CC BY
4OZBEKISTON KONSTITUTSIYASI VA YOSHLARNING
HUQUQLARI
Umaraliyeva Dilshoda Turob qizi
Chirchiq Davlat Pedagogika Universiteti Pedagogika fakulteti Tiflopedagogika yo'nalishi 1-bosqich talabasi
[email protected] https://doi.org/10.5281/zenodo.14263834
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Qabul qilindi: 25- Noyabr 2024 yil Ma'qullandi: 28- Noyabr 2024 yil Nashr qilindi: 30- Noyabr 2024 yil
KEY WORDS
yoshlar huquqlari, O'zbekiston Konstitutsiyasi, inson huquqlari, ta'lim, ijtimoiy himoya, mehnat huquqlari, yoshlar siyosati
Mazkur maqola O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida yoshlarning huquqlari va erkinliklari ta'minlanishiga alohida e'tibor qaratadi. Maqolada Konstitutsiyaning 36-42-moddalarida yoshlarning huquqlari, ta'lim olish, sog'liqni saqlash, mehnat qilish, ijtimoiy himoya va davlat tomonidan yoshlar uchun yaratilgan imkoniyatlar tahlil etiladi. Bundan tashqari, yoshlar siyosatidagi yangi yondashuvlar, 21-asrda yoshlar huquqlari masalalaridagi o'zgarishlar va ularning jamiyat rivojiga qo'shayotgan hissasi ham ko'rib chiqiladi. Maqola yoshlar huquqlarini himoya qilishda Konstitutsiyaning roli va uning jamiyatdagi
ahamiyatini o'rganadi.
O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi mamlakatdagi asosiy huquqiy hujjat bo'lib, unda har bir fuqaroning, shu jumladan yoshlarning, huquq va erkinliklari kafolatlangan. Konstitutsiya nafaqat davlatning asosiy qonunlarini belgilaydi, balki jamiyatda adolat, tenglik va inson huquqlarining ta'minlanishiga asos bo'ladi. Yoshlar - har bir davlatning kelajagini belgilovchi va uning ijtimoiy-siyosiy rivojlanishida muhim o'rin tutuvchi guruhdir. Shuning uchun, yoshlarning huquqlari va erkinliklari, ularning jamiyatdagi o'rni va roli ayniqsa muhim hisoblanadi. O'zbekiston mustaqillikka erishganidan so'ng, yoshlar masalasi davlat siyosatining ajralmas qismi bo'lib, bu borada ko'plab qonuniy, ijtimoiy va iqtisodiy islohotlar amalga oshirildi. Yoshlarni qo'llab-quvvatlash, ularning ta'lim olish, mehnat qilish, ijtimoiy himoya olish kabi huquqlarini kafolatlash va rivojlantirish bo'yicha bir qator dasturlar va tashabbuslar joriy etildi. 2017-yildan boshlab, Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan yoshlar siyosati, ta'lim, mehnat va sog'liqni saqlash sohalarida yangi yondashuvlar va innovatsion chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. [1]
Dolzarbligi: Yoshlar - har bir jamiyatning kelajagi va rivojlanishining asosiy resursidir. O'zbekiston Konstitutsiyasida yoshlarning huquqlari muhim o'rin tutadi, chunki bu huquqlar yosh avlodning ta'lim olish, sog'liqni saqlash, mehnat qilish va ijtimoiy farovonligini ta'minlashda bevosita ta'sir ko'rsatadi.
Shu bois, yoshlarning huquqlarini himoya qilish, ularning jamiyatdagi o'rni va roli dolzarb masala hisoblanadi. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning
2017-yildan buyon yoshlar bilan ishlashga qaratilgan
siyosati yoshlar uchun huquqiy va ijtimoiy himoya tizimini mustahkamlashga yo'naltirilgan. Yoshlar siyosati, ta'lim sohasidagi islohotlar, mehnat bozoridagi imkoniyatlar, ijtimoiy himoya tizimi va sog'liqni saqlashni yaxshilash borasida amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar jamiyatdagi yoshlarning huquqlarini himoya qilishga xizmat qiladi.
