CC BY
2YOSHLAR HUQUQLARI: IMKONIYATLARI VA HIMOYA QILISH
MEXANIZIMLARI 1Umurzakova Nargisa Muxtarovna, 2Jo'rayev Oybek Jumanazar o'g'li
1Ilmiy rahbar, Toshkent Davlat Agrar Universiteti, "Gumanitar fanlar va huquq" kafedrasi katta
o'qituvchisi
2Toshkent Davlat Agrar Universiteti, "Huquq va turizm" fakulteti, "Yurisprudensiya" yo'nalishi
2-kurs talabasi 1Mobil :+998990129077, 2+998977082527 E-mail: 1nargisau71@gmail.com, 2Oybekjurayev877@gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.10867941
Annotatsiya. Hozirgi davirda respublikamizda yoshlarga qaratilayotgan etibor yaratilayotgan imkoniyatlar. Yoshlarning huquqlarini himoya qilish. Yoshlar orasidagi jinoyatchilikni oldini olish. Yoshlar o'z jamiyatlarida adolatli, teng va ilg'or imkoniyatlar va yechimlarni tobora ko'proq talab qilar ekan, yoshlar oldida turgan ko'p qirrali (ta'lim, sog'liqni saqlash, bandlik va gender tengligi kabi) muammolarni hal qilish zarurati har qachongidan ham kuchaydi.
Kalitso'zlar: qonun, huquq,yoshlar, ijodkor, imkoniyatjamiyat ta'lim, ilim, kasb, mehnat, intellektual, jismoniy, ma'naviy, sog'liqni saqlash, bandlik, gender.
Аннотация. Возможности, на которые в настоящее время обращается внимание молодежи в нашей республике. Защита прав молодежи. Профилактика преступности среди молодежи. По мере того, как молодые люди все чаще требуют справедливых, равных и передовых возможностей и решений в своих обществах, потребность в решении многогранных проблем, с которыми сталкивается молодежь (таких как образование, здравоохранение, занятость и гендерное равенство), возросла как никогда.
Ключевые слова: закон, право, молодежь, творчество,возможность, Общество Образование, наука, профессия, труд, интеллектуальный, физический, духовный, здоровье , занятость, пол.
Abstract. opportunities created in the present Republic in Davir, aimed at young people. Protection of the rights of young people. Prevention of crime among young people. As young people increasingly demand fair, equal and progressive Opportunities and solutions in their societies, the need to address the multifaceted (such as education, health, employment, and gender equality) challenges facing young people grew stronger than ever before.
Keywords: Law, Law, youth, creator,opportunity, Community Education, Science, profession, labor, intellectual, physical, spiritual, health , employment, gender.
Kirish
Har qanday davlatning kelajagini 18 yoshdan 30 yoshgacha bo'lgan yoshlar tashkil qiladi. Yoshlarning ijodkorligi, faolligi, ijtimoiy mas'uliyati va kasbiy tayyorgarligi har qanday demokratik jamiyatning barqaror faoliyat yuritishida hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Bugungi kunda dunyoda 15 yoshdan 24 yoshgacha bo'lgan 1,2 milliard yoshlar mavjud, bu dunyo aholisining 16 foizini tashkil qiladi. 2030 yil kun tartibidagi Barqaror rivojlanish maqsadlariga (BRM) erishishning belgilangan sanasi - 2030 yilga kelib, yoshlar soni 7 foizga oshib, qariyb 1,3 milliard kishiga oshishi kutilmoqda.
Yoshlar o'z jamiyatlarida adolatli, teng va ilg'or imkoniyatlar va yechimlarni tobora ko'proq talab qilar ekan, yoshlar oldida turgan ko'p qirrali (ta'lim, sog'liqni saqlash, bandlik va gender tengligi kabi) muammolarni hal qilish zarurati har qachongidan ham kuchaydi..
