CC BY
0INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© M.I. O'rinboyev1^_
1Andijon davlat pedagogika instituti, Andijon, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: fizika fani nafaqat murakkab balki juda qiziqarli va hayotiy ko'nikmalarni rivojlantirishga xizmat qiluvchi fandir. Ushbu fan turli tabiiy jarayonlarni va hodisalarni tushuntirishga yordam beradi, bu esa o'quvchilarda katta qiziqish uyg'otadi. Biroq, fizika fanini o'rganish ko'pincha o'quvchilar uchun murakkablik tug'diradi, chunki unda yuqori darajadagi matematik va analitik ko'nikmalar talab etiladi. Shu sababli, o'quvchilarning ushbu fanga bo'lgan fikrlari, qiziqishi va motivatsiyasi ta'lim jarayonining juda muhim qismidir.
MAQSAD: ushbu tadqiqotning asosiy maqsadi - o'quvchilarning fizika faniga bo'lgan fikrlari, qiziqishi va motivatsiyasini oshirishda metakognitiv usullarning qanday ahamiyatga ega ekanligini aniqlash va yoritishdir.
MATERIALLAR VA METODLAR: fanni o'rganishda Anderson va Krathwohlning asari, Bloomning taxonomiyasining qayta ko'rib chiqilishi, o'quvchilarning ta'lim jarayonidagi o'rganish maqsadlari va ular qanday baholanishi kerakligini aniqlaydi. Ushbu adabiyot metakognitiv usullarning ta'lim jarayonidagi o'rnini tushunishda asosiy manba bo'lib xizmat qiladi. Bu asar orqali o'quvchilarning o'rganish maqsadlarini belgilash va baholash metodlarini yanada samarali qo'llash mumkin. Flavellning maqolasi metakognitiv nazariya asoschisi sifatida tanilgan. U o'z-o'zini anglash va kognitiv monitoringning ahamiyatini yoritadi.
Fizika fanini o'qitishda metakognitiv usullarning qo'llanilishi va o'quvchilarning kognitiv mustaqilligini oshirish usullarini ko'rsatadi. Laboratoriya ishlari ham metakognitiv usullarning o'zaro bog'liqligini tushunishda yordam beradi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: fizika darslarida metakognitiv usullarni qo'llash o'quvchilarning o'rganish jarayonlarini samarali boshqarishlari, nazariy bilimlarini mustahkamlashlari va mustaqil fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishlari uchun muhimdir. Masalalarni hal qilish, nazariy bilimlarni mustahkamlash va tajriba o'tkazish kabi metakognitiv usullar o'quvchilarga o'z bilimlarini chuqurroq tushunish va mustahkamlash imkonini beradi. Bu usullar orqali o'quvchilar nafaqat nazariy bilimlarini mustahkamlaydilar, balki amaliyotda qo'llash qobiliyatlarini ham rivojlantiradilar, bu esa ularning ta'lim jarayonida muvaffaqiyatli bo'lishlariga yordam beradi.
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
XULOSA: o'quvchilarning fizika faniga bo'lgan fikrlari, qiziqishi va motivatsiyasi darslarda qo'llaniladigan metakognitiv usullar orqali sezilarli darajada oshishi mumkin. metakognitiv usullar o'quvchilarning o'z bilimlarini boshqarish va tushunish qobiliyatlarini rivojlantiradi, bu esa ularning umumiy ta'lim sifatini yaxshilashga yordam beradi. bu usullar o'quvchilarning dars jarayonida faol ishtirok etishini ta'minlab, ularga mustaqil o'rganish va o'z bilimlarini baholash imkoniyatini beradi. bu esa o'quvchilarga nafaqat dars jarayonida, balki hayotdagi turli vaziyatlarda ham samarali qarorlar qabul qilish ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.
kalit so'zlar: metakognitiv usullar, fizika ta'limi, o'quvchilarning motivatsiyasi, o'z-o'zini boshqarish, nazariy bilimlarni amaliyotda qo'llash, o'quv jarayonini monitoring qilish, ilmiy tafakkur.
Iqtibos uchun: O'rinboyev M.I. O'quvchilarning fizika fani haqidagi fikrlari, motivatsiyasi va darslarda qo'llaniladigan metakognitiv usullar. // Inter education & global study. 2024. №5. B.299-309.
