Научная статья на тему 'Об аффиксах, заимствованных из таджикско – персидского в узбекский язык'

Об аффиксах, заимствованных из таджикско – персидского в узбекский язык Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
129
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Аффикс / Аффиксоид / Префикс / Суффикс / Собственный слой / Ассимилированный слой / Аффиксальная омонимия / Словообразование. / Affix / Affixoid / Prefix / Suffix / Own layer / Assimilated layer / Affixal homonymy / Word formation.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Итиёр Ерматов, Лутфинисо Дехконова

В статье рассматриваются аффиксы, заимствованные из таджикско-персидского языка к узбекскому языку и их активность в словообразовании, взаимосвязь между аффиксами феномена омонимии, синонимии, антонимии. Целью исследования является изучение аффиксов, полученных из таджикско-персидского языка, на основе анализа ассимиляционных аффиксов в узбекском языкознании.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

About affixes borrowed from Tajik Persian into Uzbek

The article discusses the affixes acquired from the TajikPersian language to the Uzbek language and their activity in word formation, the relationship between the affixes of the phenomenon of homonymy, synonymy, antonymy. The purpose of the study is to study the affixes learned from the Tajik-Persian language on the basis of the analysis of assimilation affixes in Uzbek linguistics.

Текст научной работы на тему «Об аффиксах, заимствованных из таджикско – персидского в узбекский язык»

Жамият ва инновациялар -Общество и инновации -Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

About affixes borrowed from Tajik - Persian into Uzbek Ihtiyor ERMATOV 1 Lutfiniso DEHQONOVA 2

Gulistan State University

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received January 2021 Received in revised form 15 January 2021 Accepted 20 February 2021 Available online 7 March 2021

Keywords:

Affix

Affixoid

Prefix

Suffix

Own layer

Assimilated layer

Affixal homonymy

Word formation

The article discusses the affixes acquired from the Tajik-Persian language to the Uzbek language and their activity in word formation, the relationship between the affixes of the phenomenon of homonymy, synonymy, antonymy. The purpose of the study is to study the affixes learned from the Tajik-Persian language on the basis of the analysis of assimilation affixes in Uzbek linguistics.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Тожик - форс тилидан узбек тилига узлашган аффикслар хусусида

_ АННОТАЦИЯ_

Калит сузлар:

Аффикс Аффиксоид Префикс Суффикс Уз ;атлам Узлашган ;атлам Аффиксал омонимия Суз ясалиши

Ма;олада тожик-форс тилидан узбек тилига узлашган аффикслар х,амда уларнинг суз ясашдаги фаоллиги, аффикслар уртасида омонимлик, синонимлик, антонимлик хддисаларини келтириб чи;ариш муносабатлари х,а;ида фикр юритилади. Тад;и;отнинг ма;сади узбек тили тилшунослигида узлашма аффиксларни тах,лил ;илиш асосида тожик-форс тилидан узлашган аффиксларни тад;и; этишдан иборат.

1 Associate Professor of "Uzbek Linguistics", Gulistan State University , Gulistan, Uzbekistan Email: ermatov 7070@mail.ru

2 Senior Lecturer Gulistan State University Department of Uzbek Linguistics, Gulistan, Uzbekistan

Об аффиксах, заимствованных из таджикско - персидского

Жахрн тилшунослигидан шу нарса маълумки, хеч ;айси тил бош;а тиллардан суз узлаштирмасдан бойимайди, хамкорлик ;илмасдан ривожланмайди. Масалан, хозирги замон инглиз тили лугат бойлигининг фа;ат 30 фоизи соф инглиз тилига оид, ;олганлари роман ва шар; тилларидан кирган сузлардир[7, 252]. Тиллар узаро ало;ада ривожланади, тара;;ий этади, бойиб боради. Тилшуносликда суз узлаштириш янги во;елик эмас.

