CC BY
4АБАЙ АТЫНДАГЫ ЦАЗАЦ ¥ЛТТЬЩ ПЕДАГОГИКАЛЫЦ УНИВЕРСИТЕТ1
ЦАЗАЦСТАН, АЛМАТЫ ЦАЛАСЫ
СЕЙСЕНБЕК Ц¥РАЛАЙ РЫСБЕКЦЫЗЫ
7М01301 - Бастауышта окыту педагогикасы мен эдiстемесi мамандыгы,
магистрант 2 курс
СТАМБЕКОВА АСЕЛЬ СЕРКЕБАЕВНА
Бастауыш сынып окушылардыц Еылыми жетекшi: кауымд. профессор п.г.к шыгармашылык эрекеттерiн тэж1рибелш жумыстар аркылы дамыту жолдары
Ацдатпа: Цазгргг уацытта мектепке мемлекет1м1з квп квцш бвлт, педагогикалыц эд1стермен оцушылардыц цызыгушылыгын арттыру мацсатында тYрлi оцыту технологияларын жэне шыгармашылыц тэжiрибелiк жумыстар жасауга мYмкiндiк берт, соны орындау жолында тYрлi жумыстар жасалынып жатыр. Мектептщ негiзгi дщ, оныц тYп тамыры ягни баланыц цалыптасуына себептi сыныптары бастауыш сыныптар болып табылады. Бастауыш сыныпта оцушылардыц тек жазу жэне оцуына гана емес, олардыц логикалары мен шыгармашылыц дамуына тэжiрибелiк жумыстар жасату педагогтыц негiзгi цызметi мен мiндетi болып табылады.Сол мацсатта педагог реттде бiрнеше зерттеулер мен оцушылардыц дамуына эксперименттер жумыстар жасалынды. Мацалада бастауыш сынып оцушылардыц шыгармашылыцтарын дамытудыц мацызы тYсiндiрiлдi мен олардыц эксперименттегi нэтижелерi кврсетiлдi.
Krnmmi свздер:Тэжiрибелiк жумыс, бастауыш сынып, педагогикалыц эдт, ш ыгармаш ылыц.
Аннотация:В настоящее время в целях повышения интереса учащихся к педагогическим методам, уделяя большое внимание школе, проводятся различные образовательные технологии и творческие практические работы. Основным стволом школы, ее корнем, т. е. по причине формирования ребенка, являются начальные классы. Основной деятельностью и обязанностью педагога является создание практических работ в начальной школе не только по письму и чтению учащихся, но и по их логике и творческому развитию. С этой же целью в качестве педагога было проведено несколько исследований и экспериментов по развитию учащихся. В статье разъяснено значение развития творчества младших школьников и показаны их результаты в эксперименте.
Ключевые слова: практическая работа, начальный класс, педагогический метод, творчество.
Abstract: Currently, in order to increase students' interest in pedagogical methods, paying great attention to the school, various educational technologies and creative practical work are being carried out. The primary classes are the main trunk of the school, its root, i.e., because of the formation of the child. The main activity and responsibility of a teacher is to create practical works in primary school not only on writing and reading students, but also on their logic and creative development. For the same purpose, several studies and experiments on student development were conducted as a teacher. The article explains the importance of developing the creativity of younger schoolchildren and shows their experimental results.
Keywords: practical work, elementary grade, pedagogical method, creativity.
Kipicne
Шыгармашылык касиеттерш арттыру мэселес эркашан теориялык жэне практикалык жагынан жасалган жумыстардыц орындалуы мен окушылардыц кабылдауы алацдатты. Бул мэселеш мектепте шешуде окушылардыц кабшеттерш калыптастыру механизмш тYсiну ете
мацызды болып табылады. Окушылардыц шыгармашылык кабшеттерш дамыту, оньщ дарындылы^ы туралы емес, олардыц логикалык ойлауын дамыту. Бул кезде ец бастысы, окушылардыц шыгармашылык элеуетiн дамыту осы кабшеттерге кандай эсер етед^ киялды психологиялык, логикалык т^ргыдан дурыс дамыта отырып, рухани жэне мэдени децгейдi байыта отырып, логикалык процесш сапалы жаксартуга кол жеткiзуге болады.
