CC BY
86CHET TILLARINI O'RGANISH JARAYONIDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH
Nafisa Rayimovna Kobilova Zohir Yusupovich Irisqulov
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
ANNOTATSIYA
Maqolada hozirgi kunda ta'lim jarayonida foydalaniladigan texnologiya va ushbu jarayonda uchraydigan muammolarni bartaraf etish masalalari yoritilgan.
Tayanch so'zlar: Zamonaviy ta'lim, texnologiya, innovatsion o'qitish, konsepsiya, manbalar.
Hozirgi kunda ta'lim jarayonida interaktiv metodlar,innovatsion texnologiyalar,pedagogik va axborot texnologiyalari o'quv jarayonida qo'llashga bo'lgan qiziqish,e'tibor kundan kunga kuchayib bormoqda,bunday bo'lishining sabablaridan biri,shu vaqtgacha an'anaviy ta'limda o'quvchi talabalarni faqat tayyor bilimlarini egallashga o'rgatilgan bo'lsa,zamonaviy texnologiyalar ularni egallayotgan bilimlarini o'zlari qidirib topishlariga,mustaqil o'rganib taxlil qilishlariga,hatto xulosalarni ham o'zlari keltirib chiqishlariga o'rgatadi.
O'qituvchi bu jarayonda shaxsning rivojlanish,shakllanishi,bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir qatorda boshqaruvchilik,yo'naltiruvchilik funksiyasini bajaradi.Ta'lim jarayonida o'quvchi asosiy figuraga aylanadi.Shuning uchun oliy o'quv yurtlari va fakultetlarida malakali kasb egalarini tayyorlashda zamonaviy o'qitish metodlari,interaktiv metodlar,innovatsion texnologiyalarning o'rni va ro'li benihoya kattadir.Pedagogik texnologiya va pedagogikmahoratiga oid bilim,tajriba va interaktiv metodlar o'quvchi -talabalarning bilimli,yetuk malakaga ega bo'lishlarini ta'minlaydi.
INNOVATSIYA(inglizcha innavation)-yangilik kiritish,yangilikdir
Innovatsion texnologiyalar pedagogik jarayon hamda o'qituvchi va talaba faoliyatiga yangilik,o'zgarishlar kiritish bo'lib,uni amalga oshirishda asosan interaktiv metodlardan to'liq foydalaniladi.
Interaktiv metodlar bu jamoa bo'lib fikrlash deb yuritiladi,ya'ni pedagogik ta'sir etish usullari bo'lib ta'lim mazmunining tarkibiy qismi hisoblanadi.Bu metodlarning o'ziga xosligi shundaki,ular faqat pedagog va o'quvchi-talabalarning birgalikda faoliyat ko'rsatishi orqali amalga oshiriladi.
Bunday pedagogic hamkorlik jarayoni o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lib,ularga quyidagilar kiradi:
-O'quvchi-talabaning dars davomida befarq bo'lmaslikka,mustaqil fikrlash,ijod etish va izlanishga majbue etishi;
-O'quvchi-talabaning o'quv jarayonida bilimga bo'lgan qiziqishlarini doimiy ravishda bo'lishini ta'minlashi;
-Pedagok va O'quvchi-talabaning hamisha hamkorlikdagi faoliyatini tashkillanishi.
