Научная статья на тему 'ОБЪЕКТИ ЉИНОЯТИ ЃАЙРИЌОНУНЇ ГУЗАШТАН АЗ САРЊАДИ ДАВЛАТИИ ЉУМЊУРИИ ТОЉИКИСТОН'

ОБЪЕКТИ ЉИНОЯТИ ЃАЙРИЌОНУНЇ ГУЗАШТАН АЗ САРЊАДИ ДАВЛАТИИ ЉУМЊУРИИ ТОЉИКИСТОН Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
4
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
объекти љиноят / сарњад / ѓайриќонунї гузаштан / низоми сарњади давлатї / дахлнопазирии сарњад / назорати сарњадї / њокимияти давлатї / тартиби идоракунї. / объект преступления / граница / незаконное пересечение / режим государственной границы / неприкосновенность границы / пограничный контроль / государственная власть / порядок управления.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Насруллоев Х. Т.

Дар маќола объекти љинояти ѓайриќонунї гузаштан аз сарњади давлатии Љумњурии Тољикистон мавриди тањќиќ ќарор гирифтааст. Ба андешаи муаллиф, объекти хелии љинояти дар м. 335 Кодекси љиноятии ЉТ пешбинигардида муносибатњои љамъиятие мебошанд, ки он раванди муътадили фаъолияти њар се шохаи њокимияти давлатиро ташкил медињад. Дар асоси тањлилњо муайян карда шудааст, ки объекти бевоситаи ин љиноят муносибатњои љамъиятї вобаста ба таъмини дахлнопазирии Сарњади давлатии Љумњурии Тољикистон ва низоми дурусти фаъолияти он мебошад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

OBJECT OF THE CRIME OF ILLEGAL CROSSING OF THE STATE BORDER OF THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN

В статье исследуется объект преступления незаконного пересечения государственной границы Республики Таджикистан. По мнению автора, родовым объектом преступления, предусмотренного ст. 335 Уголовного кодекса РТ являются общественные отношения, образующий нормальный процесс деятельности всех трех ветвей государственной власти. На основании анализа установлено, что непосредственным объектом данного преступления являются общественные отношения, регулирующие установленный законом режим обеспечения неприкосновенности Государственной границы Республики Таджикистан.

Текст научной работы на тему «ОБЪЕКТИ ЉИНОЯТИ ЃАЙРИЌОНУНЇ ГУЗАШТАН АЗ САРЊАДИ ДАВЛАТИИ ЉУМЊУРИИ ТОЉИКИСТОН»

ТДУ 343.3

ОБЪЕКТИ ЧИНОЯТИ ГАЙРИЦОНУНЙ ГУЗАШТАН АЗ САРХАДИ ДАВЛАТИИ

ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН

ОБЪЕКТ ПРЕСТУПЛЕНИЯ НЕ ЗАКОННОГО ПЕРЕСЕЧЕНИЯ ГОСУДАРСТВЕННОЙ ГРАНИЦЫ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН

OBJECT OF THE CRIME OF ILLEGAL CROSSING OF THE STATE BORDER OF THE

REPUBLIC OF TAJIKISTAN

насруллоев x.t.

Nasrulloev Kh. T. Унвонцуи шуъбаи %уцуци давлатии Институти фалсафа, сиёсатшиноси ва %уцуци ба номи А. Ба^оваддинови Академияи миллии илмии Тоцикистон Соискатель отдела государственного права Института философии, политологии и права им. А. Баховаддинова Национальной академии наук Таджикистана Applicant of the Institute of philosophy, political science and law named after. A. Bahovaddinov of the National Academy

of Science of Tajikistan

Ихтисоси илми: 12.00.08 - Дукуки чиноятй ва криминология; хукуки ичрои чазои чиноятй (5.1.4. Илмхои чиноятй-хукукй).

Научная специальность: 12.00.08 - Уголовное право и криминология; уголовно-исполнительное право (5.1.4. Уголовно-правовые науки).

Scientific specialty: 12.00.08 - Criminal law and criminology; penal law (5.1.4. Criminal law sciences).

Такриздщанда: ^УДРАТОВ Н.А. - сардори Раёсати илм ва инноватсияи Донишгохи давлатии тичорати Точикистон, доктори илмхои хукукшиносй, дотсент.

Рецензент: Кудратов Н.А. - начальник Управления науки и инноваций Таджикского государственного университета коммерции, доктор юридических наук, доцент.

Reviewer: Kudratov N.A. - head of the Department of Science and Innovation of the Tajik State University of Commerce, Doctor of legal Sciences, Associate Professor.

Аннотатсия: Дар макола объекти чинояти гайриконунй гузаштан аз сархади давлатии Чумхурии Точикистон мавриди тахкик карор гирифтааст. Ба андешаи муаллиф, объекти хелии чинояти дар м. 335 Кодекси чиноятии Ч,Т пешбинигардида муносибатхои чамъиятие мебошанд, ки он раванди муътадили фаъолияти хар се шохаи хокимияти давлатиро ташкил медихад. Дар асоси тахлилхо муайян карда шудааст, ки объекти бевоситаи ин чиноят муносибатхои чамъиятй вобаста ба таъмини дахлнопазирии Сархади давлатии Чумхурии Точикистон ва низоми дурусти фаъолияти он мебошад.

Вожауои калиди: объекти чиноят, сархад, гайриконунй гузаштан, низоми сархади давлатй, дахлнопазирии сархад, назорати сархадй, хокимияти давлатй, тартиби идоракунй.

Аннотация: В статье исследуется объект преступления незаконного пересечения государственной границы Республики Таджикистан. По мнению автора, родовым объектом преступления, предусмотренного ст. 335 Уголовного кодекса РТ являются общественные отношения, образующий нормальный процесс деятельности всех трех ветвей государственной власти. На основании анализа установлено, что непосредственным объектом данного преступления являются общественные отношения, регулирующие

E-mail:

khayriddin.nasrulloyev@mail.ru

установленный законом режим обеспечения неприкосновенности Государственной границы Республики Таджикистан.

