CC BY
3O'ZBEKISTONDA GASTRONOMIYA FESTIVALLARINI TASHKIL QILISH VA
RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI 1Tursunova Gulmira Rabbonovna, 2Ochilova Diyora Istamovna
1Samarqand iqtisodiyot va servis instituti "Turizm" kafedrasi dotsenti vazifasini bajaruvchi 2Samarqand iqtisodiyot va servis instituti "Servis" fakulteti talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.11099192
Annotatsiya. Ushbu ishda oziq-ovqat va gastronomiya turizmi bo'yicha Respublikamizda va hududlarda turli festivallarni o'tkazish va ularga tayyorgarlik ko'rish bo'yicha tadqiqotlar olib borildi hamda bu borada kerakli taklif va tavsiyalar ishlab chiqildi.
Kalit so'zlar: Oziq-ovqat, turizm, gastronomiya, festival, reklama, hamkorlik, marketing, madaniy xilma-xillik, Weekend taomlar festivali, YUNESKO, Navro'z, Samarqand, an'anaviy o'yinlar.
Аннотация. В данной работе проведены исследования по проведению и подготовке различных фестивалей в нашей Республике и регионах в сфере гастрономического туризма и разработаны необходимые предложения и рекомендации по этому поводу.
Ключевые слова: Еда, туризм, гастрономия, фестиваль, реклама, сотрудничество, маркетинг, культурное разнообразие, Фестиваль еды выходного дня, ЮНЕСКО, Навруз, Самарканд, традиционные игры.
Abstract. In this work, research was conducted on the holding and preparation of various festivals in our Republic and regions in the field of food and gastronomy tourism, and the necessary suggestions and recommendations were developed in this regard.
Keywords: Food, tourism, gastronomy, festival, advertising, cooperation, marketing, cultural diversity, Weekend food festival, UNESCO, Navroz, Samarkand, traditional games.
Kirish. O'zbekiston Respublikasida turizimni rivojlanishida e'tiborni qaratish maqsadida qaror va farmonlar qabul qilingan. Xususan, 2019 yilda qabul qilingan yangi tahrirdagi O'zbekiston Respublikasining "Turizim to'g'risida"gi Qonuni, O'zbekiston Respublikasi Prezidentning 13.08.2019 yildagi PF-5781 "O'zbekiston Respublikasida turizm sohasini yanada rivojlantirishga doir chora-tadbirlar to'g'risida"gi farmoniga binoan Turizm Qo'mitasi tomonidan har yili "Turizm sohasidagi biznes g'oyalar fabrikasi" festivali tashkil etiladi. Ta'kidlanishicha, biznes g'oyalar innovatsion yechimga ega zamonaviy turistik mahsulotlarni yaratishga yo'naltirilgan bo'lishi kerak. Kelib tushayotgan barcha takliflar tahlilidan keyin festivalning eng yaxshi loyihalar bo'yicha g'oliblari aniqlanadi.
Tahlil va natijalar. Festival (Lotincha: festivus-quvnoq), musiqa, teatr, film, estrada, sirk san'ati yutuqlari ko'rigidan iborat ommaviy bayram. Ilk bor XVII asr boshlarida Buyuk Britaniyada yuzaga kelgan. XX asrdan boshlab milliy va xalqaro festivallar keng tarqalgan. Shu jumladan, rivojlanish bosqichida bo'lgan oziq-ovqat festivali ham mavjud. Ushbu festivalni gastronomik turizmning bir bo 'lagi desak xato bo'lmaydi.
Oziq-ovqat festivali bu-taomlarni sevuvchilarni birlashtiradigan va turli xil oshxonalarni namoyish etadigan tadbirdir. Bu oshpazlar, oziq-ovqat sotuvchilari va restoranlar uchun o'zlarining oshpazlik mahoratini namoyish etish va yangi mijozlarni jalb qilish imkoniyatidir. Oziq-ovqat festivallari turli xil tomoshabinlarni jalb qiladi va odamlarni birlashtirishning ajoyib usuli hisoblanadi.