Pedagogik texnologiyalar masalalari,muammolarini o'rganayotgan o'qituvchilar,ilmiy-tadqiqotchilar,amaliyotchilarning fikricha,pedagogik texnologiya bu faqat axborot texnologiyasi bilan bog'liq,hamda o'qitish jarayonida qo'llanishi zarur bo'lgan kompyuter,masofali o'qish yoki turli xil texnikalardan foydalanish deb belgilanadi.Bizning fikrimizcha,pedagogic texnologiyaning eng asosiy negizi bu o'qituvchi va O'quvchi-talabalarning belgilangan maqsaddan kafolatlangan natijaga hamkorlikda erishishlari uchun tanlangan texnologiyalarga bog'liq deb hisoblaymiz,ya'ni o'qitish jarayonida maqsad bo'yicha kafolatlangan natijaga erishishda qo'llaniladigan har bir ta'lim texnologiyasi o'qituvchi va o'quvchilar o'rtasida hamkorlik faoliyatini tashkil eta olsa,har ikkalasi ijobiy natijaga erisha olsa,o'quv jarayonida O'quvchi-talabalar mustaqil fikrlay olsalar,ijobiy ishlay olsalar,izlansalar,tahlil eta olsalar,o'zlari xulosa qila olsalar,o'zlariga guruhga,guruh esa ularga baho bera olsa,o'qituvchi esa ularning bunday faoliyatlari uchun imkoniyat va sharoit yarata olsa,bizning fikrimizcha ana shu o'qitish jarayonining asosi hisoblanadi.Har bir dars,mavzu,o'quv predmetining o'ziga xos texnologiyaasi bor,ya'ni o'quv jarayonidagi pedagogic texnologiya bu yakka tartibdagi jarayon bo'lib,u o'quvchi- talabaning ehtiyojidan kelib chiqqan holda bir maqsadga yo'naltirilgan,oldindan loyihalashtirilgan va kafolatlangan natija berishiga qaratilgan pedagogik j arayondir.
O'qituvchi va o'quvchi talabaning maqsaddan natijaga erishishida qanday texnologiyani tanlashlari ular ixtiyorida,chunki har ikkala tomonning asosiy maqsadi aniq:natijaga erishish qaratilgan,bunda o'quvchi-talabalarning bilim saviyasi,guruh xarakteri,sharoitga qarab ishlatiladigan texnologiya tanlanadi,masalan,natijaga erishish uchun balkim kompyuter bilan ishlash lozimdir,balkim film,tarqatma material,chizma va plakatlar,turli adabiyotlar,axborot texnologiyasi kerak bo'ladi,bular o'qituvchi va o'quvchi-talabaga bog'liq. Innovatsion ta'lim texnologiyasi - bu o'quv jarayonining samaradorligini oshirish va ta'lim va ta'lim faoliyati uchun eng yaxshi shart-sharoitlarni yaratish uchun mavjud usullar va vositalarni yangi yoki sifat jihatidan yaxshilashni o'z ichiga olgan o'quv va ta'lim faoliyatini tashkil etish metodologiyasi. jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining hozirgi tendentsiyalari.Ta'limdagi innovatsiyalar ta'lim sohasidagi innovatsiyalarning paydo bo'lishiga qaratilgan kompleks tadbirlarni o'z ichiga oladi. Bu innovatsiyalar ta'lim jarayonini tashkil etishning usul va uslublari, ta'lim va tarbiya jarayonida foydalaniladigan resurslar, ilmiy nazariyalar va tushunchalar bo'lishi mumkin.
Innovatsiya yangi ilmiy bilimlarni, qandaydir kashfiyotlarni, ixtirolarni olishga qaratilgan tadqiqot faoliyatidan foydalanish orqali rivojlanadi. Bundan tashqari,
innovatsiyalarning paydo bo'lishi loyihalash ishlarining natijasi bo'lishi mumkin, bunda mavjud ilmiy nazariyalar va tushunchalar asosida amaliy harakatlarni amalga oshirish imkoniyatini aks ettiruvchi instrumental va texnologik bilimlar rivojlanadi. Shunday qilib, innovatsion loyihalar yaratiladi, bu esa keyinchalik yangi texnologiyalarning paydo bo'lishiga olib keladi.
Innovatsiyalar ta'lim faoliyati jarayonida ham rivojlanadi. O'quv jarayonida talabalarning nazariy va amaliy bilimlari rivojlanadi, keyinchalik ular amaliy hayotning innovatsiyalar yaratish bilan bog'liq turli sohalarida qo'llanilishi mumkin. Innovatsion ta'lim texnologiyalari uchta asosiy komponentga asoslanadi:
1. Zamonaviy, yaxshi tuzilgan tarkib, uning asosi tadbirkorlik faoliyatining hozirgi voqeliklariga javob beradigan kasbiy faoliyatdagi kompetentsiyadir. mazmuni zamonaviy aloqa vositalari orqali uzatiladigan turli multimedia materiallarini o'z ichiga oladi.
2. Zamonaviy, innovatsion o'qitish usullarini qo'llash. Bunday usullar bo'lajak mutaxassisning kompetensiyalarini rivojlantirishga, o'quvchilarni faol bilim va amaliy faoliyatga jalb etishga, bilish jarayonida tashabbuskorlikni namoyon etishga yo'naltirilgan bo'lishi kerak. Ta'lim dasturlarini passiv assimilyatsiya qilish istisno qilinadi.