МНЕНИЯ СТУДЕНТОВ О ФИЗИКЕ, МОТИВАЦИИ И МЕТАКОГНИТИВНЫХ МЕТОДАХ, ИСПОЛЬЗУЕМЫХ НА УРОКАХ_
© М.И. Уринбоев1Н
Андижанский государственный педагогический институт, Андижан, Узбекистан
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: физическая наука - это наука, служащая развитию физического комплекса, но при этом интересная и жизненно необходимая. эта наука создает различные природные процессы и явления, что очень помогает учащимся. «изучение физики» часто бывает трудным для студентов, поскольку требует высоких расчетных и аналитических навыков. поэтому мысли, действия и мотивация учащихся по данному предмету являются очень важной частью образовательного процесса.
Цель: основная цель данного исследования - определить и разъяснить важность метакогнитивных методов в повышении мышления, интереса и мотивации учащихся к физике.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в книге обучение науке работа Андерсона и Кратволь, представляющая собой пересмотр таксономии Блума, определяет цели обучения учащихся и то, как их следует оценивать. Данная литература служит основным источником для понимания места метакогнитивных методов в образовательном процессе. Благодаря этой работе можно более эффективно применять методы постановки и оценки учебных целей учащихся. Статья Флавелла известна как основа метакогнитивной теории. Это подчеркивает важность самосознания и когнитивного мониторинга. Показано использование метакогнитивных методов в преподавании физики и методов повышения
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 5
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
познавательной | самостоятельности учащихся. Лабораторная работа также помогает понять взаимозависимость метакогнитивных методов.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: использование метакогнитивных методов на занятиях по физике важно для того, чтобы учащиеся могли эффективно управлять учебными процессами, укреплять теоретические знания и развивать навыки самостоятельного мышления. метакогнитивные методы, такие как решение задач, закрепление теоретических знаний и проведение экспериментов, позволяют учащимся углубить понимание и укрепить свои знания. с помощью этих методов студенты не только закрепляют свои теоретические знания, но и развивают практические навыки, что помогает им добиться успеха в учебном процессе.
Заключение: мысли, интерес и мотивация учащихся к физике могут быть значительно повышены с помощью метакогнитивных методов, используемых на занятиях. Метакогнитивные методы развивают способности учащихся управлять своими знаниями и понимать их, что помогает улучшить качество их общего образования. Эти методы обеспечивают активное участие учащихся в процессе урока, дают им возможность учиться самостоятельно и оценивать свои знания. Это помогает учащимся развивать навыки эффективного принятия решений не только в ходе урока, но и в различных жизненных ситуациях.
Ключевые слова: метакогнитивные методы, физическое образование, мотивация учащихся, самоконтроль, применение теоретических знаний на практике, мониторинг учебного процесса, научное мышление.
Для цитирования: Уринбоев М.И. Мнения студентов о физике, мотивации и метакогнитивных методах, используемых на уроках. // Inter education & global study. 2024. №5. С. 299-309.
STUDENTS OPINIONS ABOUT PHYSICS, MOTIVATION AND METACOGNITIVE METHODS USED IN THE LESSONS_
© Mukhammadzokhir I. Urinboev1®
1Andijan state pedagogical institute, Andijan, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: physical science is a science that serves to develop the development of the physical complex, but also interesting and vital. This science creates various natural processes and phenomena, which greatly helps students. "Learning physics" is often difficult for students because it requires high calculation and analytical skills. Therefore, students' thoughts, actions and motivation towards this subject are a very important part of the educational process.
AIM: The main purpose of this study is to determine and clarify the importance of metacognitive methods in increasing students' thoughts, interest and motivation towards physics.
MATERIALS AND METHODS: in Science Learning, Anderson and Krathwohl's work, a revision of Bloom's taxonomy, identifies learning goals in student learning and how
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 5
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal ISSN 2992-9024 (online)
Научно-теоретический и методический журнал 2024, №5
Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
they should be assessed. This literature serves as the main source for understanding the place of metacognitive methods in the educational process. Through this work, it is possible to apply the methods of setting and evaluating students' learning goals more effectively. Flavell's paper is known as the foundation of metacognitive theory. It highlights the importance of self-awareness and cognitive monitoring. It shows the use of metacognitive methods in the teaching of physics and methods of increasing students' cognitive independence. Laboratory work also helps in understanding the interdependence of metacognitive methods.
DISCUSSION AND RESULTS: the use of metacognitive methods in physics classes is important so that students can effectively manage learning processes, strengthen theoretical knowledge and develop independent thinking skills. Metacognitive techniques, such as problem solving, consolidation of theoretical knowledge, and experimentation, allow students to deepen their understanding and strengthen their knowledge. With the help of these methods, students not only consolidate their theoretical knowledge, but also develop practical skills, which helps them achieve success in the educational process.
