ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ФОРМАЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

ОКЫТУДЫ ¥ЙЫМДАСТЫРУ ФОРМАЛАР

Фарида Аманбай кызы Ергешова

Ташкент облысы Шыршык мемлекеттiк педагогика институтыныц "Бастауыш

бшм" багыты 2-курс студентi

Гылыми жетекшга: Цайрат Мамбеталиев

Окытуды ^йымдастыру формасы-окыту процесiнiц мiндеттерiн icKe асырудагы м^гаим мен окушылардыц ic-эрекетшщ сырткы кершюг Окыту эдicтepi тарихи категория, олар бшм беру мазм^ны мен максатынын, ауысуына байланысты eзгepeдi. Сондыктан да окыту формалары педагогикалык eнepдiц бшк шыцы болып кeлдi жэне ары карай да солай болып кала бермек.

Клтт сездер: бiлiм, окыту формалары, м^гашм

The form of organization of training is the appearance of the activities of teachers and students in the implementation of the objectives of the learning process. Teaching methods are a historical category, which change depending on the content and purpose of education. Therefore, forms of teaching have been and will continue to be the pinnacle of pedagogical art.

Keywords: education, forms of teaching, teacher

К1Р1СПЕ БОЛ1М

Окытуды жYзеге асыруда бшм мен окытуды ^йымдастыруда оны модернизациялау кезделедг Окытудыц TYpi-оку материалын мецгерудеп окушылардыц езара эрекетг Окыту тYрi: эдюпен, амалдарга, к¥ралдарга окушылардыц ю-эрекетше тэуелдi болады . Педагогтiк ю-эрекет бiр-бiрiмен, езара байланысты ыкпалдастык, эсер етушшк, белгiлi бiр тапсырманы орындау кезшдеп окушылармен м^гаимнщ карым-катынасы ( Чередов И.М.). Окытудыц тYрi окыту YPДiсiнiц к^рылымы-м^гаим кызметг белгiлi бiр оку материалын игеру барысындагы окушыныц оку ю-эрекетш баскару жэне оку тэсшдерш мецгерумен сабактас. Сабактыц сырткы кертс оку материалыныц iшкi белiктерiнiц басын бiрiктiрiп жэне дидактикалык категория ретшде оку YPДiсiн

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

^йымдастырудыц сырткы тшшш белгшейд^ м^ныц eзi окушылардыц бiлiм сапасыныц кeрсеткiшi мен eтетiн уакыты жэне орны, оныц жYзеге асырылу тэртiбi сек!вд жагдайлармен байланысты.

НЕГ1ЗГ1 БОЛ1М

Педагогика тарихында ^лы педагогтардыц т^жырымдары жэне окуды ^йымдастырудыц эртYрлi тэсiлдерi белгш. Оныц дамып, жетiлуi когамныц кажеттшп мен с^ранысыныц талап- мYДдесiне катысты. Окытуды ^йымдастырудыц тYрлерi негiзiнен былай жiктеледi:. Окушыныц саны мен К¥рамы,ж^мыс орны, оку ж^мысыныц ^зактыгы. Осыган карап окытудыц тYрi былайша белшедг

• жеке ( бiр гана окушымен ж^мыс iстейдi);

• жеке -ж^птьщ (окушы- окушы, м^гаимнщ окушымен карым-катынасы, казiрri жагдайда окушымен карым-катынасы жеке окушыныц эзiрлiк Yрдiсiндегi кызмет мен айкындалады );

• жеке-топтык топ мектепте ж^мыс iстейдi, б1ра; бiр мектепте окытылатын окушылардыц жасы эр шаманы к^райтын топ болады ((окытудыц б^л тYрi орта гасыр мектептерiнде колданылган).

• Эзара бiрлесiп окыту, (аталган окыту жYЙесi Англияда пайда болган,атауы-беланкастер жYЙесi);

• Саралап окыту, окытудыц б^л тYрi окушылардыц кабшетше карай eтiледi (мангейм жуйеш);

• Бригадалык окыту ,тапсырманы бригада алады: бiр сыныпта 5-6 окушы ^йымдасады, есеп берушi-бригадир окытудыц б^л тYрi ХХ гасырдыц 20-жылдарына тэн);

• Американдык «Винетка-жоспар», «Трампа-жоспар» жэне т.б.