Yoshlar rivojlanishda muhim rol o'ynashi mumkin va ularga o'z salohiyatini ro'yobga chiqarish uchun zarur bo'lgan bilim va imkoniyatlar berilishi zarur. Xususan, yoshlar iqtisodiyotga hissa qo'shish uchun zarur bo'lgan bilim va ko'nikmalarga ega bo'lishi; va ular mehnat bozoriga kirishlari lozim.
BMT tarixida ilk bor tizimli strategiya - "Yoshlarni jamiyat hayotiga jalb etish orqali demokratiyani mustahkamlash" - 2030-yilga qadar Yoshlar strategiyasi qabul qilindi. O'zbekiston bu strategiya jadal sur'atlar bilan amalga oshirilayotgan dunyoning o'nta davlatidan biri hisoblanadi. BMT O'zbekistonda qisqa vaqt ichida Yoshlar parlamenti va BMT Yoshlar maslahat kengashining tashkil etilganini; yoshlarni mazmunli qamrab olish va imkoniyatlarini kengaytirishni ta'minlash uchun ko'plab strategiyalar, dasturlar va moliyaviy vositalarni qabul qilinganligini olqishladi.
Ushbu haqiqatni anglagan O'zbekiston ularning intellektual, jismoniy, ma'naviy-axloqiy kamolotiga ko'proq mablag' sarflamoqda.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev BMT Bosh Assambleyasining Nyu-York shahrida bo'lib o'tgan 78-sessiyasida BMTda Markaziy Osiyoda yoshlarni rivojlantirishga ko'maklashish bo'yicha Ishchi guruhini tuzish tashabbusi bilan chiqdi. Ushbu tashabbus Markaziy Osiyo mintaqasida yoshlar huquqlarini ta'minlash va ularni amalga oshirishdan yuqori darajada manfaatdor ekanligini yana bir bor namoyon etadi. Aholining qariyb yarmini yoshlar tashkil etuvchi Markaziy Osiyoda navqiron avlod, ularning salohiyatini ro'yobga chiqarish bilan bog'liq masalalar alohida ahamiyat kasb etishi hisobga olinadi.
Bundan tashqari, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti BMT Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida xalqaro huquqiy hujjat - BMTning Yoshlar huquqlari to'g'risidagi xalqaro konvensiyasini ishlab chiqish tashabbusini ilgari surdi. Davlatimiz rahbari BMT Bosh Assambleyasining 75-sessiyasida jahon hamjamiyatini "BMTning Yoshlar huquqlari to'g'risidagi konvensiyasi"ni qabul qilish bo'yicha O'zbekistonning tashabbusini qo'llab-quvvatlashga chaqirdi.
Mazkur tashabbus yoshlar muammolarini hal etish, sohaga oid xalqaro hujjatlardagi nomutanosibliklarni bartaraf etishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu tashabbus xalqaro hamjamiyat tomonidan tobora ko'proq qo'llab-quvvatlanmoqda. Asosiy vazifasi yoshlar siyosati sohasidagi tashabbuslarni qo'llab-quvvatlash va yoshlar huquqlari bo'yicha xalqaro huquqiy hujjatni ishlab chiqish bo'yicha sa'y-harakatlarni rag'batlantirishdan iborat bo'lgan yoshlar huquqlari bo'yicha "Do'stlar" guruhi tashkil etildi.
Yoshlar huquqlarini himoya qilishning xalqaro mexanizmlari
Yoshlar huquqlarini himoya qilish tizimini rivojlantirishda muhim o'rinlardan birini Afrika, Osiyo, Tinch okeani mintaqasi, Yevropa, Lotin Amerikasi kabi mintaqalarda hukumatlararo konferensiyalar tomonidan qabul qilingan vositalar va standartlar egallaydi. Ushbu hujjatlar va standartlarning aksariyati BMT doirasida qabul qilingan. So'nggi 30 yil ichida yoshlar huquqlarini himoya qilish bo'yicha xalqaro hujjatlar soni
10 dan oshdi.
