, бex,тapии xMCTaixoM ииccнии мapдyмoни oдй 6a у гизoи py^ï вa тapбияи мaьиaвй бaxшицa, дap у низ xaмии гyнa x^na^cM ииccнй пaйдo мeиaмyдaнд.

Caдpидции дap чop-naнч craam кушиш мещмуд, ки 6a кaдpи кyввaм xyд 6a пaцapy мoдap ëpмaндй иaмoяд, то ин ки иaбyдaнм aкaampo x№ нaкyиoиaц. Дap ин мyдцaт пaцapy мoдap 6a вaбo дyчop oмaдa p^ ^й шуданд, тaмoмм кopи дexкcнмм xoиaвoдa 6a гapдaнaш aфтCд. Тaкlдиpм гaдx иacмбam гapдмд, пaцapy мoдap nacy пеш вaфoт кapдaнд, «capдop вa дacëpм oмдa» шуда,... xaH 6a мoдap, адм 6a пaдap вa xaм 6a дaстëp кop мeкapд» [З, c. 182].

Caдpидцин nac aз 6a Бyxopo oмaцaн дaxшaш вoкeaxo, кaмбaFaл бeaдoдaтй вa xyнм иoxaкpo мeбмиaд, xap кaцoми ин M^saxo 6a дили y aнцyxи гapoи вa aзoбм pyxï мeдмxaц. Вoкeaxoм aз тapaфм Зoкиpбoи гyзaчaдлoб фмpeб дoдaим кaмпиpм ^фтод cora вa xyшaш дap cap тбуда xaëдaш 6a кaмпиp бaнд буд. Шaб xoбaш m6ypn, дap x^are, ки кaмпиp гмpякyиoи вa accзaиoи бapoмaдa мepaфт, 6a нaзapaш дили ypo 6a xaячoи oвapдa буд. Дap зepм мaнзapaxoм дaxшaтaнгeзм тaмoшoм oдaмкyшй бopм гapoнм ^aca^ xaкcpaтдмдaм миccи мoидa буд. [З, с.ЗЗЗ]

Тaбимcт, ки Caдpмдцми дap бopaм чунин вoкeaxo pyз то pyз фикp мeкapд, тaкlдиpм чaбpдидaгoи ypo opм иaгyзomтa 6a W4oïï мeoвapд, тaaccypoти иoгyвop шaбxoм дapoз aзoб мeдoд, xoбampo мenapoнд. Бopи зиндaгй 6ap гapдaнaш бapвaкг гaдгмдa, aз xypдйбa кop oдaт кaдa, тaнaш 6a мexиaт ccxтa rnyAa буд. Зиндaгмм тaнг, мухити мexнaткшoи, пaдap вa ycто-aмaки мexиaтдycтypo вoдop метмуданд, ки 6a мexиaт дил бaндaд, aз хеч гyиa кacбy кop p^ иaмeгapдoнидaгй шaвaц. Тacвиpи ин дaвpaм aйëмм зиидaгмм Caдpидцин xaнгoмм бeмopдopмam nac aз вaфoти naдapy мoдa pвa oмдapo capдopй кapдaи aз бexтapии вa xoтиpмoнтapин дaxзaxo буда, мpoдaм кaвй, тaмкин, xyдцopй, ccxибaкд вa чacopaтмaнд бapин xмcдaтxoм ypo иaмcëи мeгapдoиaд.

Дap «ЁдцomIxo» Caдpмдцми дap xoдaгxoм ^yncrcm 6a oдaмoнм гутгун, пaдap вa xeшy тaбop, тaFCxoяш, Тyтмnoшшo, Уcто-aмaк (ycroxo^a), Лyтфyдлo-гynnoи , Caймд A6apxo^a, Ибpoxммxoчa, Xaбмбa, Кубия, Лxмaдм Дoниш вa тapaфдopoнм у, oдyфтaxoм Бyxopo вa кopгapoнм кopxoиaм pexтaгapй вa гaйpaxo 6a xap кacce ^^op шaвaд вa xap вoкeapo медицу мешунид бapoм xyд xyroca гиpифтa, фикpy aкмдaampo тaкммд мeдoд. Дap зexиy Caдpмдцми aзoбy шикaичa, 4a6py зулм, тoдoнy TOpo^, xyдcapивy Gea^a™ вa мoиaнди инxo иaкm мeгyзoштaнд вa бapoм бeдopим aфкop вaй мycoмдaт мeиaмyдaнд.