CONCLUSION: students thoughts, interest and motivation towards physics can be significantly increased through metacognitive methods used in classes. Metacognitive methods develop students' abilities to manage and understand their knowledge, which helps to improve the quality of their overall education. These methods ensure the active participation of students in the lesson process, give them the opportunity to learn independently and evaluate their knowledge. This helps students to develop effective decision-making skills not only in the course of the lesson, but also in various situations in life.
Key words: Metacognitive methods, physics education, motivation of students, self-management, application of theoretical knowledge in practice, monitoring of educational process, scientific thinking.
For citation: Mukhammadzokhir I. Urinboev. (2024) 'Students opinions about physics, motivation and metacognitive methods used in the lessons', Inter education & global study, (5), pp. 299-309. (In Uzbek).
Fizika fani nafaqat murakkab balki juda qiziqarli va hayotiy ko'nikmalarni rivojlantirishga xizmat qiluvchi fandir. Ushbu fan turli tabiiy jarayonlarni va hodisalarni tushuntirishga yordam beradi, bu esa o'quvchilarda katta qiziqish uyg'otadi. Biroq, fizika fanini o'rganish ko'pincha o'quvchilar uchun murakkablik tug'diradi, chunki unda yuqori darajadagi matematik va analitik ko'nikmalar talab etiladi. Shu sababli, o'quvchilarning ushbu fanga bo'lgan fikrlari, qiziqishi va motivatsiyasi ta'lim jarayonining juda muhim qismidir.
O'quvchilarning fizika faniga bo'lgan munosabatlarini shakllantirish va rivojlantirishda metakognitiv usullar juda katta ahamiyatga ega. Metakognitiv usullar deganda, o'quvchilarning o'z o'rganish jarayonlarini anglash, boshqarish va nazorat qilish qobiliyatlari tushuniladi. Bu usullar o'quvchilarning bilimlarni samarali o'zlashtirishlari,
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 5
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
yangi ma'lumotlarni tahlil qilishlari va o'z-o'zini baholash ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.
Fizika darslarida metakognitiv usullardan foydalanish o'quvchilarning mavzuga bo'lgan qiziqishini oshiradi va ularning motivatsiyasini kuchaytiradi. Bu usullar orqali o'quvchilar o'zlarining bilim olish jarayonlarini yanada chuqurroq tushunishlari va o'z-o'zini anglashlari mumkin. Metakognitiv strategiyalar o'quvchilarga muayyan mavzularni qanchalik darajada tushunishlarini baholash, qiyinchiliklarni aniqlash va ularni yengish yo'llarini izlash imkoniyatini beradi.
Ushbu tadqiqotning asosiy maqsadi - o'quvchilarning fizika faniga bo'lgan fikrlari, qiziqishi va motivatsiyasini oshirishda metakognitiv usullarning qanday ahamiyatga ega ekanligini aniqlash va yoritishdir. Tadqiqot quyidagi asosiy maqsadlarni o'z ichiga oladi:
• O'quvchilarning fizika faniga bo'lgan munosabatlarini shakllantirish va rivojlantirishda metakognitiv usullarning rolini o'rganish.
• Fizika darslarida metakognitiv usullarni qo'llash orqali o'quvchilarning mavzuga bo'lgan qiziqishini va motivatsiyasini oshirish usullarini aniqlash.
• O'quvchilarning bilim olish jarayonlarini rejalashtirish, monitoring qilish va baholash qobiliyatlarini rivojlantirishda metakognitiv strategiyalarning samaradorligini tadqiq qilish.
• O'qituvchilarga metakognitiv usullarni ta'lim jarayonida samarali qo'llash bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqish va ulardan foydalanishning amaliy ahamiyatini ko'rsatish.
Anderson va Krathwohlning asari, Bloomning taxonomiyasining qayta ko'rib chiqilishi, o'quvchilarning ta'lim jarayonidagi o'rganish maqsadlari va ular qanday baholanishi kerakligini aniqlaydi. Ushbu adabiyot metakognitiv usullarning ta'lim jarayonidagi o'rnini tushunishda asosiy manba bo'lib xizmat qiladi. Bu asar orqali o'quvchilarning o'rganish maqsadlarini belgilash va baholash metodlarini yanada samarali qo'llash mumkin. Flavellning maqolasi metakognitiv nazariya asoschisi sifatida tanilgan. U o'z-o'zini anglash va kognitiv monitoringning ahamiyatini yoritadi [1,2,3].