Кецес психологы А. В. Петровский кезшде шыгармашылык кабiлеттерiн элi дамымаган дэнмен бейнелi тYрде салыстырды: тасталган астык белгiлi бiр жагдайларда (мысалы, топырактыц к¥рылымы мен ылгалдылыгы, ауа — райы жэне т. б.) кулакка айналу мYмкiндiгi сиякты, адамныц кабiлеттерi де колайлы жагдайларда бшм мен дагдыларды игеру мYмкiндiгi болып табылады . Бул мYмкiндiктер кажырлы ецбектщ нэтижесiнде шындыкка айналады. Демек баланыц дарындылыгына карау емес, эр баланыц шыгармашылык касиеттерiн дамыту бiздiц колымызда болып табылады[1].
Эр окушы eзiнше акылды жэне талантты екеш педагог болган эр муFалiм мойындайды. Бул акыл-ой, бул дарындылык мектеп eмiрiнiц басынан бастап бiрде-бiр окушы ез мYмкiндiктерiнен темен окымауы Yшiн iлiмдегi сэттшктщ негiзi болуы мацызды. Алайда, эр баланыц шыгармашылык касиеттерш дамытудыц eзiндiк жолы бар.
Шыгармашылык касиеттердегi кабiлеттер - бул адамныц логикалык, ойлау даму ерекшелштер^ олар бшмд^ кабiлеттi, дYние танымдык ойлауы игерудiц сэттiлiгiне байланысты, бiрак eздерi осы бiлiмнiц, кабiлеттерi мен ойлауыныц болуына байланысты емес . Жеке кабшеттер кез-келген iс-эрекеттiц орындай алуына байланысты т1келей аныктамайды, тек олардыц сэтп Yйлесiмi, орындау кезiндегi ойлау кабшетше катысты. Мундай iс-эрекет ю жYзiнде жок, оныц жетiстiгi тек бiр кабiлетпен аныкталады. Екiншi жаFынан, бiр кабiлеттiц салыстырмалы элсiздiгi онымен байланысты кызметп сэттi орындау мYмкiндiгiн жокка шыFармайды, eйткенi жетiспейтiн кабшет осы кызметтi камтамасыз ететiн кешенге кiретiн баскалармен eтелуi мYмкiн. Кешенге кiретiн баска кабiлеттердiц болуы мен даму дэрежесше байланысты олардыц эркайсысы баска сипатка ие болады. Мундай eзара эсер эсiресе eзара тэуелдi кабiлеттерге катысты кYштi болады. кабшеттер тек осы кабiлеттердiц катысуынсыз жYзеге асырыла алмайтын кызметте аныкталады.
Осыпан байланысты окушыныц кабiлеттерi ненi аныктайтынын, демек, оныц жеке басыныц кандай жеке психологиялык ерекшелiктерi оныц жепстшшц мiндеттi шарты ретiнде кызмет процесше катысатынын (кабiлеттерiнiц сапалык сипаттамасы) жэне ол кандай дэрежеде кызметке койылатын талаптарды орындай алатындыFын, проблемалык жаFдайларды шешуге каншалыкты катысы бар екенш бiлу мацызды[2].
Жалпы немесе арнайы кабiлеттердiц салыстырмалы тYPде басым болуы мYмкiн екенiн ескеру кажет. Белгш бiр ерекше кабiлеттерсiз жалпы дарындылык, сондай-ак тиiстi жалпы кабiлеттерге жауап бермейтш салыстырмалы тYPде жоFары арнайы кабшеттер бар.
