CC BY
3ROLE OF THE STORY-TELLER AND HIS REFLECTION IN THE PASSIONABLE-
ROMANTIC LEGENDS
MaKhkamov S.B.
Romantic and love poems, like "Salomon and Absol", "Lily and Majnun", "Yusuf and Zulaykho" of Abdurrahman Jomi, and"Lily and Majnun", "Shirin and Khusrav" of Abdullohi Hotifi, and "Lili and Majnun" of Maktabi Sherozi written on the basis of tales and legend in which the most chapters starts by by the story-teller. This article is dedicated to the study of the the role of the story-tellers of mentioned poems.
Key words: tale, fairy tale, legend, figure, story-teller, poet, master, hero, person, job, pencil, language, school, parting, talk, sweat heart, charming, mountain, king, Khurshed, sherherd, herd, servants, speech.
Сведения об авторе: Махкамов Сайфулло Бердиевич - кандидат филологических наук, доцент кафедры гуманитарных наук Республиканского института повышения квалификации и переподготовки работников сферы образования, тел.: (+992) 918 526973.
Information about the author: Ma^kamov Saifullo Berdievish, Ph. D. in Philology, docent, Department of the Humanitarian subjetcs, Institute of Improvement of Teachers' Qualification and Retraining of Collaborators in the sphere of education, phone.: (+992) 918 526973.
НИГОХЕ БА САБКИ ШОИРИИ КАМОЛУДДИН ХУСАЙНИ ХОРАЗМЙ
Тоцибой Келдиёров
Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Гафуров
Камолуддини Хусайни Хоразмй, ки аз аввалин шорехони «Маснавии маънавй»-и Мавлоно Чдлолуддини Румй ба хисоб меравад, дар ибтидои садаи понздахуми мелодй ба шарху тафсири маснавй химмат гумошта, бо таълифи як мукаддимаи гаронсанг ва шархи се дафтари аввали маснавй китоби «Ч,авохир-ул-асрор ва завохир-ул-анвор»-ро ба вучуд овардааст. Камолиддини Хоразмй на танхо шорех, балки шоири бозавку чирадасте будааст ва шархи «Ч,авохир-ул-асрор»-ро бо ашъори худ ва дигар шоирони забардасти арабу форс зинат додааст. Дар шархи мазкур камтар мабхасест, ки бо шеъри шоирони баном зинат нагирифта бошад ва он чо ки шорех шеъри муносибе аз шоирони дигар дар зехн надоштааст, аз ашъори худ мисолхо овардааст. Шорех ашъори худро бо нишонии "ли муаллифй" мушаххас мекунад ва ашъори дигаронро гох бо зикри номи шоир ва бештар бидуни зикри ном накл мекунад.
Мушохида ва мутолиаи ашъори суханвар нишон медихад, ки шеъри Хоразмй аз тасаввуф чошнии тамом дорад ва намунаи бисёр хуби шеъри ирфонй дар садаи 14-15 мелодй мебошад. Шорех дар пахнои шарх ончунонки барои шарху тавзехи як истилохи ирфонй аз "Маснавии маънавй" ва ё "Девони кабир" истишход меоварад, барои оростани зевари маънй аз осори манзуми хеш низ дар шархи мазкур истифода кардааст. Ашъори Хоразмй нишон медихад, ки у шоири тавоно ва забардасте буда, кариб дар тамоми анвои шеърй кувваозмой кардааст. Дар шархи "Ч,авохир-ул-асрор" метавон ба шинохти ду чанбаи шеъри Хоразмй даст ёфт:
1. Дар касидасарой ба шоири тавонои асри 12 Хоконии Шарвонй таклиду пайравй
кардани Хоразмй;
2. Тавоноии Хоразмй дар баёни мазомину маъонии ирфонй, ки дар колабхои газал,
маснавй ва рубой зухур кардаанд;
Тахлилхо нишон медиханд, ки Хоразмй на танхо аз касоид ва газалиёти Хоконй истишход мекунад, балки гохо ашъоре бар вазну кофияи ашъори Хоконй месарояд ва