Oziq-ovqat festivalini o'tkazish ketma-ketligi quyidagicha:
Oziq-ovqat festivalini o'tkazishda birinchi qadam, tadbirni rejalashtirish guruhini yig'ishdir. Jamoa tadbirlarni rejalashtirish, marketing va oziq-ovqat xizmati sohasida tajribaga ega bo'lgan shaxslardan iborat bo'lishi kerak. Jamoa tadbir operatsiyalarini boshqarish, sotuvchilar bilan muvofiqlashtirish va tadbirni marketing qilish uchun javobgar bo'lishi kerak.
Keyingi qadam gastro festivali uchun mavzu va joy tanlashdir. Mavzu mahalliy madaniyat va oshxonani aks ettirishi kerak, shuningdek, o'tkaziladigan joy jamoatchilikka ochiq bo'lishi va sotuvchilar mehmonlarni joylashtirish uchun yetarli hududga ega bo'lishi kerak. Ijtimoiy tadbirlar o'tkaziladigan joylar yoki tog' yon bag'irlari tadbirlar o'tkaziladigan joylar oziq-ovqat festivalini o'tkazish uchun ajoyib imkoniyatdir, chunki ular keng joy taklif qiladi. Bundan tashqari elektr va suv kabi zarur qulayliklarga ham ega bo'lishi kerak.
Mavzu va joy tanlanganidan so'ng, jamoa oziq-ovqat sotuvchilarni festivalda ishtirok etishga taklif qilishi kerak. Sotuvchilar oshpazlik mahorati va obro'siga qarab tanlanishi maqsadga muvofiqdir. Ularga oziq-ovqat tayyorlash, sog'liq va xavfsizlik qoidalari va tadbirlarni o'tkazish vaqti bo'yicha aniq ko'rsatmalar berish juda muhimdir.
Oziq-ovqat festivali tadbirlarini rejalashtirish. Tadbirni rejalashtirish oziq-ovqat festivalini tashkil etishning muhim tarkibiy qismidir. Tadbirni rejalashtirish guruhi festival bilan bog'liq barcha xarajatlarni o'z ichiga olgan byudjet va vaqt jadvalini yaratishi kerak, masalan, joy ijarasi, sotuvchi to'lovlari va marketing xarajatlari. Vaqt jadvali sotuvchiga ariza topshirishning oxirgi muddati va festivalning ochilish sanasi kabi muhim muddatlarni o'z ichiga olishi kerak.
Oziq-ovqat festivalining marketingi uning muvaffaqiyati uchun juda muhimdir. Marketing rejasi ijtimoiy media, elektron pochta marketingi va bosma reklama kabi onlayn va oflayn strategiyalarni o'z ichiga olishi kerak. Marketing shuningdek, ishtirok etuvchi sotuvchilarni, oziq-ovqat takliflarini va festivalning har qanday o'ziga xos xususiyatlarini ta'kidlashi lozim.
Festival kuni tadbirlarni rejalashtirish guruhi butun jamoani boshqarish, tadbirning uzluksiz o'tishini ta'minlash va yuzaga keladigan muammolarni hal qilish uchun javobgar bo'ladi. Ular, shuningdek, sotuvchilar bilan kelishib olishlari va oziq-ovqatning sog'liq va xavfsizlik qoidalariga muvofiq tayyorlanishi hamda xizmat qilishini ta'minlashi lozim.
Oziq-ovqat festivalining ahamiyati. Oziq-ovqat festivallari jamiyat uchun ham, oziq-ovqat sanoati uchun ham bir qator afzalliklarga ega. Ular mahalliy iste'dodlarni namoyish etish, restoranlar va oziq-ovqat sotuvchilarga yangi mijozlarni jalb qilish hamda mahalliy oshxonani targ'ib qilish imkoniyatini beradi. Oziq-ovqat festivallari ham odamlarni birlashtiradi va jamiyat tuyg'usini kuchaytiradi.