Ключевые слова: объект преступления, граница, незаконное пересечение, режим государственной границы, неприкосновенность границы, пограничный контроль, государственная власть, порядок управления.

Annotation: The article examines the object of the crime of illegal crossing of the state border of the Republic of Tajikistan. According to the author, the generic object of the crime provided for in Art. 335 of the Criminal Code of the Republic of Tajikistan are social relations, forming a normal process of activity of all three branches of government. Based on the analysis, it was established that the direct object of this crime is social relations regulating the legally established regime for ensuring the inviolability of the State Border of the Republic of Tajikistan.

Key words: object of crime, border, illegal crossing, state border regime, border inviolability, border control, state power, management order.

Объекти чиноят яке аз унсурхои мухимми таркиби чиноят махсуб меёбад, ки мохияти дилхох чиноят, бандубасти таркиби чиноят ва умуман мураттабсозии Кодекси чиноятй аз дуруст мушаххас намудани он сарчашма мегирад. Дар адабиёти илмй ба хайси объекти чиноят бештар муносибатхои чамъиятй эътироф мегарданд. Ба андешаи мо, андешаи муносиб ва дуруст нуктаи назари бештари мухаккиконе махсуб меёбад, ки дар асоси он «объекти чиноят муносибатхои чамъиятие дониста мешаванд, ки аз чониби конуни чиноятй хифз мегарданд» [20, с. 16].

Объекти чиноят аз руйи таснифи амудй (аз боло ба поён) ба объекти умумй, хелй, намудй ва бевосита чудо мешавад. Мукаррар намудани объекти умумй, хелй, намудй ва бевоситаи чиноят омили халкунанда барои муайян кардани хусусияти чиноятии кирдор, хатари чамъиятй ва бандубасти он мебошад. Аз ин ру доир ба тавсифи таркиби чинояти бо гайриконунй гузаштан аз сархади давлатй алокаманд, ба хусус тахлили объекти умумй, хелй, намудй ва бевоситаи он мухим мебошад.

Хдмчун коида ба хдйси объекти умумии чиноят гурухи муносибатхои чамъиятии дар кисми 1 моддаи 2 Кодекси чиноятии Чумхурии Точикистон (минбаъд - КЧ, Ч,Т) пешбинигардида, эътироф карда мешаванд, ки онхо хукуку озодихои инсон ва шахрванд, амнияти чамъиятй ва саломатии ахолй, мухити зист, тартиботи чамъиятй ва ахлок, моликият, химояи

сохти конститутсионй ва амнияти ЧТ, таъмини сулх ва амнияти инсониятро дар бар мегирад. Хусусияти хоси объекти умумии чиноят дар он аст, ки кадом чинояте содир нашавад, катъи назар ба кадом объекти бевосита тачовуз накунад, ба объекти умумии чиноят низ зарар мерасонад [27, с. 98].

Объекти хелии (баъзан махсус низ номида мешавад) чиноят гуфта, гурухи муносибатхои чамъиятии хусусияти якхеладоштаро меноманд, ки аз чониби конунгузор дар фаслхои ^исми махсуси КЧ вобаста аз арзиши объект мукаррар карда шудаанд. Объекти хелии чиноят аслан аз руйи фасли Кодекси чиноятй муайян карда мешавад.

Ба андешаи С.В. Дяков, амнияти давлат объекти хелии гайриконунй гузаштан аз сархади давлатй мебошад, ки дар зери он «вазъи муътадилу устувор ва химояи сохти контитутсионии кишвар аз манбаъхои вокеан хатарнок» фахмида мешавад [3, с. 342]. Аммо тахлили акидахо рочеъ ба масъалаи «хокимияти давлатй» нишон медихад, ки дар илми хукуки чиноятй аксари муаллифон «хокимияти давлатй»-ро объекти хелии ин гурухи чиноятхо мехисобанд. Масалан, А.П. Кузнетсов оид ба ин масъала чунин менависад: "...объекти хелии гайриконунй гузаштан аз сархади давлатй, тартиби идораи давлатй ё фаъолияти муътадили макомоти хокимияти давлатй ва худидоракунии махаллиро ташкил медиханд, ки боиси суст шудани салохияти онхо, инчунин поймол шудани

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 3 (59)- 2023

хукук ва манфиатхои шахрвандон мегардад" [7, с. 111-115].

Ба андешаи мо таърифи пешниходнамудаи Ю.И. Ляпунов дар мавриди объекти хелии ин чиноят нисбатан дуруст буда, он муносибатхои чамъиятие мебошад, ки дар рафти фаъолияти муътадил ва конунии макомоти шохахои хокимияти

конунгузор, ичроия ва судй ба вучуд меоянд [21, с. 587]. Дар асоси андешаи мазкур, мутобики мукаррароти м. 9 Конститутсияи Ч,Т (хокимияти давлатй дар асоси тачзияи он ба хокимияти конунгузор, ичроия ва судй амалй мегардад) ин се шохаи хокимият хамчун макомоти мустакил новобаста аз якдигар фаъолият менамоянд [4]. Мо чунин мешуморем, ки хокимияти давлатй бояд ба хамин мазмун фахмида шавад. Чинояти тахкикшаванда, ки дар м. 335 КЧ ЧТ пешбинй шудааст, факат ба мукобили хокимияти давлатй равона гардидааст, зеро низоми сархадй дар ЧТ танхо аз чониби макомоти давлатй танзим, хифз ва таъмин мегарданд.

Дамин тарик, аз руйи мантики конунгузор фасли XIII КЧ ЧТ «Чиноятхо ба мукобили хокимияти давлатй» номгузорй шудааст, аз ин лихоз ба хулоса омадан мумкин аст, ки объекти хелии чинояти дар м. 335 КЧ ЧТ пешбинигардида, хокимияти давлатй мебошад ва он раванди муътадили фаъолияти хар се шохаи хокимияти давлатиро ташкил медихад.