• Окытудыц микротоптык жYЙесi (фронтальд^ ^жымдык ж^мыс жэне т.б.). Окыту тYрлерiнiц сыныптык-сабак жYЙесi ХYII гасырда туыскан тэуелсiз мемлекеттердiц Богемия, Украина, Белоруссия елдершщ мектептерiнде ец кеп тараган жэне Yш жYЗжылдык уакыт бойы элi дамып келе жатыр. Сынып дегенiмiз-жас ерекшелiгiне карай теракты, бiрге окитын окушылардыц к^рамы, б^л жYЙеде окушылар м^гаммшщ тапсырмасын сабак барысында жэне YЙге бершген тапсырманы орындайды. Окытудыц б^л жYЙесiнiц теориялык тагылымын ХYII гасырда-атакты чех педагогы Ян Амос Коменский жасаган. Баска окытудыц

TYpnepiMeH canbicTbipraHga, cbiHbinTbi-caSa; ^ynecrniH, KenTereH yrbiMgbi T^cTapbiH aTan eTyre Sonagbi; caSa; KYPbinbiMbiH raiMgi eTin K¥Py, Sapnbi; o;y TspSne YpgiciH TspTinTeygi ;aMTaMacbi3 eTy, ohm ;apanafibiM gspe^ege Sac;apy, o;y MsceneciH TanKbinaraHga, OKymbinapgbin 6ip-6ipiMeH KapbiM-KarbiHacKa TYcy MYMKmgirm nafiganaHy, Senrini Mmgeirepgi merny SapbicbiHga Y^biMgbi; i3geHic ^acay, yaKMT YHeMgey, caSa; Y^rrnge sp OKymbiHbiH, pyxaHH caHacbiH apTTbipyra KYnmbiHbicbiHbiH, SsceKere TYcyi, ^YfieniniKTi ^9He Ke3eHgiK perriniKTi ^Y3ere acbipbin, ohmih, ogaH spi gaMybiHa, SiniMci3giKTeH SiniMginiKKe ®£Tinin OTbipybiHa ^MTbiny. B^n OKbiTygbiH, TYpiHge ge KeMminiKTep Ke3gecegi: cbiHbinTbiK-caSa; ^yöeci YnripiMi opTama geH,refigeri OKymbira SarbiTtanraH, cefiTin, 6ip ^arbrnaH YnrepiMi Hamap geH,refigeri OKymbiHbiH, KaôineTÏ ^eTnefiTÏH KYpgeni TancbipManap Kence, eKiHmi ^arbiHaH eTe TananTM OKymbinap YmiH biHrafinaHraH o;y oSbeKTici SonMafigbi, sp OKymbiHbiH, ^eKe KaSineTi ecKepinMefigi, Hsra^ecmge, M^raniM ocm Ym TYpni geH,refire ^eKenereH ^^MMCTM YHMMgacTMpy aManbiH KapacTbipybi Ke3genegi ^SHe OKbiTygbiH, sgicTepi MeH KapK^iH MenmepiH gsn Me^enefi any meSepniri Sonybi Tanan eTinegi.

BspiH ecenTefi KenreHge, spHHe cbiHbinTbi;- caSa; ^yfieci T^paKTanbin, ^annafi 03mk ic-TS^ipnSenep ^HHaKTanagbi geyre gsneniMi3 Sap. ^acTapbi Sip maMagarbi CHHMn OKymbnapbH Sipre OKybiHbiH, Tarbi Sip ^arbiMgbi T^cbi- on OKymbinapgbiH, YHMMgac;aH aHbiKTbiKTbi ^SHe Y3inicci3 o;y ^MbicbiH, coHMMeH ;arap MiHgeTTi o;y MeH caSaKTaH tmc ^mictm ;aMTaMacbi3 eTegi.

CMHMnTMK — caSa; ^yfieci e3iHe KenTereH o;y YPgiciH ^HbiMgacTbipygbiH, Sip;aTap KemeHgepiH ;ocbin anagbi. OraH ^ararbiHgap: экcкypcнa, o;y meSepxaHacMHgarb caSaKTap, TS^ipnSenep, enSeK ^rne eHgipic TYpnepi, cbiHbinraH Tbc ^MMCTapgbiH, TYpnepi (nsH YfiipMenepi, CTygna, rbinbiMH KoraMbi, onHMnnaga, Safi;aynap, кон$epeнцнanap).

OKbiTygbiH, ocm TYpi ayKbiMbiHga ^MbicTbiH, ^MMgbiK, TonTbi;, ®eKe gapanan ^SHe capanan OKMTy HeMece KapanafibiM MasM^Hgarbi TYpnepi ^öbiMgacTbipbrnagbi. CbiHbinrarbi SapnMK OKymbinapra Sip TeKTec TancbipManap SepinreHge (®;a3Sama, 3epTxaHanbiK ^SHe TS^ipnSeminiK HeMece npaKTHKanbi; caSaKTap), OHga capanan OKbiTy ^mmcm ^YPrisinMefigi, an cbiHbinra TonTap spTYpni TancbipManap opbiHgaca, Sip MsceneHi memce, Sipre OTbipbin Sapnbirbi TaKbipbinTbi Menrepegi, MiHe con apKbinbi ^^mmctm spi ^biMgbi; ^poHTanbgbi, TonTbi; TYpnepi icKe acagbi.

