40КАЗАК Т1Л1 МЕН ЭДЕБИЕТ1Н ОКЫТУ БАРЫСЫНДА ОКУШЫЛАРДЫЦ
ТАНЫМДЫК КЫЗМЕТ1Н БЕЛСЕНД1РУ-ОКЫТУДЫЦ МАЦЫЗДЫ
ФАКТОРЫ
Н^ркелд1 Абдурашид ^лы Жарасбаев
Ташкент облыстьщ Шыршыц мемлекеттiк педагогика институты Бастауыш бiлiм кафедрасынын, оцытушысы
Аннотация: Оцытудын, мацсаты цазiрri eзгермелi дYниеде алган бшмнщ негiзiнде eзiн-eзi таныта алатын, дамытатын, адамгершiлiк т^ргыда д^рыс шешiм цабылдай бiлетiн, ^лттыщ санасы жогары, жан-жацты бiлiмдi, мэдениеттi, цогамга лайыц, шыгармашылыщ цабшеп цалыптасцан т^лганы дамытуга багытталады.
К1лтт1 сездер: оцу-тэрбие, ойлау технологиясы эдеби айтыс, пiкiрлесу, диологиялыц эцпме, проблема шешу.
СТУДЕНТЫ ПРИ ОБУЧЕНИИ КАЗАХСКОМУ ЯЗЫКУ И ЛИТЕРАТУРЕ АКТИВИЗАЦИЯ ПОЗНАВАТЕЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ - ВАЖНЫЙ
ФАКТОР ОБУЧЕНИЯ
Аннотация:
Целью образования является развитие человека, способного выражать себя, развиваться, принимать морально обоснованные решения, обладать высоким национальным сознанием, хорошо образованным, культурным, социально пригодным, творческими способностями на основе знаний, полученных в сегодняшнем меняющемся мире.
Ключевые слова: образование, технология мышления, литературная дискуссия, диалог, диалог, решение проблем.
STUDENTS IN TEACHING THE KAZAKH LANGUAGE AND LITERATURE, THE ACTIVATION OF COGNITIVE ACTIVITY IS AN IMPORTANT FACTOR
IN LEARNING
Abstract: The goal of education is to develop a person who is able to express himself, develop, make morally sound decisions, have a high national consciousness, well-educated, cultural, socially suitable, creative abilities based on the knowledge gained in today's changing world.
Keywords: education, technology of thinking, literary discussion, dialogue, dialogue, problem solving.
Ана тшн окытудыц 6ip максаты - балаларды жYйелi сейлеуге, ана тiлiнiц тiлдiк куралдарын сапалы турде жумсай бiлуге уйретед^
Ана тiлiнiц топырагында кектеп, ауасынан тыныс алмаган енер де, бшм де емiршец емес. Халык езшщ гасырлар бойына жасаган асыл мураларын урпактан-урпакка алдымен ана тiлi аркылы табыс етедi. Сондыктан ана тшн бшмей, улттык мэдениетл жете мецгеру мYмкiн емес. Ана тiлi - мектепте тек пэн ретiнде окытылып коймайды, езге пэндердщ бэршен де бшм беруге жэне ондагы бYкiл тэлiм-тэрбие, когам жумыстарын жYргiзуге непзп катысым куралы есебiнде кызмет етед^
Эзбекстан Республикасы Президентi Ш.М.Мирзияев ез баяндамасында: «K^азiргi уакытта бiз тэлiм-тэрбие мекемелерiнiц материалдык-техникалык базасын ныгайту, мутаимдердщ, профессор-окытушылардыц бiлiктiлiгiн арттыру, шетелдегi жетекшi бiлiм беру орталыктарымен гылыми-педагогикалык ынтымактастыкты кYшейту, оку-тэрбие YДерiстерiне заманалык бiлiм беру жэне акпарат технологияларын, жаца оку эдiстемелерiн енгiзу бойынша элi алдымызда кептеген кекейтестi мшдеттер турганын жаксы угынамыз жэне олардыц шешемi Yстiнде туракты жумыс жYрriземiз» -деген болатын.