Bu mavzu ayniqsa yoshlar uchun huquqiy va ijtimoiy muhofaza ta'minlash masalalariga alohida e'tibor qaratilayotgan davrda dolzarbdir. [2]
Tarixi: O'zbekistonning mustaqillikka erishganidan keyin, 1992-yilda yangi Konstitutsiya qabul qilindi. Konstitutsiya jamiyatda demokratik qadriyatlarni o'rnatish, inson huquqlarini himoya qilish, fuqarolarning teng huquqliligi va erkinligini ta'minlashga asoslangan. Yoshlarning huquqlari ham Konstitutsiyada alohida yoritilgan. Shuningdek, 2017-yildan so'ng yoshlar siyosati bo'yicha yangi yondashuvlar va innovatsion tashabbuslar amalga oshirildi. Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan yoshlar masalalariga alohida e'tibor qaratilgan dasturlar va qarorlar qabul qilindi, bu esa yoshlarning huquqlarini yanada mustahkamlashga olib keldi. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining yaratilishi tarixi haqida so'z yuritishdan oldin «Konstitutsiya nima?» degan savolga javob berish maqsadga muvofiqdir. Konstitutsiya (lotincha «Constitution» tuzilish, tuzuk) davlatning Asosiy qonuni. U davlat tuzilishini, hokimiyat va boshqaruv organlari tizimini, ularning vakolati hamda shakllantirilish tartibi, saylov tizimi, fuqarolarning huquq va erkinliklari, jamiyat va shaxsning o'zaro munosabatlari, shuningdek, sud tizimini hamda davlat va jamiyatning o'zaro munosabatlarini belgilab beradi. [3]
«Konstitutsiya» atamasi Qadimgi Rimdayoq ma'lum bo'lgan (imperator Konstitutsiyasi deb atalgan qonun). Amir Temur «Tuzuklar»i Sharq va Osiyo mamlakatlari sivilizatsiyasiga xos alohida shakldagi konstitutsiyaviy hujjat xususiyatiga ega bo'lgan. U shariat qonunlari bilan bir qatorda Markaziy Osiyo mintaqasi xalqlari taqdiriga kuchli ta'sir o'tkazgan. Asosiy Qonunimiz yaratilishining murakkab va muhim, ayni chog'da sharafli solnomasiga nazar solar ekanmiz, hech shubhasiz, O'zbekiston Konstitutsiyasi xalqimizning mustaqillik sari uzoq yo'ldagi izlanishlari natijasi ekaniga komil ishonch hosil qilamiz. % M
Qolaversa, manfaatlarimiz va intilishlarimizdan kelib chiqqan holda, Asosiy Qonunimiz Sharq va G'arb, Janub va Shimolning 97 ta mamlakati to'plagan ilg'or konstitutsiyaviy tajribani hisobga olib yaratilgan. Shu o'rinda Suveren O'zbekistonning birinchi Konstitutsiyasini tayyorlash, muhokama etish, qabul qilish va uning amal qilishi yo'lidagi 10 ta huquqiy qadamni bu boradagi eng muhim tarixiy voqealar sifatida sanab o'tish lozim. Zotan, Konstitutsiyani yaratish tarixi bu mustaqillik uchun kurashning uzviy tarkibiy qismidir. Konstitutsiyani yaratish yo'lidagi birinchi huquqiy qadam o'zbek tiliga davlat tili maqomi berilishidir. Bu haqda gap borganda, avvalambor, 1989 yilning 21 oktabr kuni qizg'in bahs va tortishuvlardan so'ng siyosiy-ma'naviy hayotimizdagi unutilmas hodisa amalga oshirilgani milliy qadriyatlarimizning asosiy ustunlaridan biri bo'lgan ona tilimizga davlat tili maqomi berilgani istiqlol tarixining eng yorqin sahifalaridan birini tashkil etishini alohida ta'kidlash o'rinlidir. «O'z ona tilini bilmagan odam o'zining shajarasini, o'zining ildizini bilmaydigan, kelajagi yo'q odam, kishi tilini bilmaydigan uning dilini ham bilmaydi, deb juda to'g'ri aytishadi». «Har qaysi millat, katta yo kichikligidan qat'iy nazar, o'z ona tilini hurmat qiladi». [4]
Konstitutsiyadagi normativlar:
1. 36-modda - Ta'lim olish huquqi. Har bir fuqaroning bepul umumiy ta'lim olish
huquqi ta'minlanadi. Yoshlarning bilim olish imkoniyatlari davlat tomonidan kafolatlanadi.