^orapbiga ^iKTenreH OKbiTygbi YfiMMgacTbipygbiH, TYpnepiHe ^ararbiH

epeKmeniKTin Sipi - Ke3 KenreH OKymbiHbiH, o;y enSeriHe YfipeTegi: TMRgayra,

y^MMgti; ic-speKeTTe öepinreH cypa;TM TanKMnayFa, e3irnH, ^yMMctiH yfiMMgacTMpyFa, e3iHiH niKÎpÏH afiTyFa, 6ac;aHM TMHgayFa, onapgMH ^acaraH oh Ty^MptiMM MeH gsnengeMenepiMeH KemceTmiH, HeMece OFaH e3gepiHiH gsfieKTeMenepiH gsnengen ;apcM Ty^MiptiM KypyFa, öacKaHMH ofi tyhîhîh TonMKTMpyra, KOHcneKT ^a3yra, öaaHgaMa MsTiHgepiH ^HHaKTayra, ÔHÔnuorpa^Hfl KYpacTMpyra, 6iniM Ke3gepiMeH ^yMtic icTeyre, e3iHiH o;y ic-speKeTiH yfiMMgacTMpyFa, öepinreH yaKMTTa ^yMMctiH aaKTafi öinyre ^9He t.6. TonTM; ^yMticTa OKymtinap Kern öacbinMK KM3MeTKepniK, öaFMHÖaymbinbiK ic-speKerri yfiMMgacTMpy эneмeнттepiн MeHrepegi, ynKeHgep opTacMMeH, ®:annM e3iH ;opmaraH opTaMeH ;apMM-;aTMHac Ts^ipuöecm KanbmTacTMpagM-TaÔHFH icKepniKKe, eHgipicTiK ^9He sneyMerriK KapMM-KaTMHac;a, eMipre öefiiMgenegi. OKtnygM yfiMMgacTMpygMH Typmge OKymMnapgMH Tspöueci ynKeH pen aTKapagti, MyHgafi ic-speKeTTe TynFaHMH e3iH-e3i 6ac;apy ^aFM ôacMMgbinMKKa ne ôonagti.

CbiHbmTbiK -caöa; ^YfieciH OKMTygbi yfiMMgacTMpygMH eH ;afiHap Ke3i ôontm TaÖMnagM. OKMTygtiH 6yn Typi ®;ac Menmepi ôipKenKi TonTaH KyptinFaH ®;sHe OK^iTygMH öipgefi öaFgapnaMacti KyptinFaH ^sHe TypaKTM KypaMM 6ap, caöa; YHeMi o;y KecTeciMeH eTineTiH ®;sHe OKMTygMH öipgefi öaFgapnaMacti KyptinFaH ^aFgafiga ic-TS^ipHÖege KongaHMnagM. CoHgMKTaH on OKy-Tspöne ypgiciHiH ôapnti; KOMnoHeHTTepiH KaMTHgti: Ma;caT, Ma3MyH Kypan, sgicTep, yfiMMgacTMpy MeH 6ac;apy ;M3MeTi, ohmh gugaKTHKanM; эneмeнттepi. Ca6a;TMH mhm3m MeH öepiny MSHi caöa; ypgiciHge SipTyracTMK gHHaMHKanMK ^Yfiere caagM, cefiTin, y^tiMgMKTaH- ®£Ke, afhh MyFaniMHiH o;ymMFa, Hsra^ecmge, OKymMHMH öiniM MeHrepyi ohmh HKeMi MeH KaöineTme csfiKecTeHin, e3iHgiK ic-speKeTiHge Ts^ipuöege cyptinTantm, 6ip ^aFMHaH ;apMM-;aTMHac MsgeHHeTi gaMMca; eKiHmi ^aFMHaH, OKyffltinapgMH Kaôinerriniri mMHganagti. Hsra^ecmge, caöa; Typnepi canacMHga OKMTy ypgiciH anFa ^Mn^MTagti, an eKiHmi ^aFMHaH OKMTygM yfiMMgacTMpy Typi peTiHge pen aT;apagM, MyFaniMHiH ca6a;TM yfiMMgacTMpygMH Heri3ri TanarcrapMH afiKMHgaËgM, MyHMH öspi gepniK OKMTygtiH 3aHgapM MeH пpнцннцнптepiн TyfiMHgafigM. Caöa; - negarorriK mMFapMamtnMKTa KypMnagM ®;sHe coHgMKTaH ga on öipTyTacTMK ^öeMeH OKmaynaHyFa THic. Kimi öeniKTepgiH e3apa imTefi öafinaHMcM öipirin, o;ymtnap MeH MyFaniMHiH ic-speKeTi gaMyMHMH 6ip TeKTec norHKaFa öefiiMgenyme öaFMT ®:acafigM.

