CC BY
9ОКЫТУДЫЦ ТЕОРИЯЛЬЩ ЖЭНЕ ЭД1СТЕМЕЛ1К НЕГ1З1
Абдуэлiм Алимкулов
Ташкент облысы Шыршык мемлекеттiк педагогика институтыныц студентi
Гылыми жетекшга: Нуркелд1 Жарасбаев
АННОТАЦИЯ
М^гаим жэне окушы ортасындагы байланыс, бшм беру методикасы Кiлттi сездер: Дидактика, працесс, репродуктивтш, догматика, схоластика.
THEORETICAL AND METHODOLOGICAL BASIS OF TEACHING
ABSTRACT
Communication between teacher and student, methods of education. Keywords: Didactics, process, reproduction, dogmatics, scholasticism
"Дидактика" - б^л ежелп грек тшнен алынган сез, ягни didasko - окыту, тYсiндiру, оку деген ^тымдарды бiлдiредi. Дидактика бiлiм беру мен окытудыц теориялык жэне эдютемелш непздерш зерттейтiн педагогика гылымыныц бiр саласы болып есептеледi. Окыту дегенiмiз - уйрету, дагдыландыру, эрекеттендiру алга карай жетелеу дегеш. Кебiнесе окыту деп м^гаим мен окушыныц бiрлесiп, максатка жетуге багытталган iс-эрекетiн айтуга болады. Окыту барысында жеке т^лга бшм алып, дамып, белгiлi максатка жете алады.
НЕГ1ЗГ1 БОЛ1М
Окыту, Yйрету жэне уйрену осы принциптермен м^гаим жэне окушы ортасында жумыс алып барылады.
Yйрену - кандай да болсын iс-эрекет алацында белгi бiр бiлiмге кол жеткiзудiц, мэселенi шешудщ, мiндеттi тYPде тиiмдi орындаудыц технологиясын мецгеру процесi, болып табылады.
Yйрену-адамныц белгiлi бiр бiлiм жYЙелерiн, эдютерш кимыл-козгалыстарын, амалдардын мецгере алуы деп айтуга болады. Адамныц непзп YЙренетiн нэрсесiнiц бiрi эрине б^л — бiлiм. Yйрету - элеуметтану непзшен мектепте окытумен, эсiресе енеркэсшт елдердiц когамын жаппай окыту жYЙесiмен, соныц iшiнде жогары, арнаулы орта бшм берумен байланыстырылады. Окыту процес б^л - екi жакты процесс болгандыктан, м^гаим жэне окушыныц бiрлескен iс-эрекетiн, м^гаим тарапынан окушы ю-
К1Р1СПЕ
эрекетше басшылык етуд^ жэнеде жоспарлауды, уйымдастыруды, баскаруды талап ететiн принцп болып келедi. Эрине муFалiм ез окырмандарын белгiлi бiр салага кызыктыра бiлуi кажет. Окыту барысында жаца принцип, сенiмдi методикалардан пайдалана отырып, бiлiмге куштар жастардыц сана-сезiмiмен, ой-ерiсiне дурыс багыт бере алуы кажет деп бiлемiн. Осы процестеокушыларгылымибшмдералып, iс-эрекетжасауFаYЙренiп, жаксы мен жамантуралыезкезкарастарынкалыптастырабiледi.
Ал ендеше "Неш окыту керек?", "Калай окыту керек?" деген сурактарды бiлiмдi педагогтер ездерiне берiп дурыс жол тацдауы керек.
"МуFалiм-сабакты жаратушы, оныц жYрегi" ал муFалiмдерден талап етшетшг
Сабак Yстiнде окушылармен жаксы карым-катынаста болу, мацызды мiндет -баланыц окуFа деген ыкыласын ояту, оны езiнiц табысына, iсiнiц алFа басканына, дамыFанына куанту, баFыт беру.
Балалар мен ынтымак, оларды киын максатка жетуге жiгерлендiру. Ынтымактастык педагогикасыныц жэне бiр принципi - окушыларды коркытпау, еркiн устау, ез кYшiне сендiру.
Дидактиканыц пайда болуы дамуында окыту теориясыныц негiзiн калаушылар: Я.А.Коменский, Ж.Ж. Руссо, И.Т.Песталоций, К. Д.Ушинский, В.Сухомлинский, А.С.Макаренко, таFы баскалар Yлес коскан.
Ыбырай Алтынсарин (1841-1889ж.) орыс тшн казактарFа YЙрету курсыныц, оку жоспарларыныц авторы.
