CC BY
12FTAXP 14.35.05
ЖОГАРЫ Б1Л1М БЕРУ ЖYЙЕСIНДЕ БОЛАШАЦ БАСТАУЫШ СЫНЫП М¥ГАЛ1МДЕРШЩ РУХАНИ МЭДЕНИЕТ1Н ЦАЛЫПТАСТЫРУ
С.К. Абильдина1, Д.У. Байсалов2, Ж.Б. Асетова3 1 2педагогика гылымдарынын докторы, профессор 3 6D010200-Bacraybm окытудын педагогикасы мен эдiстемесi мамандыгынын докторанты 1 3 Е.А. Бекетов атындагы Караганды мемлекеттiк yниверситетi, Караганды к.
2И.Арабаев атындагы Кыргыз мемлекетпк yниверситетi, Кыргызстан email: akniet_22@mail.ru
Макалада болашак м¥гал1мдерд1н рухани мэдениетш калыптастыру мэселес бойынша енделген гылыми зерттеу нэтижелершщ б1р1 усынылады. Авторлар «педагог тулгасы», «педагогтын рухани мэдениетЬ» «рухани мэдениетп калыптастыру» тYсiнiктерiнiн мазмунын ашкан. Рухани мэдениетп авторлар тулганын рухани бшмшен, багыттылыгы мен тэжiрибесiнен куралатын кэсiби манызды сапа ретiнде карастырады. Аталмыш компоненттер болашак муFалiмнiн e3rn-e3i дамытуда багдар мен реттеyшi болып табылады. Авторлар рухани мэдениет тулгалык eзiн-eзi аныктау, моральдык тандау мен тулгаралык езара эрекеттестiк жагдайларында кершю табатынын сез етедi. Сонымен катар, болашак бастауыш сынып муFалiмдерiнiн рухани мэдениет децгетн, педагогтын рухани мэдениет туралы тYсiнiктерiн, педагогтын рухани мэдениетш калыптастыру жагдайларын аныктау максатында журпзшген сауалнама нэтижелерi карастырылады.
Т}йт свздер: педагог тулгасы, мэдениет, педагогтыц рухани мэдениетi, рухани мэдениеттщ цалыптасуы
Бшм беру жуйес1нде тулга кундылыгынын идеясына, онын руханилыгына, жалпыадамзаттык кундылыктардын басымдыгына непзделген жана педагогикалык урдю калыптасуда.
Казакстан Республикасында бшм беруд дамыту мемлекетпк багдарламасынын максат, мшдеттер1 сапалы орта бшм беруге тен кол жетюзущ камтамасыз ету, зияткер, дене бтм1 жэне рухани жагынан дамыган, табысты азаматты калыптастыру, жогары оку орындарында бшм алатын жастарды "Мэнгшк Ел" жалпыулттык патриоттык идеясынын рухани-адамгершшк кундылыктарын жэне салауатты ем1р салты мэдениетш ныгайтуга катыстыру болып табылады [1; 2].
"Педагог" кэс1би стандартында бастауыш сынып педагогынын тэрбиелеуш1 кызмеп келес бшктер мен дагдыларды камтиды:
• педагогикалык эдеп ережелерш сактайды, ягни бшм алушылар тулгасына сыйластыкпен карайды;
• бшм алушылармен карым-катынаста демократиялык стильд1 устанады;
• жогары элеуметпк кундылыктарын, гуманиспк педагогика идеяларынын колдауын керсетедц
• жалпыадамзаттык жэне улттык кундылыктар жуйесше катысын керсетед1 жэне Казакстаннын улттык басымдыктарын есепке алу аркылы тэрбие удерюш калыптастырады;
• дискриминация, экстремизмнщ кез келген турлерше карсы туру кабшетш керсетед1, бшм алушыларда баска мэдениетке, баска ем1р салтына толерантты кезкарасты калыптастырады;
• мэдени хабардарлыкты, тшдш кузыреттшкп дамытады;
• бшм алушылардын мэдени жэне тшд1к кажеттшктерш юке асыру ушш онтайлы бшм ортасын дамытуга колдау керсетед1 [2; 31].
Осыган байланысты каз1рп замангы бшм беру жуйес жеткшшек урпакты тэрбиелеудеп оку-тэрбие удерюше кажетп бойында рухани мэдениет калыптаскан жогары бшкп педагогтерге деген кажеттшкп бастан кешуде.
Мундай жагдайда мугатмнщ жогары оку орнында алган кэс1би кузыреттшп гана емес, сонымен катар онын адамгершшп, рухани элем1, рухани кундылыктары да манызды, ейткеш мектептеп тэрбие удерюшщ нэтиже керсетюш1 осы кундылыктарга байланысты.