Осылайша, кабiлеттер-бул бiр немесе баска бизнестегi кажеттi шеберлш децгейi емес, мYмкiндiк-бул шындык. Этемакы тeлеудiц жэне кейбiр компоненттердi баскалармен алмастырудыц кец мYмкiндiктерiн ескере отырып, шыгармашылык кабiлеттердiц накты курылымын бшу тэрбиешi, психолог Yшiн eте мацызды, ол оку процесшде кабiлеттердi ескеруге жэне олар болмаFан немесе жеткшказ болFан жаFдайда баланыц жеке басына кажеттi касиеттердi калыптастыруFа арналFан . Эрине, кабшеттерге байланысты кызы^ушылык басым болуы керек, бiрак сонымен бiрге баланыц жеке басыныц жан-жакты, Yйлесiмдi дамуына, оныц жалпы мэдениетш арттыруFа жэне кeкжиегiн кецейтуге умтылу керек. Тек осындай даму кабiлеттердiц шынайы гYлденуiн камтамасыз етедi[3].
Тэжiрибелiк бeлiм
ТYрлi эр тYрлi децгейдегi тапсырмаларды шешудiц ерекше тэсiлi мектепке дешнп жэне бастауыш мектеп жасында eте мацызды екенiн есте устаFан жeн, eйткенi дамудыц осы кезецiнде окушы бэрш ерекше эмоционалды тYPде кабылдайды, ал шыFармашылык ойлау мен логикалык дамытуFа негiзделген жаркын, iс-шаралар мен тэжiрибелiк жумыстардыц OFан шыFармашылык кабшетш жоFалтпауFа жэне оныц процестерiн баскаруFа кeмектеседi.
Шыгармашылык процестщ езшдш кезецдерi бар :
• дайындык;
• iздеу;
• аткарушы олар да белек жаттыгады .
Тэжiрибелiк жумыстар шыгармашылык процестщ мэнш тYсiнуге багытталган. Жаттыгудыц бiрiншi объектюь шыгармашылык мiндеттердi куру принциптерiн мецгеру. Шыгармашылык процесi коршаган емiрдегi проблемаларды ез бетiнше кере бiлуден басталады. Сондыктан жаттыгу коршаган емiрдегi кажетriлiктердi кере бiлуден, жетiлдiрiлуi жэне кайта курылуы мYмкiн объектiлердi, сондай-ак тYзетудi немесе сактауды кажет ететiн элеуметпк емiрдiц жагымды жэне жагымсыз кубылыстарын кере бiлуден басталады. Соцгысымен байланысты жэне ез кемшшктерш, сенуге болатын касиеттердi жэне кайсысын етеуге немесе тYзетуге болатындыгын кере бiлу[4].
Бастауыш сынып окушыларыныц кабiлеттерi екi тYрлi эрекетте дамиды. Бiрiншiден, кез келген бала оку эрекетшде адамзат баласыныц осы кезге дейiнгi жинакталган тэж1рибесш мецгерсе екiншiден, кез келген окушы шыгармашылык эрекеттер орындау аркылы езшщ iшкi мYмкiндiктерiн дамытады. Оку эрекетшен шыгармашылык эрекеттщ айырмашылыгы — ол баланыц езiн-езi калыптастыруына ез идеясын жYзеге асыруына багытталган жаца эдiс-тэсiлдердi iздейдi. Мэселенi езiнше, жацаша шешуге талпыныс жасайды. Бiздiц ойымызша, бYгiнгi бастауыш сынып окушыларыныц кез келгеш шыгармашылык тапсырмалар шешудi табыспен мецгере алады. Тек ол жумыска дурыс басшылык, шебер уйымдастырушылык кажет[5].
Шыгармашылык жумыстарды тэжiрибелiк жумыста келесiдей пунктермен орындаймыз:
• максаты жумыс барысы;
• алынган нэтижелерi бойынша езiндiк устауы;
• сондай-ак окушылардыц пiкiрлерiн айталуы;
• Окушылардыц логикалык дамуына тапсырмалар мен кияли суреттер салгызу;
• жумыс мектеп кермесше койылады немесе шыгармашылык жумыс жинакта жарияланады т.б.
Окушылар ездерi тацдаган шыгармашылык жумыстарды ез тацдауымен тацдайды. Кейбiр окушылар жыл бойына эр тYрлi пэннен 10-15 шыгармашылык тэжiрибелiк жумыстар жасайды.
Эксперименттiк жумыс ТYркiстан облысы, ТYлкiбас ауданы, А.Гайдар атындагы жалпы бiлiм беретiн мектепте 4 сынып арасында жYргiзiлдi.Жумыстыц нэтижесiнде келесщей нэтижеге кол жеткiздiм.
