CC BY
1ЭОЖ: 37.037.1:373.3
ОЦУШЫЛАРДЫ ДЕНСАУЛЬЩ МЭДЕНИЕТ1Н ЦАЛЫПТАСТЫРУГА ДАЯРЛАУ.
Ж.Б. АБИШЕВ, Ж.А. СЕЙЛХАНОВА, М.Т. ТУЛЬТАЕВА, Г.Б. ДУАНБЕКОВА
Академик Е.А. Бекетов атындагы Караганды университет!, Караганды
Аннотация: ЖОО-ныц семинар сабацтарында царастырылатын материалдар бглгм беру Yдерiсiнiц субъектшершц денсаулыц мэдениетт цалыптастыруды оцтайлы жоспарлау, уйымдастыру жэне втк1зу бойынша тэжiрибелiк дагдыларын цалыптастыру, эрбгр жеке баланыц жеке тулгасын, шагын топ пен сынып ерекшелiктерiн бщу мYмкiн болатын циындыцтарды болжау. Жэне ерекшелiктер мен оцыту децгешн ескере отырып, барабар эдютемет тацдау жэне оцушылардыц жеке ^н тэртiбiн, тамацтану, цимыл квлемшц белсендшгт вцдемелеу, оцушылардыц денсаулыц мэдениетт цалыптастыруды насихаттау жэне алынган бiлiм, бшк жэне дагдыларын ЖYзеге асыруды квздейдi.
Кiлттi свздер: оцушы, мектеп, бшм, денсаулыц, мэдениет, валеология, педагогика, дене шыныцтыру.
Болашак мугал1мдершщ оцушылардыц денсаулыц мэдениетт кдлыптастыруга дайындыгы децгейлерш зерттеу максатында аныктау экспериментшщ нэтижелерi бастапкы кезецдеп сауалнама жYрriзу тестшеу аркылы терт курам бойынша (мотивациялык, когнитивтгк, ю-эрекеттгк, рефлексиялык) жYргiзiлген аныктау эксперимент! нэтижелерi болашак м¥Fалiмдерiнiц зерттелетiн дайындык объектiсi туралы Yстiрт екендiгiн кернею тYPде керсеттi [1,2].
Жогары оку орныныц окытушылары мен тэж1рибе - ю - м¥Fалiмдерi арасында жYргiзiлген сауалнаманыц нэтижелерi м¥Fалiмдерiн окыту YДерiсiнде окушылардыц денсаулык мэдениетiн калыптастыруFа дайындау мiндетi арнайы койылмайтынын, жумыстыц шы^армашылык нысандары аз пайдаланылатынын аныктады. «Бастауышта окыту педагогикасы мен эдютемеа» маманды^ыныц калыптык кужаттар арасында теориялык пэндердщ окушылардыц денсаулык мэдениетiн калыптастыруFа баFытталатын мазмундык каFидаларыныц жеткiлiктi ашылмауы, осы саладаFы бiлiм беру мазмуныныц элементтерi белгiленбеуi, оку-эдiстемелiк усынымдар жеткiлiктi эзiрленбеуi калыптастыру экспериментiн жYргiзуге негiз болып табылды [3,4].
Болашак мрашмдерш окушылардыц денсаулык мэдениетт калыптастыруFа дайындау бойынша жоFары оку орнында окытудыц 2-шi жэне 4-шi курстарын камтитын калыптастыру эксперимент! жYзеге асырылады.
Тэжiрибелiк-эксперименттiк жумысты жYргiзу кезiнде бiз болашак м:рашмдерш окушылардыц денсаулык мэдениетiн калыптастыруFа даярлаудыц тYрiне, сондай - ак, «Бастауышта окытудыц педагогикасы мен эдютемесЬ» маманды^ы бойынша Е.А. Бекетов атындаFы ^араFанды университетiнде жэне Абай атындаFы ^азак ¥лттык педагогикалык университетiнде, I. ЖансYгiрова атындаFы Жетiсу мемелекеттiк университетiнде бшм алушы болашак бастауыш сынып мрашмдершщ зерттелетiн сапаныц калыптасуыныц салыстырмалы талдауыныц нэтижелерiне CYЙендiк.
Тэжiрибелiк-эксперименттiк жумыска бакылау тобынан 16 студент, эксперименттiк топтардан 51 студент (ЭТ1-17 студент, ЭТ2-16 студент, ЭТ3-18 студент) катысты [4,5].