Сондыктан алдымен мугатмнщ рухани мэдениеттщ мэнш талдап кергешм1з жен.
Fылыми терминологияда мэдениет угымын агылшын философы Э. Б. Тайлор енпздь Тайлор мэдениеттщ когамдык сипатын керсетедь Ол мэдениетп адамзаттын "жалпы жетшуГ' репнде тусшед1, оны адамнын жогары жепстш деп санайды [3; 45].
Педагогикалык гылымда мэдениет когамдык-тарихи урдюке непзделген белсецщ шыгармашыл тулганы калыптастыру куралы мен нэтижес репнде карастырылады.
Мэдениет aдaмньщ мaтеpиaлдьщ жэне pyxaни тaнымындaFы шыFapмaшыльщ ^ызмет тэсшдершщ жиынтьгеы, сондяй-aK; осы ^ызметтщ нэтижесi болFaндьщтaн, жеке т¥ЛFaныц pyxaни мэдениетi rçоFaм мэдениетшщ кepiнiсi болып тaбылaды.
Рyxaни мэдениет rçоFaм eмipiнде гyмaнизм ^aF^^rarn iске aсыpyдыц кepсеткiшi болып тaбылaды. Адaм pyxaни мэдениеттщ сyбъектiсi жэне объектга болып тaбылaды жэне rçоFaмныц pyxaни мэдениетшщ децгешн e3 к^ндылыктары, rçaжеттiлiктеpi мен iс-эpекеттеpi aprçылы гарсетед^ Сонымен ^rap, rçоFaмныц pyxaни мэдениепмен e3apa rçapым-rçaтынaс жaсaй отырып, жеке тçлFa e3rn^ pyxaни rçaжеттiлiктеpiн дaмытaды, зияткеpлiк, aдaмгеpшiлiк мYДделеpiн rçaлыптaстыpaды, pyxaни жетiлy дэpежесiн кepсетедi. Осы aйтылFaндapдыц бэpi pyxaнильщ деп aтaлaды.
Теорияльщ тaлдay aясындa "pyxaнильщ" жэне "pyxaни мэдениет" ¥Fымдapын ^apaCTbipami^. Fылымдa "pyxaнильщ" ^ымы aдaмды жaлпыaдaмзaттьщ к^ндылыктар мен pyxaни мэдениетке rçaтынaсыныц нэтижесi репнде жиi rçapaстыpылaды.
Рyxaнильщ - жеке т¥ЛFaныц негiзгi сaпaльщ кepсеткiшi. Рyxaнильщтыц негiзiнде aдaмныц мшез-^л^ы rçaлыптaсaды, ap-^ят, eзiн-eзi бaFaлay жэне aдaмгеpшiлiк сaпaлapы дaмиды.
Зеpттеyшiлеp Б.А. Эpiновa мен С.С. Гaйбyллaевaлap e3 ецбектервде рух - aдaм бойындaFы eзек, aл pyxaнильщ - осы eзектiц к^рылымы болсa, aдaмгеpшiлiк дегенiмiз - i3ri ^сиеттер жиынтыFы. Жеке т¥ЛFaныц pyxaни дaмyы т¥ЛFaныц элеyеттiк, aдaмгеpшiлiк rç¥ндыльщтapыньщ дaмyы болып тaбылaды. Рyxaнильщ жaлпыaдaмзaттьщ, aдaмгеpшiлiк к¥ндылы^тapFa бaFыттaлFaндьщтaн оныц мaзм¥нын CYЙiспеншiлiк, жayaпкеpшiлiк, шыншылдыд, rçaйыpымдыльщ, мейipiмдiлiк жэне т.б. ^paü^i. Жaлпы «Адaм - KоFaм», «Адaм - Элем» rçapым-rçaтынaстapы aдaмныц дYниеге кeзrçapaсыныц Fылыми ¥CтaнымдapFa негiзделетiнiн кepсетедi. Эйткенi, элемдi pyxaни-aдaмгеpшiлiкпен игеру пpоцесi бapысындa aдaм болмысты e3 ^ндылыкгары непзвде rçapaстыpaды. Б^л rçоpшaFaн оpтaдaFы зaттap мен к¥былыстap т¥ЛFaныц сезiмдеpiне,rçызыFyшыльщ ¥мтылыстapынa сэйкес келетiн элемге деген ерекше эмоционaлдьщ рецге ие болaтын ^гашсты бiлдipедi [4;67].