Fizika fanini o'qitishda metakognitiv usullarning qo'llanilishi va o'quvchilarning kognitiv mustaqilligini oshirish usullarini ko'rsatadi. Rahimovning maqolasi muammoli o'qitish yondashuvining ta'limiy samaradorligini ko'rib chiqadi. Bu yondashuvning metakognitiv usullar bilan qanday uyg'unlashishi va o'quvchilarning ta'lim jarayonidagi faolligini oshirish usullarini yoritadi. Ismoilovning tadqiqoti amaliy laboratoriya tajribalari orqali fizika fanini o'rganish samaradorligini oshirish usullarini ko'rsatadi. Laboratoriya ishlari va metakognitiv usullarning o'zaro bog'liqligini tushunishda yordam beradi. Mamajonovning tadqiqoti kompyuter texnologiyalari asosida o'qitish usullarining ta'limiy ahamiyatini tahlil qiladi. Metakognitiv usullar va zamonaviy texnologiyalarni birgalikda qo'llash usullarini o'rganishda foydali bo'ladi. Yuqoridagi mavzuga oid adabiyotlar va avtorlarning tahlili metakognitiv usullarning ta'lim jarayonidagi o'rni va ularning samaradorligini tushunishga yordam beradi. Ushbu adabiyotlar orqali olingan bilimlar tadqiqotning nazariy asoslarini mustahkamlaydi va amaliy qo'llanilishini yoritadi [8,9].
O'quvchilarning fizika faniga bo'lgan fikrlari va motivatsiyasi ko'plab omillarga bog'liq. Ular orasida quyidagi omillarni kengroq ko'rib chiqish mumkin:
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
1. Fanni tushunish darajasi: O'quvchilarning fizika faniga bo'lgan qiziqishi va motivatsiyasi ularning fanni qay darajada tushunishlariga bevosita bog'liqdir. Fizika fani murakkab tushunchalar va matematik modellar bilan to'la bo'lgani sababli, o'quvchilar bu tushunchalarni tushunishga qiynalsalar, ularda fanga nisbatan salbiy munosabat paydo bo'lishi mumkin. Shu bois, o'quvchilarning fizika fanini tushunish darajasini oshirish muhim ahamiyatga ega.
2. O'qituvchining roli: O'qituvchining o'quvchilarga fizika fanini qiziqarli va tushunarli tarzda yetkazishi o'quvchilarning fanga bo'lgan fikrlari va qiziqishlarini sezilarli darajada oshiradi. O'qituvchilar darslarda turli interaktiv metodlardan foydalanib, o'quvchilarning diqqatini jalb qilishlari va ularni mavzuga qiziqtirishlari mumkin. Masalan, multimedia vositalaridan foydalanish, o'quvchilarni amaliy mashg'ulotlarga jalb qilish va turli muammolarni birgalikda hal qilish orqali darslarni jonlantirish mumkin.
3. Amaliy tajribalar: Fizika fanida o'tkaziladigan laboratoriya ishlari va amaliy mashg'ulotlar o'quvchilarning fanga bo'lgan qiziqishini oshirishda muhim rol o'ynaydi. Amaliy tajribalar o'quvchilarga nazariy bilimlarini amalda sinab ko'rish va tushunchalarni yanada chuqurroq anglash imkonini beradi. O'quvchilar o'z qo'llari bilan tajriba o'tkazganda, fizikaning real hayotdagi amaliyotini ko'rib, o'zlarini ilmiy izlanishlar va kashfiyotlar dunyosida his qiladilar.
Metakognitiv usullar o'quvchilarning o'z-o'zini anglash va boshqarish qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Bu usullar o'quvchilarni ta'lim jarayonida faol ishtirok etishga undaydi va ularga o'z o'rganish jarayonlarini samarali boshqarish imkonini beradi [5,6,7]. Metakognitiv usullarni qo'llash orqali o'quvchilar o'z bilimlarini chuqurroq tushunishlari va mustaqil fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishlari mumkin. Quyida metakognitiv usullar va ularning ahamiyati kengroq tarzda ko'rib chiqiladi:
1. Rejalashtirish: Rejalashtirish metakognitiv usulning birinchi bosqichi bo'lib, o'quvchilarga o'z o'rganish jarayonlarini oldindan rejalashtirish imkonini beradi. Bu jarayon o'quvchilarning darsga tayyorlanishiga, o'z maqsadlarini belgilashiga va o'qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlarni qanday bajarishlarini aniqlashiga yordam beradi.