Ca6a;TMH TanaÖMH opMHgay MeH ohm TyciHyre öafinaHMcTM, MyHMH e3i sneyMeTTiK cypaHMMFa ;aTMcTM aHMKTantn, o;ymtnapgMH ^eKe öacMHMH

Ka^eTciHyiHe opafi KYPbmagbi, okmty MaKcara, Mmgeirepi, 3aHgapbi MeH npннцнnтepi SacmbinbiKKa anbiHbin, ^orapbigaFbi ic-speKerriH Ma3M^HMH afiKbiHgafigbi. ^annbi TananTapgbiH imiHge, SYriHri caSaKKa csfiKec KeneTiH, Sonbin Kapayra onaTMH ^ÏKTeMe TeMeHgerigefi: (H.n.nognacbifi)

• rbinbiM ^eTicTiKTepiHin ^ana TYpiH O3bi; ic Ts^ipnSem, OKy-TspSne YpgiciHiH Heri3ri 3aRgapbiHa KYPbinraH caSa;Tbi;

• caSa;TM eTy YpgiciHge, Sapnbi; gugaKTHKanbi; npннцнnтep MeH epe^enep;

• OKymbinapgbiH caHacbiH KanbinTacTbipyra scep eTepniK, nsHapanbi; SafinaHbicTbi;

• Sypmhfm SiniMHin SafinaHbicTbipyra, ohm Menrepyge HKeM-KaSineTiH ^sHe OKymbinapgbiH SiniM canacbiH aprrbipy SapbicbiHgarbi TipeKTiK ^FbiMgapra cinTeMe ®;acay;

• T^nraHM ^aH-^a;TM gaMbrrygbiH, SenceHgi ®:sHe TYpiHiH Ka^erriniri;

• negaror OKy-K¥PangapbiH yrbiMgbi ;ongaHybi;

• anraH SiniMHin, eHgipicTiK ;M3MeTneH, OKymbiHbiH, ^eKe ic-Ts^ipnSeciMeH SafinaHbicTbi ^ysere acbipybi;

• SiniMHin, HKeMHin, KaSineTiH Ts^ipnSege KanbinTacTbipy, ohm ofinay - aManbi MeH ic-speKeTKe TniMgi ;ongaHybi;

• caSaKTbi gnarHocTHKanay, ^ocnapnay, ^oSanay ^sHe Son^ay anybi.

OpSip caSa; T^rac negarorTbiH npоцecтiц ^yH^nacbiH ^Y3ere acbipyra SarMTTanraH: OKbiTy, gaMMTy, TspSneney. Cohmh HsTH^ecmge caSa; Ken^ocnapnbi, K^pbinbiMbi sp TYpni Sonbin Kenyi MYMKiH. CaSa; KYpbinbiMbiHbiH epeKme Ken TaparaH TYpi Sonbin Kenyi MYMKiH. CaSa; K^pbrnbiMbiHbiH, epeKme Ken TaparaH TYpi Sapnbi; gngaKTHKanMK MiHgeTTepgi memyre: SiniMgi eHri3y, ^ana Marepnangbi 3epgeney, eTKeH Marepnangbi SeKiTy, SaK^inay, OKymbinapgbiH SiniMiH Saranay, Yfire TancbpMa SepyMeH SafinaHbicTbi.

Kepin OTMpraHMMM3gafi, caSa;TbiH KYpbinbiMbi Ke3gefico; SonMafigbi, on OKbiTy YpgiciHin 3aRgMnMKTapMH ^ysere acbipagbi, ^ana caSa;Tbi MenrepTy nornKacbiH imKi ncuxonornanbi; KYSbinbic peTiHge, OKymbiHbiH, e3iHgiK ofinay ic-speKeTiHiH 3aRMH,^;eKe TaHbiM KaSineTi canacbiHga anbin, M^raniM Kbi3MeTiHiH TYpiH ®:sHe OKymMHM negarorTiK YPgicTiH cySbeKTici peTiHge anagbi. CaSa; эneмeнттepi, imiHapa SeniKTepgiH e3apa Sipr^TacTbiFbiHga aranraH 3angap ^Y3ere acagb, e3eKTiniri aHbiKTanbin, OKymbinapgbiH ®:aHa ^FbiMgbiK TYciHiKTep Kanbinracagbi, cefiTin, ic-speKeT TscingepiH Menrepin ohm Ts^ipnSege KongaHyra Tecenegi.

negarorHKanMK ^YÖege öynap OKMTygtiH Ke3eHgepi chaktmi, Heri3rici, e3repTyre öonMafiTMH, sp ca6a;Ta gugaKTHKantiK öipniKTeri MiHgeTTepgi ^HHaKTan, ca6a;TMH gugaKTHKanMK KypMinMiMMiHMiH KOMnoHeHTi canactrnga Kenegi. MiHe, ocm KOMnoHeHTTep caöaKKa Kadern maprrap MeH öaFgapnaMantiK MarepuangapgMi MeHrepyre ^eTKiniKTi öiniKTiniK neH HKeM, Kaôinerrepgi ®:sHe OKymtinapgtiH ofinay speKeTiHiH öenceHginiriH e3giriHeH KantinTacTMipy, onapgtiH eMipre öefiiMgenyre ^sHe HHTenneKTyangMK KaöineTiH gaMMTy — OKymMinapgti eMipre öefiiMgenyre ^sHe eHÖeK eTyre ^arrtiKTMipyFa THicTi KagaM.