поpае аз мисpаъx,о ва таpкиботи ypо иктибос ва тазмин менамояд. Даp каломи Хоpазмй, ки даp таклиди шеъpи Хоконй сypyда шyдаанд, мyx,имтаpин нишонах,ои каломи Хокониpо метавон ба мушохдда гиpифт, ки ин нукта баёнгаpи таваччухи хоси Хоpазмй ба ашъоpи Хоконй аст. Ба^ачущои Хоpазмй аз ашъоpи Хоконй танх,о даp каломи манзуми y инъикос наёфтааст, балки даp матни шаpx, низ бо ибоpотy таpкиботе вомехypем, ки Хоpазмй онpо аз шеъpи Хоконй вом гиpифтааст. Чунончи, ибоpаи <^p шаби амал сапеда дамидан», ки даp поpчаи насpии зеpин омадааст, баpгиpифта аз каломи Хоконй аст. Хоpазмй менависад:
«Аз Хоча (а) маpвист, ки ин малики чyx,yдpо сох^е буд. Чун pyзи yмpаш ба шаб наздик pасид ва дар шаби амалаш сапеда дамид, чавонеpо баpои таълими сох^й ва такмили кавонини кофаpй мусохдби худ сохт...»(6, 455). Ин таъбиp даp яке аз касидах,ои Хоконй ба сypати зеp коpбаст шудааст: Xypyra кyнгypаи акл паp 6икуФт, чу дид, Ки даp шаби умеди ман сапеда шуд пайдо(7, 13). Низ чойи дигаp мегyяд: «... Ва даp чор болиши фалаки чоpyм баp муттакои заppини офтоб такя назад...»(6, 380). Хоконй таpкиби «чоp болиш»-pо даp як касидаи маъpyфи худ чунин баён каpдааст:
Эй панч навба кyфта даp доpи мулки ло, Ло даp чахор болиши вахдат кашад тypо (7, 3). Калимах,ои «хаpитакаш» ва «чанибатбаp» даp як китъаи Хоконй баpобаp мавpиди истифода каpоp гиpифтаанд:
Хиpад хаpитакаши хотиpи баёни ман аст, Сухан чанибабаpи хотиpy банони ман аст (7, «чилу нух,»). Хоpазмй ин ду калимаpо даp тайи як чумла чунин зи^ каpдааст: «Рyx,yлкyдyсpо ба харитакашии y x,азоp ниёз ва Рух,уламин аз чанибатбарии y саpфаpоз»(6, 38G-381). Ин калимот чойи дигаp низ аз таpафи Хоpазмй ба сypати "чанибадоp" ва "хаpитадоp" коpбаст гаpдидааст: "... Дазоp фасли pабеъ чанибадори чамоли y ва эй басо хднгоми хаpиф харитадори наволи y..."(6, 1278). Хоpазмй бо коpбypди калимаи мypаккаби «оинасимо», ки сохтаи Хоконй месаpояд: Гаp ту pyи дили худ оинасимо бинй, Чех£аи дуст даp он оина пайдо бинй. Ин калима даp матлаи яке аз сypyдаx,ои маъpyфи Хоконй ба сypати зеp омадааст:
Шабpавон чун pyхи субх, оинасимо бинанд, Каъбаpо чех£а даp он оина пайдо бинанд (7, 59). Баx,pабаpдоpиx,ои шоpеx, аз ашъоpи Хокониpо даp мисолх,ои зеpин низ мушохдда каpдан мумкин аст, ки даp онх,о хдмохднгии кофиях,о ва коpбypди таpкиботи Хоконй ба хубй эх,сос мегаpдад. Ш^ех, гох,о мисpаъx,о ва гох,о байтх,ои алохддаи шеъpи Хокониpо даp каломи хеш тазмин мекунад, вале ба он ки онpо аз Хоконй вом гиpифтааст, ишоpа накаpдааст. Аз ин py, хонандаи ноогох, мисpаъx,ои алохддаи Хокониpо, ки аз таpафи Хоpазмй тазмин гаpдидаанд, ба сух,улат шинохта наметавонад. Чунончи, даp поёни дафтаpи аввали «Ч,авоx,иp-yл-асpоp» намунаи як касидаи комили шоpеx,, ки аз 44 байт ибоpат буда, даp пайpавии касидаи Хоконй сypyда шуда аст, зи^ гаpдидааст (6, 767-769). Ш^ех, вачх,и оваpдани ин касидаpо даp поёни шаpx, чунин зикp каpдааст:
«Чун x,азpати Мавлавй каддаса rappyx,y хотимаи дафтаpи аввалpо аз манзуми маснавй ба зикpи баъзе аз фазоили асадуллох,ил голиб, Алй ибни Абетолиб каppамаллоx,y вачхд музайян сохтааст, баp ин заъиф низ вочиб намуд, ки хатми шаpx,и ин дафтаp аз хазоини асpоpи маънавй, ба назми манокиби он x,азpат мувашшах, созад, то «хитомуху миску» бошад. Лочаpам ба эpоди ин абёт тачосyp намуда шуд. Лимуаллифй:
Эй дyp монда аз x,аpами хоси ^6pm, Суи ватан pyчyъ кун аз хиттаи Хито. Даp хоpзоpи унс чаpо мебаpй ба саp,