Одатда тилдан тилга суз узлашади. Лекин аффиксларнинг хам узлашиш ходисаси кенг тар;алган. Тилга четдан суз узлашса бир тушунчани номлайди ва шу билан чекланиши мумкин. Узлашма аффиксларга нисбатан бундай деб булмайди. Улар бир ;анча янги сузлар ясайди ва ясашда давом этади. Ясамалар тил лексикасини бойитади. Тилнинг бойишида дериватция ходисасининг хам узига хос урни бор.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ

Узбек тилшунослигида узлашма аффиксларнинг урни, уларнинг лугавий бирликлар билан муносабатлари тад;и;от объекти сифатида урганилган булса-да, тожик-форс тилидан узлашган аффикслар билан уз ;атлам аффикслар уртасидаги омонимлик, синонимлик, антонимлик муносабатлар етарли даражада урганилган деб булиайди. Хусусан, Ё.Тожиевнинг 1985 йилда нашр этилган "Узбек тилида аффиксал синонимия" [10, 10-15], 1992 йилда нашр этилган "Узбек тили морфемикаси" [11], 1978 йилда нашр этилган "Хозирги узбек тилида суз ясалиши" [15] асарлари, А.Бердиалиевнинг 1974 йилда чоп этилган "Узбек тили аффиксал синонимиясининг баъзи хусусиятлари" [4, 2] ма;оласи, М.Журабоеванинг 1975 йилда "Узбек тилида аффиксал омонимия" [6], Ш.Шоабдурахмонов, М.Ас;арова, А.Хожиев, И.Расулов, Х.Дониёровлар томонидан 1980 йилда нашр этилган "Хозирги узбек адабий тили" [12] кабилар узбек тилида ушбу йуналишда урганилган иш хисобланади. Бундан таш;ари муаллифлар гурухи томонидан 1975 йилда нашр этилган "Морфология" [13, 40-75], А.Бердиалиев, Р.Хидировлар хаммуаллифлигида нашр этилган "Хозирги узбек адабий тили" [3, 208] асарлари тилшуносликнинг ушбу масаласига багишланган.

ТАДКИКОТ МЕТОДОЛОГИЯСИ

Тад;и;от объекти узбек тили лексикасида, хозирги узбек адабий тилидан урин олган узлашма тожик-форс аффикслари ташкил этади. Тад;и;отда куйидаги илмий тахлил методларидан фойдаланилган: лингвистик тавсифлаш, систем, статистик,

АННОТАЦИЯ

Ключевые слова:

Аффикс Аффиксоид Префикс Суффикс

Собственный слой Ассимилированный слой Аффиксальная омонимия Словообразование

В статье рассматриваются аффиксы, заимствованные из таджикско-персидского языка к узбекскому языку и их активность в словообразовании, взаимосвязь между аффиксами феномена омонимии, синонимии, антонимии. Целью исследования является изучение аффиксов, полученных из таджикско-персидского языка, на основе анализа ассимиляционных аффиксов в узбекском языкознании.

КИРИШ

контекстуал тахлил усуллари. Тад;и;от мавзусига доир илмий адабиётларни тахлил ;илишда лингвистик тахлил усулидан фойдаланилган.

ТАДКИЦОТ НАТИЖАЛАРИ ВА МУХ.ОКАМАСИ

Жахон тилшунослигидан шу нарса маълумки хеч ;айси тил бош;а тиллардан суз узлаштирмасдан бойимайди, хамкорлик ;илмасдан ривожланмайди. Масалан, хозирги замон инглиз тили лугат бойлигининг фа;ат 30 фоизи соф инглиз тилига оид, ;олганлари роман ва шар; тилларидан кирган сузлардир[7, 252]. Тиллар узаро ало;ада ривожланади, тара;;ий этади, бойиб боради. Тилшуносликда суз узлаштириш янги во;елик эмас.

Одатда тилдан тилга суз узлашади. Лекин аффиксларнинг хам узлашиш ходисаси кенг тар;алган. Тилга четдан суз узлашса бир тушунчани номлайди ва шу билан чекланиши мумкин. Узлашма аффиксларга нисбатан бундай деб булмайди. Улар бир ;анча янги сузлар ясайди ва ясашда давом этади. Ясамалар тил лексикасини бойитади. Тилнинг бойишида дериватция ходисасининг хам узига хос урни бор.