^алыптастырушы эксперименттщ максаты - болашак м:рал1мдерш ЖОО жаFдайында окушылардыц денсаулык мэдениетт калыптастыруFа дайындау жYЙесiн эзiрлеп сынактан
Р.С. ДУВАНБЕКОВ
^Р улттык музеиi, Астана
етюзу жэне оньщ ю жYзiнде тиiмдiлiгiн тексеру. Осы максатка кол жеткiзудi бiз келес мiндеттердi шешумен байланыстырдык:
— «Бастауышта окыту педагогикасы мен эдютемеа» мамандыгы бойынша типтiк оку жоспарына сэйкес базалык пэндер (БП), кэсiптендiру пэндер к¥Рылымдарында (КП) жэне тацдау к^рылымдарында жоспарланган психологиялык-педагогикалык цикл пэндершш элеуетп мYмкiндiктерiн пайдалану;
— «Бастауыш сынып мрашмдерш окушылардыц денсаулык мэдениетш калыптастыруга даярлау» тацдалмалы курсын мецгерту жэне сынактан еткiзу;
— болашак бастауыш сынып м:рашмдершш ендiрiстiк тэжiрибенi уйымдастыру бойынша эдiстемелiк усыныстардыц жэне аудиториядан тыс ю-эрекетшш (студенттердiц гылыми жобалары, тэрбиелiк iс-шаралары т.б.) даярлыктыц бiз iздестiрiп отырган кагидасына ыкпал ететш элеуеттi мYмкiндiктерiн пайдалану
калыптастыру экспериментшш бiрiншi кезецiнде «Бастауышта окыту педагогикасы мен эдютемеа» типтiк оку жоспарында белгiленген мiндеттi к¥рылымында жоспарланган «Бастауыш мектептеп тэрбие жумысыныц теориясы мен эдютемес» пэнiнiц болашак мритмдерш окушылардыц денсаулык мэдениетш калыптастыруга даярлау мYмкiндiктерi пайдаланылды.
калыптастыру экспериментiнiц екiншi кезещнде болашак мрашмдерш окушылардыц денсаулык мэдениетш калыптастыруFа даярлау «Бастауышта окыту педагогикасы мен эдютемеа» типтiк оку жоспарында белгшенген мiндеттi к^рылымында жоспарланFан «Математиканы окыту эдiстемесi» жоFары оку орныныц оку жумыс жоспарына енгiзiлген «Бастауыш мектепте дYние тануды окыту эдютемеа» жэне «Бастауыш мектептегi дене тэрбиесшш эдiстемесi» пэндерiне ¥CынылFан косымша мэлiметтердi мецгерту барысында жYзеге асырылды [5,6].
калыптастыру экспериментiнiц 3-шi кезецiнде жоFары оку орныныц оку жумыс жоспарына енпзшген «Бастауыш сынып мрашмдерш окушылардыц денсаулык мэдениетш калыптастыруFа даярлау» тацдалмалы курсыныц, болашак мратмдершщ ендiрiстiк тэж1рибесш уйымдастыру эдiстемелiк усыныстардыц мYмкiндiктерiн пайдаланылды.
Болашак мрашмдерш окушылардыц денсаулык мэдениетш калыптастыруFа даярлаудыц алFышарттарын жасау Yшiн бiз «Бастауыш окыту педагогикасы мен эдютемеа» типтiк оку жоспарына, жоFары оку орны оку ж^мыс жоспарларына жэне типтiк баFдарламаларFа, оку ж^мыс жоспарыларына сэйкес белгiленген пэндердiц оку-эдютемелш кешендерiне талдау жасадык. ЖОО тулектершш окушылардыц денсаулык мэдениетш калыптастыруFа дайынды^ын камтамасыз етуге мYмкiндiктерi бар кейбiр такырыптарын толыктыру кажет екендiгiн ескерш жеке такырыптарFа косымша материалдар енпздш.
ОсыFан байланысты калыптастырушы эксперимент жоспары эзiрлендi, онда болашак мритмдершщ оку жэне окудан тыс iс-эрекетiнде окушылардыц денсаулык мэдениетш калыптастыру бойынша эдютемелш усыныстарды эзiрлеу карастырылды.
калыптастырушы эксперименттш мазмуны болашак мрашмдер^ц сыныптык жэне сыныптан тыс iс-эрекетiнiц езара байланысына негiзделедi. Бул езара эрекеттестiктiц зерттелетш сапаны калыптастырудыц зацды логикасына сэйкес 3 кезецмен сипатталады. Дайындыктыц кезецдшш окушылардыц денсаулык мэдениетш калыптастыру баFытындаFы болашак мрашмдершщ тэжiрибелiк iс-эрекеттерiнiц дэйект терецдету мен кYPделендiрудi бiлдiредi.