CaöaKTa OKymtinapgtiH OKy KM3MeTiH yfitiMgacTMipy. CaöaKTa OKymMHMH OKy K^i3MeTiH yfiMMgacTMpy 6yn OKymM MeH MyFaniMHiH ctiprrafi yfineciMgi KM3MeTi, ohmh e3i öenrini 6ip neH TspTin TanaÖMHaH KyptinagMi. MbwaHdaü ôasmmmapsa ôoMHedî: ^poHTantgM — MyFaniMHiH öapntiK OKymtinapgtiH ^eKe ^sHe e3iHgiK ^mmIcmIh öacKapyti.

^yMMc sp OKymMHMH TonTMK ®:sHe ^ynTMiK KM3MeTi. MyFaniMHiH OKy K^i3MeTiH ^poHTantgi yfiMiMgacTMipyti öapntiK OKymtinapgtiH ic-speKeTiHiH öipniKTe öonyMH öacKapy, afhh öapntiK OKymtinap öipgefi TanctipMaHMi opMHgafigM, ^yMMic öspme opTaK, öapntiK cMHMn TanKMinafigti, HsTH^eHi canticTMipagti, ^HHaKTafigti. Eyn Tscin OKymtnap MeH ycTa3 apacMHgaFM ceHiMgi HMiFafiTMin, y^MMgtiK ce3iMgi Tspöuenefigi, niKipnepgi TanKMnayti mupafigti, öacKaHMH ofiMH, e3iHiH ofi-TYfiiHgepiMeH canticTMipagti, KaTenepiH TaöyFa ^arTMiFagti. MyFaniMre KOfiMinarMiH öacTM Tanan OKymtinapgtiH imiHeH eH TuiMgi ofi-Ty^MipMiMgMi gsn Taöa öinyi, ohm angMH ana ôon^ayti, OKy cнтyaцнacмн TyFM3yM, caöaKTMH MiHgeTTepiHe ®:ayan i3geyi; öapntiK afiTKMicti KenreH MHTanM OKymMHM MiKMinacneH TaHgayM, ohm MsgeHH TypFMga KongayM, MyHMMeH öipre Kadern csTTepge Ty3eTynep eHri3yi, sp OKymMHMH MyMKiHgiriHe ®on amy.

OpoHTantgM OKMrygti yfiMMgacTMpy npoöneMantiK, aKpaparrMiK ®:sHe TyciHgipMeni HnnrocrparaBTi Ma3MyHga ^sHe penpogyKTHBTi ^sHe mMFapMamtnMK TanctpManapMeH Kenyi MyMKiH. MyHga mMiFapMamtintiK Heri3re KyptinFaH TanctipMa öipHeme maFMH TanctipManapFa öenmegi, ^mmictmih 6yn Typi öapntiK OKymtnapgMH öenceHginiKneH ic-speKeTTe öonytiHa ^aFgafi TyFM3agM. EipaK, caöaKTMH 6yn TypiHge KenTereH KeMminiKTep 6ap, ^yMMic SaptictiHga OKymtinap sp Typni geHrefige e3 MYMKiHgiriHe Kapafi öiniMrn apTTMpa anMafigM, öspimH öiniMi 6ip Menmepge OKmaynaHÖafigti, scipece, Hamap ynrepeTiH OKymMFa MyFaniMHiH KeMeri YHeMi Ka^eT öonca, an KaöineTi eTe ^OFapti OKymtiga yaKMT apTMK KanagM.

Con ceSenTi caSa;TMH TniMginiriH apTTbipy YmiH caSa;TaH Sac;a TYpnepi ge nafiganaHy KepeK.

^eKe ^mmctm YÖMMgacTbipy caSarMHga sp OKymbiHbiH e3iHgiK ic-speKeTi ecKepinin, oraH apHaynM s3ipniKTep ^acanrnn, o;y MYMKiHgiKTepi angMH ana ecenKe anbiHagbi: sgeSnerrepMeH, aHMKTaManapMeH, энцнкnоnegнaмeн ^mmc MiHgeTiH memy, mbirapMa s3ipney, pe^epar ^a3y.