Узбек тили жамоасига худудий я;ин булмаган хал;лардан бири араблардир. Узбек тили ва унинг лугавий таркибининг шаклланиши ва ривожланишида араб тилининг хам самарали урни ва таъсири бор. Латин ва грек тиллари европа хал;лари тилларига ;андай таъсир ;илган булса, араб тили хам мусулмон мамлакатлари хал;лари тилига ушандай таъсир курсатган. Шунинг учун хам араб лугавий узлашмалари мусулмон мамлакатлари хал;лари тили лексикасида байналмилал ;атламни ташкил ;илади. Бу хам, албатта, узига хос нолисоний асосга эга [3, 8]. Ю;орида келтирилган фикрларни тожик-форс тилига нисбатан хам айтиш мумкин.

Тожиклар узбеклар билан бир (;ушни) худудда яшаб келаётган булса, форслар эса Эроннинг асосий туб ахолиси ва уни ташкил ;илувчи хал;; эронийлардир [14, 359].

Бир худудда яшаб келган, тилнинг келиб чи;иши бош;а-бош;а тил оилаларига мансуб булган тожик-форс ва узбек тилларининг узаро ало;аси сезиларли фаол булган ва бу анъана хозир хам давом этмокда. Цадимдан тожик ва узбек хал;лари уртасидаги блингвизм ходисасининг таъсири хам кучли булганлиги маълум. Тожик-форс тилидан узбек тилига жуда куп сузлар билан бирга суз ясовчи ;ушимчалар хам узлашган.

Хозирги узбек адабий тилига тожик-форс тилидан узлашган аффикслар ;уйидагилар: сер - (серсув, сериш), - гуй (маслахатгуй), - каш (мехнаткаш), - соз (уйсоз, соатсоз), -дуз (этикдуз), но - (ножинс, ноха;), бе - (беиш, бемаза), -хур (сутхур, утхур) ва бош;алар узбек тилида суз ясовчи аффикс сифатида ;аралади [2, 27].

Тожик-форс тилидан айрим сузларнинг узбек тилига ;ушимча вазифасига кучиши билан хам аффикс морфемалар вужудга келган. Масалан - биби сузи ор;али Рохатбиби, Кумушбиби, Ойшабиби; - хона аффиксоиди ор;али ишхона, дарсхона, молхона, кумирхона; - поя аффиксоиди билан шолипоя, гузапоя, маккапоя; - нома аффиксоиди ор;али ишончнома, рахматнома, саломнома каби; - зода аффиксоиди билан Турсунзода, Собирзода, Ахмадзода каби ясамалар ясалган.

Ю;оридаги каби тилда бир ;атор лугавий бирликлар, маъноси мавхумлашиб, хиралашиб, аффикс вазифасида хам ишлатила бошлайди. Бундай ходисалар суз билан ;ушимча оралигида ";ал;иб" туради: муста;ил суз сифатида хам, аффикс сифатида хам ишлатилаверади. Аффикс морфеманинг амали асос морфеманикидан фар; ;илади. Энг аввало, бу унсур асоссиз "яро;сиз" хеч нарсадир: асос булмас экан, аффикс морфемага "урин" йу; [2, 24].

Лексемада тутган урнига кура морфема аффиксга нисбатан етакчилик цилади. Морфемага ясовчи аффикслар кушилиши билан янги ясалма (дериват)лар пайдо булади.

Аффиксоидлар хам асосга кушилиш урнига кура, икки хил булади: а) суффиксоидлар; б) префиксоидлар.

Асосдан кейин кушилувчи суз-аффикслар суффиксоидлардир. Уларга куйидагиларни мисол килиш мумкин: - нома: хабарнома, модемнома, рухсатнома; -хона: ошхона, божхона, кутубхона; - поя: бедапоя, арпапоя, жухорипоя; - биби: Зумрадбиби, Ойшабиби, Рисолатбиби каби.