2. 41-modda - Mehnat qilish huquqi. Har bir fuqaroning mehnat qilish huquqi, shu jumladan yoshlarning mehnat bozorida ishtirok etishi ta'minlanadi.
3. 42-modda - Sog'liqni saqlash huquqi. Yoshlar sog'liqni saqlash tizimi tomonidan to'liq himoya qilinadi. Sog'lom turmush tarzini shakllantirish va yoshlarning sog'lig'ini ta'minlash bo'yicha chora-tadbirlar ko'riladi.
4. 66-modda - Fuqarolarni ijtimoiy himoya qilish. Yoshlarning ijtimoiy himoya tizimiga kirish huquqi davlat tomonidan qo'llab-quvvatlanadi. [5]
Maqolaning asosiy yo'nalishlari:
1. Yoshlarning ta'lim olish huquqi: Konstitutsiyada belgilangan ta'lim olish huquqi yoshlarning o'z bilimlarini rivojlantirish, bilimli va raqobatbardosh avlodni tayyorlashga asos bo'ladi.
2. Yoshlar va mehnat bozoridagi huquqlar: Yoshlarning mehnat bozorida teng huquqlarga ega bo'lishi, yoshlar uchun ish o'rinlarini yaratish va ishga joylashish imkoniyatlarini oshirish.
3. Yoshlarning ijtimoiy himoyasi: Yoshlar uchun ijtimoiy xizmatlar, sog'liqni saqlash va ularning farovonligini ta'minlashga qaratilgan dasturlar.
Yosh^ siyosatining zamonaviy yo'nalishlari: Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan yoshlarni qo'llab-quvvatlashga qaratilgan tashabbuslar, yoshlar bilan ishlash bo'yicha davlat siyosati. O'zbekiston Respublikasi yoshlar siyosati sohasida so'nggi yillarda amalga oshirilgan islohotlar va yangi tashabbuslar, yoshlarning huquqlari va erkinliklarini ta'minlashda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ushbu siyosat davlat tomonidan yoshlarni jamiyatda faol, bilimli va ijtimoiy mas'uliyatli fuqarolar sifatida tarbiyalash, ularni mehnat bozoriga tayyorlash, shuningdek, ular uchun teng imkoniyatlar yaratish maqsadida amalga oshiriladi. Prezident Shavkat Mirziyoyevning 2017-yildan boshlab yoshlar siyosatiga oid qabul qilgan qaror va farmonlari, yoshlarni qo'llab-quvvatlashning yangi yo'nalishlarini belgiladi. Zamonaviy yoshlar siyosatining asosiy yo'nalishlari quyidagilardan iborat: [б]
1. Yosh^ uchun ta'lim tizimini rivojlantirish
Yoshlar siyosatining muhim qismlaridan biri — bu ta'lim tizimini takomillashtirish va yoshlarning ta'lim olish huquqini ta'minlashdir. O'zbekiston Konstitutsiyasida ta'lim olish huquqi har bir fuqaro uchun kafolatlangan, ammo bugungi kunda ta'lim tizimi yoshlarning global talablar va iqtisodiy o'zgarishlarga mos keladigan tarzda yangilanmoqda. 2017-yilda qabul qilingan "Yoshlar masalalariga oid davlat siyosatini amalga oshirish" to'g'risidagi Prezident farmoni doirasida yoshlarning ta'lim olish uchun yanada keng imkoniyatlar yaratildi. Bu, o'z navbatida, o'quv dasturlarini takomillashtirish, yuqori sifatli ta'lim muassasalariga kirishni osonlashtirish, chet elda ta'lim olish imkoniyatlarini kengaytirish kabi masalalarni o'z ichiga oladi. Shuningdek, yoshlarni kasb-hunar o'rgatish va ularni mehnat bozoriga tayyorlash bo'yicha davlat tomonidan ko'plab yangi dasturlar joriy etildi. Masalan, "Yoshlar - kelajakning etakchilari" dasturi yoshlarni o'zining iqtidorini rivojlantirish va o'z kasbini tanlashda qo'llab-quvvatlashga qaratilgan.