2. Monitoring: Monitoring, ya'ni kuzatish, metakognitiv usulning ikkinchi bosqichi bo'lib, o'quvchilarning dars davomida o'z tushunchalarini va o'rganish jarayonini muntazam ravishda kuzatib borishlarini o'z ichiga oladi. Bu jarayon o'quvchilarga qayerda xato qilayotganliklarini aniqlash va darhol tuzatish imkonini beradi.
3. Baholash: Baholash metakognitiv usulning uchinchi bosqichi bo'lib, o'quvchilar o'z o'rganish jarayonini va erishilgan natijalarni tahlil qilish orqali baholaydilar. Bu jarayon o'quvchilarga o'z bilimlarini mustahkamlash, zaif tomonlarini aniqlash va keyingi o'rganish jarayonlarini yaxshilash imkonini beradi.
Metakognitiv usullar o'quvchilarning o'z-o'zini anglash va boshqarish qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi. Ushbu usullar orqali o'quvchilar o'z o'rganish jarayonlarini samarali boshqarish, bilimlarini chuqurroq tushunish va mustahkamlash imkonini oladilar. Rejalashtirish, monitoring va baholash kabi metakognitiv usullar o'quvchilarning ta'lim jarayonida muvaffaqiyatli bo'lishlariga yordam beradi va ularni
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
mustaqil o'rganishga undaydi. Fizika fanida metakognitiv usullarning qo'llanilishi o'quvchilarning tushunchalarni chuqurroq anglashlariga, nazariy bilimlarni amaliyotda qo'llashlariga va ilmiy tafakkurini rivojlantirishlariga yordam beradi.
Fizika darslarida masalalarni hal qilish, o'quvchilarning nazariy bilimlarini amaliyotda qo'llashga va ularning mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga imkon beradi. Metakognitiv usullar yordamida o'quvchilar masalalarni hal qilish jarayonini samarali boshqarishlari mumkin. Bu jarayon quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:
• Masala Tushunchasi: O'quvchilar masalani diqqat bilan o'qib, uning maqsadi va berilgan ma'lumotlarni aniqlaydilar. Bu bosqichda o'quvchilar masalaning mazmunini tushunishlari va uni qanday yechish kerakligini rejalashti rad ilar.
• Strategiyani Tanlash: O'quvchilar masalani hal qilish uchun qo'llaniladigan strategiyani tanlaydilar. Masalan, ular qaysi formulalar va fizik qonunlarni qo'llash kerakligini aniqlaydilar. Bu bosqichda o'quvchilar turli strategiyalarni taqqoslab, eng samarali usulni tanlaydilar.
• Hisob-kitoblar: O'quvchilar tanlangan strategiya asosida hisob-kitoblarni amalga oshiradilar. Bu jarayonda ular matematik va fizik tushunchalarni qo'llab, masalani bosqichma-bosqich yechadilar. O'quvchilar har bir qadamda o'z hisob-kitoblarini tekshirib boradilar va xatolarni aniqlab tuzatadilar.
• Natijalarni Baholash: Masala yechilgach, o'quvchilar olingan natijalarni baholaydilar. Ular natijalarining to'g'riligini tekshirib, ularni fizik mazmun bilan solishtiradilar. Agar natijalar to'g'ri bo'lmasa, o'quvchilar xatolarni aniqlash va tuzatish uchun qayta tahlil qiladilar.
Nazariy bilimlarni amaliy mashg'ulotlar orqali mustahkamlash, o'quvchilarning fizik qonunlarni va tushunchalarni chuqurroq tushunishlariga yordam beradi. Metakognitiv usullar yordamida o'quvchilar nazariy bilimlarini mustahkamlash jarayonini samarali boshqarishlari mumkin. Bu jarayon quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:
Nazariya va amaliyot o'rtasidagi bog'liqlik: O'quvchilar nazariy bilimlarni amaliyotda qo'llash uchun qanday qadamlar kerakligini aniqlaydilar. Masalan, o'quvchilar nazariy tushunchalarni laboratoriya tajribalari orqali sinab ko'rishlari va ularni amaliy vaziyatlarda qo'llashlari mumkin. Amaliy mashg'ulotlar: O'quvchilar amaliy mashg'ulotlar orqali nazariy bilimlarini sinab ko'radilar. Masalan, ular fizik qonunlarni tekshirish uchun laboratoriya tajribalari o'tkazadilar yoki turli masalalarni yechadilar. Bu jarayon ularga nazariy bilimlarning amaliyotdagi ahamiyatini ko'rsatadi. Refleksiya: Amaliy mashg'ulotlar yakunida o'quvchilar o'z tajribalarini va o'rganish jarayonlarini tahlil qiladilar. Ular amaliy mashg'ulotlar davomida erishilgan natijalarni nazariy bilimlar bilan solishtiradilar va bu bilimlarni mustahkamlash uchun qanday qadamlar kerakligini aniqlaydilar.