Асос олдидан кушилувчи суз-аффикслар префиксоидлардир. Масалан, кам-: камчицим, камхаракат, каммахсул; сер-: серунум, серхаракат, сердаромад; ним-: нимранг, нимжон, нимпушти; хуш-: хушкайфият, хушбичим, хушовоз ва бошцалар.

Тилнинг луавий тизимида булганидек, аффикслар тизими хам икки гурухга ажралади: уз цатлам аффикслари ва узлашган цатлам аффикслари. Суз ясовчилар тизимининг салмоцли цисми уз цатламга мансуб аффикс морфемалардир. Бу цатлам аффиксларига тожикча-форсча ва узбекча аффиксларнинг бирикувидан ташкил топган кушма аффикслар хам киради. Масалан, - гарлик: намгарлик, ёмгиргарлик; -дорчилик: богдорчилик, мехмондорчилик; - гарчилик: одамгарчилик, инсонгарчилик, сипохигарчилик ва бошцалар киради.

Тожик-форс аффикслари узбек тилига дастлаб узлашган сузлар таркибида кириб келган. Улар кейинчалик аналогия йули билан узбекча суз-асосларга хам кушила бошлаган. Шу йул билан узбек тилининг уз лисоний бирликлари мацомида расмийлаштирилган.

Тожикча-форсча аффикслар, цайси туркумга хос суз ясашига кура, куйидаги гурухларга булинади:

1) от ясовчи аффикслар;

2) сифат ясовчи аффикслар;

3) равиш ясовчи аффикслар.

От ясовчи узлашма аффикслар, маъносига кура, шахс маъносидаги ва урин-жой маъносидаги от ясовчи аффиксларга булинади.

Шахс маъносидаги от ясовчилар. - гар мисгар, заргар, савдогар. - кор: шоликор, галлакор, пахтакор. - бон: богбон, саройбон, зиндонбон. - дор: мулкдор, дукондор, чорвадор. - шунос: тилшунос, улкашунос, тарихшунос. - фуруш: чойфуруш, мевафуруш, сутфуруш. - соз: соатсоз, аравасоз, асбобсоз. - дуз: дуппидуз, муйнадуз, этикдуз. - паз: ошпаз, сомсапаз, кабобпаз. - каш: мехнаткаш, киракаш, чизмакаш. - боз: мажлисбоз, масхарабоз, аризабоз. - хон: китобхон, газетахон, журналхон. - вачча: бойвачча, холавачча, амакивачча [12, 178].

Урин-жой маъносидаги от ясовчилар - зор бодомзор, олмазор, экинзор. - истон, Гулистон, Узбекистон, Тожикистон. - гох,: оромгох, манзилгох, сайлгох. - хона: божхона, ишхона, цабулхона. - поя: илдизпоя, гузапоя, шолипоя. - обод: Халцобод, Мирзаобод, Мехнатобод.

Сифат ясовчи аффикслар хам тожик-форс тилидан узлашган от ясовчи аффикслар каби салмоцли уринга эга булиб, асосга нисбатан олд ва сунг кушимчалар сифатида бирикади. Префикслар ба-: бахайбат, бацувват, бадавлат; бад-: бадбашара, бадбахт, баднафс; сер-: сершох, серташвиш, серфарзанд ва бошцалар. Суффикслар

билан - дор: мулкдор, жозибадор, ало;адор; - манд: давлатманд, хунарманд, орзуманд;

- кор: фидокор, уймакор, омилкор ва бош;а сифатлар ясалган.

Равиш ясовчи аффикслар тизимида тожик-форс тилидан узлашган ;ушимчалар куп булмасада мавжуд. Масалан, - она: мардона, фидокорона, дустона,

- чанг: куйлакчанг, яктакчанг, махсичанг, - намо: зерикканнамо, куйлаганнамо, кулганнамо каби.

