CC BY
0ЭОЖ: 821.512.122'01
ОЦУ МОТИВАЦИЯСЫ Т0МЕН ОЦУШЫЛАРМЕН Ж¥МЫС ЖYРГBУДЩ ГЫЛЫМИ ЭД1СТЕМЕЛ1К ЖYЙЕСI
БОЛАТ САМАЛ ТАЛГАТЦЫЗЫ
7М01701-Казак тiлi мен эдебиет бiлiм беру багдарламасыныц 2-курс магистранты I. ЖансYгiров атындагы Жетiсу университет
Гылыми жетекшi: ИМАНГАЗИНОВ МУРАТБЕК МУБАРАКХАНОВИЧ
Аннотация: Бул мацалада оцу мотивация термитне теориялыц нег1здеме жасалынган. Оцу мотивациясыныц тYрлерiне жан-жацты талдау бершген. Оцу мотивациясыныц нег1зт цалайтын аспектшер усынылган. Кызыгушылыгы темен оцушыларды ужымда, сыныпта, топта аныцтау жумыстары керсетшген. Оцу мотивациясы темен оцушылармен жумыс ретi царалып, ЖYргiзiлетiн жоспар тYрлерi аныцталган. ¥сынылган жумыс турлерШц гылыми нэтижелерi баяндалады. Эдттемелш ЖYйедегi оцу мотивациясы темен оцушылармен ЖYргiзiлетiн жумыс жоспары усынылган.
Трек свздер: оцу мотивациясы, аспектыер, Yлгермеушiлiк, ужымдыц бацылау, Yлгерiмi темен оцушыны аныцтау, жоспар негiзi, гылыми нэтиже, эдттемелж ЖYйе.
Аннотация: В данной статье дано теоретическое обоснование термина «мотивация обучения». Дан комплексный анализ типов учебной мотивации. Представлены аспекты, составляющие основу мотивации обучения. Показана работа по выявлению учащихся с низкой заинтересованностью в коллективе, классе, группе. Рассмотрен порядок работы со студентами с низкой учебной мотивацией и определены виды планов, подлежащих реализации. Представлены научные результаты предложенных видов работ. Представлен план работы для студентов с низкой учебной мотивацией в методической системе.
Ключевые слова: мотивация учебы, аспекты, коллективный контроль, выявление неуспевающих студентов, основа плана, научный результат, методическая система.
Annotation: In this article, the theoretical basis for the term learning motivation is made. A comprehensive analysis of the types of learning motivation is given. Aspects that form the basis of learning motivation are presented. The work of identifying students with low interest in the team, class, group is shown. The order of work with students with low learning motivation is reviewed and the types of plans to be implemented are determined. The scientific results of the proposed types of work are presented. A work plan for students with low learning motivation in the methodological system is presented.
Keywords: study motivation, aspects, collective control, identification of low-achieving student, basis of plan, scientific result, methodological system.
Yлгермеушiлiк - жалпыга бiрдей бшм берудеп мектеп багдарламасын игере алмау, тYсiндiрiлiп, багыт бершген сабакты канагаттанарлык децгейде орындамау. Yлгермеушiлiк немесе мотивациясы темен окушы кандай? Yлгермеушшктщ шк1 жэне сырткы себептерi адам бойынан калай кершю табады? Эйгш психолог В.С.Цетлин Yлгермеушшктщ ею тобын атап керсетедг шю жэне сырткы.