Елiмiзде жан-жактысаламатты жэне кемел урпакты кэмелетке жетюзу,жастарымыздыулттык жэне жалпыадамилык кундылыктар, Орталык Азия Республикалары тарихыныцYЙлесiмдiлiгi рухында тэрбиелеу мэселесггэуелшз мемлекеттер достыгы курамына кiретiн мемлекеттер саясатыныцнепзп мiндеттерiнен бiрi болып есептелшед^
Бiлiм жYЙесiндегi езгерiстер, шыгармашылыкка деген еркшдш, демократиялык сипат бiлiм беру уйымдары мен муFалiмдерге Yлкен жауапкершшк жYктеп, тацдау мYмкiндiгiн берiп отыр. БурынFыдай бiлiм мазмуны пэндiк бшм жиынты^ы емес, ендiгi бiлiм нэтижес окытудыц максатын бiрлесе шешуден, оку эрекетш дурыс уйымдастыра бiлуден кершбек. Окытудыц максаты казiргi езгермелi дYниеде алFан бiлiмнiц негiзiнде езiн-езi таныта алатын, дамытатын, адамгершiлiк турFыда дурыс шешiм кабылдай бiлетiн, улттык санасы жоFары, жан-жакты бiлiмдi, мэдениеттi, коFамFа лайык, шыFармашылык кабiлетi калыптаскан туманы дамытуFа баFытталады. Сондыктан казiргi бшм беруде кузыреттшкл керсете алатын, элеуметтж жэне кэсiби ортада ез бшмш пайдаланып, ез пiкiрiн бiлдiре алатын, езшше эрекет жасай алатын зиялы тулFа Yлгiсi алдыцFы орында тур. Сондыктан пайдаланып келген окыту эдютемесшщ жаца педагогикалык технологияларFа уласуыныц кажетлп туындайды. ЯFни
элеуметтж тэжшрибенщ барлыц элементтерiн (эдю-тэсшдер) бYгiнгi оцыту ерекшелiгiмен YЙлестiрген жагдайда бiлiм мазм^ны жаца сипат алады, эдiстемелiк жYЙеге айналады. Кeрнектi немю педагогi Адольф Дистерверг «жаман м^гаим шындыцты ез децгейiне жеткiзедi, хабарлайды, ал жацсы ^стаз шэкiрттерiн шындыкка жетуге баулиды», - деген пiкiрi бYгiнгi талаптарга сай келедi.
Цазац тш сабацтарында - тYрлi жаттыгу ж^мыстарын орындау, цима цагаздармен, перфокарталармен ж^мыс, сурет бойынша сейлем, эцпме к^рау, сeздiктермен ж^мыс тапсырылады. Мысалы, м^гашм грамматикалыц талдау жасауга сeз, сeйлем немесе мэтiн бередi. Жоспар жасатады (эуелi ауызша, сонан соц жазбаша жоспар жасатады). М^ндай жаттыгуларды балалар eздiктерiнен орындаганымен, оныц цалай орындалатыны кeрсетiлiп, алдын ала дайындыц ж^мыстары жYргiзiледi. Балалар бiр тапсырмадан кейiн екiншiсiн орындайды, олар ж^мыстарын eздiктерiнен тексередi, цалай орындагандарын м^гаимге айтады. Негiзiнде цазац тiлi сабацтарындагы жаттыгулардыц барлыгы оцушыларга eздiктерiнен ж^мыс жасатуды кeздейдi. Алайда жаттыгу ^гымы оцушыларга eздiктерiнен ж^мыс жасатудан кещрек. Жаттыгу - м^гаимнщ басшылыгымен орындалатын, оцушылардыц алган бiлiмдерiн бекiтудi ^здеш^н тугас тэжiрибелiк ж^мыс. Жаттыгуда уацытца шек цойылмайды. Ал оцушылардыц eздiктерiнен iстейтiн ж^мыстарына белгiлi мeлшерде уацыт берiледi. Б^л ж^мыс арцылы оцушылардыц цазац тшнщ грамматикасын цаншалыцты мецгергенш аныцтай аласыз.