^eKe ^mmctm ^fiMMgacTbipy SapbicbiHga eKi TYpni TancbipMa opbiHganagbi: ^eKe ®;sHe ^eKeneHgipy. BipiHmiciHiH epeKmeniri on: o;ymM angbiMeH Sapnbi; cMHMn;a SepinreH TancbipMaHM opbiHgafigbi, Sac;a OKymMMeH KapMM-KaTMHacKa TYcnefigi, Sipa; ^mmc KapKMHMH SspiHe Sipgefi. EKiHmiciHiH epeKmeniri, on o;ymM apHaynb TancbipMaHbi opMHgayga e3iHiH TaHMMgbi; o;y ic-speKeTiH Menmepnefigi, aTan afiTca;, sp o;ymM e3iHiH o;y KM3MeTiHiH pe^HMrne opafi ^mmc KapKMHMH Senrinefigi. ^eKe ^mmctm caSa;TMH Sapnbi; Ke3eHgepiHge ^Ypri3y TniMgi ®;sHe ohm SeKiTin OTMpy Ke3genegi, m^hmh e3i OKymMHMH S^pMH MenrepreH SiniMgepiH, KaSineTiH, gargbicbiH ^eTingipin OTbipybiHa MKpanbi 3op, con ceKingi SaKMnay YmiH 3epTTey sgiciH Menrepyre ®on amagM. CaSaKTMH S^n TYpi OKymbinapgbiH e3iHgiK ic-speKeTiH TspSnenefigi, ^HHaKbinMKKa, YMKbipnbiKKa, e3iHiH MaKcarMH afiKMHgayra TaSa Sinyre SarbirrafigM, Sipa; S^n caSa;Ta OKymbinapgbiH KapMM-KarMHacM meKTeyni, ohm ^MMgbi; ^mmctmh TYpiMeH TonbiKTbipyra, TonTMK ^mmc YHMMgacTMpyra SonagM.

TonTMK ^MbicTbi OKymbnapgMH o;y enSeriH YÖMMgacTbipy Heri3iHge K¥pyra MMHanap ^aragbi:

• o;y MiHgeTiH aHMKTay YmiH cMHan eKi Ton;a SeniHegi;

• sp Ton TancbipMa opbiHgafigbi (He Sipgefi, He capanan, gapanan SepinreH), on Ton imiHeH SeniHin mMKKaH TonSacMMeH HeMece M^raniMHiH Sac;apyMMeH

• TonTMH eHri3reH ^aHanMFMHa opafi TancbipManap ipiKTenegi;

• TonTMH K¥PaMM caSa;TMH MasM^HMHa ;apafi e3repegi; eH ^orapbi genrefigeri OKymMHMH MYMKiHgiriH ecKepy KapacTbipbinagbi;

• TonTMH ®:sHe KYpaMHMH sp TYpni genrefiniKKe opafi OKymMnapgMH KayMMgacTMK K¥PaMM c^pMnTanagM ^sHe m^hmh e3H OKymMnapra SafinaHbicTM.

CaSaKTMH TonTMK ^mmc TYpiHge o;ymM caHM KeSefiegi ®;sHe ^eKe ^mmc SapMcMHga o;ymMra He Ton SacmbicbiHMH, He M^raniMHiH KeMeri ;a^eT SonMn

eTegi;

OTMpagM (^poHTantgti ^sHe ^eKe ^yMMic Ke3iHge MyFaniMHiH OKymMFa KeMeK öepyi KHMHgafi Tycegi, coHgMKTaH onap ^eKe ^yMMicKa KemKeHre gefiiH Ke3eK KyTyre Ms^öyp).

TonTMK ^yMMc npaKTHKanMK ^yMMicrapgMi, 3epTxaHanMK ®:sHe ^apaTMinticTaHy FMnMMH TaKMptnTapgaFM npaKTHKanMK ^yMMicTapgti, coHgafi-aK meT Tingepgi MeHrepyge,ayM3 eKi cefineyge Tingi gaMMTy öaFMTMHga ®;sHe eHÖeK caöaKTapMH eTKi3reHge eTe THiMgi. ^yMMicTMiH 6yn Typmge y^MMgtiK TanKMnay KongaHMna OTMptn, e3apa KeHec öepin, enmeMgiK napaMeTpnepi Kypgenemn, e3giK ^yMMic THiMginiri ^aFMHaH öyptiHFMiFa KapaFaHga ®;aKcapa Tycegi.

Opöip KapacTMiptinFaH OKMTy KM3MeTiH yfiMMgacTMpy Typnepi OKymtinapgtiH caöaK öaptcMHgaFM e3iHe tsh OKy-TspÖHeniK MiHgeTTepgi ^eringipe Tycegi. Onap e3apa, 6ipiH-6ipi TontiKTMiptin, gyptic KyptinFaH caöaKTMH ^bkcmi Hsra«:eciH KepceTegi.

MYzmmrnHt caôaKtfa daübmdbuu. MyFaniMHiH caöaKKa gafiMHgMFM e3apa öafinaHMicTMi eKi Ke3eHHeH Typagti: caôaKTapgti TaKtiptin öofitiHma ^ocnapnay ®;sHe ocm ^ocnapnaygti spöip caöaKKa csfiKec HaKTMinaHgtipy, spöip ^eKe caöaKTMH ^ocnapMH TepeH ofinacTMpy MeH KypacTMpy.