калыптастыру экспериментiнiц 1-шi кезецiнде «Бастауыш окыту педагогикасы мен эдютемеа» типтiк оку жоспарында белгшенген мшдетп к¥рылымда жоспарлаетан «Бастауыш мектептегi жумысыныц теориясы мен эдютемеа» пэндерiн окыту кезiнде жэне педагогикалык iс-тэжiрибе барысында болашак мрашмдершщ окушылардыц денсаулык мэдениетш калыптастыруFа деген кызыFушылыFын ояту, осы баFыттаFы шмдш бiлiм мен тэжiрибелiк бiлiктерiнiц непздерш калау максат етiлiп койылды [2,3].
«Бастауыш мектептеп тэрбие жумысыныц теориясы мен эдютемесЬ» пэш типтiк оку жоспары бойынша 3 семестрде окытылады.
Пэннiц максаты - тэрбие Yдерiсiнiц негiздерiн жэне тэрбиелш iс- эрекеттiц эдiстемесi мен технологиясын танып бiлуде болашак мрал1мдердщ кэсiби-педагогикалык кузыреттшктшн калыптастыру болып табылады.
БаFдарламаныц такырыптары жаца бiлiм беру каFидаларыныц мiндеттерiн шешуге баFытталFан. Сонымен катар, усыны1етан баFдарламаныц тэжiрибелiк максаттылы^ына нуксан келтiрместен, окушылардыц денсаулык мэдениетш калыптастыру ерекшелшне баFытталуыныц ескерiлмеуi, аталFан мэселенi табысты шешу Yшiн оцтайлы жолдарды iздестiрудi талап етедi деп санаймыз.
Типтiк баFдарлама бойынша «Окушылардыц денсаулык пен салауатты емiр салтына кундылык катынасын калыптастырудаFы сынып жетекшiсiнiц iс-эрекетi» атты такырып жоспарланFан. Бершген такырыптыц мазмуны «денсаулык мэдениетi» ^ымдарын пайымдауды, денсаулык пен салауатты емiр салтына кундылык катынасын калыптастырудыц элеуметпк-экономикалык шарттары, негiзгi баFыттары, окушыныц салауатты емiр CYPУ даFдысыныц аса жYктемесiз оку тэртiбi, бос уакытын козFалыс т^ырынан уйымдастыру, жеке бастыц гигиенасы, даFдылы тамактану, жаракаттанудыц болмауы, салауатты даFдылар, дене белсендiлiгi сиякты непзп курылымдарын ашып-керсетудi кездеген. Сонымен катар окушыларда салауатты емiр салтын калыптастырудыц элеуметпк-педагогикалык технологиясы, ецбек кYн тэртiбi мен демалысты уйымдастыру эдiстемесi, iшiмдiкке карсы Yгiт жYргiзу жэне нашакорлыктыц алдын алу эдiстемесi мэселелерi козFалFан.
Алайда «Бастауыш мектептегi тэрбие жумысыныц теориясы мен эдiстемесi» пэнi типтш оку жоспары бойынша семинар сабактарыныц Yлгi такырыптарыныц, ОСЭЖ, СЭЖ такырыпшаларыныц мазмунында денсаулыкка катысты накты такырыпшалар карастырылмаFан. Сондыктан бiлiм беру мекемелершде денсаулык сактау технологиялары мен сауыктыру эдiстемелерiн ендiру аркылы, балаларды валеологиялык, гигиеналык тэрбиелеуге кажеттi iс-шаралар жYзеге асырылды [5].
Бiздер осы жаFдайларды ескерiп, семинар сабактарыныц Yлгi такырыптарында жоспарланFан «Kазiрiгi мектептегi тэрбие жумысына сипаттама, тэрбие жумысыныц тYрлерi мен баFыттарыныц кептYрлiлiгi» атты семинар сабаFында «Болашак муFалiмдерiнiц окушылардыц денсаулык мэдениетш калыптастыру эдiстерi туралы тYсiнiктерi болуы кажет пе?» айдарымен пiкiрталас, етюздш.
Пiкiрталаска катысушыларFа такырып алдын ала хабарланып, олар мукият дайындала
алды.