«Мектеп жаны - м^гаим» деп тiл бiлiмiнiц атасы Ахмет Байт^рсыщлы айтцандай мемлекеттiк тшден сабац беретiн м^гаим эр сабацца шыгармашылыцпен дайындауга тиiс. Кeп iздену, дайындалу, кeрнекiлiктер, цосымшалар, цосымша эдебиеттердi орынды цолдана бiлу - непзп мацсат. Казац тiлi мамандарыныц юкерлт, бiлiм мен бiлiктiлiгi, ой ^шцырлыгы eте цажет. К^рп кезецде бшм беру саласында элемдiк бiлiм кещсттне ^мтылуга байланысты жасалынып жатцан талпыныстар мектеп оцушыларыныц дербестiгiн, iзденiмпаздыFын, белсендшгш дамытып, бiлiмi мен бiлiктерiн eмiрдiц жаца жагдайына пайдалана бiлуге Yйрету кажеттiлiгi туындайды. Шыгармашылыцпен айналыса отырып м^гаим оцу сапасын арттырады, оцушыныц тeмендегi жеке дара касиетiн кецейтедг Ол зеректiгiн, iзденiмпаздыFын, ецбекцорлыгын, шабытын, белсендiлiгiн, цызыгушылыгын, ^станымын кYшейтедi. Жацсы тiл маманы бiлiмiнiц ц^рамы мен ц^рылымын, бiлiм сапасын цамтамасыз ету жолдарын аныцтайды.
Каз1рп заманда жастарFа акпараттык технологиясымен байланысты элемдiк стандартка сай мYДделi жаца бiлiм беру ете кажет - деген баFдарлы сезi педагогтардыц алдына койылар мiндеттердi де саралайды. Бэсекеге барынша кабiлеттi коFамFа ену максатын алFа койып отырFан елiмiздiц бiлiм беру саласында нэтижелi iзденiстер бастау алуда. Ка^рп заман талабы, бYгiнгi ескелец емiр каркыны муFалiмдер алдына ерекше мацызды, эрi жауапты талаптар коюда.
Максатка кол жетюзудеп окушы мен муFалiмнiц жYЙелi, тужырымдамалы, нормативтi, объективтi, кепнускалы эрекетi. Казакстанныц ецбек сiцiрген муFалiмi, КСРО Мемлекеттш сыйлыFыныц лауреаты, Казакстан Республикасы педагогика Fылымдары академиясыныц академигi Канипа Бтбаева - эдебиеттi окытудыц ерiсi кец, езгеше жуйесш калыптастырып жYрген шын маFынасындаFы устаз, санаулы тулFаларымыздыц бiрi. ¥стаздыц ой тастау, ойланту, ойлау технологиясы эдеби айтыс, пiкiрлесу, диологиялык эцгiме, проблема шешу, iздену сиякты енiмдi эдiстермен катар окушылардыц ез безмен iзденуiне, зерттеу жумысына непзделед^ Жобалау, модель жасау, окушыларды ез беттерiмен жаца енiм жасауFа баFыттау - устаз технологиясыныц ец непзп алтын дщгеп. Оныц барлыFында окушы жеке ту^а, дара субъект ретшде кабылданады. Бiздiц бYгiнгi кYнi алдымы^а коятын негiзгi максатымыз -тiлдi кадiрлеп, мэдениеттi дамыта бiлетiн, бiздiц жолымызды ары карай жалFастырып, жетiлдiрiп экететiн азаматтар дайындау. Ол Yшiн бiз тiлiмiздi -улттык казына, ал эдебиетiмiздi - енер деп окытуымыз кажет, - дейдi устаз [1].
¥стаздыц басты устанымы - кезбе-кез эцпме, ойлы сухбат, пшр еркiндiгi, окушыныц бiлiмдi ез ецбепмен алуына жаFдай жасау, оку жYЙесiн терецдете беру, оны игертудiц тиiмдi жолдарын iздеу. ¥стаз етiлетiн жаца такырыпка алдын ала тапсырма берш, ой тастайды да сабактыц ен бойында ол шешушi роль аткарып отырады. Yй тапсырмасы, жаца сабак, оларды бекiту, корытындылау кезецдерiн бiрлiкте карастырып бYтiнге айналып кетедi. Сабактыц ен бойында, эр кезецдершде окушылар ой тастауда белгiленген аукымды максатка жетудщ жолдары жYЙелi тYPде ойландыру; ойлау iс эрекеттерi аркылы жузеге асып отырады.