Чун дар риёзи унс басе кардай чаро. Бигзар зи далки кyxнаи фонй, ки пеш аз ин, Бар комати ту д7хтаанд аз бако кабо. Аз ^шаи xyдyс кадам гар бурун ниxй, Гуяд зи пешгоxи кадам xак, ки маpxабо...»(6, 767). ^асидаи мазкур дар пайравй ва баxpабаpдоpй аз касидаи «Эй панч навба куфта дар дори мулки ло»-и Хоконй (7, 3) суруда шуда, дар вазну кофия, мазмуну маънй, колаби сухан ва тарзу шеваи сухани Хоконй офарида шудааст. Барои таквияти андеша абёти касидаи Хокониро бо чанд байти касидаи мазкури Хоразмй киёс менамоем:
Хоконй:
Эй панч навба ^фта дар дори мулки ло, Ло дар чаxоp болиши ваxдат кашад туро (7, 4). Хоразмй:
Аз панч xиссy шаш чиxат он дам, ки бигзарй, «Ло дар чаxоp болиши ваxдат кашад туро» (6, 768). Хоконй:
Нуткаш муаллиме, ки кунад аклро адаб, Хулкаш мyфаppеxе, ки диxад pyxpо шифо (7, 4) Хоразмй:
Дам аклро муаллими лутфат шуда адиб,
Дам хулкро мyфаppеxи хулкат шуда шифо(6, 769).
Хоконй:
Аз xyллаи xyдyс бурун шав ду манзиле, То ^ядат курайшии ваxдат, ки маpxабо(7, 3). Хоразмй:
Аз ^шаи xyдyс кадам гар бурун нщй, Гуяд зи пешгоxи кадам xак, ки маpxабо(6, 768). Чунонки мyшоxида мегардад, ин абёт xам аз чиxати маънй, xам аз чиxати истифодаи калимаxо ва xам аз чиxати вазну оxангy кофия ба xам хеле наздиканд. Гузашта аз ин, калимаю таpкибxои «панч xисy шаш ч^ат», «xаpами хоси кибриё», «хорзори унс», «далки кyxнаи фонй», «аз бако кабо сохтан», «аз ^шаи xyдyс кадам баргирифтан», «оинаи дил назаpгоxи подшоx доштан», «ба гирди тан натанидан», «чон ба xазpати чонон ошно шудан», «нафй кардани балои вучуд ба «ло». ва Fайpа, ки дар касидаи мазкури Хоразмй мавриди истифода карор гирифтаанд, xосили коpгоxи тафаккури Хоконии Шарвонй мебошанд.
Таваччyx ба касидаxои Хоразмй низ, ки дар саpчашмаxои дигар омадаанд, нишон медщанд, ки y аз пайравон ва дилбохтагони собиткадами касоиди Хоконии Шарвонй будааст. Чунончи, касидаи дигари Хоразмй, ки бо матлаи «Домани xиммат барафшон, эй дил аз кибру риё...» (2, 5) 0F0з мешавад, низ дар пайравй аз як касидаи маъруфи Хоконй, ки дар ситоиши Дазрати хатмуланбиё суруда шудааст, маншаъ мегирад. Хоразмй дар ин касида то андозае таxти таъсири каломи Хоконй карор доштааст, ки xатто мисpаъxои алоxидаи касидаи Хокониро чузви каломи хеш карор додааст. Чунончи, Хоконй:
Чдвшани сурат бурун кун дар сафи мардон даро,
Дил талаб к-аз дори мулки дил тавон шуд подшо (8, 304)
Хоразмй:
Чун занон суратпарастй кам кун андар pоxи ишк, «Чдвшани сурат бурун кун дар сафи мардон даро». Банди тан будан наяфзояд туро чуз бандагй, «Дил талаб к-аз дори мулки дил тавон шуд подшо» (2, 5). Хоконй:
Дар чи чуз нуруссамовот аз Худой узл кун,
Гар туро мишкоти дил pyшан шуд аз мисбоxи «ло» (8, 304)
Хоразмй:
Чун балои туст хастй дам зи лои нафй зан, То ба «ло» ёбад дилу чонат халосй аз бало (2, 6). Хоконй:
Ман Дусайни вакту ноахлон Язиду Шимpи ман, Рyзгоpам чумла ошypовy Шаpвон Каpбало (8, 306). Хоразмй:
Ман Дусайни вакту ноахлон Язиду Шимpи ман, Рyзгоpам чумла ошypовy манзил Каpбало(2, 10). Хоконй:
Эй Иpокyллох,y чоpак нек машгулам ба ту,
В-эй Хypосон yмpакаллах сахт муштокам тypо(8, 306)
Хоразмй:
Эй Иpокyллох,y чоpак сахт муштокам ба ту,
В-эй Хypосон yмpакаллах нек муштокам тypо» (2, 10)
Дамин таpик, баppасии мисолхои фавк нишон медиханд, ки Хоpазмй даp сypyдани касида ба pавиши касидасаpоии Хоконй таваччух дошта, даp ин замина бо истифода аз калимоту таъбиpоти хоси касоиди Хоконй ашъоpи ypо мавpиди таклиду бахpабаpдоpй каpоp додааст.