Педaгог т¥ЛFaсы ^ымыныц мэнiн ^apaerapa отырып, оны педaгопыц псиxикaльщ rçaсиеттеpiнiц, к^ндыльщ бaFдapлapыныц, ынтaсыныц, оныц тaндayынa эсер ететiн мarçсaт, мiндет, ю-эpекетi мен rçapым-rçaтынaсыныц ^¥paлдapы мен тэсшдершщ жиынтыFы ре^нде amiKrayFa болaды.
Философияльщ эдебиеттегi т¥ЛFaныц pyxaни мэдениетi эдетте paционaлды, эмоциошлды -сезiмтaл жэне еpiк сфеpaлapыныц жиынтыFы pетiнде rçapaстыpылaды. Рyxaнильщтыц мaзм¥нын eмip мэншщ мэселесi K^paü^i [5; 41].
Г.П.Шевченконыц педaroгикaльщ зеpттеyлеpiнде pyxaни мэдениеттщ келесiдей: a^rn^^ aдaмгеpшiлiк, эстетикaльщ, кepкемдiк; экологияльщ, кдоыктык; жэне сaяси компоненттеpi aньщтaлды [6; 71].
Е.ВMиxеевa т¥ЛFaныц pyxaни мэдениетiне aдaмдapдыц бшмш, сенiмiн, сезiмдеpiн, ^aжеттiлiктеpiн, rçaбiлеттеpiн, ¥мтылыстapын, мarçсaттapын, eзiн-eзi тaнyFa жэне e3rn-e3i жетiлдipyге ^мтылысын жaтrçызaды [7; 3].
Рyxaни мэдениет т¥ЛFaныц мaцызды, непзп сипaттaмaсы болып тaбылaды. Ол т¥ЛFaныц тaндaFaн мarçсaттapы мен ^ндылыктарыш ^мтылысы pетiнде, pyxaни eмipге ^б^егтЫи ре^нде кepiнедi. M¥Faлiм т¥ЛFaсыныц pyxaни мэдениет eскелец ^ртакгыц pyxaни rçaлыптaсyыныц rçaжеттi шapты болып тaбылaды.
Сонымен ^гар, Е.В.Mиxеевaныц пiкipiнше, т¥ЛFaныц б^л кзбшет динaмикaлы жэне потенциaльды болып тaбылaды, eйткенi оны rçaлыптaстыpyFa apнaйы жaсaлFaн псжологияльщ-педaгогикaльщ жaFдaйлap мен rçaжеттi rç¥Paл-жaбдьщтapды тaлaп етедi [7; 5].
Эр тYpлi кeзrçapaстapды, Fылыми идеялap мен т¥жыpымдaмaлapды сaлыстыpмaлы тaлдay pyxaни мэдениеттi aдaмныц псиxикaсы мен мшез-одл^ыныц сипaттaмaсы pетiнде ami^rayFa мYмкiндiк берд^ ол тYЛFaныц интеллектyaлды жэне эмоциошлдьщ, aдaмгеpшiлiк жэне эстетикaльщ, соц^й^ экологияльщ идеялapдыц, сезiмдеpi мен yaйымдapыныц, шю ¥стaнымдapыныц тугас жиынтыFын бiлдipедi.
Осылaйшa, м¥Faлiмнiц pyxaни мэдениетiн rçaлыптaстыpy мэселес eзектi болып тaбылaды, ол eскелец ^pmrçrça aдaм болмысыныц мэнiн жayaпкеpшiлiкпен тYсiнyге жэне ¥FынyFa кeмектеседi.
M¥Faлiмнщ ^OFaмдaFы ерекше ^ызмеи, оныц кэшби ^ызметшщ еpекшелiгi, rçоFaмныц pyxaни eмipiне ьщпaл етуде кец мYмкiндiктеpi оныц жеке т¥ЛFaсыныц aдaмгеpшiлiк, pyxaни ^сиеттерше ^mma^ra тaлaптapдыц жоFapы болуын тaлaп етедi, эрине б^л болaшarç м¥Faлiмдеpдiц pyxaнилыFын rçaлыптaстыpy жэне дaмытy мэселелершщ ерекше eзектiлiгiн кepсетедi.
БYгiнгi тaндa бiлiм aлyшылapдыц pyxaни eсyiне, pyxaни ^ндылыктарды мецгеpyiне, aдaмгеpшiлiк eзiн-eзi aньщтayы Yшiн жayaпкеpшiлiгiне, eзiнiц iшкi элемш дaмытyFa кэсiби тYpFыдa жaFдaй жaсaйтын болaшaк м¥Faлiмдеpдi дaйындayFa ерекше rn3ap ayдapy мaцызды болып отыр.