Узлашган ;атламга оид от ясовчи аффиксларнинг купчилигини тожик-форс тилидан узлашган суз ясовчи аффикслар ташкил ;илади. Узлашган аффиксларга эътибор берилса улар уз тилида яъни тожик-форс тилида аффикс эмас балки суз-морфема булганлигини кузатиш мумкин. Узлашма ясовчи аффикслар узбек тилига суз ясовчи аффикс булиб узлашган. Бундай аффиксларга ;уйидагилар киради:

- соз аффикси (";урмо;" маъносидаги тожикча-форсча "сохтан" сузининг аффикслашган му;обили): уйсоз, йулсоз, тунукасоз, ёгочсоз, кемасоз каби.

- боз аффикси ("уйнамо;" маъносидаги тожикча-форсча "бозидан" сузининг аффикслашган му;обили): беданабоз, хотинбоз, каптарбоз, буйру;боз, найрангбоз ва бош;алар.

- дуз аффикси ("тикмо;" маъносидаги тожикча-форсча "духтан" сузининг аффикслашган му;обили): этикдуз, пардадуз, махсидуз, дуппидуз ва бош;алар.

- каш аффикси ("тортмо;" маъносидаги тожикча-форсча "кашидан" сузининг аффикслашган му;обили): аравакаш, носкаш, киракаш, ;улочкаш каби.

- хур аффикси (тожикча-форсча "хурдан" "емо;" сузининг аффикслашган му;обили): текинхур, порахур, ;асамхур, чойхур, ошхур, аро;хур, нафа;ахур ва бош;алар.

- паз аффикси (тожикча-форсча "пазидан" "пиширмо;" сузининг аффикслашган му;обили): ошпаз, чойпаз, сомсапаз, кабобпаз каби.

- шунос аффикси (тожикча-форсча "шинохтан" "танимо;" сузининг аффикслашган му;обили): тилшунос, улкашунос, табиатшунос, адабиётшунос, матншунос ва бош;алар.

- парвар аффикси (тожикча-форсча "парвариш" "тарбияламо;, устирмо;" сузининг аффикслашган му;обили): етимправар, болапарвар, ватанпарвар, тинчликпарвар, хал;парвар, инсонпарвар, адолатпарвар ва бош;алар.

- фуруш аффикси (тожикча-форсча "фурухтан" "сотмо;" сузининг аффикслашган му;обили): носфуруш, ;уйфуруш, китобфуруш, нонфуруш, ватанфуруш ва бош;алар.

- вачча аффикси (тожикча-форсча "бачча" "бола" сузининг аффикслашган му;обили): холавачча, тогавачча, амакивачча, аммавачча, итвачча, ;улвачча ва бош;алар.

Тожик-форс тилидан узлашган аффикслар узбек тилида аффиксал омонимия, аффиксал синонимия, аффиксал антонимияходисаларини юзага келтирган.

Аффиксал омонимиянинг умумий белги ва хусусиятлари лугавий омонимияникидан фар; ;илмайди. Аффиксал омонимияда хам хар хил маъноли (муста;ил) аффикслар шаклан ухшаш келиб ;олади. Лисоний маъно ва вазифада фар; ;илувчи икки ёки ундан орти; аффикс морфема муштарак товуш ;обигига эга булади. Мсалан, тожик-форс тилидан узбек тилига омонимлик хусусиятига эга булган иккита "-дон"аффикси узлашган: уларнинг бири ёрдамида билимдон, гапдон, ну;тадонкаби

сифатлар, иккинчиси ёрдамида эса, сиёхдон, каламдон, гулдон каби нарса-предмет отлари ясалган.

Аффиксал синонимияда бир умумий лисоний маъно ва лисоний вазифа икки ёки ундан ортик ёрдамчи унсурлар воситасида ифодаланади. Аффиксал синонимияда маънодош аффиксал бирликлар узига хос уя (катор), яъни аффиксал синонимия парадигмасини хосил килади. Синонимик уяда камда иккита аффикс маънодош ва вазифадош булиши талаб этилади. Бир синонимик уяда иштирок этган кушимча бош;а синонимик уяларда хам иштирок эта олиши мумкин. Масалан, "-чи"аффикси тожикча-форсча - дор, - боз, - бон, - дон, - гуй, - фуруш суффикслари билан алохида-алохида синонимик каторларда иштирок этади: сиёсатчи - сиёсатдор, дорчи - дорбоз, каптарчи - каптарбоз, туячи - туябон, иттфо;чи - иттифокдош, саройчи - саройбон, латифачи - латифагуй, молчи - молфуруш ва бош;алар.