Гузашта аз ин таклидгаpй Хоpазмй худ шоиpи забаpдаст ва тавоност, бахусус, вакте мебинем, ки даp хаp колабе табъи хyдpо озмудааст. Даp пахнои шаpхи "Ч,авохиp-yл-асpоp" намунахои кобили тааммуле аз сypyдахои Хоpазмй даpч гаpдидаанд, ки даp сypати даp алохидагй мавpиди тахлилу баppасй каpоp гиpифтанашон метавонанд чехpаи хyнаpии шоpехpо хамчун шоиpи забаpдаст pyнамо созанд. Аз ин py, чанбаи дигаpи каломи манзуми Хоpазмиpо истифодаи мазомин ва афкоpи иpфонй ташкил додааст. Чунонки каблан низ ишоpа шуд, y даp шеъp "Дусайн" тахаллус мекаpд ва хамин мучиб шуда буд, ки девони ашъоpи y ба номи Мансypи Дусайн ибни Даллоч чоп шавад (2). Баppасй ва тааммул даp ашъоpи Хоpазмй, ки даp лобалои шаpхи "Ч,авохиp-yл-асpоp" омадаанд, нишон медиханд, ки даp шеъpи Хоpазмй мазмунхои иpфонй даp нихояти камол инъикос гаpдида, нахваи каломи Шайх Иpокй, Мавлоно ва Шайх Аттоppо ба хотиp меоpанд. Чунончи, даp маколати чоpyми мукаддимаи шаpх зимни ташpехи мусталехоти иpфонии "талвин ва тамкин" абёти зеppо оваpдааст, ки даъвои моpо даp мавpиди сохиби ашъоpи дилнишини иpфонй будани y тасдик мекунад: То туй даp миёна, холй нест, Чехpаи вахдат аз никоби шакй. ^p хичоби худй баpандозй, Ишку маъшуку ошик аст яке (6, 115).
Даp баpобаpи он ки даp ашъоpи шоpех маъонии иpфонй ба гунаи ахсан баён гаpдидаанд, истифодаи саноеи адабй низ кобили таваччух аст. Чунончи: Оpзyи чони мо чуз талаби ëp нест, Гаpчи даp инкоpи мост, хаp кй даp ин коp нест. Он ки зи Fайpат чу мо дида зи Fайpат надухт, Дидаи бино наёфт, толиби дидоp нест. Лаззати yмpи азиз нест ачаб, гаp наёфт, Юсуфи моpо ба чон хаp кй хаpидоp нест. Даp талаби сиppи ишк хаp ки чу мо саp набохт, Даp хаpами хоси дуст махpами асpоp нест. То ту туй, нестат даp хаpами ëp боp, Хилвати хоси хабиб манзили аFëp нест. Дастии мутлак агаp хаст тypо оpзy, Нест шав аз хаp чй хаст, даp pахи дилдоp, нест. ^офиласолоpи ишк куси сафаp мезанад, Бахти гаpонхоби ман вой, ки бедоp нест.