Объекти намудй гурухи

муносибатхои чамъиятии як намудро, ки хар яке аз онхо хангоми содир намудани чиноят дар алохидагй объекти бевосита шуда метавонанд, муттахид менамояд. Чунончи Р.Д. Рахимзода ва И.Д. Бобочонзода рочеъ ба ин масъала зикр менамоянд, «объекти намудй гурухи муносибатхои хамнамуде мебошанд, ки ба онхо чиноят тачовуз карда, чавобгарй барои он дар моддае пешбинй шудааст, ки дар хамон як боби кисми махсуси КЧ ЧТ дохил мешаванд» [28, с. 127].

Аз руйи объекти намудй фаслхои Кисми махсуси КЧ ба бобхо таксим шудаанд. Фасли XIII «Чиноятхо ба

мукобили хокимияти давлатй», якчанд боб мутаносибан якчанд гурухи чиноятхоро дар бар мегирад, ки яке аз онхо боби 31 КЧ ЧТ «Чиноятхо ба мукобили тартиби идоракунй» мебошад.

Тахти идоракунии давлатй дар илми хукуки маъмурй таъсиррасонии давлат бо истифодаи усулхои хокимиятй-хукукй барои рушди равандхо ва муносибатхои чамъиятй фахмида мешавад. Дамзамон, идоракунии давлатй ба маънои васеъ ва махдуд фахмида мешавад. Ба маънои аввал, идоракунии давлатиро хамаи макомоти давлатй (Президенти ЧТ, шохахои конунгузор, ичроия ва судии хокимият) ба амал мебароранд. Дар дуюм, идоракунии давлатй, хамчун фаъолияти макомоти хокимияти ичроия дониста мешавад [11, с. 18-19]. Тартиби идоракунй - фаъолияти муътадили идоракунии дастгохи давлатй ва макомоти худидоракунии махаллй буда, манфиати шахсият, чамъият ва давлатро дар асоси конунхо ва санадхои зерконунй, ки бо хадафи устувор ва самаранокии он нигаронида шудааст, дар бар мегирад.

Мохияти мафхумхои «идоракунй» ва «идоракунии давлатй»-ро дарк намуда, мо чунин мешуморем: чиноятхо бар зидди тартиботи идоракунй - кирдорхои барои чамъият хавфноке хастанд, ки аз тарафи шахсони алохида дидаю дониста содир карда мешаванд ва ба фаъолияти муътадили макомоти хокимияти давлатй ва худидоракунии махаллй зарар мерасонанд ё тахдиди расонидани зарар доранд, метавонанд боиси суст шудани салохияти онхо, инчунин поймол шудани хукуку манфиатхои шахрвандон гарданд. Хусусияти сохтори чиноятхои зидди тартиби идоракунй имкон медихад, то ба хулосае оем, ки меъёрхои боби 31 КЧ ЧТ асосан фаъолияти идоракунии макомоти хокимияти ичроия ва макомоти ичроияи хокимияти махаллиро химоя мекунад. Чунин кирдорхо аксар вакт ба амнияти шахсии мансабдорони давлатй, хаёт, саломатй, шаъну шарафи онхо, инчунин манфиатхои дахлдори наздикони онхо тахдид мекунанд.

Баъзе муаллифон дар чунин акидаанд, ки тартиби идоракунй мачмуи

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 3 (59)- 2023

коидахое мебошад, ки сохтор ва салохияти макомоти давлатй ё идораю ташкилотхои чамъиятй, инчунин муносибатхои онхоро бо шахрвандон муайян мекунанд [1, с. 118123]. Бархеи дигар, ба монанди О.М. Рой дар зери тартиби идоракунй раванди танзими муносибатхои дохили давлатро тавассути таксими доирахои таъсир байни сатххои асосии худудй ва шохахои хокимият (конунгузор, ичроия ва судй) дарк мекунанд [15, с. 14]. Л.В. Лобанова бошад, чунин мешуморад, ки «бо назардошти мукаррароти боби 31-и КЧ ЧТ мафхуми «идоракунй» бояд ба маънои васеъ фахмида шавад, яъне ба маънои фаъолияти идоракунии шохахои гуногуни хокимияти давлатй, ба истиснои суд» [10, с. 100-107], зеро тачовуз ба шохаи хокимияти судй дар боби 32 КЧ ЧТ пешбинй шудааст.

Аз тахлили нуктаи назари аксари мухаккикон чунин бармеояд, ки тартиби идоракунй ба сифати объекти намудии чинояти мазкур эътироф мешавад. Масалан, аз нуктаи назари П.А. Акименко объекти намудии гайриконунй гузаштан аз сархади давлатй муносибатхои чамъиятие мебошанд, ки тартиби мукарраршудаи идоракунии давлатиро таъмин мекунанд [1, с. 84]. Р.И. Идаятов бошад, объекти намудии гайриконунй гузаштан аз сархади давлатиро муносибатхои чамъиятй медонад, ки мухтавои онро тартиби идоракунй ташкил медихад [3, с. 213]. Ба андешаи Л.Р. Рашитов объекти намудии таркиби тахлили чиноятхои мазкур фаъолияти муътадили идоракунии макомоти хокимияти давлатй ва худидоракунии махаллй, ба мазмуни дигар, тартиби идоракунй мебошад [13, с. 114-115].

Ба акидаи мо, объекти намудии таркиби тахлили чинояти гайриконунй гузаштан аз сархади давлатй тибки м. 335 КЧ ЧТ муносибатхои чамъиятие мебошанд, ки тартиби идоракунии давлатиро таъмин мекунанд.

Объекти бевосита бошад - ин муносибати чамъиятии мушаххас аст, ки тавассути моддаи алохидаи Кисми махсуси КЧ хифз карда мешавад. Мукаррар кардани объекти бевосита ба

бандубасти дурусти кирдор ва чудо кардани кирдори содиршуда аз чиноятхои ба хам алокаманд мусоидат мекунад.