Asosiy inson huquqlarini o'z ichiga olgan tarixiy ahamiyatga ega bo'lgan birinchi noyob xalqaro huquqiy hujjat Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi bo'lib, 2023-yilda uning qabul qilinganining 75 yilligi keng nishonlanadi.
Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining yubileyi 1993-yilda BMTning Inson huquqlari bo'yicha Oliy komissari boshqarmasining tashkil etilishiga asos solgan Inson huquqlari bo'yicha Butunjahon konferensiyasining 30 yilligiga to'g'ri keladi. Bu inson qadr-qimmatini yanada hurmat qilish yo'lidagi ikkita muhim bosqichdir.
Insoniyat uchun eng muhim va zarur bo'lgan hujjatning 75 yilligini nishonlash arafasida O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi qabul qilinganligining 75 yilligini keng nishonlash to'g'risida" Farmoni qabul qilindi. Farmonda inson huquqlarini mustahkamlash, inson huquqlari bo'yicha xalqaro hujjatlarda mustahkamlab qo'yilgan asosiy va umuminsoniy huquqlardan xabardorlikni oshirishga qaratilgan turli dastur va tadbirlar nazarda tutilgan.
Inson huquqlari Umumjahon deklaratsiyasining 75 yilligi va Inson huquqlari bo'yicha Butunjahon konferensiyasining 30 yilligi, Vena deklaratsiyasi va Harakat dasturining qabul qilinishi yoshlar huquqlarini hayotga tatbiq etish majburiyatini yana bir bor tasdiqlash va mustahkamlash lahzasi hisoblanadi.
Inson huquqlari Umumjahon deklaratsiyasining 75 yilligini nishonlashda va yoshlar o'z huquqlarini ro'yobga chiqarishda alohida qiyinchiliklarga duch kelishlarini va ko'pincha inson huquqlari bo'yicha ishlarda birinchi o'rinda turishini e'tirof etgan holda, BMTning Inson huquqlari bo'yicha Oliy komissari boshqarmasi inson huquqlari bo'yicha harakatlarni ishlab chiqish, amalga oshirish, kuzatish va "Inson huquqlari 75" tashabbusining amalga oshirilishi bilan shug'ullanuvchi Yoshlar maslahatlashuvi guruhini tuzdi. Ushbu tashabbus doirasida yoshlar vakillari, shuningdek, yoshlar va yoshlar masalalari bo'yicha faoliyat olib boruvchi tashkilot va muassasalar inson huquqlarining buguni va kelajagi haqida o'z fikrlarini bildirish imkoniyatiga ega bo'ladilar, yoshlar tomonidan bildirilgan fikrlar 2023-yil dekabr oyida Jenevada bo'lib o'tadigan yuqori darajadagi tadbirda taqdim etiladigan "Inson huquqlari 75" Yoshlar deklaratsiyasini ishlab chiqishda foydalaniladi.
Yoshlar O'zbekistonning asosiy e'tiborida
Yosh avlod har doim davlatning diqqat markazida bo'lib kelgan, chunki bu ijtimoiy guruhning faolligi va harakatchanligi mamlakatni yanada izchil rivojlantirish uchun manba hisoblanadi. O'zbekiston aholisining yarmidan ko'pini 30 yoshgacha bo'lgan yoshlar tashkil etuvchi davlat hisoblanadi. 2022-yil 1-yanvar holatiga ko'ra, 30 yoshgacha bo'lgan aholi soni 19,6 million kishini tashkil etadi, bu umumiy doimiy aholining 55,6 foizini tashkil qiladi. Shuning uchun ham zamonaviy O'zbekistonning ustuvor yo'nalishi - turli darajadagi qarorlar qabul qilish jarayonida yoshlarning ovozi yanada inobatga olinishini ta'minlashdan iborat.