Эдiскер устаздыц эдебиетт окыту устанымы ой салу, ойлау, ойланту, бiр шешiмге келу пэлсапасынан турады. Ой салу - устаз тарапынан, ойлану -шэкiрт тарапынан, ойланту - (ойлауы жетiспей жаткан окушыFа тYрткi жасап, ойлантуFа алып келу) устаз тарапынан, бiр шешiмге келу - окушы
тарапынан жYзеге асады. ¥стаз тэжiрибесiнiц тагы бiр ерекшiлiгi, оцушылар сабацца eздерi мацсат цойып келедi. Ол мацсаттарды ^стаз диагностика, болжам Yшiн пайдаланады. Оныц сабац жоспары оцушы-субъектшщ еркiндiгiне жол ашады, оцушыныц да, ^стаздыц да iс эрекетi тYпкiлiктi нэтижеге цол жеткiзудiц eнiмдi ецбегше айналады. Б^л туралы атацты педагог К.Бтбаева былай дейдi: Мацсатымыз - сабацты цызу ецбекке ц^ру: сабацца оцушыларды тыцдаушы дэрежесiнде емес, ецбек етуш^ бiлiмдi eз ецбегiмен алушы (бiлiмдi eз ецбегiне царай алушы) дэрежесiнде цатыстыру. Олар - пшр айтушылар, цызу айтысца цатысушылар, ^ркем шыгармага деген eз кeзкарасы, эстетикалыц талгамы цалыптасып келе жатцан азаматтар. Сол себептi де оларды сабацта Yнемi iздендiрiп отыру цажет. Бос отыратын, сабацца селцос, тек орындаушы, тек дайынды цайталап айтушы оцушы болмайды. ¥стаз да, оцушы да жацаны iздеушi, табушы, бiрлiктегi одац децгейiндегi ецбек етушi дэрежесiнде болады.
Сондыцтан да, мектепте тiл-эдебиеттi оцытуда ^стаздар алдында оцушыларды адамгершiлiкке тэрбиелеу, ^лттыц рухани саласын цалыптастыру, олардыц эдебиетке деген ц^штарлыгын ояту,эсемдiкке баулу, шыгармашылыц кабiлетiн арттыру, ацыл-ойын, сeздiк цорын, тiлiн дамыту мiндетi цойылган.
Эрине, м^ны елiмiздiц егемендi мемлекет болуымен байланысты халц^1мыздыц тiлiн, мэдени-рухани цазыналарын жете мецгерген бiлiмдi, юкер ^рпац тэрбиелеу кажеттiлiктерiнен де туындап отырган уацыт талабы деп тYсiнген жeн.
Шэкiрттiц жеке т^лга ретшде дамуына ^стаздыц eткiзген эрбiр сабагы шешушi рeл атцарады. Оцушы бшмшщ сапалы болуы ^стазыныц дэрiс беру шеберлт мен жаца технологияны тиiмдi пайдалана бiлуiне, ягни кэсiби ц^реттшгше тiкелей байланысты. Оцушы Yшiн мектепте оцытылатын эрбiр пэннiц орны ерекше. Ал оцушыныц пэнге цызыгушылыгын арттыру Yшiн эр сабацты д^рыс ^йымдастыру, педагогикалыц шеберлiктi Yнемi iзденiстермен жацартып отыру эр ^стаздыц мiндетi болу керек. Ол:
- кYнделiктi сабацты таццаларлыцтай eткiзу (Эсiресе сабацтыц юрюпе бeлiмiнiц ерекше ^йымдастырылуы, б^рын соцды болмаган ойын тYрлерiн цолдану, сeзж¥мбак, ребустар пайдалану, проблемалыцпен о^ту, eмiрмен ^штастыру, эрбiр оцушыныц шыгармашылыцпен ж^мыс iстеуiне жагдай жасау);
-циынныц цисынын келтiру, кYPделiнi тартымды, аса сезiмталдыкпен айту;
-кыска, нуска непздшкке Yйрету. Ал окыту сапасын арттыруда муFалiм:
- жаца дидактикалык эдiстердi колдану,
- сабактыц тYрi мен эдiстемелерiн езгертш отыру.
- окушыныц бiлiмiн, юкерлтн, даFдысыныц жетiстiгiн дамыту
- окушыныц сайыстарFа, олимпиадаларFа, Fылыми конференцияларFа катысуына белсендiру.