3. Ta'lim jarayonida zamonaviy infratuzilmaning mavjudligi. U o'qitishning yangi shakl va usullarini, xususan, masofaviy ta'limni qo'llashga yordam beradigan axborot, texnologik, tashkiliy va kommunikatsiya komponentlariga asoslanishi kerak.
Ta'limda innovatsion texnologiyalar o'qitishda muayyan yondashuvlarni qo'llash asosida qo'llaniladi, ya'ni. yangi texnologiyalarni rivojlantirish uchun asos bo'lgan talablar va maqsadlarni o'z ichiga olgan tamoyillar.
Pedagogik sohadagi barcha innovatsiyalar jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining hozirgi bosqichiga qat'iy mos kelishiga asoslanadi. Hozirgi vaqtda ular o'quvchilarning mustaqilligini rivojlantirishga, o'z-o'zini o'rganish va o'z-o'zini rivojlantirish qobiliyatlarini shakllantirishga, o'quv dasturlarini mexanik ravishda emas, balki ongli ravishda o'zlashtirishga qaratilishi kerak.
Ta'lim sohasidagi innovatsion texnologiyalar doimiy ravishda rivojlanib, ularning turlari kengayib bormoqda. Quyidagi asosiy texnologiyalar guruhlarini ajratish mumkin: 1. Mavzuni o'rganish sohasida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yoki AKT. Ushbu texnologiyalardan foydalanish axborot jamiyatining rivojlanishi va hayotning barcha sohalarida axborot vositalarini faol joriy etish bilan bog'liq. Bunday texnologiyalar talabalar ongini axborotlashtirishga qaratilgan. Ta'lim dasturlari informatika, axborot jarayonlari va AKTni o'rganishga qaratilgan yangi fanlarni o'z ichiga oladi. Professor-o'qituvchilar va talabalarning axborot madaniyatini oshirishga yordam berish uchun o'quv jarayoni ham faol ravishda axborotlashtirilmoqda;
2. Shaxsga yo'naltirilgan texnologiyalar. Ushbu texnologiyalar shaxsni o'qitish va tarbiyalashda ustuvor o'ringa qo'yishga qaratilgan. Butun ta'lim jarayoni shaxsning individualligi va rivojlanish xususiyatlarini hisobga olgan holda, shaxsni rivojlantirishga qaratilgan.
3. O'quv jarayonini axborot-tahliliy ta'minlash. Ushbu guruh texnologiyalaridan foydalanish har bir o'quvchi, sinf, parallel, ta'lim muassasasining rivojlanishini tadqiq qilish va ularni adekvat baholashga qaratilgan;
4. Intellektual rivojlanish monitoringi. Texnologiyalar grafiklardan foydalanishga, test tizimiga, yangi baholash usullariga asoslangan bo'lib, ular individual o'quvchilarning rivojlanish dinamikasini va umuman ta'lim sifatini kuzatish imkonini beradi;
5. Ta'lim texnologiyalari. O'quv jarayonini tarbiyadan ajratib bo'lmaydi. Shu sababli, shaxsni, uning asosiy fazilatlarini rivojlantirishning yangi usullari joriy etilmoqda;
6. Didaktik texnologiyalar. Ular ta'lim muassasasi rivojlanishming asosiy omili hisoblanadi. Bunday texnologiyalar an'anaviy va innovatsion texnologiyalardan foydalanishni o'z ichiga olgan texnika va vositalar majmuasiga asoslanadi: o'quv adabiyotlari bilan mustaqil ishlash, audiovizual, multimedia, tabaqalashtirilgan o'qitish usullaridan foydalanish.
Talabaga yo'naltirilgan ta'lim texnologiyalari orasida quyidagilarni ajratib ko'rsatish mumkin:
• Ko'p bosqichli ta'lim texnologiyasi. Ushbu texnologiyaga ko'ra, o'quv jarayonini har bir o'quvchining materialni o'zlashtirish qobiliyatiga qarab qurish, ya'ni. har bir talabaga dasturni o'zlashtirish uchun vaqt beriladi, bu esa aynan o'ziga kerak va uning imkoniyatlariga javob beradi. Shunday qilib, o'quv dasturining asosiy yadrosi samarali tarzda o'zlashtiriladi.