Кесте 1 - Yлгермеушiлiк топтары
Филология гылымдарыныц докторы, профессор I. ЖансYгiров атындагы Жетюу университет
Сырткы фактор
1шк фактор
Элеуметлк, ягни когамдык ортадагы бiлiм кундылыктарыныц жеткшкп багаланбауы
Сонымен 6ipre отбасыныц жэне когамдык ортаныц да acepi бар екенш естен шыгармау керек. Тэрбие жумысыныц бeлceндi жYpгiзiлгeн тусында когамдык орта мен отбасы жагдайыныц эcepi аз болушы eдi, бYгiнгi тацда бул мэселе ец eзeктi проблемага айналды. Бул - оку мотивациясыныц темен децгеш. Психологияда осы жагдайларга эсер eтeтiн факторларга мыналарды жаткызуга болады:
Кесте 2 - Оку мотивациясыныц темен децгейлерi_
_-_Окушыныц отбасындагы жагдайы;_
_Айналадагы коршаган ортамен карым-катынас;_
- Дурыс тэрбиелемеу нэтижесшш зияткepлiк тургыдан кepi эсер беруц_
Yлгepiмi темен окушыларды зерттеу мен бакылау кeзiндe, танымдык кызметтш бeлгiлi бip курылымдык жYЙeciндe тYpлi калыптасу децгейлершш байланысы бой керсетедь Мeктeптeгi оку Ypдici жалпы окушылардыц танымдык, жауапкepшiлiк кундылыктарын, тYpлi кызыгушылыктарын арттыра отырып, бiлiм алушылардыц бойындагы бeлceндiлiгi мен шыгармашылыгын дамыта бiлугe нeгiздeлгeн. Осы эрекеттер окушыныц бшм децгешшц кулдырауына, оку Yлгepiмiнiц тeмeндeуiнe кандай эcepiн тигiзeтiнi бYгiнгi ^ншц eзeктi мэceлeci. Бул Yлгepмeушiлiктi тугызатын себептердш кepiнici peтiндe эр тYpлi жагдаяттарды жаткызамыз:
- Оку ецбегше баланыц санасында дурыс катынастыц калыптаспауы;
- Тэрбие бepудeгi жеткшказдштер (Yнeмi ецбек жауапкершшгшш жоктыгы, укыпты орындауга Yйpeтiлмeу, epкeлiк, уйымдастырылмаган окушы);
- Оку YPДici кызметшш дурыс уйымдастырылмауы;
- Оку жэне таным кызыгушылыгы дамуыныц элciздiгi не болмаса мYлдeм болмауы;
- Бул мэселеге деген ата-ана мен педагогтердш немкурайлылык танытуы; [1,89 б]
Ягни, окушыда оку мотивациясыныц темен болуы тек мектеп жасына жеткен баладан
гана талап eтiлeтiн процесс емес. Бала eмipгe кeлiп, жаца дыбыс, фонемамен таныскан сэттен бастап игepiлeтiн материалдардыц e3 алдына жYЙeлi, кызыкты болуында. Баланыц кeзiн ашып, ец алгаш санасына касында анасыныц бар екенш сезшш, сол жылулык мен мeйipiмдiлiктi e3 дeцгeйiндe кepe бiлуi - баланыц психикалык жай-кYЙiнiц дурыс екенш ацгартады. Демек, аталган факторлардыц тYп нeгiзiн баланыц дYниeгe кeлуiнeн зepттeудi бастау керек деген шeшiмгe кeлeмiз. Жалпы мотивация теориясыныц басында кызыгушылык емес, бip нэрсеге "куштарлык" деген угым тирады. Мiнe, адам бойындагы куштарлык ceзiмi eмipдi CYPугe деген куштарлыктан басталуы тиic. Ананыц жатырына бiткeн баланыц eмipгe деген куштарлыгы сондай, eciп-жeтiлуi кeзiндe-ак белп бередь Тек ата-ананыц бала алдында, отбасы алдында мiндeтi - урпагын дурыс жолга багыттап, e3 eмipiнiц юртшш калайтын азамат немесе азаматша тэрбиелеу. Баланыц ортага бeйiмдeлуi де тшелей куштарлыкка байланысты. Балада тYpлi куштарлыктар калыптасады: ойынга деген куштарлык, ойыншыкка деген куштарлык, энге деген куштарлык, биге деген куштарлык т.б. Бул куштарлыктар баланыц мектеп жасына дешн калыптасып, даму физиологиясында накты бip элементтер peтiндe сакталуы тиic. Ал, мектеп табалдырыгын аттаган бастауыш сынып окушысы ортага бeйiмдeлу пpоцecciнeн erm, жаца танымдык акпараттарды бiлугe деген куштарлыгы да бой ^рсетедь