Ин Fазалpо аз лщози фаро гирифтани маънии ирфонй метавон аз шумори беxтаpин Fазалxои орифона дар баёни маънии ваxдати вучуд арзёбй намуд. Дар баробари ин, аз нуктаи назари истифода ва xамоxангии калимот ва сохтори зоxиpй каломи Мавлоноро ба ёд меорад. Дар абёти якуму дуюми шеър тарики санъати тачнис овардани калимаxои "инкор" ва "ин кор" '^айрат" ва '^айрат" (дуюмй ба маънои Fайpи ту, яъне Fайpи Дак), "нест шав" ва "нест"(дар байти шашум) баёнгари дарачаи xyнаpии Хоразмй дар истифодаи санъати чинос мебошад.
Аксари намyнаxои шеърие, ки муаллиф аз ашъори хеш ба истишxод овардааст, бо ирфону тасаввуф пайванди кавй доранд. Ба ибораи дигар, Хоразмй тащо дар мавриди ташpеxи афкори орифонаи Мавлоно Чдлолуддин шеъpxои хешро xамчyн намуна зикр мекунад, аз ин ру, дар шаpxи мазкур ч^раи xyнаpии y xамчyн шоири суфимашраби аз xакоикy асрор огоx зyxyp кардааст. У гоxо xангоми шаpxи абёти ирфонии маснавй тарики каломи мансури хеш ин xакоикpо баён медорад ва сипас барои таквияти андеша ба ашъори хеш ишора мекунад. Чунончи, дар поён бо баёни пуррамзу роз оид ба ваxдат сухан ронда, сипас як Fазали хешро, ки аз 22 байт иборат аст, ба истишxод меоварад:
"Рушной дар хонаxо мухталиф, аммо офтоб ба ваxдат муттасиф, ихтилофи дару девор монеъи ваxдати офтоби пуранвор нест, касрати аъдод ба xасаби касрати такорори воxид ваxдати воxидpо кодеx набошад,такассури амвоч сли баxpи маввочро мутакассир нагардонад. Асмои мусамморо мин куллул вyчyx мутааддид накунад. Ва агар иттилоъ бар баъзе аз ин xакоик мехоxй, дар ин абёт тааммул намой. Ли муаллифй: Эй бо дили шикаста туро кор омада, Дарди ту маpxами дили афгор омада. Дида матои калби маро садxазоp айб, В-он rax зи руи лутф харидор омада..."(6, 930-931). Fазали мазкур низ намунае аз беxтаpин Fазалxо дар баёни масъалаи ирфонии ваxдати вучуд аст, ки мо бо овардани чанд байте аз он андешаи хешро истидлол мебахшем:
Як баxp дар xакикатy амвоч мухталиф, В-он мавч xам зи баxpи гyxаpбоp омада. Аз як шароб маст шуда оламе, валек Масти-ш xаст, мухталиф осоромада. Ин як зи сар гузаштаву чон дода баxpи дуст, В-он як асири чуббаи дастор омада. Ин як зи ишк сухта пиндори аклро, В-он як зи акл бастаи пиндор омада. Он як даруни савмаа тасбеxхон шуда, В-ин як ба дайр волаи зуннор омада. Дар ихтилофи сурат агар мекунй назар, Пеши ту ёр нест, чуз аFёp омада. Рав, чашми дил бибанд зи дидори ину он, В-он rax бубин, ки кист ба чуз ёр омада... Дар кас буруни парда гумоне xамебаpад, То кист он ки маpxами асрор омада. Хомуш кун Дусайн, ки асрори ишки уст, Бартар зи xадди шеваи гуфтор омада(6, 931). Чунонки мyшоxида мегардад, дар Fазали мазкур Хоразмй дар натичаи мукобил гузоштани ду олам - олами ваxдат ва олами касрат ва мазоxиpи он асрори ишкро баён медорад. Вакте Хоразмй дар бораи ишк сухан мекунад, xамеша ишки зоти аxадият дар назар аст, ки ба ишки мутлак номзад гардидааст:
Ишки мутлак сар зи чайби Fайб берун мекунад, В-ин xама чуну чароро боз берун мекунад. Хоx ишкаш ном неx, хоxй адам, хоxй вучуд, Уст, к-ин афсонаxо пайдо, на афсун мекунад. Бар шyxyди худ вучудашро чу чилва медщад,
Хештанpо баp чамоли хеш мафтун мекунад. Зохиpy ботин ба хам бинмуду андаp пеши халк, Номи эшон зохиpан Лайлию Мачнун мекунад (6, 137). Азбаски даp таълимоти оpифон мypод аз ишк зоти Худовандй аст, даp исботи вучуди Худо хаp кас бастаи тасаввypоти худ аст. Хоpазмй даp ин мавpид мегуяд:
"Ва худ кадом исм лоики зоти уст. Ва кадом сифат сазовоpи камолоти y? Зеpо ки даp исботи асмо ва сифот баp он зот хаp ахаде тобеи тасаввypот ва тахайюлоти худ аст. Чи хаp чиpо сифати камол шиносад, баp y исбот кунад. Ва хаp чиpо симати нуксон донад, аз y нафй кунад. Зохиpан хаp камолот сохтаи туст ва асмою сифот паpдохтаи ту... ва Дак субхонаху ва таоло хамчунон ки аз ташбехи ту мукаддас аст ва муалло, аз танзехи ту низ муназзах аст ва мyбаppо"(6, 137-138).