Масъалаи объекти бевоситаи чиноят дар илми хукуки чиноятй нисбат ба моддаи тахлилшаванда бахсбарангез аст. То имруз вобаста ба объекти бевоситаи гайриконунй гузаштан аз сархади давлатй фикри ягона мавчуд нест ва онро олимон ба таври гуногун шарх додаанд. Хдмин тарик, ба хайси объекти бевосита олимони сохаи хукуки чиноятй инхоро номбар мекунанд:

- низоми сархади давлатии Ч,Т, ки бо Конуни Ч,Т «Дар бораи сархади давлатй» муайян шудааст [22, с. 472];

- низоми сархади давлатии Ч,Т [13, с. 181];

- муносибатхои чамъиятие, ки дахлнопазирии сархади давлатии Ч,Т-ро таъмин намуда, тартиби мукарраршудаи хифзи он ва убури шахсони вокей, воситахои наклиёт, бор, мол ва хайвонотро танзим мекунанд [20, с. 772];

- дахлнопазирии сархади давлатй [14, с. 283];

- дахлнопазирии сархади давлатии ЧТ хамчун чузъи тартиби идоракунй [21, с. 854];

- муносибатхои чамъиятй, ки конунхо ва созишномахои байналмилалии ЧТ бо максади таъмини амнияти давлат мукаррар кардаанд [12, с. 11].

Аз нуктаи назари мо, хамаи андешахои дар боло зикргардида дар бораи объекти бевосита то андозае кобили кабул буданро доранд, зеро хар яки он хусусиятхои мухимми объекти хифзи хукуки чиноятиро инъикос мекунанд, аммо вобаста ба объекти бевоситаи таркиби чинояти м. 335 КЧ, ЧТ андешаи бартариятдошта ба назари мо муносибатхои чамъиятй дар сохаи таъмини дахлнопазирии сархади давлатии ЧТ ва низоми дурусти фаъолияти он, ки Конуни ЧТ «Дар бораи сархади давлатй» муайян кардааст, мебошад [23, с. 1123].

Асосан вожаи «дахлнопазирй» маънои амният, пойдорй ва якпорчагиро дорад. Бинобар ин, чинояти гайриконунй гузаштан аз сархади давлатй мутобики м. 335 КЧ ЧТ, ки дахлнопазирии сархади

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 3 (59)- 2023

давлатиро танзим менамояд, бо максади таъмини амният ва якпорчагии давлат хизмат мекунад. Хавфи чамъиятии чиноят низ, дар он аст, ки вай ба дахлнопазирии сархади давлатии ЧТ тачовуз мекунад. Вайрон кардани дахлнопазирии сархад аксар вакт бо содир намудани чиноятхои дигари хатарнок, аз кабили чосусй, терроризм, кочоки аслиха, хариду фуруши одамон ва гайра алокаманд аст.

Мафхуми сархади давлатй дар м. 1 Конуни ЧТ «Дар бораи сархади давлатии Чумхурии Точикистон» дарч гардидааст. Тибки конуни мазкур сархади давлатии ЧТ - хат ва сатхи амудии аз ин хат гузарандааст, ки худуди каламрави давлатии (хушкй, обхо, каъри замин ва харими хавоии Чумхурии Точикистон), яъне хадди фазоии амали сохибихтиёрии давлатии Чумхурии Точикистонро муайян менамояд [6].

Ба андешаи мо, аз мазмуни мафхуми додашудаи конун чунин бармеояд, ки: мавчудияти сархад яке аз хусусиятхои мухимми давлат буда, гувохй аз он медихад, ки давлат сохиби каламрав аст ва сохибихтиёрй дар он амал мекунад ва дахлнопазирии сархад яке аз шартхои тамомияти арзй ва амнияти берунии кишвар мебошад. Ба мазмуни дигар, сархади давлатй худуди пахншавии сохибихтиёрии давлатро муайян мекунад ва дар доираи он макомоти дахлдори давлат чомеаро аз чолишхои беруниву дохилй таъмин мекунанд.

Мутобики м. 7 Конуни ЧТ «Дар бораи сархади давлатии Чумхурии Точикистон» низоми сархадй аз инхо иборат аст: тартиби гузаштани шахсон, воситахои наклиёт, бор, мол ва хайвонот. Тартиби гузаштан аз сархад бошад, дар асоси м. 9 конуни номбурда, танхо дар гузаргоххои махсус таъиншуда, ки дар онхо назорати сархадй, аз чумла тафтиши хуччатхо барои воридшавй ва хоричшавй, азназаргузаронии воситахои наклиёт ва дар холати зарурй дигар намудхои назорат (карантинй, санитарй ва гайра) гузаронида мешавад, гузаштан мумкин аст. Тачовуз ба тартиботи номбаршуда, ба андешаи мо, метавонад ба дахлнопазирй ва сохибихтиёрии кишвар зарар расонад.

Бархе муаллифон объекти бевоситаи гузаштани гайриконунии сархадро эътироф намуда, сиёсати сархадро, ки ба таъмини сохибихтиёрй, дахлнопазирй ва тамомияти каламрав, амалй ва хифзи манфиатхои миллй ва амнияти давлат дар фазои сархадй нигаронида шудааст, пешниход мекунанд, ки меъёрхои чавобгарии чиноятй барои гайриконунй гузаштан аз сархади давлатии Чумхурии Точикистон аз боби 31 КЧ ЧТ (Чиноятхо ба мукобили тартиби идоракунй) бароварда шуда, ба боби 29 КЧ ЧТ (Чиноятхо ба мукобили асосхои сохти конститутсионй ва амнияти давлат) дохил карда шавад [3, с. 5-20]. Мо низ ба ин пешниход хамрох шуда, чунин мешуморем, ки сархади давлатй на танхо объекти тартиби идоракунй, балки яке аз аломатхои мухимтарини давлат буда, бидуни он давлат вучуд дошта наметавонад. Барои асоснокии масъалаи матрахшаванда бояд гуфт, ки тамомият ва дахлнопазирии сархади давлатй яке аз принсипхои асосии Конститутсияи ЧТ мебошад (к. 1, м. 7) ва ин меъёр, махз дар боби асосхои сохтори конститутсионй баён шудааст. Ин чо бояд кайд намуд, ки дар к. 1, м. 7 Конститутсияи ЧТ истилохи «сархади давлатй» истифода нашудааст [4]. Агар ба к. 2, м. 3 Конститутсияи кишвари хамсоя - Узбекистан назар афканем, дар он гуфта мешавад, ки «Сархади давлатй ва худуди Чумхурии Узбекистон таксимнашанда ва дахлнопазир мебошад» [5]. Аз ин ру, ба максад мувофик медонем, ки дар тагйиру иловахои минбаъда, ин холигй ба инобат гирифта шуда, к. 1, м. 7 Конститутсияи ЧТ бо чунин тарз «Сархади давлатй ва худуди Чумхурии Точикистон таксимнашанда ва дахлнопазир мебошад» пурра карда шавад. Дамин тарик, дахлнопазирии сархади давлатй чузъи чудонашавандаи дахлнопазирии каламрави давлат ба хисоб меравад. Азбаски сархади давлатй каламрави давлатро муайян мекунад, хама гуна тачовуз ба он, тачовуз ба тамомияти арзй ва дахлнопазирии каламрави давлат махсуб меёбад.