Мектептерде жYpгiзiлгeн диагностикалык зерттеулер мен эдютемелш кeмeк беру барысында кeпшiлiк жагдайда мектеп экiмшiлiгi мен муFалiмдep Yлгepiмi тeмeн окушыларга
кещл аудара бермейдь Осы мэселенi терещрек зерттеу кезiнде аталган мэселеге себеп болган баланыц балалык шагы мен отбасы мYшелерiмен карым-катынасы тiкелей эсер еткен. Бiрiншi сыныпта '^шт1кке" окыган окушы алдагы жылдары да дэл сол Yлгерiмнен аспайды. Ол балада ынта бар ма, жок па? МYмкiн, окушы белгiлi бiр себептермен окуга катынаса алмайды немесе бойындагы куштарлык пен кызыгушылык касиеттерi бой керсетпейдь Кепшiлiк мyFалiмдер "канагаттанарлык тобындаFы" бiлiм алушылардыц бiлiмiн баFалау Yшiн талдау жасамайды. Еылыми тургыдан карастырганда, окушылар Yлгермеушiлiгiнiц алдын алу мен оны жецу -кYPделi процесс. Бул процесс педагогикалык диагностикага сэйкес жYЙелi эрекеттер аясында жYзеге асырылады. [2,16б]
Жалпы, бiлiмдiк кундылыктарга негiзделген талдауда "зияткерлш" угымы мшдетп тYPде аталады. Осы орайда зияткерлш темен окушылардыц гылыми эдiстемелiк жYЙесi назар аудартады. Зияткерлiгi темен окушылар - ойлау дагдысыныц калыптасуына жэне дамуына жагдай жасалмаган, машыгы мен дагдысы калыптаспаган окушылар [3, 5б]. Окытушы тарапынан кажеттi талаптыц дурыс койылмауы, окыту жумысы машыгын дурыс коймауы бала бойында сенiмсiздiк пен жауапсыздык касиеттерiн тудырады. Окушыны элеуметлк жэне yжымiшiлiк, топтык жумыстарга, карым-катынастыц тYрлi децгейiне, когаммен жауапты байланыстар жYЙесiн енгiзуге, осыган кажеттi барлык мYмкiндiктердi пайдалана бiлу -педагогпк мiндет. Осы мiндет аясында бiзде келесi мэселе туындайды. Ол - бшмнщ когамдагы орнын дурыс тYсiне алмау, окуга деген карым-катынастыц дурыс калыптаспауы. Бул мэселеге негiз болатын функциялар:
- Оку барысында нэтижеге жетуге талпынбаушылык (жаксы бага алуга умтылмаушылык, канагаттанарлык багамен канагат ету);
- Окыту тапсырмаларын орындауда жэне ойлау белсендшгш талап ететiн ю-эрекетп орындауга деген талпыныстыц болмауы;
Бшм алушыларды керiсiнше, белсендi ойлаудыц, ширак жумыс аткарудыц орнына, кейде: жаттау, кешiру, топ мYшелерiнiц айткан жауабын бакылау, дурыс жауап нускасын белгшеу, койылган сурактардыц дурыс, бурыстыгын аныктау т.б сиякты логикалык дамуды керек ететш тапсырма тYрлерiн колдануга болады. Жалпы, "канагаттанарлык баганы канагат етш жYрген окушылар" сабактан тыс уакыттарында ете зерек, белсендi, тез шешiм кабылдауга бейiм болып келедi. Бундай окушылар сабак уакытында ездiгiнен жумыс ютей алмайды, себебi окыту жумысыныц тиiмдi жактарын кергiсi келмейдi, колдангысы келмейдi: усынылган мэтiндi жаттау, бершген аныктаманы жаттамай, практикасын орындауга умтылу, керсетiлген эдiс-тэсiлдердi пайдалана алмай, белгш бiр шапшацдык немесе жылдамдык калыптаспайды. Кеп уакыт алатын, киын, кызыкты емес тапсырмаларга куштарлык танытпау, оку тапсырмаларына жауапсыздыкпен карау, Yй тапсырмаларын толык орындамау, оку куралдарына укыпсыздыкпен карау сиякты оку процессiндегi кезецдер бала психологиясында эбден жаттанды болып калган. Сондыктан да, жылдар бойы канагаттанарлык окушылар катарынан жылжымайтын себеп те осы. Бундай окушылар бшуге кызыгушылыгы аз, тыцдаганы мен укканын жYзеге асыргысы келмейдi.