Осылайша, болашак мугатм туетасыныц руханилыгы ескелец урпактыц руханилыгын калыптастырудыц кажетп шарты болып табылады.
Дей турганмен, бшм беру жYЙесiндегi оц YPДiстерге карамастан, бiлiм берудi iзгiлендiруге байланысты, окытудыц тулгалы^-багдарлы технологияларын жYзеге асыруда окушылар мен студенттердщ iшкi рухани элемш рухани кундылыктар аркылы байытуга дурыс кещл белiнбейдi.
0.В. Гукаленко, Н.М. Борытко, Л.И. Божович, Н.В. Гавриленко, Н.А. Коваль, Д.Г. Левчук, Б.Т. Лихачев, В.Г. Маралов, В.Н. Руденко, Н.Е. Щуркова, В.Г. Александрова, В.Л. Бенин, Т.Т. Габуния, В.А. Сластенин жэне т.б. жеке тулганыц рухани мэдениетш калыптастыру шарттары мен жолдарын зерттедi.
Сондай-ак, В. Л. Бенин, Л. Б. Соколовтыц болашак педагогтыц рухани мэдениетiн калыптастыру мэселесiне арналган зерттеулерi, студенттердщ рухани мэдениетi, тулганыц кэшби мацызды сапасы ретiнде, болашак муFалiмнщ педагогикалык езiн-езi дамытудагы ю-эрекеттершщ реттеушiсi жэне iшкi баFдарлары болатын рухани бiлiмдi, баFыттылыкты жэне тэж1рибеш интеграциялайтынын растайды. Рухани мэдениет туеталык езiн-езi аныктау, моральдык тандау жэне туетааралык езара эрекеттестiк жаFдайларында керiнедi [8; 55].
Отандык зерттеушi Д.К. Омаров: «Болашак педагогтардыц рухани-адамгершiлiк мэдениетш калыптастыру дегенiмiз адамныц табиFи жаратылысы мен арнайы уйымдастырылFан тэрбиелеу жYЙесi негiзiнде тулFанын рухани-адамгершiлiк санасын, сезiмiн, еркiн, мшез-кулкын дамытуFа баFытталFан максатты, жYЙелi, жоспарлы жYргiзiлетiн оку-тэрбие YPДiсiнiн нэтижесЬ>,- деп тужырымдайды [9; 45].
Бiркатар зерттеушiлердiн пiкiрiнше, муFалiмнiн рухани мэдениетшщ тулFалык курылымы Yш компонента курайды:
1. Рухани бiлiм.
2. Рухани кундылыктар (муFалiмнiн рухани бшм жYЙесiн тэжiрибеде колдану кабiлетiнiн керсеткiшi ретiнде).
3. Рухани кундылыктарды мацыздылы^ына карай калыптастыруFа мYмкiндiк беретiн рухани жетавдру [10; 28].
Осылайша, зерттеулердщ теориялык талдауы бiзге бастауыш сынып муFалiмiнiн рухани мэдениетi кэсiби кызметте емiрдiн негiзгi кундылыктарын игеру тэсш ретiнде, езiндiк кундылыктык кенiстiктi куруFа баFыттылыкты айкындайтын сапа ретiнде аныктауFа мYмкiндiк бередi.
Аталмыш компоненттер негiзiнде студенттер тулFасынын рухани мэдениетiн диагностикалауда бiз оныц калыптасу денгейлерiн жiктеудi пайдаландык. Зерттеушiлер студенттер тулFасында рухани мэдениетшщ калыптасуыныц Yш денгейiн беледк
1. Рухани мэдениеттiн калыптасуыныц жоFары денгейi:
- студенттерде рухани мэдениет, рухани кундылык баFдарлары, коFамда белгшенген нормалар мен ережелер туралы бшмдер жиынтыFы бар;
- рухани кундылыктардыц олардыц емiрi мен болашак мамандыFындаFы релiн сезiнедi;
- жоFары адамгершшк каFидаттарды басшылыкка алады;
- рухани мэдениет уFымы туралы дурыс тYсiнiктерi бар;
- езiне жэне баска адамдарFа катысты кундылыктык баFдарларFа сэйкес эрекет ету кажеттшгш сезiнедi;
- студенттер езiн-езi тэрбиелеуге, езiн-езi жетiлдiруге умтылады;
2. Рухани мэдениеттiн калыптасуыныц орташа децгеш темендегi студенттерге тэн:
- жеке туетаныц рухани мэдениетшщ мацызды релш тYсiнедi, бiрак рухани мэдениет уFымына жэне оныц емiрдегi маныздылыFына катысты езiндiк накты карым-катынасы айкындалмаган;
- олардыц жеке басын калыптастырудаFы жэне болашак маман репнде калыптасуындаFы рухани мэдениеттiн релiн толык уFынбаFан жэне накты айкын рухани нанымы жок;
- студенттер эрдайым белсендi емес, бiрак кундылыктар олардыц емiр салты, рухани мшез-кулкы мен iс-эрекеттерi болуы тиiс екенш тYсiнедi, бiрак оларды эрдайым ^нделшт емiрде колданбайды.