Бо дарназардошти он, ки амнияти сархад чузъи сохтори амнияти давлат

мебошад, аз ин ру чавобгарии чиноятй барои гайриконунй гузаштан аз сархади давлатии ЧТ низ, як намуди чавобгарй буда, ба доираи муносибатхои чамъиятие, ки амнияти давлатро таъмин менамояд, хизмат мекунад. Ноустуворй дар сархад метавонад ба вазъи кишвар таъсири манфй расонад ва ё амнияти давлатро халалдор созад. Аз ин лихоз, яке аз чузъхои асосй ва мухимтарини амнияти миллии хар як давлат, амнияти сархади он мебошад.

Вобаста ба гуфтахои боло дар м. 1 Конуни ЧТ «Дар бораи кушунхои сархадии Кумитаи давлатии амнияти миллии Чумхурии Точикистон», зикр мешавад, ки Кушунхои сархадй самти фаъолияташ бевосита барои химоя ва мухофизати сархади давлатии ЧТ, тамомияти арзй, сохибихтиёрй ва амнияти ЧТ равона гардидааст [9]. Кушунхои сархадй дар асоси м. 13-и конуни зикршуда вазифадоранд, ки «аз тарафи шахсон ва воситахои наклиёт берун аз гузаргоххо ё ба тарзи гайриконунй гузаштани сархади давлатиро пешгирй намоянд ва ба онхо рох надиханд». Илова бар ин, онхо хукук доранд, ки бо максади пешгирй ва рафъи вайронкунии низоми сархади давлатй, низоми гузаргоххои сархади давлатй, хуччатхои зарурии шахсон, хуччатхои воситахои наклиётро санчанд, воситахои наклиёт ва борхои дар онхо бударо аз назар гузаронанд.

Хдмин тавр, объекти бевоситаи чинояти гайриконунй гузаштан аз сархади давлатй тибки м. 335 КЧ ЧТ ба андешаи мо муносибатхои чамъиятй дар сохаи таъмини дахлнопазирии сархади давлатии ЧТ ва низоми дурусти фаъолияти он, ки Конуни ЧТ «Дар бораи сархади давлатй» муайян кардааст, мебошад.

Дар илми хукуки чиноятй дар баробари таснифи объекти чиноят ба тарики амудй, таснифи уфукии он низ чой дорад. Тавассути таснифи горизонталй (аз чап ба рост) объекти бевосита дар навбати худ, ба асосй, иловагй ва факултативй таксим карда мешавад [16, с. 62].

Объекти асосй чунин намуди объектест, ки дар холати чой надоштани тачовуз ба он, таркиби чинояти дахлдор

низ мавчуд нест. Ба андешаи Н.И. Коржанский, объекти асосй муносибатхои бо конун хифзшаванда мебошанд, ки мохияти чиноятро ифода мекунанд [6, с. 30].

Объекти иловагй гуфта,

муносибатхои чамъиятие фахмида мешавад, ки дар натичаи расонидани зарар ба объекти асосй халалдор шуда, бевосита дар меъёрхои конуни чиноятй инъикос ёфтааст.

Ба сифати аломатхои факултативии объект, чабрдидаи чиноят ва предмети чиноят эътироф мешаванд, ки барои кирдорхои алохидаи чиноятй ахаммияти хатмй пайдо мекунанд.

Ба акидаи бархе олимон, гайриконунй гузаштан аз сархади давлатии ЧТ чинояти дуобъективй мебошад. Хднгоми содир намудани чиноят, дар баробари объекти асосй амнияти шахс зери хатар гузошта мешавад. Масалан, Р.И. Идаятов [3, с. 26] ва П.А. Акименко [1, с. 85] дар бораи чудо кардани объектхои бевоситаи асосй ва иловагии гайриконунй гузаштан аз сархади давлатй менависанд, ки дар он аввалиндарача муносибатхои чамъиятие мебошанд, ки фаъолияти бо конун хифзшавандаи сархади давлатии ЧТ-ро таъмин мекунанд ва дуюм - муносибатхои чамъиятй, ки манфиатхои шахсро таъмин мекунанд (хангоми содир шудани чиноят бо истифодаи зуроварй ё бо тахдиди истифодаи он - к. 2 м. 335 КЧ ЧТ). Умуман, бо чунин тавсифи объекти бевоситаи ин чиноят розй шуда, пешниход менамоем, ки объекти бевоситаи иловагии он нишон дода шуда, муносибатхои чамъиятие дониста шаванд, ки дахлнопазирии чисмонй ва саломатии инсон (дар холати зуроварй), инчунин хифзи ин неъматхоро (дар сурати тахдиди зуроварй) таъмин кунанд.

Э.Н.К. Шервани низ ба сифати объекти асосй муносибатхои чамъиятиеро медонад, ки мохияти чинояти мушаххасро инъикос намуда, барои хифзи он дар моддаи муайяни кисми махсуси КЧ мукаррар карда шудааст. У дар идомаи андешарониаш зикр мекунад, ки объекти асосии гузаштани гайриконунй аз сархади

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 3 (59)- 2023

давлатии ЧТ, муносибатхои чамъиятй дар сохаи таъмини фаъолияти дурусти сархади давлатии ЧТ мебошад ва тибки к. 2 м. 335 КЧ ЧТ, саломатии инсон объекти иловагии чинояти мазкур мебошад [27, с. 230-238].