Ойыета 8-10 адамнан 2 команда катысты. Алдын ала ею команда ойын ережесiмен танысты. КомандаларFа дау непзш курайтын тезис тацдау немесе эзiрлеу мYмкiндiгi берiлдi. Дау-дамайдыц мэнi командаларды аргументтер мен контраргументтердi iздеуге итермелейтш «кажет жок» деп терiстеудiц шаFын белiгiнде болды. Бул ретте командалар ойын туралы мэселе жеребе аркылы кездесу ^ш Fана шешiлетiн болFандыктан, 2 позицияFа материалдарды алдын ала дайындады.
Семинар сабаFы кезiнде «Сымбат» командасы усынылFан тезистi корFауFа дэлелдер жYЙесiн (кейс) усынды жэне катысушылар мен казылар алкасын ез позициясыныц дурыстыFына сендiруге тырысты жэне казiргi педагогикада калыптаскан тэрбие эдiстерiнiц денсаулык мэдениетш калыптастыруFа мYмкiндiктерi шамалы екендЫ туралы пiкiр айтты. Екiншi «^айрат» командасы оппоненттердiц устанымын сынFа алып, ез устанымын дэлелдермен негiздеуге тырысты, яFни окушылардыц денсаулык мэдениетiн калыптастыру эдютерш тацдау езге тэсiлдi талап етедi деген антитезист устанды. ^орытынды шешiм тэрбие жумысыныц теориясы мен эдютемеа пэнiнiц окытушысыныц катысуымен кабылданды.
Дорыта айтканда «Бастауыш мектептегi тэрбие жумысыныц теориясы мен эдютемесЬ» пэш тиш!к оку жоспары бойынша семинар сабактарында карастырылатын косымша
материалдар бшм беру YPДiсiнiн субъектшертт денсаулык мэдениетт калыптастыруды оцтайлы жоспарлау, уйымдастыру жэне етюзу бойынша тэжiрибелiк iскерлiктерi мен дагдыларын калыптастыру, эрбiр жеке баланыц жеке тулгасын, шагын топ пен сынып ерекшел^ерш бiлу мYмкiн болатын киындыктарды болжау жэне осы ерекшелiктер мен окыту децгейн ескере отырып, барабар эдютемет тандау жэне окушылардыц жеке ^н тэртiбiн, тамактану, кимыл келемшщ белсендiлiгiн ецдемелеу, окушылардыц денсаулык мэдениетт калыптастыруды насихаттау жэне алынган бшм, бшк жэне дагдыларын жYзеге асыруды кездейдi.
«Бастауыш мектептегi тэрбие жумысыныц теориясы мен эдютемеа» пэнi типтш оку багдарламасын талдау ОСЭЖ, СЭЖ, СFЗЖ белiмдерiне болашак м¥Fалiмдерiн окушылардыц денсаулык мэдениетт калыптастыруFа дайындауFа баFыггалатын косымша такырыпшалар енгiзуге болатындыFын керсетедь
1. ^азакстан Республикасында бiлiм берудi жэне Fылымды дамытудыц 2016-2019 жылдарFа арналFан мемлекегтiк баFдарламасы (^азакстан Республикасы Yкiметiнiн 2018 жылдыц 24 шшдедеп № 460 каулысымен бекiтiлген).
2. Абишев Б.Ж., Абильдина СД., Айтжанова Р.М. Окушыларда денсаулык мэдениетiн калыптастыру мэселелерi // ^азакстанныц Fылымы мен емiрi халыкаралык FbLnbrn^ кепшiлiк журнал. - Астана, 2018. - №4 (63). - Б. 157-161.
3. Абишев Ж.Б. Окушылардыц денсаулык мэдениетт калыптастыру шарггарындаFы бастауыш сынып мрашмдерЫц релi Materiäly XV Mezinärodni vedecko - praktickä konference «Vedecky prnmysl evropskeho kontinentu - 2019», Volume 7: Praha. Publishing House «Education and Science» - S.32 с.
4. Абишев Ж.Б. Сыныптан тыс жумыстар аркылы окушылардыц денсаулык мэдениетт калыптастыру. - ^араFанды: Полетаева 13 «PRINT SHOP», 2019. - 49 б.
5. Эбшдина СД., Абишев Ж.Б. Бастауыш сынып окушыларыныц денсаулык мэдениетт калыптастыру непздерг элективт курсы бойынша оку-эдютемелш кешен. - ^араFанды: Полетаева 13 «PRINT SHOP», 2019. - 92 б.
6. Жарбулова С.Т. Yздiксiз кеп децгейш бшм беру жYЙесiнде болашак м¥Fалiмдердi даярлауды жетiлдiрудiн педагогикалык шарттары: автореф. ... пед. Fbrn. канд. - ТYркiстан,
ЭДЕБИЕТТЕР
2009. - 28 б.