Tajriba o'tkazish va xulosa chiqarish, o'quvchilarning nazariy bilimlarini sinab ko'rishlari va ulardan xulosa chiqarish qobiliyatlarini rivojlantiradi. Metakognitiv usullar yordamida o'quvchilar tajriba o'tkazish va xulosa chiqarish jarayonlarini samarali boshqarishlari mumkin. Bu jarayon quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
• Tajriba rejasini tuzish: O'quvchilar tajribani o'tkazishdan oldin uning rejasini tuzadilar. Bu bosqichda ular tajriba maqsadini, kerakli asbob-uskunalarni va tajriba o'tkazish jarayonini aniqlaydilar.
• Tajriba O'tkazish: O'quvchilar tuzilgan reja asosida tajriba o'tkazadilar. Bu jarayonda ular tajriba natijalarini diqqat bilan kuzatadilar va kerakli ma'lumotlarni yig'adilar. O'quvchilar tajriba davomida o'z kuzatuvlarini va natijalarni yozib boradilar.
• Natijalarni tahlil qilish: Tajriba yakunida o'quvchilar yig'ilgan ma'lumotlarni tahlil qiladilar. Ular tajriba natijalarini nazariy bilimlar bilan solishtiradilar va ulardan xulosa chiqaradilar. Bu jarayon ularga o'z bilimlarini chuqurroq tushunish va mustahkamlash imkonini beradi.
• Xulosa chiqarish: O'quvchilar tajriba natijalari asosida xulosalar chiqaradilar. Ular tajriba davomida olingan natijalar va kuzatuvlar asosida qanday nazariy tushunchalar mustahkamlanganini yoki qanday yangi bilimlar o'rganilganini aniqlaydilar. Bu jarayon ularga o'z bilimlarini yanada kengaytirish va mustahkamlash imkonini beradi.
Fizika darslarida metakognitiv usullarni qo'llash o'quvchilarning o'rganish jarayonlarini samarali boshqarishlari, nazariy bilimlarini mustahkamlashlari va mustaqil fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishlari uchun muhimdir. Masalalarni hal qilish, nazariy bilimlarni mustahkamlash va tajriba o'tkazish kabi metakognitiv usullar o'quvchilarga o'z bilimlarini chuqurroq tushunish va mustahkamlash imkonini beradi [5,7]. Bu usullar orqali o'quvchilar nafaqat nazariy bilimlarini mustahkamlaydilar, balki amaliyotda qo'llash qobiliyatlarini ham rivojlantiradilar, bu esa ularning ta'lim jarayonida muvaffaqiyatli bo'lishlariga yordam beradi. Fizika fani va metakognitiv usullar: na'muna misollar
Fizika fanida metakognitiv usullarni qo'llash, o'quvchilarning o'z-o'zini anglash va boshqarish qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Quyida fizika fanining turli mavzularida metakognitiv usullardan foydalanishning kengroq misollari keltiriladi:
Dinamika mavzularini o'qitishda o'quvchilar kuch, tezlik va harakat qonunlarini o'rganadilar. Metakognitiv usullarni qo'llash orqali o'quvchilar o'z tushunchalarini monitoring qiladilar va har bir qadamni baholaydilar. Quyida bu jarayon qanday amalga oshirilishi mumkinligi ko'rsatilgan:
Masala tushunchasi: O'qituvchi o'quvchilarga dinamika masalalarini beradi, masalan, "Mashina to'g'ri chiziqli harakat qilayotganda unga ta'sir qiladigan kuchlarni aniqlang." O'quvchilar masalaning mazmunini tushunib, kerakli fizik tushunchalarni aniqlaydilar.
Rejalashtirish: O'quvchilar masalani hal qilish uchun qanday strategiyalarni qo'llash kerakligini rejalashtiradilar. Masalan, Nyutonning ikkinchi qonunini qo'llash uchun kuch va tezlanish orasidagi bog'liqlikni aniqlashlari kerak.