3. Темен децгей мына студенттерге тэн:
- рухани мэдениеттщ мазмуны, кундылык баFдарлары, мшез-кулык нормалары мен ережелерi туралы бiлiмдi нашар мецгерген;
- рухани кундылыктар болашак кызметтщ тэжiрибелiк негiзiн курайтынын нашар тYсiнедi;
- тулFанын рухани мэдениетшщ болашак емiрiндегi маныздылыFын уFынбайды;
- езiн - езi жетiлдiрумен жумыс жасамайды [11; 121].
Зерттеу пэш бойынша болашац бастауыш сынып м¥Fалiмдерi арасында сауалнама жYргiзiлдi, оган 5В010200 - "Бастауышта оцытудыц педагогикасы мен эдiстемесiм мамандыгыныц 3-4 курсынан 52 студент цатысты.
Болашац бастауыш сынып м^гагамдершщ рухани мэдениет децгешн, педагогтыц рухани мэдениет туралы тYсiнiктерiн, педагогтыц рухани мэдениетiн цалыптастыру жагдайларын аныцтау мацсатында сауалнама вткiзiлдi.
Теменде сауалнама с^рацтарыныц бiр бвлiгiне бершген жауаптардыц талдауы кврсетiлген.
Респонденттердiц 9,6% - ы руханилыцты сыртцы жэне шю элемнiц Yйлесiмi, взiмен жэне айналасындагылармен Yйлесiм ретiнде тYсiнедi, студенттердщ 19,2% - ы адамныц жогары мэдениетiн, оныц моральдыц ц^ндылыцтарын руханилыц деп санайды. Сауалнамага цатысушылардыц бiр бвлiгi (19,2%) руханилыц - адамгершшк, мейiрiмдiлiк, басца адамдарга квмек кврсету немесе моральдыц ^агидаттар, сенiмдер, жеке адамныц ц^ндылыцтары деп санайды. Сауалнамага цатысушы студенттердiц басца бвлiгi (15,3%) руханилыц - ар-ождан, абырой деп санайды. Калган сауалнамага цатысушылар (13,7%) руханилыцтыц негiзiн дiн, ягни Жаратушыга сенiм деп тYсiнедi. Респонденттердiц шагын пайызы (11,5%) руханилыц - б^л внер, мэдениет деп санайды. 11,5% жауап жоц, не тYсiндiре алмады.
Сауалнамага цатысушы студенттердiц 38,6% - ы рухани мэдениет деп адамныц адамгершшк тэжiрибесiн тYсiнедi. 28,8% - ы б^л т^лганыц дамуы мен тэрбиесшщ децгейi деп санайды. Калган сауалнамага цатысушылар (32,6%) б^л адамныц рухани ц^ндылыцтарыныц децгейi деп санайды.
Студенттердщ 48,7% - ы вскелец ^рпацтыц рухани мэдениетiн цалыптастыру взектшгш цолдайды. Респонденттердiц 39,8% - ы сандыц технологиялар мен интернеттiц терю эсерiне байланысты мэселе взектi деп санайды. 11,5% - ы с^рацца жауап бермедi.
"К^рп заманауи студент жастардыц рухани мэдениетiнiц децгейiн цалай багалайсыз?" деген с^рацтыц нэтижесi респонденттердщ 23, 7% жауап беруге циналатынын кврсеттi, с^ралгандардыц 32% - ы жастардыц рухани мэдениетiнiц цазiргi жай-^шн терiс багалайды. Студенттердiц тек 40,3% - ы, цазiргi жастардыц взiн-взi дамытуга деген белсендiлiгi мен ^мтылысына дэлел келтiре отырып оц багалады. Респонденттердiц 4% жауап бермедi.