Мотивациясы темен окушыларды Yш тYрлi топка белуге болады. Кесте 3 - Мотивациясы темен окушылардыц топтары_
I топ
Ойлау кызметшщ сапалылыгы темен децгейдеп (танымдык YPдiстiц баяу дамуы - есте сактау, ойлау, танымдык дагды мен машыктыц дурыс калыптаспаган жэне т.б) окушылар_
II топ Ойлау кызметшщ жогары сапасы бола тура, сабакка
немкурайлы карайтын окушылар
III топ Ойлау децгеш мен кабылдау тYЙciгi тeмeн окушылар немесе мYлдe сабакка кызыгушылыгы жок окушылар
[4,36 б]
Ойлау кызмет тeмeн окушылармен дамыган жумыс peri peтiндe мына кeзeцдepдi атауга болады:
- Проблемалык ситуациялар тугызу;
- Эздiгiнен ойлауын белсендiлендiру;
- Сабак барысында окушылардьщ ынтымактастыгын уйымдастыру;
- Окушылардыц жеткен нэтижесш багалау;
Заманауи оку-эдютемелш жYЙелердi пайдалана отырып, кептеген м¥Fалiмдер жогары нэтижелерге кол жеткiзуде. Дегенмен, Yлгерiмi нашар окушылардыц саны азаймай отыр, м¥Fалiмдердщ олармен жумыс жасауда колданатын эдiс-тэсiлдерi белсендi, дербес тулганы калыптастыруга ыкпал ете бермейдi. Yлгерiмi темен окушылардыц оку процесш жетiлдiру багыттарыныц бiрi жеке окыту жэне тYзету багдарламаларын курастыру болып табылады.
Мотивация кез-келген менеджментпк жYЙенiц негiзгi функцияларыныц бiрi. Сондыктан, бiлiм саласындагы Yлгеру процесi тiкелей осы терминге байланысты. Жацартылган оку багдарламысына сай максатты сабак процесiн жYргiзу Yшiн, тYрлi эдiстердi колданып, бiлiм алушыларды кызыктыра бiлу - педагог мiндеттiрiнiц бiрiне жатады. Гылыми зерттеулер мен зерттеушшк кызмет ретiнде бiздiц заманымызда мэншщ артуы жаца технологияныц, инновацияныц пайда болуымен жэне дамуымен, ендiрiстiц, техниканыц, гылымныц кYрделенуiмен байланысты екенi сезаз. ^азакстанныц элемдiк бiлiм жолына енуге талпынысы, бiлiм беру парадигмасыныц езгерш, жаца улттык модельдiц калыптасуы, болашактыц жацаша ойлайтын, дYниеге кезкарас мэдениет мен санасы дамыган урпагын окытып, тэрбиелейтiн бэсекеге кабiлеттi педагогикалык кадрларды дайындаудыц сапасын арттыруды талап етш отыр. Жаhандык тэж1рибе мен улттык дYниетанымдык практикага арка CYЙеп жасалган окыту багдарламаларында эр окушыныц жас ерекшелiктерi мен бiлiм децгейiн ескере отырып, бшм беру мен оны алу нэтижелершщ алгаш рет енген, Yш тiрлi кузыреттшктер жиынтыгын игеруi максат етiлген: езiндiк баскару жYЙесiне жататын емiрде кездесетш проблеманыц шешiмiн табу к¥3ыреттiлiктерi дамып отыр [5, 3б]. Жалпы, дидактикалык зерттеудiц нэтижелерi халык пен мемлекеттiц болашагы Yшiн бiлiм беру багдарламасын жетiлдiруде ете мацызды екенi сезсiз. Бiлiм беру саласындагы инновациялар непзшде педагогикалык зерттеу мен дидактикалык iзденiстердi жYргiзу логикасы педагогиканыц к¥рамдас белiгi iспеттес. Мотивациялык тургыдан алганда, инновациялык жетiстiктер ерекше нэтижеге ие. Бiлiм алушылар педагогикалык процесстщ негiзгi жYЙеде басты функциясы болып есептеледi.