Ал окыту мен акыл-ойды дамыту-бiртутас педагогикалык процесс.Оку-тэрбие жумысы баланыц iс-эрекетiн, кабiлетiн калыптастырады. Алайда адам тумысында 100 % кабшетл болмайды, жYре келетэжiрибе жинактаудыц, ецбектенудщ,ойланудыц нэтижесiнде кабiлеттiлiкке ие болады.Галымдардыц зерттеушше: 3%-талантты, 15%-кабiлеттi, 15%-кабiлетi темен, 67% -карапайым болып келедi екен.
Сыныптагы бiр окушыныц ез катарынан зерек, уFымтал,YЗдiк атануы, кей баланыц оку материалын баяу, самаркау кабылдауы кабiлеттiц даму, жетiлу сапасыныц тYрлiше болуына да байланысты. Эдебиет пэнш мецгертуде акыл мен ес, байкаFыштык жэне дамыFан эстетикалык сергек сезiмталдык, мэнерлеп оку, жатык сейлеу, ойын тартымды жеткiзе бiлу тэрiздi кабшет белгiлерi мен бiлiктiлiктерi жатады. Мэселен музыканы калаFан балада есту кабшетшщ, сурет салуFа кумар окушыда керу кабшетшщ басым болатындыFы мэлiм. Сондыктан окушы бойында иненщ жасуындай болса да окуFа ынтасы мен бешмдшп байкала калFан кYнде оны дурыс арнаFа салу кажет. Тiл-эдебиет сабактарында окушылардыц танымдык-белсендiлiктерiн арттыруда-децгейлеп-саралап окыту, проблемалык сурактар аркылы дамыта окыту, окытуды емiрмен уштастыру, эр окушыныц шы^армашылыкпен жумыс iстеуiне жаFдай жасау басты эдiстердiц бiрi. Сондыктан да эр сабактыц басты мшдетьбшм алушыныц танымдык KузырлылыFын дамыту. Ол Yшiн мыналарды ескеру кажет:
• Окушыныц материалды кабылдау ерекшелiгiн ескеру.
• Окыту Yрдiсiндегi ашыктык, еркiндiк.
• Окушыныц ту^алык касиетiн калыптастыру
• Жеке дара окыту Yрдiсiн уйымдастыру.
• Танымдык кабiлеттi арттырудыц жолдары:
• Акпаратты емiрмен уштастыру, байланыстыру
• Мэселелiк жаFдаятты туFызу.
• Эдеби, Fылыми-кепшiлiк эдебиеттердi колдана бшу
• Салыстыру, талдау, жинактауды YЙрету
• Гылымныц, техниканын, дамуы.
Жогары сыныптарда эр пэннщ окушыларга берер танымдык тэрбиес мол десек, соныц iшiнде казак тiлi мен эдебиет пэндерiнде окушылардыц акыл-ой, танымдык кабшетш дамыту мYмкiндiгi зор. Окушыларга танымдык тэрбие берудiц а^ашкы баспалдагы деп окытудагы саналылык принципiн атауга болады, себебi эдебиеттi окытубарысында тэрбиелiк мшдеттердщ де шешiлетiнi белгiлi.
Эдеби шыгармаларды мецгерудегi саналылык окушыныц дYниетанымдык кезкарасынын,, мшез-к^лкыныц калыптасуында мацызды орын алады. Табигат к^былыстарыныц, коFамдык-элеуметтiк емiрдiц мэнш, зацдылыктарын терец тYсiнудегi ездiгiнен езшщ бiлiм даFдылары мен iскерлiгiн жетiлдiрудегi окушыныц эрбiр кадамы оныц дYниетанымын кецейте тYседi. Сондыктан етiлгелi отырFан такырыппен сабактас келетiн кызыкты окшалар, акын-жазушылар емiрiнен косымша мэлiметтер, естелжтер, тарихи-деректi эцгiмелердi кызыкты етiп эцпмелеу немесе окушылардыц ездерiнiц олармен танысуына кецес берiп отыру Yнемi кажет. М^ндай ж^мыс олардыц пэнге деген кызы^уын арттырады, эдеби шыFармаларды оку, емiрбаяндары туралы естелiктердi iздене ж^рш оку баланыц емiр талабына айналады, сейтiп оныц азаматтык калыптасуына эсер етед^ Эдеби шыFармаларды ету барысында окушыны шыFармашылык iскерлiкке баулу, эртYрлi к¥былыстарды, окиFаларды, адамдардыц пшыл-эрекеттершдеп ерекшелiктердi байкай бiлуге жэне олар женшде корытынды жасай бiлуге Yйрету танымдык тэрбиенiц басты к^ралы деуге болады. ЖоFары сыныптарда окушылардыц керкем туындыны кабылдаулары да жас ерекшелтне байланысты болады.Б^л жастаFылар ездерiн еркш сезiнедi.Эр баланыц езiнiц CYЙетiн жанры, такырыбы айкындалады. Окы^андарына сынмен карайды, оны емiрдi тYсiнудiц бiр к^ралы деп карайды, сондыктан одан ез сауалына жауап iздейдi., кейде тауып та жатады.