Konstitutsiyaning yangi tahririda davlatlarning ta'lim, sog'liqni saqlash, uy-joy, bandlik, ishlash va dam olish huquqlarini himoya qilish, shaxsiy, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, ekologik huquqlarni ta'minlash hamda uning jamiyat va davlat hayotida faol ishtirokini rag'batlantirish majburiyatlarini belgilab beruvchi yangi normalar yoshlarga alohida e'tibor qaratilayotganining yorqin dalilidir. Jamiyat va davlat hayotida faol ishtirok etish shart-sharoitlariga kelsak, davlatning majburiyati yoshlarni har tomonlama - intellektual, ijodiy, jismoniy va axloqiy jihatdan rivojlantirish uchun zamin yaratishdan iborat.
Bugungi kunda yoshlarga oid davlat siyosati doirasida huquq va qonuniy manfaatlarini ro'yobga chiqarish kafolatlari himoyasini ta'minlash borasida qator keng ko'lamli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Yoshlarga oid davlat siyosatining asosini "Yoshlarga oid davlat siyosati to'g'risida"gi qonun tashkil etib, yoshlarni har tomonlama qo'llab-quvvatlash asoslarini belgilab beradi. Xususan, yoshlar kamoloti ta'lim, ijodiy va intellektual rivojlanish, bandlik va yoshlar ilgari surayotgan innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlashning asosiy elementlariga asoslanadi. Sog'lom turmush tarzini mustahkamlash, yoshlar ongida vatanparvarlik ruhida tarbiyalash borasida amalga oshirilayotgan ishlarni alohida ta'kidlab o'tish joiz. Bu komponentlar u yoki bu tarzda yoshlar bilan ishlashga jalb qilingan barcha ijtimoiy institutlarning yoshlar rivojlanishiga qo'shayotgan hissasining ajralmas qismi hisoblanadi.
Yoshlarni institutsional darajada qo'llab-quvvatlash Yoshlar ishlari agentligi tomonidan amalga oshirilmoqda, mahallalarda esa 2022-yildan yoshlar yetakchilari lavozimi joriy qilingan bo'lib, mahallalarda o'z faoliyatini ko'rsatmoqda. Agentlik tomonidan har bir yosh ushbu tashkilot tomonidan ko'rsatilayotgan ko'mak haqida ma'lumot olishi, shuningdek, ro'yxatdan o'tish va imtiyozli kredit olish, o'z biznesini ochish, malaka oshirish, huquqiy yoki psixologik maslahatlar olish uchun o'z arizasini topshirishi imkoni mavjud bo'lgan platforma ishlab chiqilgan. "Yoshlar daftarchasi" orqali 700 mingdan ortiq o'g'il-qizni qo'llab-quvvatlashga 650 milliard so'm ajratildi.
"O'zbekiston yoshlari - 2025" konsepsiyasi, yoshlar bilan ishlash samaradorligini baholashning yagona mezonlari, yoshlar siyosatini baholash milliy indeksi kabi yoshlar siyosatini chuqurlashtirish mexanizmlarini ishlab chiqish davom etmoqda.
Shu jihatdan, rejalashtirilgan strategiyalarni amalga oshirishda yoshlarning bu jarayondagi faol pozitsiyasi birdek muhim omil hisoblanadi. Huquqiy savodxonlikni oshirish, huquq va manfaatlarni qonun asosida himoya qilish, jahon hamjamiyatining hayot tamoyillarini tushunib, mahalliy va xalqaro muammolarga qarshi faol kurashish lozim. Bu yoshlar boshlagan tashabbuslar yuqori sifatli natijalar berishi va dunyoni yanada yaxshiroq joyga aylantirishi uchun ularning ishtiyoqi va ilhomlantirilishi kerak bo'lgan vazifalar hisoblanadi.