Caдpмдцми xaмaм oн aзoбy шикaнчa, Faмy aнцyx вa мaxpyмиятxopo пacм cap иaмyдa, даумед иaмeшaвaд, xe4 гyнa фишopм токaтшикaни зиндaгй, xopию зopй вa мyxтoчию гypycиarй aзмy мpoдaм ypo нaшикacт coбмткaдaмoиa aз кopм вaзии вa мexнaтм пypмaшaк;кaт pyй иaмeгapдoнд, xaмa мушкилоти иoгaxoниpo 6o caxтмpoдaгй нoтapcoнa пacм cap мeкyиaц. Myaлдмф xaнгcмм иaкдм вaзъм axвoлм xyд 6a мушкилот вa aзoбy yкyбaтxce, ки дap зиндaгcнй 6a capam мeoмaдaнд, эьтибopм зapypй иaмeдмxaд, бaдки oн чмxaти мбpaтoмyз вa неки xaëтpo, ки дap у aзмy иpoдa, кaтъият вa чaccpaтpo

тapбия мeкyнaд, дap мapкaзи дик;кaт мeгyзоpaц. Haмyнaи бapчacтaи ин дap хикояти «Дap pyзxои мaктaбxонй» вa «Бед a8 мaктaбxонй» бapъaло мyшоxидa мemaвaд. Ин aйëми зиндaгии Caцpидцин бо ëдовapии лaxзaxои никохи дyxтapи iype^. -Xaбибa, ки бо у тaвaччyx,и бeaндозa дошт, paвmaн зоxиp мeгapдaц.

Фaъолияти озодиxоxонa вa иcëнгapонaи Xaбибa вa xapaктepи кaвии он бa Caдpиддини xypдcол кaтъият вa cобиткaдaмиpо омyxтa, иpоцaи мaxкaм вa ca^^™ комили у дap pоx,и бa дacт овapцaни axдофи зиндaгй бa у тaъcиpи нaмоëн гyзоштa буд. Faзaлxонии Дaбибapо нa гaнxо ëд мeкapд , бaлки дap тaнxои зaмзaмa мeнaмyд, зaвк; мeбypд. Maxcy^, он Faзaлxоe ки Xaбибa дap мaктaб «бо овози xaзин», «монaHlЦи cозaнцarон» мexонд, Caцpидцинpо мyтaaccиp мeкapд, дap вaк;ги дyбоpa xондaни Faзaлxо xaлaти X<aбибa дap нaзapaш yp0 «бa як кaйфияти мaxзyнонaи гyвоpо мeaнцоxт вa дap пacи он вокeaи бa «чонон pacицaни чони Xaбибa> овapдa, ««a^am; он дyxтapи пapипaйкapи нозyкaндом» бa нaзapam бa maкли «як кaxpaмони aфcонaвй мyчaccaм мeгapдиц». [3, с. 107]

Дap ин aйëм нaк;ши нaдapam - Caидмypодxочa дap тapбия вa кaмолоти Caдpицдин нaзappac aCT вa лap вaк;ги мaктaбxонй, caводомyзй, xолaтxои лap нaзди xaтиби дexa вa муллои кyнчaкиam Aбдycaлом омyxтaин китоби нaxycтини илми зapypaти диния - «Бидон», xaтнaвиcию xyшнaвиcй, бeFaлaт вa 6;pp0 xонцaни meъp, фaxмицaни maxc; m0,p, бa домулло Иcо, бa кaвли пaцapaш «оцaми биcëp кaлон, олими гyзapо, донишмaнди бyзypг вa m0Mp; зaбapдaст», бо кигобaти кигобхо кaшоконa yHp 6a cap бypдaн вa монaнди инхо paвmaн aëн мeгapдaц. Бa ин мaънй, дap cj^a; нaдapam maxcияти m0,p вa донишмaндонpо чунин мyappифй мeнaмояд:

-Зотaн одамони донишмaнцaз бaйни кaшшокон мeбapоянд, aммо a^yc, ки бойбaчaгон, xycycaн

мaxдyмон (ниcapони муллохои кaлон)бeшIapин ax,мaк, ë ин ки нобaкоp мemaвaнд.....Maн xaм aгap

мaцpacapо тaмом мeкapцaм, aчaб тбуц ки ягон чиз мemyдaм. A^yc, ки xaмин кaшmок;ии caбилмонцaбa мaн имкон нaцод. Ту xон, бa xap гут дymвоpйбоmaц xaм , xон» [3, с.110]

Xaмчyнин. дap тacвиpи нaвиcaндa лaxзaxои бa xaтмaшк;кyнй, xaтнaвиcй ш xymнaвиcиpо ëд гиpифгaни у xeлe чолиб вa тaъcиpбaxm ифодa ëтaacт. Пaцapam бa ин мaкcaд aз бозоpи Fиждyвон «як кaлaмдон, ду нaйкaлaм, як кaлaмтapоm, як кaлaмкaт, як чyзгиpи мршигй, як бaндчa доо вa чоp тaxтa EPFaM мamк;ии xyкaндй xapицa дод» [3, с.111]

Омили нaxycтинe, ки дap тapбият вa тamaккyли Caцpицдин мaкpми мaxcyc доштa шкш гyзошIaacт, мухити xонaводa, мaцpacaxо, тapбияи пaцap, цacтгиpии бapодapaш Мухудцин вa Усто-aмaк, Тутипоитто вa дигapон мeбоmaц ки бо ибpaти maxcï вa тaчpи6aи pyrop бa у мexнaтдycтй, инcонпapвapй, эxтиpоми ma^OT, мexнaткaш вa покизapyзгоp, xyнapдycтй, xaктaлоmй вa xaлолкоpй , xaзap a8 xapомxypй вa мaзaммaти xapомxypон, нaфpaтy aцовaт бa мyфтxypон вa бeдодгapонpо пapвapиш мeдоцaнд. Ha тaнxо cyxбaтxои пaцap бо фapзaндaш, бaлки гaмоми xaëти у, мyноcи6aтaш бa нaмоянцaгони cинфy тaбaкaxои xyкмpон, мyомилaam бо муллохо, козиву paиcxо, бойю caвдогapxо вa гaиpa дap дили CaДpицдин ниcбaт бa иcтиcмоpкyнaнцaгон нaфpaт бa вучуд мeовapд. Пaцap дap цaми вопacинaш бa фapзaнци xyд чунин вacияг нaмyд: «Хон! Дap чи гyнa дyшвоpи бошaц xaм,xон! Лркин козй нamaв, pa;c нaшaв, имом нamaв! Arap мyдappиc mam, мaйлaт!..» [3, с. 170].

Cm^m нaдapи Aйнй Caидмypодxочa типпй aCT вaй тaнxо нaдapи у нeст. Дap тacвиpи Aйнй Caидмypодxочa нaмоди як тaбaкaи ичтимой, maxc™™ шчдб вa фaъол бyцa, бapои ободонй, коpaм нaмyцaни зaминxо, кyшодaни pyди Шофиpком, эътиpоз бa бeaцолaтй вa xypофотпapaстй кушиш вa тaцбиpчyи мeнaмояц,