"Оздщ ойыцызша, болашац тэжiрибелiк iс-эрекетiцiзде рухани ц^ндылыцтар цандай рвл атцарады?» деген с^рацца, квпшiлiгi (88,5%) болашац тэжiрибелiк цызметтеп рухани ц^ндылыцтар вте мацызды, вйткенi педагогикалыц мамандыц "адам-адам" жYЙесiне жатады деп жауап берсе, 11,5%-ы с^рацца жауап беруге циналды.
«^з взiн-взi тэрбиелеу мен взiн-взi жеплвдруде цажеттiлiктi сезiнесiз бе?» деген с^рацца, сауалнамага цатысушы студенттердiц 74,5% взiн-взi дамытуга ^мтылатынын, 23,6%-ы цажеттiлiктiц жоцтыгын, 1,9%-ы жауап бермеген.
Сауалнамага цатысушылардыц квпшiлiгi (57,6%) вздерiнiц рухани мэдениетшщ децгейi жеткiлiксiз деп санайды, олар бшм алушылардыц рухани мэдениетiн тэрбиелеуде оц Yлгi бола алмайтынын кврсеткен, 26,9%-ы бiлiм алушылардыц рухани мэдениенн тэрбиелеуде Yлгi бола аламыз деп санайды. Калганы (15,5%) с^рацца жауап беруге циналды.
Студенттердiц 61,5%-ы «Рухани мэдениет децгешнщ адамныц материалдыц жагдайына тэуелдшп» туралы с^рацца терiс жауап берд^ олар материалдыц жагдай рухани мэдениет децгешне эсер ете алмайды деп санайды. Студенттердiц 34,7%-ы оц жауап берд^ олар цазiргi цогамда жогары материалдыц жагдайга ^мтылган адамдар белгiлi бiр ц^ндылыцтарды б^зуга мэжбYP болады деп санайды. Сондай-ац, жауаптардыц арасында твмен материалдыц жагдай рухани всу жолында кедерп болуы мYмкiн деген пiкiр болды". Сауалнамага цатысушылардыц 3,8%-ы жауап бермедi.
Болашац м¥Fалiмдердiц рухани мэдениетiн цалыптастыру шарты реннде респонденттердiц 19,2%-ы эдебиеттi зерделеудi, ютап оцуды негiзi шарт ретiнде атап кврсетедь Студенттердiц 26,9% ы рухани мэдениетп цалыптастыру шарты ретiнде театрларFа, м¥ражайларFа баруды, яFни мэдени баюды айтады. Респонденттердiц 28,8%-ы рухани мэдениетп цалыптастыру Yшiн оцытушылармен царым-цатынас мацызды деп жауап бердi (16,4%), ата-аналармен (12,4%). Ал респонденттердiц 19,4%-ы взшщ рухани мэдениетiн мамандыцты игеру барысында, яFни бiлiм алу YДерiсiнде цалыптасады деп есептейдi, 5,7%-ы рухани мэдениетп цалыптастыру шарты ретiнде дiндi кврсетедь
Осылайша, сауалнама нэтижелерi келесi цорытынды жасауFа мYмкiндiк бердi:
Рухани мэдениет туралы тусшштердщ цалыптасуыныц жоFары децгей бойынша кврсеткiш сауалнамаFа цатысушы студенттердщ 48,07% ц^рады. Олар б^л ц^ндылыцтар олардыц вмiр салтыныц негiзiн ц^райтынын тYсiнедi. Эз вмiрiнде жоFары адамгершшк принциптердi басшылыцца алады, т^рацты рухани наным-сенiмдерi бар, рухани мэдениет ^ымын д¥рыс тYсiнедi. Б^л
студенттер ездершщ рухани кундылыктарын байытуга умтылады. Эзiн-взi тэрбиелеу мен взiн-взi жетiлдiру - оларга тэн кажеттшк.
Орта децгейт сауалнамага катысушы студенттер 30,73%-ды курады, олар тулганыц рухани мэдениет туралы рухани бшмнщ мацызды релш тYсiнедi, бiрак рухани мэдениет угымына езшщ катынасын жэне оныц кэшби емiрiндегi мацыздылыгына ез кезкарасын ай^ындамаган.
Сауалнамага катысушы студенттердщ 21,2%-ы темен децгейде, бул рухани мэдениеттщ мазмуны туралы бшмдершщ темен нэтижесiн керсетп. Бул студенттер рухани мэдениет болашак кэсiби кызметтщ негiзiн курайтынын нашар тYсiнедi, олар емiрiндегi рухани мэдениеттщ мацыздылыгын тYсiнбейдi, ездерiн жетiлдiруге умтылмайтынын керсеттi. Бул студенттер диплом Yшiн окиды. Олардыц кепшiлiгi материалдык игiлiктердi колдайды. ЖYргiзiлген сауалнама нэтижелершщ диаграммасы темендегi суретте берiлген.