Хдмин тавр, объекти асосии гайриконунй гузаштан аз сархади давлатии ЧТ, ба андешаи мо муносибатхои чамъиятии бо конуни чиноятй хифзшаванда мебошанд, ки фаъолияти сархади давлатии ЧТ-ро таъмин мекунанд. Объекти иловагй -саломатй ва дахлнопазирии чисмонии шахс махсуб меёбад, ки зери тахдиди вайроншавй карор дорад. Масалан, агар чиноят бо зуроварй нисбат ба кормандони хифзи сархади давлатй, назорати сархадй, гумрукй ва дигар намудхои назоратиро ичро мекунанд содир карда шавад, ба хайси объекти иловагии чиноят, манфиатхои конунй ва шахсй (хаёти инсон ва саломатй, шаъну шараф) баромад мекунанд. Зараре, ки расонида мешавад, аз вайрон кардани тартиби мукаррарнамудаи конун, аз сархади давлати гузаштани одамон, воситахои наклиёт, мол ва хайвонот ва суикасд ба шахсияти зарардидагон (сархадчиён ва гайра) иборат мебошад.

Чабрдида аз чиноят дар хукуки чиноятй - ин пеш аз хама, субъекти муносибатхои хифозатшавандаи хукуки чиноятй мебошад, ки бевосита чиноят ба он зарар мерасонад ё тахти расонидани зарар карор медихад [17, с. 87-97]. Аз сабаби мавчуд набудани тавсифи «чабрдида» дар диспозитсияи м. 335 КЧ ЧТ, муайян кардан лозим аст, ки вай чабрдидаи махсус аст ё хусусиятхои умумй дорад. Ба хайси чабрдида донистани шахсоне, ки вазифахои хифзи сархади давлатй, назорати сархадй, гумрукй ва дигар намудхои назоратро ичро мекунанд, зери таваччухи баъзе олимон карор дорад. Аксари муаллифон ягон шахсро хамчун чабрдида нишон медиханд. Масалан, Р.И. Идаятов чабрдидахоро танхо шахсонеро меномад, ки сархадро посбонй мекунанд, даромаду баромадро тафтиш мекунанд, инчунин намудхои гуногуни назоратро амалй мекунанд [3, с. 47]. Ба акидаи Т.Н.

Уторова бошад - хар шахсе, ки ба убури сархад монеъ мешавад, метавонад чабрдида эътироф шавад [26, с. 112]. Ба акидаи Н.Р. Асмандиёрова, чабрдида агар дар чинояти тахкикшаванда мушаххас нагардида бошад, бояд хам намояндаи хокимият ва хам хар шахси дигар бошад [2, с. 142-143].

Вобаста ба гуфтахои дар боло зикршуда, чабрдидагон ба андешаи мо дар к. 2 м. 335 КЧ ЧТ бояд шахсоне эътироф карда шаванд, ки вазифахои хифзи сархади давлатии ЧТ-ро ичро мекунанд. Масалан, ба монанди: хизматчиёни харбй ва кормандони Кушунхои сархадии ЧТ, кормандони Агентии назорати маводи нашъаовари назди Президенти ЧТ, кормандони хадамоти гумрук,

кормандони назорати шиносномавй, мухочират, санитарию карантинй, ветеринарй, фитосанитарй ва гайра, ки намудхои гуногуни назоратро дар сархад амалй менамоянд, инъикоси иловагиро дар м. 335 КЧ ЧТ талаб мекунад .

Азбаски тавсифи чабрдида дар диспозитсияи к. 2 м. 335 КЧ ЧТ мушаххас баён нашудааст, аз ин ру ба андешаи мо, хар шахсе, ки ба гайриконунй гузаштан аз сархади давлатй монеъ мешавад, метавонад хамчун чабрдида эътироф карда шавад.

Хдмин тарик, тахлили хукукии объекти чинояти марбут ба гайриконунй гузаштан аз сархади давлатиро хотима бахшида, ба хулоса омадан мумкин аст, ки дуруст муайян намудани объекти чинояти гайриконунй гузаштан аз сархади давлатй (м. 335 КЧ ЧТ) барои муайян намудани мохияти ичтимоии чинояти мазкур, чудо намудани он аз дигар чиноятхо ва гайра ахаммияти зиёд дорад. Чиноят тибки м. 335 КЧ ЧТ метавонад хамчун кирдоре баррасй карда шавад, ки барои пешгирй намудани чиноятхои дигар, аз чумла, чиноятхои марбут ба мухочирати гайриконунй, савдои одамон, кочоки ашёи гуногун шароит фарохам орад. Чиноятхои дахлдор метавонанд бо гайриконунй гузаштан аз сархади давлатии ЧТ алокаманд бошанд, бинобар ин, м. 335 КЧ ЧТ дар баъзе холатхо меъёри пешгирии дукарата мебошад.

Адабиёти истифодашуда

1. Акименко, П.А. Уголовная ответственность за нарушения миграционного законодательства гражданами Российской Федерации, иностранными гражданами и лицами без гражданства: дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.08 / Павел Александрович Акименко. - Тамбов, 2020. -260 с.

2. Асмандиярова, М.Н. Борьба с незаконной миграцией на региональном уровне: уголовно-правовой и криминологический аспекты: по материалом Республики Башкортостан. дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.08 / Наиля Раимовна Асмандиярова. - М., 2008. - 273 с.

3. Идаятов, Р.И. Незаконное пересечение Государственной границы Российской Федерации (уголовно-правовые и криминологические проблемы): региональный аспект. дис. .канд. юрид. наук: 12.00.08 / Расим Идаятович Идаятов. - Махачкала, 2008. - 237 с.