Омили дигapee, ки инкишофи фикpй, тaшaккyли xapaктep вa maxc™™ Caдpицдинpо тaъмин вa мyaиян нaмyдaaст, тaъcиpи aфкоpи aцaбй, мухити xyнapмaнцй вa мaъpифaтпapвapии Бyxоpо буд. Бapои aмaлй myцaни ин xaцaф нaк;ши cозaнцapо пaцapaш Caидмypодxочa, ТУТИПОШТО, Усто- aмaк, Xaбибa, paвmaнфикpон вa xyнapмaндон бозицaaнд. Maxcycaн, ТУТИПОШТО бa воcитaи бexтapин нaмyнaxои aцaбиëти дaxaнaкии xare; бa инкишофи тaxaйюли у вa ниcбaт бa эчодиëти мexнaткaшон эxтиpом тидо кapцaни вaи caбaб шуда. буд. Aфcонaxои maвковapи Tyraromm0, ки aкJIy xиpaц тaxaюлоти paнrин, caнъaти бaлaнди xaлкpо ифодa мeнaмyцaнд. Caцpидцини xaccоcpо бa xyд мaфтyн кapдa бyдaнд. Haзокaт вa дилчacнии ин aфcонaxо, мaзмyни aHMÖ; онхо a^!; кyдaконaи yp0 бaxaйpaт овapдa, бa дилam зaвк МРДОД. X<aбибa бошaц бо фaвкyллодaгии xyд дик;кaти Caцpиддинpо бa xyд чaлб кapдa буд, эх^^т вa xиcлaтxои xyдpо бa воcитaи mebp ифодa мeкapд. Ш^^онии Xaбибa дap xотиpи Caдpицдин чун ифоцaи кaxpaмонй вa cобиткaцaмии Xaбибa, ки caзовоpи тaкдид бamaц нaкши бaстa буд. Xaбибa дap дили Caцpиддин нa гaнxо ниcбaт бa aцaбиëт мyxaббaт тидо кунонид, бaлки бa воcитaи meъpи Х,офиз xMCTaiH мухими maxc; озод вa мyстaкил «цaст aз тaлaб нaцоштaн»-pо бa у ryзapонид. Дap бapобapи ин, meъpxонии пaцap дap у ни^т бa «одaмони дeвcоp» нaфpaт бeдоp мeкapд, нотapcй вa чacоpaт, мexнaтдyстй вa xaиpxоxй бa мexнaткamонpо тaъдим МРДОД. Ин meъpxой мaзмyни ичтимой дошта, идeaлxои олии чaмъиятpо тapaннyм мeнaмyдaнд. Бa ин воcитa, пaцap мexост, ки фapзaнди xyдpо дap pyx,и xaмин F0яx0 тapбия кущд вa бa ин мaтлaб мyввaфaк; myдa тaвонист. Caдpицдин тaцpичaн m гaнxо ниобaт бa mоиpон xypмaти caмимии кyцaконa вa бa дидaни

ожо итти; пaйдо кapдa, cMpp; mebpy m0HpHp0 aз нaдap нypcyчyй нaмyд, бaлки дap xaмон cолxо 6op6 «дap дилaш гyзaшт, ки мaн xaм mo;p myдa мeтaвониcтa бошaм ë ra?» [3, с. 112].

Caцpиддин дap тacвиpи нaвиcaнцa aëми нaвpacй, яъга 12- 14 cолaгиaш дap мaцpacaи Mnp; Apaб як чaвони зиpaк, коpдон вa бочacоpaт шиноxтa myдa, a;^ фapоcaтam кaвй, чиддй вa кaтъй мeгapдaц aндyx вa мycибaти ногaxонй, мymкилоти зинцaгй вa мухити нооpомy нypшикaнчa пaжмypдa вa мaвx нaкapд, бaлки бapaкc божи тaкомyли xapaктep вa maxc™™ вaи вa зоxиp myдaни бexтapин xиоIaтxояm мeгapдaц.

Дap мaцpaca axволи модциву мухити вaзнин мaвчyд буд, домуллохо мeфapмyцaнд, ки дap capмо дap xaвои кутод pиëзaт кaшидa тyтивоp дapcxоpо тaкpоp нaмyдa a8 xyд кyнaнц « чунки ин pox; бa дaог овapцaни илм aCT вa дap pox; илм xap кaдap , ки pиëзaт вa aзоб Ramñ, xaмон кaдap фоидa мeбapй» [3, с.219]