Birinchi marta O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tashabbusi bilan Sh.M. Mirziyoyev BMT Inson huquqlari kengashining 46-sessiyasida ilgari surilgan 2020-yil 12-13-avgust kunlari Yoshlar huquqlari bo'yicha Butunjahon konferensiyasi bo'lib o'tgan. Forum natijasi bo'yicha Samarqandda "Yoshlar-2020: global birdamlik, barqaror rivojlanish va inson huquqlari" deklaratsiyasi qabul qilindi. Ushbu hujjatda tinchlik va xavfsizlik, barqaror rivojlanish, inson huquqlarini ta'minlashda yoshlar muhim rol o'ynashi, qarorlar qabul qilishda yoshlarning faol, mazmunli va inklyuziv ishtiroki muhimligi ta'kidlangan.
Yoshlarga oid siyosat sohasidagi hamkorlikni mustahkamlash maqsadida Markaziy Osiyo davlat rahbarlari 2023-yil 15-sentabrda kuni Markaziy Osiyo davlatlarining ijtimoiy, madaniy, siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy hayotiga yoshlarni yanada kengroq jalb qilish uchun sharoit yaratishga qaratilgan "Yoshlarga oid siyosatning umumiy yo'nalishlari to'g'risidagi kelishuvni" imzoladilar.
Ushbu tashabbus doirasida O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev yoshlarning bilim va malakasini rivojlantirish bo'yicha davlatlarning sa'y-harakatlarimizni birlashtirish, ularni yetuk malakali kadrlar qilib tayyorlash va bandligini ta'minlash maqsadida Markaziy Osiyo yoshlari imkoniyatlarini kengaytirish va ularning salohiyatini ro'yobga chiqarish markazini tashkil etish hamda yoshlarning radikallashuviga qarshi kurashish sohasidagi hamkorlik
bo'yicha Mintaqaviy kompleks dastur ishlab chiqish qabul qilish orqali yosh avlodni ekstremistik g'oyalar ta'siridan himoya qilish choralarini ko'rishni taklif etdi. Xulosa:
Yurtimizda barcha etibor yoshlarga qaratilayotgani bejiz emas.Yoshlari har tomonlama bilimli aqilli bo'lgan yurtning kelajagi buyuk bo'ladi. Shidat bilan rivojlanayotgan zamonda yoshlar ham shunga munosib darajada bo'lishi zarurdir. Mamlakatimizda yangi O'zbekistonni barpo etishdek ulug' maqsadga erishish yo'lida asosiy tayanchimiz bo'lgan azmu shijoatli yoshlarga e'tibor va g'amxo'rlik ko'rsatish, ularga barcha sohalarda o'z iqtidori va salohiyatini to'liq namoyon etishi uchun zarur sharoit va imkoniyatlar yaratib berish davlat siyosatining ustuvor yo'nalishi hisoblanadi.
Ayniqsa, umumiy o'rta, professional va oliy ta'lim muassasalarini tamomlab, mustaqil hayotga qadam qo'yayotgan yigit-qizlarni munosib ish va daromad manbai bilan ta'minlash, ularga zamonaviy kasb-hunarlar, IT-texnologiyalarni o'rgatish, tadbirkorlikka keng jalb etish, yoshlarning bo'sh vaqtini mazmunli tashkil etishga qaratilgan keng qamrovli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
REFERENCES
1. Shavkat Mirziyoyev. Yangi O'zbekiston Starategiyasi. - Toshkent: "O'zbekiston'' nashriyoti, 2021. 464 bet
2. O'G'Li, J. S. S. (2021). ABU ALI IBN SINONING FALSAFIY QARASHLARIDA AXLOQ MASALASI VA UNING BUGUNGI KUNDAGI AHAMIYATI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(3), 11-14.
3. Jurayev, S. S. O. (2021). Abu Ali ibn Sinoning falsafiy qarashlarida baxt-saodat masalasi. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1), 395-401.
4. https://advice.uz/oz/document/2394
5. Lex.uz/docs/-5512119
6. Shavkat Mirziyoyev Yangi O'zbekiston Starategiyasi. - Toshkent: "O'zbekiston'' nashriyoti, 2021. 464 bet