4. Конститутсияи Чумхурии Точикистон 6 ноябри соли 1994 дар раъйпурсии умумихалкй кабул карда шуд. 26 сентябри соли 1999, 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016 бо тарики раъйпурсии умумихалкй ба он тагйиру иловахо ворид карда шудаанд // [Захираи электронй] - Речаи воридшавй: URL:/http://mmk.tj/content/ (санаи мурочиат - 12.05.2023).

5. Конституция Республики Узбекистан, новая редакция Конституции Республики Узбекистан принята путем всенародного голосования на референдуме Республики Узбекистан, проведенном 30 апреля 2023 года // [Электронный ресурс] - Режим доступа: URL:/ https://lex.uz/docs/6445147 (дата обращения - 12.05.2023).

6. Коржанский, Н.И. Объект посягательства и квалификация преступлений: учебное пособие / Н.И. Коржанский. - Волгоград, 1976. - 120 с.

7. Кузнецов, А.П. Незаконное пересечение государственной границы Российской Федерации: Вопросы квалификации / А.П. Кузнецов // Пробелы в российском законодательстве. -2017. - № 2. - С. 111-115.

8. ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи сархади давлатии Чумхурии Точикистон» аз 01 августи с. 1997, № 481 // Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон с. 1997, № 15-16, мод. 254; № 23-24, мод. 333; с. 2001, № 4, мод. 197, 203; с. 2002 № 4, r.1, мод. 200; с. 2005, № 7, мод. 403; с. 2006, №11, мод. 470; с. 2008, №10, мод.801; с. 2009, № 3, мод. 94.

9. ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи кушунхои сархадии Кумитаи давлатии амнияти миллии Чумхурии Точикистон» аз 1 марти соли 2005, № 82 // Ахбори Мачлиси Олии ЧТ, с. 2005, № 3, мод. 121; с. 2008, № 3, мод. 186; с. 2014, № 11, мод. 657; ^онуни ЧТ аз 15.03.2016 с., № 1287; аз 17.05. 2018 с., № 1524.

10. Лобанова, Л.В. Порядок управления как объект уголовно-правовой охраны и классификация преступлений, на него посягающих / Л.В. Лобанова // Вестник Волгоградского государственного университета. Сер. 5, Юриспруденция. - 2012. - № 1 (16). - С. 100-107.

11. Муллоев, Д.М. Назарияи идораи давлатй: дастури таълимй / Д.М. Муллоев. - Душанбе: ЭР-граф, 2013. - 256 с.

12. Ниязов, З.М. Уголовная ответственность за незаконное пересечение государственной границы: автореф. дис. .. канд. юрид. наук: 12.00.08 / Зарканбек Мирославович Ниязов. - Бишкек, 2012. - 26 с.

13. Рашитов, Л.Р. Преступления против порядка управления миграционной деятельностью в Российской Федерации: криминологический и уголовно-правовой аспекты. дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.08 / Ленар Радкиович Рашитов. - Казань, 2019. - 249 с.

14. Гоибов Р.Д. Хукуки чиноятй: ^исми махсус: дастури таълимй / Р.Д. Гоибов. - Хучанд: Ношир, 2009. - 336 с.

15. Рой, О.М. Система государственного и муниципального управления: учебное пособие / О.М. Рой. - СПб., 2007. - 369 с.

16. Саидзода, Ш.Н. Мукаммалсозии конунгузории чиноятй оид ба чавобгарии чиноятй барои кочок: дис. ... номзади илмхои хукук: 12.00.08 / Шохин Нуриддин Саидзода. - Душанбе, 2018. - 198 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

17. Сафаров, А.И. Оид ба баъзе пахлухои мафхуми чабрдида дар хукуки чиноятй ва хукуки мурофиавии чиноятй / А.И. Сафаров // Хаёти хукукй. - 2013. - № 3 (03). - С. 87-97.

18. Сафаров, А.И., Саидов, Ш.Н., ^удратов, Н.А. Чиноятхои иктисодй: воситаи таълимй / А.И. Сафаров, Ш.Н. Саидов, Н.А. ^удратов. - Душанбе, 2015. - 200 с.

19. Уголовное право. Особенная часть / под ред. Н.И. Ветрова, Ю.И. Ляпунова. -М., 1998. -

768 с.

20. Уголовное право. Особенная часть: учебник для вузов / под общ. ред. Л.М. Прозументова.

- Томск: Издательский Дом Томского государственного университета, 2019. - 844 с.

21. Уголовное право России. Особенная часть: учебник / под. ред. Ф.Р. Сундурова, М.В. Талан. - М., Статут. 2012. - 943 с.

22. Уголовное право России: учебник для вузов. В 2 т. Т. 2. Особенная часть / под ред. А.Н. Игнатова и Ю.А. Красикова. - М.: НОРМА-ИНФРА-М, 2000. - 848 с.

23. Уголовное право России. Части Общая и Особенная: учебник / под ред. А.В. Бриллиантова; 3-е изд., перераб. и доп. - М.: Проспект, 2021. - 1260 с.

24. Уторова, Т.Н. Компаративный анализ уголовной ответсвенности за преступления в сфере миграции: дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.08 / Татьяна Николаевна Уторова. - Рязань, 2019. - 273 с.

25. Хукуки чиноятй (Дисми умумй): Китоби дарсй / Зери тадрири Н.А. Гаффорова, Х,.С. Салимов. - Душанбе, 2011. - 346 с.

26. Хукуки чиноятии Чумдурии Точикистон. ^исми умумй: китоби дарсй / Зери тадрири Радимзода Р.Х., Бобочонзода И.Х. - Душанбе, 2019. - 550 с.

27. Шервани Э.Н.К. Уголовно-правовая характеристика преступлений, связанных с незаконным пересечением государственной границы Российской Федерации / Э.Н.К. Шервани // Известия Тульского государственного университета. Экономические и юридические науки. - 2013.

- № 2-2. - С. 230-238.

References

1. Akimenko, P.A. Criminal liability for violations of migration legislation by citizens of the Russian Federation, foreign citizens and stateless persons. dis. ...cand. legal Sciences: 12.00.08 / Pavel Aleksan-drovich Akimenko. - Tambov, 2020. - 260 p.