Weekend taomlari festivali bu-dunyoning eng yaxshi oshpazlari, gastronomiya, oziq-ovqat sanoati va ovqatlanish sohasi mutaxassislaridan tortib gurmanlarigacha bo'lgan taomlar ishining ajralmas qismi bo'lgan barchani birlashtiradigan noyob tadbirdir. Rovinjda 2023-yil 14-16 aprel kunlari Eski tamaki fabrikasida bo'lib o'tdi.
Weekend taomlari festivali o'z konsepsiyasida noyobdir, chunki u bir nechta elementlardan iborat:
• Jozibali va qiziqarli ma'ruzalar, taqdimotlar va eng yaxshi mutaxassislar ishtirokidagi panellar.
• Eng yaxshi xalqaro va mahalliy oshpazlar birgalikda har kuni kechqurun Rovinjdagi turli restoranlarda bo'lib o'tadigan noyob gala-kechki ovqatlarni tayyorlaydilar.
• Shou-pazandachilik bosqichi ijodiy taomlar qanday yaratilganligini o'z ko'zi bilan ko'rishni istaganlarning barchasini qoniqtiradi.
• Ko'plab mutaxassislar o'zlarining vinolari, zaytun moylari, truffle va boshqa delikateslar, shuningdek, qahva, pivo va ichimliklar bilan ishtirok etadilar, tashrif buyuruvchilarga o'z mahsulotlari, brendlarini taqdim etishdan tashqari, ular butun sanoatga o'zlarini ko'rsatish imkoniyatiga ega bo'ladilar.
• Keng assortimentdagi mahorat darslari festival ishtirokchilariga noyob tushuncha va bilim beradi.
O'zbekistonda turizmi rivojlantirish uchun bir nechta festivallar mavjud. Bu festivallarda gastronomik turizmni rivojlantirish uchun ham alohida e'tibor qaratilgan. Jumladan:
Navro'z bu bayram ko'plab mamlakatlarda, jumladan, O'zbekistonda ham nishonlanadigan an'anaviy bayramdir. "Navro'z" so'zi fors tilida "Yangi kun" ma'nosini bildiradi va bu bayram forscha Yangi yilning boshlanishi va bahorning kelishini bildiradi. U 3000 yildan ortiq vaqtdan beri nishonlanadi, shuningdek, YUNESKO tomonidan tan olingan madaniy tadbirdir. Navro'z odatda 21-mart kuni arafalarida bo'lib o'tadi, ya'ni bahorgi tengkunlik kuni, kun va tun uzunligi deyarli teng bo'lgan kun. Sana biroz farq qilishi mumkin, lekin u doimo bahor boshlanishini bildiradi. Navro'z yangilanish, yuksalish, yorug'likning zulmat ustidan g'alaba qozonish davri. Bu tabiatning yangilanishi va yangi qishloq xo'jaligi siklining boshlanishini anglatadi. Odamlar faslni quvonch, umid va poklanish hissi bilan kutib olishadi. Bahor faslini odamlar Navro'z bayrami bahorgi yangilanish bilan boshlaydi, yangi kiyim-kechaklar sotib oladilar, bayramona taomlar tayyorlaydilar. Bu vaqtda tayyorlanadigan an'anaviy taomlardan biri-unib chiqqan bug'doydan tayyorlangan sumalak hisoblanadi.
Navro'z bayrami turli tadbirlarni o'z ichiga oladi, jumladan:
Ko'cha festivallari: Ko'pgina shaharlar musiqa, raqs va an'anaviy chiqishlar bilan ko'cha festivallarini tashkil qiladi. Rangli liboslar, an'anaviy musiqa va xalq raqslaridan iborat paradlar keng namoyish etiladi.
Gulxanlar: gulxan yoqish-yorug'likning zulmat ustidan g'alabasini ramziy ma'nodagi an'anaviy usuli hisoblanadi. Odamlar olov atrofida to'planib, qo'shiqlar kuylashadi va marosimlarda qatnashadilar.
An'anaviy o'yinlar: Navro'zda turli an'anaviy o'yinlar va sport o'yinlari o'ynalib, jamiyatning faolligini, bayramona muhitni targ'ib etadi.