Monitoring: Masalani yechish jarayonida o'quvchilar har bir qadamni kuzatadilar va tushunish darajasini baholaydilar. Agar qayerdadir xato qilishayotganini sezsalar, darhol tuzatishga harakat qiladilar.
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Baholash: Masala yechilgach, o'quvchilar olingan natijalarni tekshirib, ularning to'g'riligini aniqlaydilar. Agar natija kutilganidan farq qilsa, xatolarni aniqlash va tuzatish uchun qayta tahlil qiladilar.
Optika bo'limini o'qitishda darslarida o'quvchilar yorug'likning sinishi va qaytishi kabi tushunchalarni o'rganadilar. Metakognitiv usullar yordamida o'quvchilar turli xil materiallar orqali tajribalar o'tkazadilar va natijalarni tahlil qiladilar. Quyida bu jarayonning kengroq tasviri keltirilgan:
• Tajriba rejasini tuzish: O'quvchilar yorug'likning sinishi va qaytishini o'rganish uchun qanday tajribalar o'tkazish kerakligini rejalashtiradilar. Masalan, shisha prizma yoki suv bilan to'ldirilgan idish orqali yorug'lik nurlarini o'tkazish.
• Tajriba o'tkazish: O'quvchilar yorug'lik manbasini prizmaga yoki suvga yo'naltiradilar va sinish burchaklarini o'lchaydilar. Bu jarayonda ular yorug'likning turli materiallarda qanday o'zgarishini kuzatadilar.
• Natijalarni tahlil qilish: O'quvchilar olingan ma'lumotlarni Snell qonuni bo'yicha tahlil qiladilar. Ular turli materiallarda yorug'likning sinish burchaklarini solishtiradilar va bu jarayonlarni nazariy tushunchalar bilan bog'laydilar.
• Refleksiya: Tajriba yakunida o'quvchilar o'z kuzatuvlarini va natijalarni baholaydilar. Ular tajriba davomida o'rganilgan bilimlarni umumlashtirib, o'zlarining tushunchalarini mustahkamlashadi.
Fizika fanida metakognitiv usullarni qo'llash, o'quvchilarning o'z-o'zini anglash va boshqarish qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Dinamika, elektrik va optika kabi turli mavzularda bu usullarni qo'llash orqali o'quvchilar o'z bilimlarini amaliyotda qo'llash, tushunish darajasini oshirish va nazariy bilimlarini mustahkamlash imkoniyatiga ega bo'ladilar. Ushbu usullar nafaqat o'quvchilarning fizika fani bo'yicha bilimlarini chuqurlashtiradi, balki ularning mustaqil fikrlash va ilmiy jarayonlarni boshqarish qobiliyatlarini ham rivojlantiradi [7,8,9].
A["Metakognitiv usullar va fizika"] B["Dinamika"]
C["Masala tushunchasi"]
D["Rejalashtirish"] E["Monitoring"] F["Baholash"] G["Elektr"]
H["Tajriba rejasini tuzish"] I ["Tajriba o'tkazish"] J["Natijalarni tahlil qilish"] K["Refleksiya"] L["Optika"]
A -> В, A -> С, A -> D, A -> E, A> F, A --> G, G --> H, G --> I, G --> J, G --> K, G --> L, H --> J, I --> K, L --> J.
O'quvchilarning fizika faniga bo'lgan fikrlari, qiziqishi va motivatsiyasi darslarda qo'llaniladigan metakognitiv usullar orqali sezilarli darajada oshishi mumkin. Metakognitiv
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 5
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
usullar o'quvchilarning o'z bilimlarini boshqarish va tushunish qobiliyatlarini rivojlantiradi, bu esa ularning umumiy ta'lim sifatini yaxshilashga yordam beradi. Bu usullar o'quvchilarning dars jarayonida faol ishtirok etishini ta'minlab, ularga mustaqil o'rganish va o'z bilimlarini baholash imkoniyatini beradi.
Fizika darslarida metakognitiv usullarni samarali qo'llash orqali o'quvchilarni yanada mustaqil va ijodiy fikrlovchi shaxslar sifatida tarbiyalash mumkin. Masalan, darslarda masalalarni hal qilish jarayonida o'quvchilar o'z harakatlarini monitoring qilib, qayerda xato qilganliklarini aniqlashadi va kelgusida ularni tuzatishga intiladilar. Bu esa o'quvchilarga nafaqat dars jarayonida, balki hayotdagi turli vaziyatlarda ham samarali qarorlar qabul qilish ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.