• Tengdoshlarning jamoaviy ta'lim texnologiyasi. Ushbu texnologiya talabalarni psixologik muvofiqligi bo'lgan kamida ikki kishidan iborat guruhlarga birlashtirishni o'z ichiga oladi. Ular turli darajadagi intellektual rivojlanishga ega bo'lishi mumkin, lekin ular vazifalarni bajaradilar, bir-biriga yordam berishadi va shu bilan bir-birlarini rivojlantiradilar. Bu mantiqiy fikrlashni, mas'uliyat hissini, o'zini adekvat qadrlashni shakllantiradi va talabalarni ozod qilishga yordam beradi.
• Hamkorlik texnologiyasi. Ushbu texnologiya talabalarni kichik jamoalarga birlashtirish va ularda o'rganishni o'z ichiga oladi. Ta'lim bir-birining muvaffaqiyatlari va muvaffaqiyatsizliklarini anglagan holda birgalikda amalga oshirilishi kerak. Ta'lim yagona maqsad va vazifalarni belgilashga, har bir o'quvchining majburiy mas'uliyatiga va kognitiv ma'lumotlarni samarali o'zlashtirish uchun teng sharoitlarni ta'minlashga asoslanadi.
Ta'limdagi innovatsion texnologiyalar ta'limni tartibga solish va uni to'g'ri yo'nalishga yo'naltirish imkonini beradi. Odamlar har doim noma'lum va yangi narsalardan qo'rqib ketishgan, ular har qanday o'zgarishlarga salbiy munosabatda
bo'lishgan. Ommaviy ongda mavjud bo'lgan, odatiy turmush tarziga ta'sir qiladigan stereotiplar og'riqli hodisalarga olib keladi, ta'limning barcha turlarini yangilashga to'sqinlik qiladi. Odamlarning zamonaviy ta'limdagi yangiliklarni qabul qilishni istamasligining sababi qulaylik, xavfsizlik va o'zini o'zi tasdiqlash uchun hayotiy ehtiyojlarni blokirovka qilishdadir. Hamma ham nazariyani qayta o'rganishga, imtihon topshirishga, fikrini o'zgartirishga, shaxsiy vaqt va pul sarflashga tayyor emas. Yangilash jarayoni boshlangandan so'ng, uni faqat maxsus usullar yordamida to'xtatishingiz mumkin.
Ta'limda boshlangan o'zgarishlarning samaradorligini tekshirishning eng keng tarqalgan usullari quyidagilardir:
• Hujjatlarni belgilash usuli. Ta'lim tizimidagi innovatsiyalarni baholash uchun ta'lim jarayoniga innovatsiyalarni hajmli kiritish imkoniyati cheklanadi. Alohida maktab, universitet, ta'lim muassasasi tanlab olinadi va ular asosida tajriba o'tkaziladi.
• Bo'lak-bo'lak joylashtirish usuli. Bu alohida yangi innovatsion elementni joriy etishni nazarda tutadi.
• "Abadiy tajriba" uzoq vaqt davomida olingan natijalarni baholashni anglatadi. Ta'limdagi innovatsion texnologiyalar turli sabablarga ko'ra "sekinlashadi".
1. Ijodkorlik to'sig'i. Eski dasturlar bo'yicha ishlashga odatlangan o'qituvchilar hech narsani o'zgartirishni, o'rganishni va rivojlanishni xohlamaydilar. Ular ta'lim tizimidagi barcha yangiliklarga dushman.
2. Muvofiqlik. Moslashuvchanlik, rivojlanishni istamaslik, boshqalarning ko'ziga qora qo'y kabi ko'rinishdan qo'rqish, kulgili ko'rinishi tufayli o'qituvchilar g'ayrioddiy pedagogik qarorlar qabul qilishdan bosh tortadilar.
3. Shaxsiy tashvish. O'ziga ishonch, qobiliyat, kuch, o'zini past baho, o'z mulohazalarini ochiq aytishdan qo'rqish tufayli ko'plab o'qituvchilar ta'lim muassasasidagi har qanday o'zgarishlarga oxirgi imkoniyatgacha qarshilik ko'rsatishadi.