Navro'z shunchaki diniy yoki etnik bayram emas, u madaniy va diniy chegaralardan oshib ketadi. Bu turli jamoalar tomonidan nishonlanadi va turli madaniyatlar, jumladan, fors, turkiy, Markaziy Osiyo va zardushtiylik an'analari uchun muhim ahamiyatga ega.
Samarqandda 2022-yil 7-8 oktabr kunlari Xalqaro gastronomi festival bo'lib o'tdi. Ikki kunlik festival mehmonlari mazali taomlar va bayramona o'yin-kulgilardan bahramand bo'lishdi. Shuningdek, festival doirasida ovqatlantirish korxonalari va oshpazlar o'rtasida maxsus tanlov o'tkazildi. Eng muhimi, tadbirga tashrif buyurgan mehmonlar va turistlar uchun xorijiy davlatlardan kelgan oshpazlar mahorat darslarini namoyish etishdi. Ular orasida Saudiya Arabistoni oshpazlarni rivojlantirish jamiyati asoschisi va raisi, Butunjahon oshpazlar jamiyati assotsiatsiyasining (WACS) akkreditatsiyadan o'tgan usta oshpazi, barbekyu bo'yicha taniqli mutaxassis, oshpazlik bo'yicha xalqaro sudya, Rossiya Federatsiyasining faxriy a'zosi Nikolay Baratov shular jumlasidandir. Milliy oshpazlar gildiyasi va ko'plab xorijiy professional uyushmalar, Shuhrat Sharipov, Qirg'iziston oshpazlar uyushmasi raisi, xalqaro oshpazlik hakami. O'zbekiston Respublikasi Turizm va madaniy meros vazirligi, Samarqand viloyati hokimligi va O'zbekiston oshpazlar uyushmasi hamkorligida tashkil etilgan festivaldan ko'zlangan maqsad O'zbekistonning gastronomik salohiyatini keng targ'ib qilish, oziq-ovqat sanoati sohasida xalqaro
hamkorlikni rivojlantirish, hududlarda gastronomik turizm, milliy pazandalik an'analarini ommalashtirish orqali turistlar oqimini ko'paytirishdan iborat edi.
Xulosa qilib aytish mumkinki, oziq-ovqat festivalini tashkil etish puxta rejalashtirish va amalga oshirishni talab qiladi. Tegishli mavzu va joy tanlash, oziq-ovqat sotuvchilarni taklif qilish, byudjet va vaqt jadvalini yaratish va samarali marketing-bularning barchasi muvaffaqiyatli oziq-ovqat festivalining muhim tarkibiy qismlaridir. Tadbirni rejalashtirish bo'yicha tajribali guruh bilan ishlash jarayonni yanada oson va samaraliroq tashkil etish mumkin.
Yuqorida ko'rsatilgan turli omillarni hisobga olgan holda qiziqarli, rang-barang va madaniy jihatdan boy tadbirlarni tashkil etish orqali O'zbekistonda gastronomik festivallarni ko'paytirish mumkin. Bunga erishishda bir nechta takliflarni aytib o'tish mumkin:
Reklama va marketing: Kengroq auditoriyani qamrab olish uchun samarali reklama va marketing strategiyalariga sarmoya kiritish. Ogohlikni oshirish, mahalliy va xalqaro ishtirokchilarni jalb qilish uchun raqamli platformalar, ijtimoiy media va boshqa onlayn kanallardan foydalanish.
Madaniy xilma-xillik: O'zbekistonning madaniy xilma-xilligini namoyish etish. O'zbekistondagi viloyatlar, an'analar va etnik guruhlarni ifodalovchi spektakllar, ko'rgazmalar va tadbirlarni o'z ichiga oladi. Bu festivallarni yanada qamrab olishi va xalqning boy merosini aks ettirishi mumkin.