TaK^iptnTMK ^ocnapnay OKy öaFgapnaMacMHMH öenrini 6ip TaKMptiÔMi HeMece TapayM öofiMHma eTineTiH caöaKTap MeH caöaKTaH tmc OKy ^yfieciHgeri OKMTy-TspÖHeniK ypgici öiniM 6epy, gaMMTy ^sHe TspÖHe 6epy KM3MeTTepiH icKe actpyMHMH KonafinM ^ongaptiH aHMKTay ymm Ka»£T. Eyn ^yfiere, Heri3ri gHgaKTHKanMK MaKcaTMHa öafinaHMicTMi, caöaKTMiH sp anyaH TypnaTM ®;sHe TypnepiMeH Koca OKymtinapgtiH cMHMnTaH tmc ®;sHe OKygaH tmc ^yMMicTaptiHMiH 6acKa Typnepi ge Kipegi. TaKMptimMK ^ocnapnaygtiH ofigaFMgafi icKe actiptmyti, Keömece MyFaniMHiH OKymtinap HeHi öinynepi KepeK, t.6. gereH ch^ktm Mscenenepgi KaHmanMKTM TepeH ofinacTMpFaHMHa öafinaHMicTMi öontm Kenegi. CoHgMKTaH MyFaniM TaK^iptnTMK ^ocanpnaygti nsHHiH OKy öaFgapnaMactiMeH, öiniM öepy cTaHgapTTMMeH MyKHaT TaHMcygaH, nsHgi OKMry Ke3iHgeri ^sHe öepinreH TaKMptin öofiMHma gHgaKTHKanMK MiHgeTTepgi memygeri Heri3ri TspÖHeniK MaKcaTTapgM ^sHe OKymtnapgM gaMMTy MaKcarraptiH aHMKTaygaH öacTayti Ka^eT.

Eip cadaqmbi wocnapxay —MyFaniMHiH THaHaKTMi 6ip caöaKKa gafiMHgMFM, aFHH caöaKTM ^ocnapnay, TaKMptimMK ^ocnapnaygti spöip ^eKe caöaKKa csfiKec HaKTMnaHgtpy, caöaKTMH Heri3ri Ma3MyHM MeH öaFMTM aHMKTanFaHHaH KefiiH caöaKTMH ^ocnapM MeH KMcKama Ma3MyHMH TepeH ofinacTMpy MeH KypacTMpy.

Сабак жоспары мутаимнщ жумыс тэжiрибесше, бшмдарлыгына, педагогикалык шеберлiгiнiц децгейiне карамастан, эрбiр муFалiм Yшiн кажет. Сабактын жоспары, такырыптык жоспар, баFдарлама мазмуны негiзiнде, муFалiмнщ окушыларды жэне олардьщ дайындык денгейiн бiлуiнiн негiзiнде курастырылады. Сабакты жоспарлауда жэне оны етюзу технологияларын дайындауда екi езара байланысты бeлiктер бар: сабак максатын, онын эрбiр кадамын терен ойластыру; арнайы дэптерге сабак жоспарын белгiлi бiр турде жазып алу.

Сабактын максаты баFдарлама материалынын мазмуны негiзiнде, мектептщ материалдык базасынын жэне окушылардын белгш бiр оку жаFдайына сэйкес уйымдастыруFа болатын оку материалымен жумысынын мазмуны непзщде аныкталады. Сабакка дайындалудын бул бeлiмiнде муFалiм болашак сабактын ету барысын болжайды, оны ой-санасынан етюзш, eзiнiн окушылармен бiрлесiп жасайтын ю-эрекеттершщ eзiндiк бiр сценарийiн дайындайды.Эзiнiн жэне окушылардын сабакты эрекеттерiнiн негiзгi мазмуны мен баFыттылыFын аныктаFаннан кейiн барып муFалiм окушылар менгеруге тиiстi кажет жэне жеткшкл материалды тандайды, сабакта талданатын жана тYсiнiктердi енгiзудiн жYЙелiлiгiн аныктайды. МуFалiм окушылардын белсендiлiгiн арттыратын кызыкты материалды тандайды, оFан окушылардын назарын жалпылама сурактар, есептер аркылы аударатын, сабактын курылысын алдаFы жумыстын кeлемiне карай алдын ала аныктайды.

Сонымен мугалмнщ сабацца дайындыгы дегенм1з- тек оку материалынын тиянакты талдауы, оны окып бiлу кезендерiне сэйкес курастыруы Fана емес, сонымен катар окушылардын осы материалмен жумысы кезшде пайда болуы мYмкiн сурактары, ауаптары, пайымдаулары — оны кабылдауы, тYсiнуi, т.б.Сабактын осындай алдын ала талдасмасы неFурлым тиянакты жасалса, сабак eткiзу барысында кездейсок жаFдайларFа тап болу мYмкiндiгi бiртутас педагогикалык процесте солFурлым аз болады.

Осындай мукият талдаудан кейiн жэне сабактын курылысын тиянакты ойластырFаннан кейiн муFалiм сабактын жоспарын жасайды. Сабактын конспектiсi, эсiресе жас муFалiмдер Yшiн, толык жэне жан-жакты жасалады. Мундай конспект муFалiмге тек бiр сыныптаFы Fана емес, сонымен бiрге барлык косаркы сыныптардаFы жумысы кезшде де кажет болады.