2. Mehnat bozorida yoshlarning ishtirokini oshirish
Yoshlarning mehnat bozoridagi ishtiroki jamiyat rivoji uchun juda muhimdir. O'zbekiston Respublikasida yoshlar uchun ish o'rinlari yaratish, mehnat huquqlarini himoya qilish va ularni ijtimoiy himoya qilish bo'yicha bir qator islohotlar amalga oshirilmoqda.
Bugungi kunda yoshlarning mehnat bozoriga kirishini osonlashtirish, ularni ishlab chiqarish jarayonlariga jalb qilish va kasbiy o'sish uchun imkoniyatlar yaratish davlat siyosatining ajralmas qismiga aylangan.
"Yoshlar bandligi" dasturi doirasida yoshlarni ish bilan ta'minlash, ular uchun yangi ish o'rinlarini yaratish va kasb-hunarlar bo'yicha malaka oshirish kurslarini tashkil etish bo'yicha keng qamrovli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Shuningdek, kichik biznes va tadbirkorlikka rag'batlantirish maqsadida yoshlar uchun soliq imtiyozlari, grantsiyalar va kreditlar ajratilmoqda. Yoshlar, ayniqsa, yangi boshlovchilar va iqtidorli tadbirkorlar uchun qo'llab-quvvatlash tizimi yanada takomillashtirildi.
3. Yoshlarni sog'liqni saqlash va jismoniy tarbiya bilan ta'minlash
Yoshlarning sog'lig'ini saqlash va jismoniy faolligini oshirish jamiyatda sog'lom va baquvvat avlodni shakllantirishga xizmat qiladi. O'zbekiston hukumati yoshlarni jismoniy tarbiya bilan keng qamrovli shug'ullanishini ta'minlash uchun yangi sport komplekslari, stadionlar va sport maydonlarini qurishga kirishdi. Bundan tashqari, yoshlarning sog'lom turmush tarzini qo'llab-quvvatlash, ularga zarur bo'lgan tibbiy xizmatlarni taqdim etish ham davlat tomonidan alohida e'tibor qaratiladigan sohalardan biridir. "Yoshlar sog'lig'ini saqlash" dasturi yoshlarning psixologik va jismoniy salomatligini ta'minlashga qaratilgan bo'lib, barcha yosh guruhlari uchun sport va sog'lom turmush tarzini targ'ib qilishni o'z ichiga oladi. Shu bilan birga, davlat tomonidan yoshlarning psixologik va emotsional salomatligini ta'minlashga yo'naltirilgan dasturlar ham joriy etilgan.
4. Yoshlar uchun ijtimoiy himoya tizimini kengaytirish
Yoshlar siyosatining yana bir muhim yo'nalishi - bu ijtimoiy himoya tizimini kengaytirishdir. Konstitutsiyada yoshlarning ijtimoiy himoya qilishga oid bir qator normativlar mavjud bo'lib, davlat yoshlarning turli qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish, ularning ehtiyojlariga mos yordamlarni taqdim etishga alohida e'tibor bermoqda. Bu, ayniqsa, oilaviy muammolar yoki moddiy qiyinchiliklarga duch kelgan yoshlarni qo'llab-quvvatlashda muhim ahamiyat kasb etadi.
"Yoshlarni ijtimoiy qo'llab-quvvatlash" ^dasturi yoshlarning moddiy va ijtimoiy farovonligini ta'minlash, ular uchun nafaqa, stipendiyalar va boshqa ijtimoiy to'lovlar ajratishni o'z ichiga oladi.
5. Yoshlarning huquq va erkinliklarini himoya qilish
Yoshlarning huquqlarini himoya qilish va ularning jamiyatdagi roli va o'rnini kuchaytirish bo'yicha yirik huquqiy islohotlar amalga oshirilmoqda. Yoshlarning huquqiy savodxonligini oshirish, ularning huquqiy ta'lim olishlarini ta'minlash, shuningdek, ularni jamiyatdagi barcha jarayonlarda ishtirok etish uchun keng imkoniyatlar yaratish yoshlar siyosatining asosiy yo'nalishlaridan biridir.