Caцpдцин мymкилоти зиëд вa нypмamaк;кaтии aйëми xypдcолиaшpо бa тaъcиpи он зиндaгии caxт, ки дap xypдcолй бa capam aфгодa буд, пacи cap нaмyцa, гохо acaбй вa a8 зинцaгй 6mccp дилгaнr мртуд, бaъзaн дap maбxои тaнxой бaъзe me^xo; мapcиямонaнди mоиppни гyзaштapо xонцa бapои xолй кapцaни дили xyд мeгиpиcт. Ин aиëми зинцaгии Caдpицдин дap «Ёдцоштхо» дap мaцpacaxои Mnp; apa^ вa K^amrem тaчaccyм ëcjrra, бо чaвонони гуногун, одaмони шчдбу rapM5, mоиpонy cyxaнцонон HapGyno; Лутфй , Aбдyлмaчиди Зуфунун, Caидxочaи Гyлmaнй„ Aзизxочaи Aзиз, Домидбвки Хрмид, Aбдyлxочaи Ta^;^ Aзими ^мй, Mиpзоxaити Caxбо, ;opï Aбдyлвaxоб, ;opï Утон, Mиpзо ^pox;«, ;opï Шapиф, Aшpaфчон, Xpмидxочa вa дигapон ошно вa холдон туда, a8 фaзои мaзxaбй вa pyкyдy cyкyти Myлло Aбдycaлом paxо мeëбaц.

Caцpицдин дap ин дaвpон бо мapдyми одй, бa xycyc xyнapмaндони бaзмxои caвтy нaво отной пaидо нaмyдa aз олaми мycикй ш caвгy нaво бaxpa мeбapдошт. Бгохихо пac aз дapc вa pyxo; тaътил гиpди xaм омaцa, мaчдиcxои caвтy нaво cpзмон додa, a8 xyнapи овозxонии Кaмоли Хрфиз, №чми Хрфиз, Хрмид Cabiï, Рaxмaтxочaи Ta^ypñ бaxpaxо мeбapдоштaнд. Дap ибтидо бa мухити зиëиëни пemкaцaм доxил шyдa, нa гaнxо cpмeи cyxбaти онхо буд, бaлки бaъдIap xaмmapики cyxбaтy фaъолияги онхо myцaн гиpифт. Caцpиддин 60pm нaxycт cpли 1900 бо дидоpи хофиз вa mamмaкpмxони мaъpyф Xочa Aбдyлaзизи Caмapкaндй низ мyшappaф мemaвaц.

Дap xaмин acoc, омили œюми тaшaккyли xиолaгxои C.aдpидцин вa myyp; ичтимоии у тaъcиpи тойон, paвmaнфикpон вa зиëиëни пemкaцaм бyдa, бapои шиноxти maxcият вa бозтоби чexpaи у мaкоми apзaнцa дошт. Taъcиpи зиëиëни пemкaдaм бa Caцpиддин xycycaн aз aввaлин кими геюми «Ёдцоштхо», дap aйëми нaвpacиaш, яъга cоли дуюму œюми xониm mypyb myдa, минбaъд e кyввaт г^ифт. Ban бa зиндarонии maxpи Бyxоpо бeштap ошно туд, тaмоmои шaббозоpxо, овозxонию к;иœaxонии мapдyми myъбaцaбоз вa xyнapнaмоии лaби Xaвзи Д6ВОН66ГЙ, гaштyгyзоpи Haвpyзй дap Шиpбaцaн, canp; гули лол^ гутти;® вa монaнди инхо бapояm то aндозae тaъcиpгyзоp буд вa бо тaмоми paгбaт бa xaëтy aфкоpи онхо чaшми ибpaт мeдyxт. Аз нaxycтин pyxo; бa мухити зиëиëни пemкaцaм дap xaвлии Шapифчон- мaxцyм доxил myцaнaш мyшоxидaкоp гapдицa„ дapи aнчyмaни mоиpон, шeъpшиноcон, лaтифaryëн вa шиpинкоpон бapояm кутода myдa, тapзи зинцaгй вa фи^у aкицaxои онxоpо бо дик;кaти тaмом мeомyxт. Дap ин xaвлй, ки дap xa^MW «мaктaби aцaбиëти xaмин дaвpa» мaxcyб мeëфт, xap xaфтa ce 6op мamxypтapин донишмaндон ra aцибони Бyxоpо чaмь омaцa, мaxфилy maбниmиниxои aцaбй мeоpоcтaнц. Дap ин мaктaб Caдpицдин дapcи оцaмият вa мaънaвият ому^та, cpxиби xaвлиpо «aввaлин тapбияIгapи мaънaвии xy^^, с.50] xиcобидa, a8 китобxонaи Шapифчон-мaxцyм, ки бойтapин китобxонaи xycyc;; maxpи Бyxоpо га xaзинaи мaълyмоти бвинтихо буд, бaxpaвap мeгapдид.