Аз дидгохи таълимоти иpфонии Хоpазмй маъpифати асpоpи Илохй танхо лоики маpдyми доно аст. Аз ин py, шоpех мегуяд:
Даpфи маънй гаpонбахо гyхаp аст, Чун ба нодон pасй, магую хамуш. ^имати лаъл чавхаpй донад, Чй нихй даp дукони хypдафypyш» (6, 384-385). Добили зикp аст, ки на танхо даp каломи манзуми Хоpазмй, балки даp мавоpиди дигаpе аз шаpх низ шоpех даp мавpиди пушида доштани асpоpи Илохй хамин андешаи хешpо таквият бахшидааст. Чунонки, даp чойи дигаp мегуяд:
«... Ва чун кошифи ин асpоp нозукй доpад, ин pози бо сузу гудоз чуз бо махpаме хамpоз ва хамдаме дамсоз даp миён наметавон оваpд...» (6, 383). Аз ин py, Хоpазмй мегуяд: "...То таpки обу гил накунй, паpтави чону дил наёбй ва то саpи хастй ба тег наяндозй саpиpи факpy точи pизо хосил насозй, ва то аз pафикони хаво чудо нашавй шоистаи хазpати Худо нашавй ва то саp ба кимати точи pизо надихй пой баp саpиpи саpваpй нанихй ва то чун шохбоз дида аз Fайpи шох набандй, чашми хеш баp pyи шох боз набинй ва то чун осмон саpафканда набошй, хештанpо саpафpоз набинй..."(7, 363). Шоpех ашхоси холй аз сузу даpдpо бо ибоpоти «сеpон», «поймоли мол», «нобинои модаpзод», «бе завк», «бе дида». чунин зи^ каpдааст: «Лаззати таомpо гypyсна донад ва кадpи обpо ташна шиносад. Ли муаллифи: Ба сеpон мадех нyшдоpyи маънй, Зи ташнадилон ноштое талаб кун. Поймоли молpо аз даpди ишк ва сузи хол чи хабаp? Ва нобинои модаpзодpо аз кyхлyлчавохиpи иpшод чи суд?» (6, 385).
Ш^ех таъкид мекунад, ки инсони бемаъpифат монанди шахси ^p аст, ки баpои онхо кимати кyхлyлчавохиp ва мил тафовуте надоpад: Безавкpо чи мол дихиву чи маъpифат, Бедидаpо чи мил кашиву чи тутиё. Шахси бемаъpифат монанди бемоpест, ки даp дахонаш таоми шиpин мазае надоpад, балки мисоли кypест, ки баpои y хадиси чашм гуфтан аpзиш надоpад:
«Мазаи шахдpо дахони талхи pанчyp даpнаëбад ва хадиси чашмpо хеч кyp фахм накунад. Шеъp:
Дило, ту шахд манех даp дахони pанчypон, Дадиси чашм магу бо чамоати кypон. Агаpчи аз pаги гаpдан ба банда наздик аст, Худой дyp бувад аз баpи хyдодypон» (6, 384-385). Чунонки даp мавpидхои чудогона даp фавк таъкид каpдем, Хоpазмй даp каломи манзуми худ аз санъатхои гуногуни шеъpй, махсусан аз санъати тачнис фаpовон бахpа баpдошта, маънихои зебое ба зyхyp оваpдааст. Чунончи, байти зеpин хам, ки бо истифодаи санъати тачнис сypат гиpифтааст, аз лихози хyнаpй чолиби диккат аст: Агаp баp чашми ман душман хазоpон тиp баpдyзад, Мухол аст ин ки аз pyят замоне дида баpдyзам (6, 188). Ин чо даp мисpаи аввал "баpдyзад" ба маънои "тиp андозад" омадааст ва "дида баpдyзам" ба маънои "чашм баpгиpам" "чашм пушам" аст.