Shuningdek, yoshlar uchun huquqiy maslahatlar va qo'llanmalar ishlab chiqilib, ularning huquq va erkinliklarini himoya qilishda davlatning qo'llab-quvvatlashi kuchaytirilmoqda. Yoshlarning siyosiy va ijtimoiy jarayonlarga, shu jumladan saylovlarda ishtirok etish imkoniyatlari kengaytirilgan. [7]
Xulosa:
Zamonaviy yoshlar siyosati yoshlarning jamiyatdagi o'rni, huquq va erkinliklarini himoya qilish, ularni ijtimoiy va iqtisodiy tizimda faol ishtirok etishlarini ta'minlashga qaratilgan. O'zbekistonning yoshlar siyosati sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar va
tashabbuslar yoshlarning kelajagini yanada yorqin qilish va ularning mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojiga hissa qo'shish imkoniyatlarini oshirishga xizmat qiladi. Bu y o'nalishlar, o'z navbatida, yoshlarni jamiyatning faolligi va kelajagini shakllantirishda muhim rol o'ynaydi
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (1992-yil)
2. Mirziyoyev Sh. M. (2017). "Yoshlar siyosati: Yangi yondashuvlar va istiqbollar".
3. Kochkarov. O. (2022) "Yoshlar va ijtimoiy himoya: O'zbekiston tajribasi".
4. Xasanov. A (2018) "Konstitutsiya va inson huquqlari"
5. O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI PREZIDENTI (2017) "Yoshlar masalalari bo'yicha davlat siyosatini amalga oshirish tog'risida"
6. G'ulomov.M. (2019) "O'zbekiston yoshlarining huquqlari va ularning ijtimoiy himoyasi"
7. Sattarov T. (2021) "Yoshlar huquqlarining konstitutsiyaviy asoslari".
8. Mirzarakhimova.G.I. DYNAMICS OF INTELLIGENCE OF LOW-SPEECH IN ADOLESCENTS // SCIENCE AND INNOVATION. - 2023. - T. 2. - № 3. - C. 84-87. https://doi.org/10.5281/zenodo.7707440
9. Ozodqulov, O. . (2024). VATANPARVARLIK RUHINI TALABALARDA RIVOJLANTIRISH PEDAGOGIK MUAMMO SIFATIDA. Центральноазиатский журнал академических исследований, 2(10 Part 2), 37-41. извлечено от https://in-academy.uz/index.php/cajar/article/view/38469
10. Xusanova, N. . (2024). FACTORS INFLUENCING THE PSYCHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF PRESCHOOL CHILDREN WITH DIFFERENT TEMPERAMENTS. Евразийский журнал социальных наук, философии и культуры, 4(10), 17-20. извлечено от https://in-academy.uz/index.php/ejsspc/article/view/37667
11. Amangeldiyev, S. . (2024). THE IMPORTANCE OF SOCIAL ACTIVITY IN OLD AGE: A KEY FACTOR FOR PSYCHOLOGICAL WELL-BEING. Евразийский журнал социальных наук, философии и культуры, 4(10), 12-16. извлечено от https://in-academy.uz/index.php/ejsspc/article/view/37666
12. Abduqodirova D., Pardaboyeva M. THE ROLE OF EMOTIONAL CREATIVITY IN STUDENTS'DECISION-MAKING //INTERNATIONAL CONFERENCE OF NATURAL AND SOCIAL-HUMANITARIAN SCIENCES. - 2024. - Т. 1. - №. 7. - С. 27-30.
13. Jo'rayev , S. ., & Abdurasulov, J. (2024). SUBJECT, TASKS AND CONTENT OF STUDYING THE BASICS OF MILITARY-PATRIOTIC EDUCATION. Академические исследования в современной науке, 3(7), 149-153.извлечено от https://www.econferences.ru/index.php/arims/article/view/13106
14. Абдурасулов, Ж. (2022). ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В УСВОЕНИИ УРОКОВ ИСТОРИИ. INTERNATIONAL CONFERENCE ON LEARNING AND TEACHING, 1(10), 113-115. Retrieved from https://researchedu.org/index.php/iclt/article/view/1778