Дорыта келе, жогарыда керсетiлген аспектiлер - усынылган такырыптыц гылыми эдiстемелiк нэтижесi болуга толыктай негiз бар. Эдiстемелiк функциялар мен мшдеттердщ кезектi мэселелерi талкыланып, мотивация термишмен байланысын аныктай бiлдiк. Бул угым тYрлi салаларда бой керсеткешмен, бiлiм беру беру саласындагы орны ерекше екенi белгiлi болды. ^орытынды ретiнде бiз, оку мотивация темен окушылардыц оку Yлгерiмi де темен болатынын негiздей алдык. Бiлiм саласында Yлгерiмi темен окушыларга арнайы кемек керсетшедь Арнайы жумыс жоспары курылады. Сынып iшiндегi Yлгерiмi темен окушыны арнайы жиналыс пен психологиялык бакылау барысында аныктай аламыз.
Бекiтiлген жоспарга сай аткарылатын жумыс ретi керсетiледi. Жумыс ретi Yнемi, эр сабак, апта, ай, токсан сайын сынды аралыктарды камтиды. Жоспардыц орындалу нэтижесi сыныптыц бiлiм сапасына тiкелей эсер етедi. Ал, бшм сапасы - устаздар кэсiбилiгiнiц керсеткшь Сапалы бiлiм беру - окушылардыц кабшеттерш арттырып, кажеттiлiктерiн канагаттандырады. Саналы да сапалы урпак тэрбиелеу аркылы гана биiкке шыгатынымызды ескерсек, бул мэселе удайы назарда болуы тшс. БYгiнде окытушылардыц бiлiктiлiгiн кетеру жумыстарын жандандыру жэне бiлiм сапасын жаксарту жолдары бiрiздiлiкпен жYЙелi жолга койылып келедi.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
1. Школьная неуспеваемость: психолого-педагогические причины и пути преодоления: учебное пособие / М. Г. Харитонов, И. П. Иванова, Т. В. Романова, О. В. Чернова. -Чебоксары: Чуваш. гос. пед. ун-т, 2021. - 67 с.
2. "ПРИЧИНЫ И ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ НЕУСПЕВАЕМОСТИ У УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЫ": Выпускная квалификационная работа / Стародумова Светлана Владимировна. - Екатеринбург, 2019. - 95с.
3. "ЗИЯТКЕРЛ1К ЖЭНЕ ОНЫ АРТТЫРУДЬЩ ЖОЛДАРЫ" / Торешова ^арлыгаш, Ерхожина Шаттык - 2021. - 8б.
4. Гилфорд Дж. Три стороны интеллекта // Психология мышления. - М.: Прогресс, 1969, с. 531.
5. ^азакстан Республикасыныц Президент Н.Э. Назарбаевтыц ^азакстан халкына жолдауы «Интеллектуалды улт - 2020». 17 кацтар, 2014 ж. - Астана