Истифодаи санъати танчнис дар байти зерин хам нихоят зебо баён гардидааст: Хушо он ки аз бахри ёре шигифт, Каноре гирифту каноре гирифт (6, 399). Дар ин чо таркиби "канор гирифтан" ду бор зикр шудааст ва дар хар ду маврид хам маънии гуногун дорад: таркиби аввал ба маънои "аз мардум канора гирифтан ва пинхон шудан" ва таркиби дуюм ба маънои "унсу улфат ва хамнишинй бо ёр"-ро ифода мекунад.
Дар порчаи зерин бошад, тачниси хатро дар мисоли калимоти "гунчо", "ганч", "кунч", "гунч" ва инчунин "каср"-у "кусур"-у "кайсар" мушохида мекунем: "Маро аз гояти азамат ва кибриё гунчое дар арзу само нест, валекин чойи гунчойии ин ганч кунчи дили бандаест, ки дил аз хама олам бардошта бошад ва тааллуки мосиворо аз хотир фуру гузошта бувад. Ва хонаи ёрро аз хаёли агёр холй сохта ва ба касри кайсар аз кусури химмат напардохта бошад..." (6, 51).
Масъалаи тахкик ва баррасй дар робита ба муайян кардани чехраи хунарии Хоразмй доманаи фарох дошта ва имкон дорад дар ин замина рисолаи алохидае таълиф карда шавад, аммо хамин нигохи ичмолй нишон медихад, ки Хоразмй хамчун яке аз пайравони собиткадами ирфону тасаввуф на танхо хамчун шорех, балки хамчун шоири сохибхунар низ суннатхо ва анъанахои шоирони мутасаввифи садахои 12-14-ро, монанди Мавлоно Чдлолуддини Румй, Шайх Ирокй, Шайх Аттори Нишопурй, Даким Саной, Дофизу Саъдии Шерозй ва дигарон бо хунармандии хос идома додааст. Дуруст аст, ки дар кисме аз сурудахои Хоразмй ва махсусан дар касидахои у шеваи хунари Хоконии Шарвонй пайгирй шуда ва чехраи уро хамчун мукаллиди Хоконй чилва додаст, вале боз хам хунари шоирии Хоразмиро метавон дар офариниши маънихои ирфонй ва махсусан дар газалиёташ ба мушохида гирифт. Аз ин хотир, тахкик дар заминаи махсусиятхои газалиёти Хоразмй метавонад, барои таърихи адабиёти форсй сахифахои тозае боз намояд.
Адабиёт:
1. Балхй, Мавлоно Чдлолуддини Мухаммад. Маснавии маънавй. Бар асоси нусхаи мактуб ба соли 677 камарй ва мукобала бо тасхеху табъи Николсон. Тасхех мукобала ва кашфулабёт аз ^ивомуддини Хуррамшохй.-Техрон, 1384.-1647 с.
2. Девони Мансури Даллоч. Техрон: Интишороти китобхонаи Саной, 1370.
3. Каззозй, Мирчалолуддин. Рухсори субх. Техрон: Мод, чопи савум.-1374
4. Келдиёров, Точибой. Камолуддин Дусайни Хоразмй-аввалин шорехи маснавии Мавлоно Чдлолуддини Румй. Паёми Донишгохи миллии Точикистон(мачалаи илмй, Бахши филология, 4/(105), Душанбе: «Сино», 2013.
5. Сипахсолор, Фаридун ибни Ахмад. Рисолаи Сипахсолор дар манокиби хазрати Худовандгор. Бо мукаддима тасхех ва таъликоти Мухаммад Афшин Вафой.-Техрон: Сухан, 1385 х. ш.
6. Хоразмй, Камолуддин Дусайн ибни Дасан. «Ч,авохир-ул-асрор ва завохир-ул-анвор». Мукаддима ва тасхеху тахшияи доктор Мухаммад Чдводи Шариат.-Техрон: Асотир, 1384 (дар чор мучаллад).
7. Хоконии Шарвонй. Девон. Ба кушиши Зиёуддини Саччодй. Техрон, 1373, сах.874
8. Хони маънй (Мунтахаби ашъори Анварии Абевардй, Адиб Собири Тирмизй ва Хоконии Шарвонй).- Душанбе: Адиб, 2011.-480 с.