Диаграмма 1
60 50 40 30 20 10 0
48,07
30,73
21,2
□ Жогары
□ Орта
□ Темен
Рухани мэдениет децгеш
Корытындылай келе, жогары бiлiм беру жYЙесiнде болашак бастауыш сынып муFалiмдерiнiц рухани мэдениетш келесi педагогикалык шарттарды iске асыру аркылы калыптастыруFа болады:
1) окытушылардыц рухани элеуетi жоFары педагогикалык мэдениетп тасымалдаушы ретiнде, себебi болашак бастауыш сынып муFалiмдерiнiц рухани мэдениетiн калыптастыру Yшiн ец алдымен оларды даярлайтын педагог мамандардыц бiлiктiлiгiн арттыру, яFни олардыц бойында калыптастырылатын феномен бойынша бiлiмдерiн, iскерлiктерiн калыптастырып, даFдыларын жетiлдiру;
2) студенттердi окыту жеке тулFаFа баFытталFан технологиялар, яFни проблемалык, диалогтык окыту технологиялары, сыни ойлауды дамыту стратегиялары негiзiнде жYргiзiлуi тиiс.
3) руханилыкты калыптастыру мен дамыту кезецдершде езара бiр-бiрiмен байланысты ю-эрекетпк, мэдениеттанушылык туFырларына CYЙену.
4) рухани мэдениеттщ непзп уFымдарын, муFалiмнiц рухани даму YДерiсiнiц ерекшелiктерiн ашатын пэндердi окыту, яFни болашак бастауыш сынып муFалiмдерiн кэсiби даярлау барысында бшм мазмунына езгерiс енгiзу, яFни, оларды кэсiби даярлауда аталFан мэселе бойынша арнайы элективтi курстар енгiзу.
5) болашак бастауыш сынып муFалiмдерiн кэшби даярлауда окытылатын психологиялык-педагогикалык пэндердщ мазмунына езгерiстер мен косымшалар енпзу, яFни олардыц мазмунына калыптастырылатын феномен туралы маFлуматтар енгiзу.
6) тэрбие шараларын уйымдастыруда рухани мэдениеттi калыптастырудыц мэселелерiн Yнемi ескеру жэне назарда устау, яFни, жоFары оку орнындаFы тэрбие шараларын жэне пэндер бойынша косымша жумыстарды уйымдастыруда рухани мэдениет мэселесш жумыс мазмунына енгiзу аркылы болашак бастауыш сынып муFалiмiнiц рухани мэдениетш калыптастыруда кешендiлiктi камтамасыз ету.
7) болашак бастауыш сынып муFалiмiнiц рухани мэдениетш калыптастыру YДерiсiн улттык жэне жалпыадамзаттык кундылыктарды ескере отырып жYзеге асырFан жен.
Аталмыш педагогикалык шарттар жYЙесi болашак муFалiмнiц кэсiби-мацызды тулгалык касиеттерiн дамытуFа, теориялык бiлiмдерiн, практикалык iскерлiктерi мен даFдыларын калыптастыруFа жэне кэшби мотивтерiн ныFайтуFа тиiмдi ыкпал етедi деп пайымдаймыз. Демек, болашак муFалiмдердiц рухани мэдениетiн калыптастырудыц ттмдшп ЖОО-ныц педагогикалык Yдерiсiн уйымдастыру шарттары оныц мазмуны мен калыптасатын сапаныц мэнiне каншалыкты сэйкес болуына байланысты болады.
na^a4aHbWFaH эдебиеттер
1. «Казахстан Республикасында бшм берудi жэне гылымды дамытудын 2016-2019 жылдарга арналган мемлекетгiк багдарламасы // http://control.edu.gov.kz/ru/gosudarstvennaya-programma-razvitiya-obrazovaniya-na-2011-2019-gody
2. «Педагог» кэаби стандарты // http://atameken.kz/uploads/content/files/B3.pdf.
3. Joan Leopold.Culture in Comparative and Evolutionary Perspective: E. B. Tylor and the Making of Primitive Culture. Berlin: Dietrich Reimer Verlag, 1980.
4. Эршова Б.А., Гайбуллаева С.С. Казак агартушыларынын енбектершдеп рухани-адамгершшк К^ндыльщтардьщ гумандык сипаты // Менеджмент в образовании.-2015.-№2. - Б. 66-69.