Алайда, сабактын ойдаFыдай eтуi тек муFалiмнщ мукият дайындыFына Fана емес, сонымен катар онын окушыларды алдагы сабактаFы жумыска эзiрлеуiне

^sHe OKymbinapgbiH e3gepiHiH caSaKKa gereH ncuxonornanbi; gafiMHgMFMHa SafinaHMcTM. On YmiH OKymMnapgM Kenep caSa;TarM ^mmc ^ocnapbiMeH TaHMcTMpMn, onapgM o;ynMKTMH HeMece sgeSn mMrapMaHMH ^eKenereH TapaynapM MeH TaKbipbinTapbiMeH angMH ana TaHMcTMpyra SarMTTan, ^ana MarepnangM Menrepyre cenTiriH Tnri3eTiH SaKMnay MeH KYpgeni eMec cMHaKTap eTKi3y ;a^eT.

CaSaKTMH ^ocnapbiHga caSaKTMH TaKbipbiSbi, caSa; eTKi3ineTiH cMHMn SenMeci ^sHe gngaKTHKanMK MiHgeTTepi HaKTMnaHraH caSaKTMH MaKcarM, caSa;Ta eTineTiH MaTepnangMH KMc;ama Ma3M^HM, ohmh MiHgeTTepi KepiHic TaSagM. CoHgafi-a;, caSaKKa KaTMcaTMH OKymMnapgMH e3apa KarbiHacbiH ^fiMMgacTMpy, OKymMnapgMH OKy-TaHMMgMK KM3MeTiH gaMMTarMH TancMpManap, SiniM Sepy sgicTepi MeH gngaKTHKanMK sgic-Tscingepi aHMKTanagM. TancMpManap apKMnM anra KofiMnraH MiHgeTTepre ;apafi, an on Mrngerrepgi opMHgay SapMcMHga S^raH gefiiHri anraH SiniMgepi TonbiKTbipbinagM, ^ana FMnMMH TYciHiKTep ®;sHe SiniM ^onbiHgarbi Ke3geceTiH sp TYpni ^argafinapga KongaHMna anaTMH speKeTTepgiH Tscingepi KanMnTacagM, OKymMnapgMH o;y speKeTiH SaKMnay MeH TY3eTy ^Ysere acagM, onap SiniMci3giKTeH SiniMre, enci3giKTeH SiniKTiniKKe ;apafi ;agaM ^acafigbi.

CaSaKTMH canacM MeH HsTH^eni eTyi, KeSiHece, M^raniMHiH e3iHiH ®:sHe Sac;anapgMH ^eTicTiKTepi MeH KarenepiH g^pbic Tangafi anyMHa SafinaHMcTM. 03 ^^MMcMHa TangaygM caSa; eTKi3e canMcMMeH ®;sHe Keneci caSaKTMH angMHga, afhh caSaKTMH KOHcneKTiciHiH Heri3i gafiMH SonraH Ke3ge ^Ypri3yi TniMgi. B^Hgafi ^argafiga M^raniM eTKeH caSaKTMH Hsra^enepme cYfieHe OTMpMn, Keneci caSaKKa gafibiHgbiFM Ke3iHge ocmhmh SapnMFM ecKepinyiH ofinacTMpagM. 03iH-e3i Saranay eTKeH caSaKTMH TangayMHa Heri3genegi, afhh M^raniM ^acaraH ^ocnapbiH TarM KafiTapa Tangan, csTci3giKTepiHiH ceSeSiH TaSyra TMpMcMn, gugaKTHKanbi; T^prbigaH ^TMMgM T^cTapMH ;afiTanayra Tbipbicagbi.

KpPblTbffl^bl

OcMnafima, ;a3ipri yaKMrra ga caSa; OKymMnapgMH MeKTenTe SiniM anyMH YHMMgacTMpy TYpiHiH eH Heri3rici SonMn ;ana Sepegi. CaSaKTMH HsTH^eniniri M^raniMHiH gafiMHgMK genrefiiHe, OKymMnapgMH OKy-TaHMMgMK speKeTiH ^HbiMgacTbipa anyMHa ^sHe on o;y speKeTiHiH Hsra^ecm Son^afi anyMHa SafinaHMcTM.

ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1 (REFERENCES)

1. 1.Эбдiкэрiмова Т. Бастауыш сыныпта мэтш аркылы тiл дамытудын, гылыми негiздерi мен окыту эдютемеш. Алматы, 2002.

2. 2.Рахметова С., Эбдiкэрiмова Т., Р.Базарбекова. Ана тiлi. 4-сыныпка арналган окулык. Алматы. «Атамура». 2011.

3. З.Бозжанова К. Бастауыш мектепте окушылардын, оку дагдасын калыптастыру. Алматы. 1989.

4. 4.Львов М.Р., Рамзаева Т.Т., Светловская Н.Н. Методика обучения русскому языку в начальных классах. Москва, 1987.

5. Чередов И.М. Формы учебной работы в средней школе. М., 1988

6. Яковлев Н.М., Сохор А.М. Методика и техника урока в школе. М., 1985.