Myноcибaти нaвозиmкоpонa вa инcpнцyстонaи Шapифчон-мaxцyм вa cyxбaтy бaxcxои Яxëxочa, Зуфунун, Гyлmaни Хрмид, Mиpзо Азими Cpмй, Xpмицxочaи Mexpï Ибpоxими Cy^xï Myxaммaцcидцик;и Xaйpaт вa дигapон m тaнxо доиpaи биниту дониши ypo py то pyз вaceь Rapm. , бо мухити илму ami;™ зaмон вa meъpy mоиpони reT^rna^ доxил нaмyд, бaлки бapи инкишофи myyp; ичгимой вa xyдшиноcии у низ зaминaи кaвй гвот^ pyxияи ноpозигй вa эътиpози зиëиëни мaзкyp бa Caцpицдин бб тaъcиp щмонда буд Ин омилхо тaбъy зaвк, мaxоpaтy xyнap вa иcтeьдоди acили aцaбии ypo тamaккyл вa инкишоф додa, бapои минбaъд бa дapaчaи maxcияти шчдб вa чexpaи мондaгоpи тaъpиx pacидани вaи мycpидaт нaмyдaнд.

Бa xaмин тapик; , устод C. Айнй дap «Ёдцоштхо» тaвaccyти офapиниши cимои Ca;цpидцин орту; чaндинacpaи xaлк; вa мyнaввapфикpони точдкpо дap мapxилaи xacoc вa тaкдиpоpзи ox;p; acp; XIX вa ибтидои acp; XX вокбъбинонa инъикоc нaмиyдaacт. Ban бо иpодaи кaвй дapк нaмyдa буд, ки xиpaцмaндони гyзaштa бо вичдон вa тaфaкypи зиндa вa биниши capmop; xидмaт бa xaлк; мaxcyли эчодй , мaъpифaти mMmxiH тaъpиx вa мepоcи мaцaниpо бa xизмaти H^pyey фapдо гyзоштaaнд.

АДАБИЁГ

«1. Шyкpов M. Пaйвaнди замонхо ш xam^xo. : Maчмyaи мaколaxо, -Дymaнбe: Иpфон, 1982, -224c.

2. Myxaммaцчон ^Œaxypï. Xycyœtf[xo; FPявию бaдeии «Ёдцоштхо»-; C. Айнй. - Душанбе, 1966

|| 3. Айни С. Куллиёт, чилди 6-7,- Душанбе, Нашрдавточ, 1962.

ОБРАЗ САДРИДДИН В «ВОСПАМИНАНИЯ» САДРИДДИН АЙНИ

В данной статье рассматривается формирование образа Садриддина в «Воспоминание» Садриддина Айни. Автор исследует основание истоков фармиравания образа Садриддин в «Воспоминие» и изучая произведение и литературную школу С. Айни. Садриддин с детство вырос трудных условях, времена господства Бухарского эмирата. Автор статьи на основе достоверных фактов раскрывает духовный мир героя и его характер. Выводи отражаются результаты изысканий автора и могут способствовать дальнейшим научным разработкам.

Ключевые слова: образ Садриддин, истоки фармиравания характер, образ и личность, «Воспамания» C. Айни, творчество, психология личность, мировазрения, просветительство, проза, роман, литература, литературная школа.