4. Fikrlashning qattiqligi. Qadimgi maktab o'qituvchilari o'z fikrlarini yagona, yakuniy, qayta ko'rib chiqilmaydigan deb bilishadi. Ular yangi bilim va ko'nikmalarni egallashga intilmaydilar, zamonaviy ta'lim muassasalaridagi yangi tendentsiyalarga salbiy munosabatda bo'lishadi.
Innovatsion xulq-atvor moslashishni anglatmaydi, u o'z shaxsiyligini shakllantirishni, o'zini o'zi rivojlantirishni nazarda tutadi. O'qituvchi innovatsion ta'lim barkamol shaxsni tarbiyalash usuli ekanligini tushunishi kerak. "Tayyor shablonlar" unga mos kelmaydi, doimiy ravishda o'z intellektual darajasini oshirish muhimdir. "Komplekslar" va psixologik to'siqlardan xalos bo'lgan o'qituvchi innovatsion o'zgarishlarning to'laqonli ishtirokchisi bo'lishga tayyor.
Oliy ta'limdagi innovatsiyalar bir necha tarkibiy qismlardan iborat tizimni nazarda tutadi:
• o'quv maqsadlari;
• ta'lim mazmuni;
• motivatsiya va o'qitish vositalari;
• jarayon ishtirokchilari (talabalar, o'qituvchilar);
• ishlash natijalari.
Texnologiya bir-biri bilan bog'liq ikkita komponentni nazarda tutadi:
1. Talabaning (talabaning) faoliyatini tashkil etish.
2. O'quv jarayonini nazorat qilish.
Ta'lim texnologiyalarini tahlil qilishda zamonaviy elektron vositalardan (AKT) foydalanishni alohida ta'kidlash kerak. An'anaviy ta'lim o'quv fanlarini ortiqcha ma'lumotlar bilan ortiqcha yuklashni nazarda tutadi. Innovatsion ta'limda o'quv jarayonini boshqarish shunday tashkil qilinadiki, o'qituvchi repetitor (murabbiy) rolini bajaradi. Klassik versiyaga qo'shimcha ravishda, talaba vaqt va pulni tejab, masofaviy ta'limni tanlashi mumkin. Talabalarning ta'lim variantiga nisbatan pozitsiyasi o'zgarib bormoqda, ular tobora ko'proq bilim olishning noan'anaviy turlarini tanlamoqda. Innovatsion ta'limning ustuvor vazifasi analitik fikrlashni rivojlantirish, o'z-o'zini rivojlantirish, o'z-o'zini takomillashtirishdir. Innovatsiyalar samaradorligini eng yuqori darajada baholash uchun quyidagi bloklar hisobga olinadi: o'quv-uslubiy, tashkiliy-texnik. Ishga mutaxassislar jalb qilingan - innovatsion dasturlarni baholay oladigan mutaxassislar.
Xulosa o'rnida shuni ta'kidlash joizki, Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bolalar bog'chalari, maktablar, akademiyalar, universitetlarda odatiy holga aylandi.
Jamiyatning jadal rivojlanishi ta'lim jarayonining texnologiyalari va usullarini o'zgartirish zarurligini taqozo etmoqda. Ta'lim muassasalarining bitiruvchilari o'zgaruvchan zamonaviy tendentsiyalarga tayyor bo'lishi kerak. Shu bois ta'limda individual yondashuv, harakatchanlik va masofaviylikka yo'naltirilgan texnologiyalarni joriy etish zarur va muqarrar ko'rinadi.
REFERENCES
1. M. Xoldorova, N. Fayziyeva, F. Rixsittilayeva. "CHET TILINI O'QITISHDA YORDAMCHI VOSITALARDAN FOYDALANISH". Toshkent: Nizomiy nomidagi TDPU.
2. Bekmuratova U. B. "Ingliz tilini o'qitishda innovatsion texnologiyalardan foydalanish" mavzusida referat. Toshkent — 2012 yil OTaöoeBa, M. P. Chet tilini o'qitishda zamonaviy innovatsion texnologiyalaridan foydalanish va uning samaradorligi;
3. https://lex.uz
4. https: //goaravetisyan. ru/
5. http s : //baxtiyor. uz/