Metakognitiv usullar o'quvchilarning nazariy bilimlarini amaliyotda qo'llashga, tajribalar o'tkazish orqali o'z bilimlarini mustahkamlashga imkon yaratadi. Fizika darslarida o'tkaziladigan laboratoriya ishlari va amaliy mashg'ulotlar o'quvchilarning fanga bo'lgan qiziqishini oshirishda katta rol o'ynaydi. Masalan, elektr toki, kuchlanish va qarshilik kabi mavzularni o'rganishda o'quvchilar turli tajribalar o'tkazib, o'z kuzatuvlarini tahlil qilishadi va xulosalar chiqarishadi. Bu jarayon o'quvchilarning ilmiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradi va ularga o'rganish jarayonida mustaqil bo'lishga yordam beradi.Dars yakunida o'quvchilar o'z bilimlarini baholab, qayerda yaxshilanish kerakligini belgilab oladilar. Bu esa o'quvchilarning ta'lim jarayonida yanada faol ishtirok etishlariga va o'zlarini rivojlantirishlariga imkon beradi.
Xulosa qilib aytganda, fizika darslarida metakognitiv usullarni samarali qo'llash orqali o'quvchilarni yanada mustaqil va ijodiy fikrlovchi shaxslar sifatida tarbiyalash mumkin. Bu usullar o'quvchilarning dars jarayonida faol ishtirok etishini ta'minlab, ularga mustaqil o'rganish va o'z bilimlarini baholash imkoniyatini beradi. Natijada, o'quvchilar o'z bilimlarini mustahkamlaydi, ilmiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradi va ta'lim jarayonida yanada muvaffaqiyatli bo'lishadi. Bu esa ularning umumiy ta'lim sifatini yaxshilashga va kelajakdagi hayotida muvaffaqiyatli shaxslar bo'lishiga yordam beradi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Schraw, G., & Moshman, D. (1995). "Metacognitive Theories." Educational Psychology Review, 7(4), 351-371.
2. Zohar, A., & Ben David, A. (2008). "Explicit Teaching of Metastrategic Knowledge in Authentic Classroom Situations." Metacognition and Learning, 3(1), 59-82.
3. Desoete, A. (2007). "Evaluating and Improving the Mathematics Teaching-Learning Process Through Metacognition." Electronic Journal of Research in Educational Psychology, 5(3), 705-730.
4. White, B. Y., & Frederiksen, J. R. (1998). "Inquiry, Modeling, and Metacognition: Making Science Accessible to All Students." Cognition and Instruction, 16(1), 3-118.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
5. Mamatohunov, Y. A., & Rakhmatulina, R. (2019). "Methodology for organizing educational and methodological activities of students in the process of forming students' independence." European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 7.
6. Mamataxunov, Y. A. (2022). "Problems in Formation of Cognitive Independence of Primary School Students in the Process of Teaching Physics." International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE), 14. DOI: 10.9756/INTJECSE/V14I5.1108.
7. Rahimov, U. R. (2017). "Muammoli o'qitish yondashuvining ta'limiy samaradorligi." Andijon Davlat Universiteti Ilmiy Jurnali, 12(4), 45-50.
8. Ismoilov, S. I. (2020). "Amaliy laboratoriya tajribalari orqali fizika fanini o'rganish samaradorligini oshirish." Samarqand Davlat Universiteti Nashriyoti, 3(2), 120-128.
9. Mamajonov, B. M. (2018). "Kompyuter asosidagi o'qitish texnologiyalari va ularning ta'limiy ahamiyati." Namangan Davlat Universiteti Ilmiy Jurnali, 15(3), 75-82.
10. Rasulov, O. K. (2016). "Interaktiv metodlar yordamida fizika o'qitish." Buxoro Davlat Universiteti Ilmiy Jurnali, 9(1), 33-40.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
O'rinboyev Muxammadzoxir Iqboljon o'g'li, erkin tadqiqotchi, [Уринбоев Мухаммадзохир Икболжон угли, исследователь], [Mukhammadzokhir I. Urinboev,
researcher]; Manzil: Andijon viloyati, Xo''aobod tumani, Tosh ota MFY, Ziyoratgoh 105-uy; [адрес: Андижанская область, Ходжаабадский район, махалля Тош ота, Зиёратгох 105; [adres: Andijan region, Xodjaobod district, Tosh ota neighborhood, Ziyoratgoh 105]; 0RCID:https://orcid.org/00009-0001-1238-5644; muhammadzohirorinboyev20@gmail.com