Мысалы, 9-сыныптыц эдебиет пэнш алайык -т^нып т¥PFан казактыц емiрiн, салт-дэстYрiн, адамгершiлiк, елжандылык, эстетикалык кадiр-касиеттердi танымдык т¥PFысынан тэрбиелеуге арна^ан т^нык бастау. Бiр жыл бойына ауыз эдебиетiнiц небiр ш^райлы тYрлерiмен сусындаFан окушы «Айтыс» белiмiне келгенде, езi де акынжанды адамFа калай айналFанын сезбей калады. <^ржан мен Сара» айтысын еткен кезде дебат сабактардыц ерекшелiгi немесе окушылар iзденiсiндегi «Жанбота» энiнiц, «¥рлашан шщер», «Лэйлiм шырак» эндерiнiц шыFу тарихын зерттеулерi де сабактыц таFлымдык мэнш аша тYседi.
10-сыныптаты такырыптардыц да танымдык таглымдары ете мол. Шоканныц хаттарыныан онын, елiне CYЙiспеншiлiгiн, жанашырлыгын Kepin, балалар соган уксагысы келсе, жолсапарлык эцпмелершщ дYниетанымдык эсерлерше cyËciHÏn, Шокан туралы жазылган эдеби шыгармаларды тауып алып, шыгармалар жинагын кумарта окиды.
Абайдьщ эр eлецi, поэмалары, кара сeздеpi дYниеге ашылган есiкпен тец. Абайдыц eлецдеpiн такырыптары бойынша eздеpi топтау барысында Венн диаграммасын утымдылыкпен колданып, модельдеу аркылы eздеpi кейде e3i Yшш «жацалык» та ашып жатады, аудармаларын салыстыра талдау барысында ^ркем аударманыц e3i эpтYpлi болатынын, тYпнускаFа жакын немесе еpкiн аударма болатынын eте жаксы айырып жатады, поэтикалык талдаудан соц окушылардыц eздеpi де бip саты жоFаpылап калFандай боп калады.Кейбip окушылар шыFаpманы Fана тYйiндеп коймай, соFан уксас баска 6ïp окы^анын да коса эцгiмелеп, таным кeкжиегiнкецейте тYседi.
11-сынып окушылары Yшiн танымдык тэрбие негiзi дэстYPден тыс сабактармен байланыста жYpгiзiледi. Семинар, баспасeз-конференция сабактары, кейде окушылардыц сабакты eздеpi жYpгiзулеpi олаpFа косымша мэлiметтеp берумен бipге, eмipге баскаша ^зкараспен карауды Yйpетедi. Сонымен катар казак тш сабактаpындаFы 9-10-сыныптаFы ресми кужаттарды жасауFа Yйpенулеpi де танымдык тэрбие беpедi.Себебi эр кужат pеквизитiнiц e3 орнында болуын, эр интервалдыц дурыс сакталуын бiлу елбасыныц жастар туралы айтканына сай, еpтецгi ел камын ойлайтын эр азаматтыц ресми кужатты еpкiн мецгеpуiне жаFдай жасайды.