Кесте 1. 4 сыныптар арасындагы шыгармашылыкты дамытудыц
салыстырмалы нэтижес1
peTi Бакылау барысы Сынып Окушы саны бaFaлap Сапа %
5 4 3 2
1 Экспериментке дейiн 4a 26 1 10 14 0 45
4э 25 1 11 13 0 49
2 Эксперименттен кешн 4a 26 4 12 9 0 65
4э 25 3 17 5 0 81
1-диаграмма. Шыгармашылык кабшеттен окудыц даму сапасыныц артуы
^орытынды
^орытындылай келе, шыгармашылык кабшеттщ дамуы бастауыш сыныптагы окушылар Yшiн мацызды екенi белгiлi. Кез-келген кабшет Yлкен даму жолынан eтуi керек. Кептеген окушыларда кабiлеттерi Yшiн даму eмiрдiц алгашкы сыныптардан басталады жэне егер окушыны тиiстi кабiлеттер дамитын iс-эрекеттермен айналыстыратын болсак, соцына дешн токтамайды. ^абiлеттердi дамыту процесiнде бiркатар кезецдерге бeлiп карастыруга болады. Олардьщ кейбiреулерiнде болашак кабшеттердщ анатомиялык-физиологиялык кезецге дайындалады, ал баскаларында биологиялык емес кабшет бешмдшш калыптасады, Yшiншiсiнде кажетп шыгармашылык кабiлет калыптасады жэне тшсп децгейге жетедi. Барлык осы процестер бiр-бiрiне параллель немесе баска дэрежеде кабаттасуы мYмкiн.
Окушылардыц оку сапасыныц артуына тiкелей шыгармашалык дамытудыц эсерш типзетш жогарыда кeрсетiлген нэтижелермен байкауга болады. Шыгармашылык дамудыц тYрлерi мен дамыту эдютерш зерттеу аркылы кеп екенше кeзiмiз жеттi. Дегенмен тэж1рибелш жумыстар аркылы бiлiм сапасы мен балалардыц тулгалык дамуы, логикалык дамуы, ортада eздерiнiц устауы, ортада пшр айта алуы мен киялы дамуыныц эсерi каттырак болатынын кeз жетюздш.
Нэтиже келесiдей болды, оку сапасы 4 «а» сыныбында 45%-дан 65%-га eстi. Окушылардыц математикада логикалык касиеттер^ баска пэндерде ойлау кабiлетi мен кияли дамуы eскенi байкалды. Ал 4 «Э» сыныбында 49%-дан 81%-га жогарылаганы байкалды.
Болашакта шыгармашылык дамытуды эрдайым колга алып, окушыларга тYрлi тэжiрибементтiк жумыстар жасатып туру менщ болашак педагог ретiнде окушылардыц алдындагы мiндетiм деп бiлемiн.
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР
1.Дубровина И. В., Прихожан А. М., Зацепин В. В. Возрастная и педагогическая психология: Учебное пособие для студентов средних педагогических учебных заведений. - М.: Академия, 2003. - 320 с.
2.Дубровина И. В. Психология: учебник для студ. Сред. Пед. Учеб. Заведений/ И. В. Дубровина, Е. Е. Данилова, А. М. Прихожан; под ред. И. В. Дубровиной . - 4-е изд., стер.-М.: Академия, 2006. - 464 с.
3.Дружинина В.Н. Развитие и диагностика способностей / В.Н. Дружинин.- М.: Наука.- 2003
4.Психокоррекционная и развивающая работа с детьми: Учеб. пособие для студ. сред. учеб. заведений/ И.В. Дубровина, А.Д. Андреева, Е.Е. Данилова и др.; Под ред. И.В. Дубровиной. -М.: «Академия», 2002. - 160 с.
5. Рабочая книга школьного психолога. / И.В. Дубровина, М.К. Акимова, Е.М. Борисова; Под ред. И.В. Дубровиной. - М.: Просвещение, 2001. - 303 с.
г.- 512 с.