О ПОЭТИЧЕСКОМ СТИЛЕ КАМОЛЯДДИНА ХУСАЙНА ХОРЕЗМИ
Келдиёров Т.С.
Камоляддин Хусайн Хорезми является одним из первых комментаторов «Поэмы о скрытом смысле» Мавляна Джалаляддином Руми, который со своей комментарии «Джавохир-ул-асрор» продолжал традиции коммментаторство к поэмы Руми. Кроме комментаторство Хорезми так же имел хороший поэтический талант, которое показал при написании своего комментарии. В этой статье анализируется поэтическое мастерство Камоляддина Хусайна Хорезми.
Ключевые слова: «Джавохир-ул-асрор»-Хорезми, касиды Хакани, подорожание Хорезми, мистические стихи, поэтическое искусство, поэтическое мастерство
A LOOK AT THE POETIC METHOD OF KAMOLUDDIN HUSAYN KHORAZMI
Keldiyorov T.S.
Kamoluddin Husayn Khorazmi is one of the first commentators of "Poems on latent sense"of Mavlana Jalaluddin Rumi, who continued commentatory tradition in his book "Javohir-ul-asror va zavohir-ul-anvor". Besides commentation, Khorazmi had perfect skills of creating poems, and brings many examples of his poems in this commentary work. This article is dedicated to poetic skills of Kamoluddin Husayn Khorazmi.
Key words: "Javohir-ul-asror" of Khorazmi, poems of Khoqoni, benefits of Khorazmi, sufi poems, poetic genres, poetic skill.
Сведения об авторе: Келдиёров Тоджибой Султонович - кандидат филологических наук, дотцент кафедры таджикской классической литературы им. акад. Б. Гафурова, тел.: (992) 92 780 40 01, e-mail: tsultoni1970@mail.ru
Information about the author: Keldiyorov Tojiboy Sultonovich, Ph.D in Philology, docent, Chair of Tajik Classic Literature, Khujand State University named after academician B. Gafurov. Tel.: (+992) 92 7804001, e-mail: tsultoni1970@mail.ru
БАДСИ ДУЦУЦИ МУАЛЛИФИИ ТАРОНАИ "ДИДАМ ЧАМОЛЕ" ДАР
ТЕЛЕВИЗИОНИ РУСИЯ
Сафаров Хуршед
Донишгоуи миллии Тоцикистон
Шоми 27-уми феврали соли 2011 дар навори шабакаи телевизионии «Первый канал»-и Федератсияи Русия нашри навбатии барномаи муаллифии Леонид Парфёнов бо номи «Какие наши годы» ("Солхои ачиби мо") ба намоиш гузошта шуд, ки мавзуи он ба мухтавои дастовардхои хунарии соли 1957 замони Иттиходи Шуравй бахшида шуда буд. Як бахши барномаи мазкур ба арзёбии таронаи машхури он солхо бо номи «Я встретил девушку» ("Ман бо духтаре вохурдам") ихтисос дода шуд, ки бори аввал дар як филми хунарии точикй бо хамин ном садо дода буд. Вале дар барномаи телевизионии он бегох номи Точикистон ва муаллифи шеър, устод Мирзо Турсунзода, мутаассифона, аз забони хеч яке аз иштирокдорон садо надод. Бар илова, ташаббускорони барномаи хунарй матни сурудро намунаи ашъори озарй дониста, карор додаанд, ба хайси мехмони барнома Сафири фавкулода ва мухтори Озарбойчон дар Русия Полад Бюльбюль-Оглыро ба барнома даъват кунанд.
Мехмони барнома, хунарманди халкии Иттиходи Шуравй П.Бюльбюль-Оглы аз фурсати муносиб истифода карда, чунин арзи хол намуд: «Ин тарона аз чониби охангсози зодаи Боку Андрей Бабаев барои филми туркмание бо номи "Хитрость старого Ашира" (Маккории муйсафеди Ашир) эчод шудааст» [1]. Вале бояд таъкид намуд, ки матни асли тарона аз намунаи ашъори шоири халкии точик Мирзо Турсунзода ва мусикияш моли охангсози машхури арманй Андрей Бабаев буда, дар ичрои сарояндаи шинохтаи озарй Решид Бейбутов шухрат пайдо кардааст.