Казак тш сабактарында сeз бен сeйлемдi, туракты тipкес пен мэтiндi мецгерту Yшiн окушыFа ой салу, ойланту, eз пайымын тiл аркылы дэл, накты,шешен жеткiзе бiлуге жетелеу устаз тарапынан ^п iзденiстi кажет етед^ Осы туpFыдан келгенде Канипа Бтбаеваныц «Ой салу-устаз тарапынан, ойлану-шэкipт тарапынан, ойланту-устаз тарапынан, шешiмге келу-окушы тарапынан болу керек» деген пiкipiнiц психологиялык жаFынан дурыс тужырым екендiгiн атай кеткен жeн. Эйткенi таным Yдеpiсi устаз бен окушыныц бipлескен ю-эрекл аркылы жYзеге асады.
Казак тш мен эдебиетiн окыту барысында окушылардыц танымдык кызметш белсендipу-бiлiм мазмунын терецдетед^ коFамдык элеуметтiк eмip мен Fылым-бiлiмдi уштастыра келiп шэкipттiц дуниетанымын кецейтедi., eзiнше ой-пiкip тYЙiндеуге Yйpетедi.
АFаpтушы улы устаз Ахмет Байтурсынулы «Оз алдына ел болуза взгндгк т\л\, эдебиет1 бар ел гана жарай алады» деген екен. Халкымыздыц Fасыpлаp
бойы ацсаFан тэуелшздтн ныFайтудыц, ултымыздыц т^асты^и сактап калудыц негiзгi а^ы шарттарыныц бiрi - ана тiлiмiздiц мерейiн кетеру, пайдалану аясын кецейту. Осы iзгi парызды орындауFа бшм ошактарыныц, устаздарыныц, эсiресе казак тш мен эдебиетi пэнi мугаммдершщ орны ерекше екенi дау тудырмас мэселе. Ана тiлiмiздiц Fажайып эуездiгiн сезшуге, керемет шурайлылы^ын т¥шынуFа баулуFа мугаммнщ сабак беру шеберлiгiнiц аткаратын кызмет аукымы да кYPделi.
Дорыта айтканда, окыту процесiнiц нэтижелi болуы окытушыныц сабак беру шеберлiгiне, сабаFын кы^ылыкты жYргiзiп, зейiн койдыра бiлуiне, окушылардыц ездтнен бiлiм алуFа Yйренуiне байланысты. Кандай да болмасын жаца эдю-тэсшдер эрбiр окушыныц ез бетiмен окып Yйренуiне сенiмiн уялатып, шыFармашылыкпен жумыс iстеуiне, корытынды жасай алуына, сейлеу мэдениетшщ есуiне ыкпал етедi, бшм сапасын арттырады. Окыту технологияларын сабакта колдану окушылардыц бiлiм сапасын арттырып кана коймайды, олардыц жеке ту^а ретiнде калыптасуына эсерiн тигiзедi. Жаца эдiс-тэсiлдердi мэн-маFыналарына, ерекшелiктерiне карай тацдап колдана бiлсек, балаFа бiлiм беруде утарымыз анык.
REFERENCES
1. Ш.М.Мирзияев. Кiтап енiмдерiн бастыру жэне тарату жуйесш дамыту бойынша Эзбекстан Республикасы Президентiнiц 2017 жыл 13 сентябрьдеп ПК-3271-санды каулысы.
2. Абдиреймова Т. Казак тшн проблемалы окытудыц тиiмдi жолдары. Некiс. 2009 жыл.
3. Бтбаева К. О. Эдебиеттi окытудыц инновациялык технологиясы. Эскемен
2002 жыл.
4. Исабаев Э. Казак тшн окытудыц дидактикалык непздер^ Алматы, «Казан университет» баспасы 1993 жыл.
5. Исабаев Э. Казак тшн окыту методикасы. Ташкент, «Эзбекстан» баспасы
2003 жыл.
6. Бейсенбаева А. Пэнаралык байланыс негiзiнде оку процесiн уйымдастыру. Алматы - 1995 жыл.
7. Коцыратбаев Э. Эдебиеттi окыту методикасы. Алматы - 1990 жыл.
8. Кадырова Г.Г. Окытудыц жаца технологиялык эдютерш пайдалану -сапалы бшм непз^ - //Бiлiм №3. - 2017 жыл.
9. Рахымжанов КА. Казак тiлiндегi инновациялык бастамалар. - //Бшм. №2. -2015 жыл