Аффиксал бирликларни уюштирган умумий маъно шу парадигманинг маъноси саналади. Масалан, - чи (темирчи, гулчи), - гуй (насихатгуй), - дош (курсдош), - хур (чойхур), - шунос (тилшунос), - гар (мисгар), - каш (аравакаш), - фуруш (молфуруш), - соз (соатсоз), - кор (санъаткор) каби ундан ортик аффикс морфемалар "шахс" маъносидаги суз (от) ясайди. "Шахс" маъноси шу аффикслар ташкил этган туда (парадигма)нинг хам лисоний маъносидир.

Аффиксал синонимия тизимида узбекча аффикс билан тожикча-форсча аффикслар муносабатидан ташкил топган синонимик уялар (парадигмалар) катта салмокка эга. Буни "- чи" аффикси иштирокида хосил булган каторда курдик. Бундан таш;ари, узбек тили аффиксал синонимияси тизимида суффикс ва префикслар муносабатидан ташкил топган уялар хам кам эмас. Масалан, сер- ва чан- (серхаракат -харакатчан), - дор ва - сер (пулдор - серпул), - ли ва сер- (ширали - сершира), - ли ва ба- (кувватли - бакувват) каби.

"- чи" аффикси мисолида келтирилган мисолларимиз от суз туркуми доирасидаги аффиксал синонимиянинг бир куриниши булса, суффикс ва префикслардан ташкил топган кейинги гурух мисолларимиз сифат суз туркуми тизимига карашлидир.

Аффиксал антонимия карама-карши маъноли морфемалар муносабатига асосланади. Масалан, ширали ва ширасиз, пулдор ва бепул, серунум ва унумсиз жуфтликларида уларни ташкил килган сузлар - узаро карама-карши, яъни зид маъноли. Маънолардаги шу зидлик жуфтлик таркибидаги сузларнинг асос кисмидан англашилмаган (киёсланг: шира-шира, пул-пул, унум-унум), улар айни бир сузнинг асос макомидаги шаклларидир. Ширали билан ширасизни, пулдор билан бепулни, серунум билан унумсизни зид маъноли хар хил сузлар сифатида шакллантирган кисм шу сузлар таркибидаги - ли ва - сиз, - дор ва бе-, сер- ва - сиз аффикс морфемалардир. Жуфтлик таркибидаги бу кушимчалар антоним аффикслардир.

- ли ва бе- аффикс морфемаларнинг суффикс характеридаги биринчиси узбек тилининг уз катламига хос аффикс саналса, иккинчи префикс характеридагиси эса тожикча-форсча узлашган катламга хосдир.

- ли аффикси асос маъносидан англашилган нарса-предмет, белги-хусусиятга эгалик маъносидаги сифатлар ясайди: фойдали, х,афсалали, зарарли ва хокозо. бе-префикси эса, аксинча, асос маъносидан англашилган тушунчага эга эмаслик маъносидаги сифатлар ясайди: бефойда, бехафсала, безарар каби.

- чан ва бе- аффиксларнинг суффикс характеридагиси уз ;атламга, префикс характеридагиси узлашган ;атлам (тожик-форс тили)га хосдир. Уларнинг хар иккиси хам иш-характ сингари асосларга ;ушилади: ишчан - беиш, харакатчан - бехаракат.

- чан ва бе- аффиксларининг синтагматик имконияти бир хил эмас: "- чан" нинг синтагматик имконияти фаолро;, у (синов - синовчан, кунгил - кунгилчан, сезув

- сезувчан, билув - билувчан, эрув - эрувчан) сингари бир ;атор асослардан янги сузлар (сифатлар) ясай олади. бе- префикси бундай асосларга кушила олмайди.