IMAGE OF SADRIDDIN IN "SIGN" SADRIDDIN AINI

This article examines the formation of Sadriddin's image in Sadriddin Aini's "Shenaminania." The author explores the foundation of the origin of the pharmaceutical image of Sadriddin in "Shenamania" and studying the work and literary school of S. Ainni. Sadriddin from childhood grew up in the difficult conditions, the times of domination of the Bukhar Emirates and the author of the article on the basis of reliable facts reveals the spiritual world of the hero and his character. The findings reflect the results of the author 's research and may contribute to further scientific developments.

Key words: image of Sadriddin, origins of pharmacy character, image and personality, C. Aini, creativity, psychology personality, worldview, enlightenment, prose, novel, literature, literary school,

Сведение об авторах:

Муллоев Абдусамад - доктор филологических наук, профессор кафедры теории и истории таджикской литературы Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни

Бобораджабова Гулноза - соискатель кафедры теории и истории таджикской литературы Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни

About the autors:

Mulloev Abdusamad - doctor of philological sciences, professor in the Chair of Theory and History of Tajik Literature of Tajik State Pedagogical University named after S. Ayni. Boborajabova GUnoza - researcher of the Department of Tajik Philology of Tajik state pedagogical University named after Sadriddin Ayni

РУЗБЕХ-ИБНИ МУ^АФФАЪ НАМОЯНДАИ БАРЧДСТАИ АДАБИЁТИ АСРИМИЁНАГИИ ФОРСУ ТО^ИК

Беков К.

Институты омузиши масъалахри давлатхри Осиё ва Аврупои АИ ЦТ

Вакти он расидааст, ки дар тарбияи ватандустии миллати худ бо тамоми воситадои мавчуда барои бедбуди ва баланд бардоштани дарачаи самаранокии ин содаи мудими кори равшанфикри, аз мероси фардангии ниёгон васеъ истифода намоем.

Ба монанди адабиёти маорифпарварии франсуз дар фарданги халкдои чадон намунадои чолиби диккати адабиёти равшанфикри мавчуд аст. Акоиди фалсафии халки точик дар тули таърих баробари инкишофи хеш ба акоиди фалсафии халкдои дигар таъсири мусбат расондааст. Мо эчодиёти ду тан марди некноми майдони муборизаи акоиди фалсафи - Ибни Мукаффаъ ва Ибни Ровандиро дар назар дорем, ки накдаи ондо дар таърихи акоиди озодфикри ва умуман фардангии халкдои Шарк, махсусан эрониаслу араб, басо равшан то имруз боки мондааст. Агар хизмати Ибни Мукаффаъ бо нигод доштани бедтарин сарчашмадои адаби-фалсафии падлави ва тавассути ондо дар дунёи маънавии инсон як инкилоби фикриро ба вукуъ пайваста бошад, пас, Ибни Рованди дар олами ислом бори аввал чадонбинии диниро дар оинаи хирад барраси ва байроки озодфикриро барафрошта буд. Он озодфикрии дар замони Эдёи Аврупо ба майдон омада, чи тавре ки мудаккикони муосир нишон додаанд, мадз аз дамин чараёни фикрии Машрикзамин газои маънави гирифтааст.

Пеш аз он ки доир ба акоиди фалсафи ва андешадои озодфикри дар симои ду тан намояндаи барчастаи маданияти халкамон сухан ронем, лозим меояд, ки дар бораи замони ондо ва равиядои ичтимоии чомеаи онруза ба таври ихтисор ишора намоем. Замони зиндага, фаъолияти ичтимои-сиёси ва эчодии Ибни Мукаффаъ ва Ибни Рованди ба даврае рост меояд, ки дар олами ислом нахустин хиштдои чараёндои гуногуни маздабию сиёси гузошта мешудаанд. Махсусан авч гирифтани даракатдои шуубия дар пайдоиши акидадои сиёсии асри VIlI-IX мелодй мадад намуд. Яке аз чидатдои чолиби диккат дар шуубия аз он иборат буд, ки тарафдорони ин даракат аз заминаи нишондоди ислом дукуки халку кабиладои дигар, масъалаи баробарии дакикии дамаи халкдоро ба

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.