5. Загвязинский В. И. Методология и методы психолого-педагогического исследования: учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений. - 6-е изд., стер. - М.: Академия, 2010. - 208 с.
6. Боброва М. С. Духовно-нравственное становление студента в образовательном процессе вуза: автореф. дис. канд. пед. наук: 13.00.01 / М. С. Боброва. - СПб., 2005. - 19 с.
7. Михеева Е.В. Формирование духовной культуры как доминанты профессионального мастерства воспитателя // Научное сообщество студентов: междисциплинарные исследования. - сб. ст. по мат. II междунар. студ. науч.-практ. конф. - №3. 2012.// http://sibac.info/sites/default/files/conf/file/stud (дата обращения: 01.04.2019).
8. Илларионова Л.П. Формирование духовно-нравственной культуры учителя в системе непрерывного педагогического образования: Дисс. докт. пед. наук. - М., 2002.// https://cyberleninka.ru/artide/n/formirovanie-duhovnoy-kultury (дата обращения: 02.04.2019).
9. Омаров Д.К. Болашак педагогтардын рухани-адамгершшк мэдениетш калыптастыруда м^ражай материалдарын пайдалану: PhD фил. докт......дис. - Кызылорда, 2016.- 153б.
10. Кинитаева Д.Н. Духовно-нравственное формирование студентов в технических вузах Казахстана: Дисс. канд. пед. наук. - М., 2005 // http://www.dissercat.com/content/dukhovno-nravstvennoe-formirovanie-studentov-v-tekhnicheskikh-vuzakh-kazakhstana (дата обращения: 02.04.2019).
11. Таутенбаева.А. Жогары оку орындарынын оку-тэрбие YДерiсiнде студенттердщ ^лтгык рухани-адамгершшк к¥ндылыктарын калыптастыру. Автореферат. дисс. пед.г. к. - Алматы. 2009.
ФОРМИРОВАНИЕ ДУХОВНОЙ КУЛЬТУРЫ БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ
В СИСТЕМЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
С.К. Абильдина Д. У. Байсалов 2, Ж.Б. Асетова 3 1 2доктор педагогических наук, профессор 3докторант специальности 6D010200 - Педагогика и методика начального обучения 1,3 Карагандинский государственный университет им. Е.А. Букетова, Караганда, Казахстан 2 Кыргызский государственный университет имени И. Арабаева, Кыргызстан
email: akniet_22@mail.ru
В статье представлен один из результатов научного исследования по формированию духовной культуры будущих учителей. Авторы раскрывают содержание понятий «личность педагога», «духовная культура педагога», «формирование духовной культуры». Духовную культуру авторы рассматривают как профессионально значимое качество личности, включающее духовные знания, ценности и опыт. Данные компоненты являются ориентиром и регулятором в саморазвитии будущего учителя. Авторы убеждены, что духовная культура проявляется в ситуациях личностного самоопределения, морального выбора и межличностного взаимодействия. Представлены результаты анкетирования будущих учителей начальных классов с целью определения уровня духовной культуры, понимания ими духовной культуры, условий формирования духовной культуры педагога.
Ключевые слова: личность педагога, культура, духовность, духовная культура педагога, формирование духовной культуры
FORMATION OF SPIRITUAL CULTURE OF FUTURE TEACHERS OF PRIMARY CLASSES
IN THE SYSTEM OF HIGHER EDUCATION
S.K. Abildina1, D. Baisalov2, Zh.B. Asetova3 1,2 Dr. Sci. (Pedagogy), Professor 3 PhD student of the specialty 6D010200 - Pedagogy and methods of elementary education 1,3Karaganda State University named after E.A. Buketov 2Kyrgyz State University named after I. Arabaev, Bishkek, Kyrgyzstan email: akniet_22@mail.ru
The article presents one of the results of scientific research related to the development of the problem of the formation of spiritual culture of future teachers. The authors disclose the content of the concepts "teacher's personality", "teacher's spiritual culture", and "the formation of spiritual culture". Authors consider the spiritual culture of a student to be a professionally significant quality of a person, integrating spiritual knowledge, orientation and experience. These components serve as an internal guideline and regulator of actions and actions in the pedagogical self-development of the future teacher. The authors claim that spiritual culture is manifested in situations of personal self-determination, moral choice, and interpersonal interaction. The article presents the results of a survey of future primary school teachers to determine the level of spiritual culture, their understanding of spiritual culture, the conditions of formation of the teacher's spiritual culture.
Keywords: teacher's personality, culture, spirituality, teacher's spiritual culture, formation of spiritual culture
Pega^nara 10.04.2019 Ka6bmgaHgbi.