2. Asmandiyarova, M.N. The fight against illegal migration at the regional level: criminal law and criminological aspects: based on materials from the Republic of Bashkortostan. dis. ...cand. legal Sciences: 12.00.08 / Nailya Raimovna Asmandiyarova. - M., 2008. - 273 p.

3. Idayatov, R.I. Illegal crossing of the State border of the Russian Federation (criminal legal and criminological problems): regional aspect. dis. ...candidate of law Sciences: 12.00.08 / Rasim Idayatovich Idayatov. - Makhachkala, 2008. - 237 p.

4. The Constitution of the Republic of Tajikistan was adopted in a national referendum on November 6, 1994. On September 26, 1999, June 22, 2003 and May 22, 2016, changes and additions were made to it by means of a national referendum // [Electronic resource] - Access mode: URL:/http://mmk.tj/content/ application - 12.05.2023).

5. The Constitution of the Republic of Uzbekistan, the new edition of the Constitution of the Republic of Uzbekistan was adopted by popular vote at a referendum of the Republic of Uzbekistan held on April 30, 2023 // [Electronic resource] - Access mode: URL:/ https://lex.uz/docs/6445147 (date of access -05/12/2023).

6. Korzhansky, N.I. Object of encroachment and qualification of crimes: textbook / N.I. Korzhan-sky. - Volgograd, 1976. - 120 p.

7. Kuznetsov, A.P. Illegal crossing of the state border of the Russian Federation: Qualification issues / A.P. Kuznetsov // Gaps in Russian legislation. - 2017. - No. 2. - P.111-115.

8. The Law of the Republic of Tajikistan «On the State Border of the Republic of Tajikistan» dated August 1, p. 1997, No. 481 // Akhbori Majlisi Oli of the Republic of Tajikistan: 1997, No. 15-16, art. 254; No. 23-24, art. 333; 2001, No. 4, art. 197, 203; 2002 No. 4, r.1, art. 200; 2005, No. 7, art. 403; 2006, No. 11, art. 470; 2008, No. 10, Article 801; 2009, No. 3, art. 94.

9. Law of the Republic of Tajikistan «On border troops of the State Committee for National Security of the Republic of Tajikistan» dated March 1, 2005, No. 82 // Akhbori Majlisi Oli of the Republic of Tajikistan, 2005, No. 3, art. 121; 2008, No. 3, art. 186; 2014, No. 11, art. 657; Law of the Republic of Tajikistan dated 15.03.2016, No. 1287; from 17.05. 2018 p., No. 1524.

10. Lobanova, L.V. Management procedure as an object of criminal law protection and classification of crimes encroaching on it / L.V. Lobanova // Bulletin of Volgograd State University. Ser. 5, Jurisprudence. - 2012. - No. 1(16). - P. 100-107.

11. Mulloev, D.M. Theory of public administration: educational guide / D.M. Mulloev. - Dushanbe: Er-graf, 2013. - 256 p.

12. Niyazov, Z.M. Criminal liability for illegal crossing of the state border: abstract. dis. .. cand. legal Sciences: 12.00.08 / Zarkanbek Miroslavovich Niyazov. - Bishkek, 2012. - 26 p.

13. Rashitov, L.R. Crimes against the procedure for managing migration activities in the Russian Federation: criminological and criminal legal aspects. dis. ...cand. legal Sciences: 12.00.08 / Lenar Radkio-vich Rashitov. - Kazan, 2019. - 249 p.

14. Goibov R.D. Criminal law: Special part: educational guide / R.D. Goibov. - Khujand: Publisher, 2009. - 336 p.

15. Roy, O.M. System of state and municipal management: textbook / O.M. Roy. - St. Petersburg, 2007. - 369 p.

16. Saidzoda, Sh.N. Completion of criminal legislation on criminal liability for smuggling: dis. ... Candidate of Law Sciences.: 12.00.08 / Shahin Nuriddin Saidzoda. - Dushanbe, 2018. - 198 p.

17. Safarov, A.I. On some aspects of the concept of victim in criminal law and criminal procedural law / A.I. Safarov // Legal life. - 2013. - No. 3 (03). - Р. 87-97.

18. Safarov, A.I., Saidov, Sh.N., Kudratov, N.A. Economic crimes: educational tool / A.I. Safarov, Sh.N. Saidov, N.A. Kudratov. - Dushanbe, 2015. - 200 p.

19. Criminal law. Special part / ed. N.I. Vetrova, Yu.I. Lyapunova. - M., 1998. - 768 p.

20. Criminal law. Special part: textbook for universities / under general. ed. L.M. Prozumentova. -Tomsk: Publishing House of Tomsk State University, 2019. - 844 p.

21. Criminal law of Russia. Special part: textbook / under. ed. F.R. Sundurova, M.V. Talan. - M., Statute. 2012. - 943 p.

22. Criminal law of Russia: textbook for universities. In 2 vols. T. 2. Special part / ed. A.N. Ignatova and Yu.A. Krasikova. - M.: NORMA-INFRA-M, 2000 - 848 p.

23. Criminal law of Russia. Parts General and Special: textbook / ed. A.V. Brilliantova; 3rd ed., revised. and additional - M.: Prospekt, 2021. - 1260 p. 24. Utorova, T.N. Comparative analysis of criminal liability for crimes in the field of migration: dis. ...cand. legal Sciences: 12.00.08 / Tatyana Nikolaevna Uto-rova. - Ryazan, 2019. - 273 p.

24. Criminal law (General part): Textbook / Edited by N.A. Gaffarova, H.S. Salimov. - Dushanbe, 2011. - 346 p.

25. Criminal law of the Republic of Tajikistan. General part: textbook / Edited by Rahimzoda R.Kh., Babajonzoda I.Kh. - Dushanbe, 2019. - 550 p.

26. Sherwani E.N.K. Criminal-legal characteristics of crimes associated with illegal crossing of the state border of the Russian Federation / E.N.K. Shervani // News of Tula State University. Economic and legal sciences. - 2013. - No. 2-2. - P. 230-238.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.