Ол орыс тiлi мен казак тшнщ айырмашылыктарын аныктап, окыту процесшде кернекiлiк, эцгiмелеу, кiтаппен жумыс iстеу эдiстерiн кец колданды. Ы.Алтынсарин орыс тiлiн YЙрету Yшiн дайындык сыныптарын ашты, жэне ауызша сейлеу тэсшн колданып, орыс эдебиетi, грамматикасын окытканда да казак тiлiнде аз сейлескен, таFы да сездiк жумыстарын жYргiзiлген. Ол 1879 жылы оку куралы "КырFыз хрестоматиясы" жазып шыкты. Сонымен катар туцFыш казак мектебше негiз салды. Ыбырай Алтынсарин казак балаларыныц бiлiм алуын катты калаFан, жэне бiлiм алуFа шакырып, мынадай елец жолдарын жазып кеткен: Бiр АллаFа сиынып, Кел, балалар, окылык , Окы^анды кецiлге, Ыкыласпен токылык. Iстiц болар кайыры Бастасацыз аллалап. ОкымаFан жYредi КарацFыны кармалап.
Ken, öananap, OKtinbiK, OKMFaHgbi KeRinre BlKMinacneH TOKtinbiK. OKMicaRbi3 , öananap, fflaMHaH mbipaK ®:aFbinap, TinereHiR angbiRHaH l3geMefi-aK Taöbinap.
ArapTymt negaror peTiHge Möbipafi AnrbiHcapuH Ka3aK TapuxMHga epeKme ernnec i3 KangbipFaH.
Ka3ipri TaRga öiniMgi MyFaniMgep eTe Ken Taöbinagbi. EiniM canacbiga opacaH 3op gaMbin ^aTtp. Ka3ipri TaRga ^acTapra öiniM öepyge 3aMaHanMK TexHonoruapagaH nafiganaHy K&»eT. CaöaK öapbicbiHga Ka^eiri MarepuangapgaH nafiganaHa OTbiptm, nafiganbi TacnanapgM Kepy apKMinbi TepeRipeK YfipeTyre öonagbi. Opöip TonTaFM icKepniKTep OKymbiHbiR TeopuanbiK, imKÏ, cbipTKM, penpogyKTHBTiK, eHiMgi ic- speKeTÏHge KepiHegi. OKy MarepuanbiH MeRrepTygiR spöip Ke3eRiHge MyFaniM e3iHiR angbiHa 4 Typni gugaKTHKanbiK MaKcaT KoagM. Onap: OKymbiHbi OKy MarepuanbiMeH TaHbicTbipy ^9He ohm öipmmi peT 6emy;
OKMFaHMH ecKe TycipTy, ic ^Y3iHge penpogyKTHBTÏK geRrefige KongaHgbipy;
EiniM ^9He icKepniKTi KongaHy apKbinbi ^fieney;
EiniM, icKepniKTi öaKMnay ^9He ecenKe any.
^OPblTblH^bl
^HgaKTHKantK ^Yfienep yaKMT TanaöbiHa cafi e3repegi. Mbicanbi, HXepSapirbiR (1776-1841) gugaKTHKact KefiiH gscTypni OKMTy TypiHe afiHanFaHMH afiTyFa öonagbi. OHga ^.A.KoMeHcKufi (1592-1670) gugaKTHKacbiHbiR, con ch^ktm epTegeri gornarnKanbiK ^SHe cxonacTHKanbiK ^YfienepgiR эneмeнттepi öonFaHM. ^.^twfi (1859-1952) gugaKTHKact gacTypni gugaKTHKa Heri3iHge nafiga öongbi. Con ch^ktm Ka3ipri öaFgapnaMantK HeMece KOMntwTepniK OKMTynap ga öypbiHFbi ^fienep ®;acaFaH Heri3re cyfieHeTirn pac. Kppbrra afiTKaHga, TsniMgi TspöuegeH a^biparyFa öonMafigM. Tspöue — HaKTM negaroruKanbiK MaKcarTbi, ecenTi MiHgeTTi memyre öaFMTTanFaH, Tspöuemi MeH TspSueneHymirnR MaKcaT öaFbiTTbinbi, ^fieni e3apa MKnan KM3MeT eTy. ^eKe TynFaHM ^aH-^aKTM ^apacbiMgbi gaMMTy ymiH MyFaniM MeH OKymbiHbiR, Tspöueneymi MeH TspSueneHymimR öipnecTiKTe, biHTbiMaKTacTbiK, e3apa öafinaHbicTbi, MaKcaTTM, ^yMbic anbin öapybi k&®£t.
nAH^A^AHbMFAH e^EBHETTEP TI3IMI (REFERENCES)
1. AcKapoBa A., PafibiMKynoBa naHOBa A., OpMHÖacap EiniM öepy ^yfiecmge 3aMaHayu TexHonoruanapgM KongaHy epeKmeniKTepi. fflbiMKeHT 2015.
2. Ecöoctffl H. OKtrrygaFM ®:aH,a sgic-Tsemgep Kop^tiHMHaH. AnMaTti. 2017
3. ^aHneöicoBa M.M. MogyntgiK OKmy TexHonoraacbi. A^Teöe 1998
4. MypcanHMOBa A.K^aK tï^ÏH OKtrryga ^aFgaaTTMK TancbipManapgrn KongaHy. (sgicTeMenÏK K¥pan). OcKeMeH, 2017.
5.H^p^aH Ka3aK TÏ^ÏH OKmiTy TexHonoraacbi. AnMaTti, 2008 ^