Сер- ва кам- аффикслари тожик-форс тилидан аффикс ма;омида узашган. Уларнинг биринчиси (сер-) асосдан англашилган тушунчанинг меъёрдан орти; куплигини, иккинчиси (кам-) эса, меъёр даражада эмаслигини, камлигини билдиради: сер пул - кампул, серхаракат - камхаракат, сергап - камгап, сер одам - камодам ва бош;алар.

Бо- ва бе- тожик-форс тилидан узлашган бу аффиксларнинг биринчиси (бо-) асосдан англашилган тушунчанинг мавжудлигини, иккинчиси (бе-) эса, унинг йу;лиги, етишмаслигини билдиради: босифат - бесифат, боа; - беа;л.

Ю;орида ;айд этилган аффиксларнинг узбек тилига узлаштирилишида ;уйидаги омилларнинг алохида роли бор:

а) узбек ва тожик хал;ларининг ;адимдан бир (ёки ;ушни) территорияда, бир хил ижтимоий тузум, и;тисодий ва маданий-маънавий мух,итда яшаб келаётганлиги;

б) узбек-тожик ва тожик-узбек икки тиллилигининг (билингвизмининг) кенг тар;алганлиги;

в) тожик ва форс тилларида ижод ;илиш анъаналарининг узо; йиллар давом этганлиги;

г) Ку;он хонлиги ва Бухоро амирлигида тожик тилининг алохида мав;ега эга булганлиги;

д) адабиёт, санъат, маданият, урф-одатдаги муштараклик ва бош;алар [5, 188]. ХУЛОСА.

Тожик-форс тилидан узбек тилига лексик морфемалар билан бирга куплаб аффикс морфемалар хам узлашган. Тожик-форс тилидан узлашган аффикс морфемалар утмишда узбек тилида куплаб дериватларни юзага келтирган булса, ушбу жараён хозирги узбек адабий тилида хам фаол давом этмо;да.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Ас;арова М., Юнусов Р., Йулдошев М., Мухамедова Д. Узбек тили практикуми.

- Тошкент, 2006. 140-б.

2. Бердиалиев А. Хозирги узбек адабий тили. - Хужанд: Чашмаи нур, 2015. 136-б.

3. Бердиалиев А., Хидиров Р. Хозирги узбек адабий тили. - Хужанд: Рахим Жалил, 2013. 208-б.

4. Бердиалиев А. Узбек тили аффиксал синонимиясининг баъзи хусусиятлари // Узбек тили ва адабиёти. 1974. №2. - Тошкент, 1974.

5. Жамолхонов Х.А. Хозирги узбек адабий тили. 1-;исм. Кириш. Фонетика ва фонология. Графика ва орфография. Орфоэпия. - Тошкент, 2004. 240-б.

6. Журабоева М. Узбек тилида аффиксал омонимия. - Тошкент, 1975.

7. Ирис;улов М. Тилшуносликка кириш. - Тошкент: У;итувчи, 1992. 252-б.

Science

8. Рах,матуллаев Ш. Хозирги адабий узбек тили. - Тошкент: Университети, 2002. 437-б.

9. Сайфуллаева Р., Менглиев Б., Боциева Г., Цурбонова М., Юнусова З., Абузалова М. Хозирги адабий узбек тили. Укув кулланма. - Тошкент., 2006. 391-б.

10. Тожиев Ё. Узбек тилида аффиксал синонимия. - Тошкент, 1985.

11. Тожиев Ё. Узбек тили морфемикаси. - Тошкент, 1992.

12. Шоабдурахмонов Ш., Асцарова М., Хожиев А., Расулов И., Дониёров Х. Хозирги узбек адабий тили. - Тошкент: Уцитувчи, 1980. 448-б.

13. Узбек тили грамматикаси. 1-жилд. - Тошкент, 1975.

14. Узбек тилининг изохли лугати. - Тошкент: Узбекистон миллий энциклопедияси, 2007. - Б. 359.

15. Хожиев А. Хозирги узбек тилида суз ясалиши. - Тошкент, 1978.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.