Mahalliy hamjamiyat bilan hamkorlik: Mahalliy hamjamiyatni festivallarni rejalashtirish va o'tkazishga jalb qilish. Haqiqiylikni va mahalliy madaniyat bilan mustahkam aloqani ta'minlash uchun viloyatlardan hunarmandlar, ijrochilar va turistik korxonalarni jalb qilish.
Innovatsiya va ijodkorlik: Festival dasturlarida innovatsiya va ijodkorlikni rag'batlantirish. Turli tomoshabinlarning qiziqishini uyg'otadigan va festival tajribasini yangi va hayajonli ushlab turadigan yangi elementlar, spektakllar yoki mavzularni kiritish.
Infratuzilmani rivojlantirish: Kattaroq aholini joylashtirish uchun zarur infratuzilmaga sarmoya kiritish. Bu ishtirokchilar uchun qulay va yoqimli tajribani ta'minlash uchun transport, turar joy va qulayliklarni yaxshilashni o'z ichiga oladi.
Ta'lim komponentlari: Ta'lim komponentlarini festivallar, masalan, seminarlar va interaktiv namoyishlarga qo'shish. Bu nafaqat ishtirokchilarning tajribasiga qiymat qo'shadi, balki madaniy almashinuv va tushunishni rag'batlantiradi.
Ekologik barqarorlik: Atrof-muhitga ta'sirni minimallashtirish uchun festivallarni rejalashtirishga barqaror amaliyotlarni integratsiyalash. Qayta ishlash dasturlarini amalga oshirish, bir martalik ishlatiladigan idishlarni kamaytirish va atrof-muhitni muhofaza qiluvchi tadbirlarni yaratish uchun ekologik toza amaliyotlarni targ'ib qilish.
Xalqaro hamkorlik: Boshqa mamlakatlardan rassomlar, ijrochilar va madaniy guruhlarni taklif qilish orqali xalqaro hamkorlikni rivojlantirish. Bu madaniy almashinuvni kuchaytirishi, global auditoriyani jalb qilishi va festivalning xalqaro miqyosdagi obro'siga hissa qo'shishi mumkin.
Qayta aloqa mexanizmi: Ishtirokchilar va manfaatdor tomonlarning fikrlarini to'plash uchun qayta aloqa mexanizmini yaratish. Bu tashkilotchilarga nima yaxshi ishlaganini va kelajakdagi festivallar uchun yaxshilanishi kerak bo'lgan sohalarni tushunishga yordam beradi.
Texnologiya integratsiyasi: Chiptalar, tadbirlarni boshqarish va interaktiv tajribalar uchun texnologiyadan foydalanish. Bu operatsiyalarni soddalashtirishi, ishtirokchilar tajribasini yaxshilashi va kelajakni rejalashtirish uchun ma'lumotlarni taqdim etishi mumkin.
Xavfsizlik choralari: Festival ishtirokchilarining farovonligini ta'minlash uchun xavfsizlik choralariga ustuvor ahamiyat berish. Aholini samarali nazorat qilish, favqulodda vaziyatlarga javob berish rejalari, salomatlik va xavfsizlik protokollarini amalga oshirish uchun mahalliy hokimiyat organlari bilan yaqindan hamkorlik qilish.
Ushbu takliflarni amaliyotga tatbiq etish orqali O'zbekiston o'z milliy festivallarini yanada rivojlantirib, mamlakat madaniy boyligini tarannum etuvchi jonli, inklyuziv va xalqaro miqyosda tan olingan tadbirlarga aylantirishi mumkin.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasining O'RQ-549-sonli Turizm to'g'risidagi Qonuni 18.07.2019 yil
2. Tukhliyev, I.S., & Khayitbaev, R. (2014). Fundamentals of tourism. Textbook-T: Science and Technology.
3. Tursunova G.R. Restoran biznesi. O'quv q o'llanma. -T.: Iqtisod - Moliya. 2021y. -348b.
4. https://herald.kokanduni.uz/index.php/public_html/article/view/449/237
5. https://weekendfoodfestival.com/about-us/?lang=en
6. https://en.wikipedia.org/wiki/Asrlar Sadosi Festival of Traditional Cultue
