Научная статья на тему 'РОЛЬ ВЕДУЩЕГО И ЕГО МЕСТО В ЛЮБОВНО-РОМАНТИЧЕСКИХ ПОЭМАХ (НА ТАДЖ.)'

РОЛЬ ВЕДУЩЕГО И ЕГО МЕСТО В ЛЮБОВНО-РОМАНТИЧЕСКИХ ПОЭМАХ (НА ТАДЖ.) Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
74
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЛЕГЕНДА / ПОЭТ / ГЕРОЙ / ПЕРСОНАЖ / КАРАНДАШ / ЯЗЫК / ШКОЛА / ГОРЫ / ЦАРЬ / СТАДО

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Махкамов Сайфулло Бердиевич

Любовно-романтические поэмы «Саломон и Абсол», «Лайли и Маджнун», «Юсуф и Зулайхо» Абдуррахмана Джами, «Лайли и Маджнун», «Ширин и Хосров» Абдуллоха Хатифи и «Лайли и Маджнун» Мактаби Ширази написаны на основе известных рассказов и легенд, большинство глав которых начинается со слов ведущего. Данная статья посвящена изучению роли ведущих вышеуказанных поэм.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «РОЛЬ ВЕДУЩЕГО И ЕГО МЕСТО В ЛЮБОВНО-РОМАНТИЧЕСКИХ ПОЭМАХ (НА ТАДЖ.)»

НАЦШИ РОВИ ВА МАЦОМИ ОН ДАР ДОСТОЩОИ ИШЦИИ РОМАНТИКИ

Махкамов С.Б.

Республиканский институт повышения квалификации и переподготовки работников

в сфере образования

Дар достонхои ишкии романтикии «Саломон ва Абсол», «Лайлй ва Мачнун», «Юсуф ва Зулайхо»-и Абдурахмони Ч,омй, «Лайлй ва Мачнун», «Ширин ва Хусрав»-и Абдуллохи Х,отифй ва «Лайлй ва Мачнун»-и Мактабии Шерозй адибон ба тасвири хамачонибаи симохои достонхои номбурда, бахусус чехрахои асосй диккати чиддй додаанд. Онхо то хадде кушиш намудаанд, ки тасвири рухия ва хиссиёти ботинии кахрамонхои асосй ва персонажхои достонхо вокей ва хаётй бароянд.

«Азбаски достони «Лайлй ва Мачнун»-и Ч,омй дар асоси афсонахои машхур навишта шудааст, аз ин чихат, дар он аз аввал то охир услуби ривоятй нигох дошта мешавад, аксари бобхо гуё аз забони нокил ё ровй шуруъ мешавад» (6,89). Барои исботи ин навиштачот, аз достонхои ишкии романтикии адибони боло мисолхо меорем. Чунончи, ровии боби «Тадбир кардани хаким дар валодати фарзанд бе мувофакати занон ва доя гирифтан барои тарбияти вай»-и достони «Саломон ва Абсол»-и Ч,омй таънаи шахват ва занро аз номи хакими доно ва некхох ба шох чунин иброз медорад: Кард чун доно х,акими некхох, Шахвату занро накухиш пеши шох (3,189).

Шоир дар достони «Лайлй ва Мачнун» аз номи ровй менигорад: Дехкони шукуфабанди ин шох, Устоди ракамнигори ин кох. Ин харф навишт бар китоба, К-он хонахароби ин хароба (5,132).

Дар достони «Юсуф ва Зулайхо» Ч,омй меафзояд: Чунин гуфт он сухандони сухансанч, Ки дар ганчина будаш аз сухан ганч (4,157).

Дотифй низ дар достони «Лайлй ва Мачнун» ин анъанаро риоя намуда, ба кахрамони лирикй: «Эй тутии нотики сухангуй»-гуён мурочиат менамояд (1,17).

Шоир дар достони «Ширин ва Хусрав» аз номи ровй: «Чунин фармуд донои сухансанч» мегуяд (2,13).

Ин тарзи калом дар достони «Лайлй ва Мачнун»-и Мактабй низ нигох дошта шудааст. Чунончи, шоир дар огози боби «^иссаи Лайливу Мачнун бунёд»: «Ба хашри гузаштагон сухансоз»-гуён сухани ровиро идома медихад (7,96).

Вобаста ба равиши вокеахои достонхои ишкии романтикй, баъзан баёни накли ровй ва ё нокил катъ гардида, сухан, бевосита, аз забони кахрамонхои асосй ё яке аз персонажхо огоз меёбад. Ин холат кариб дар хамаи достонхои номбурда ба мушохида мерасад. Масалан, холати порадузи серфарзанд ва бо ин касб руз гузаронидани уро Ч,омй дар достони «Саломон ва Абсол» аз номи ровй чунин ба калам медихад: Порадузе буд дар аксои1 Рай2 Мутмаин3 бар порадузй рои вай. Бо хамида пуште аз бори аёл, Дошт муште тифлакони хурдсол (3,177).

Накли ровй доир ба лахзаи хабар ёфтани падари Мачнун аз пайванди Мачнун бо Лайлиро Ч,омй дар достони «Лайлй ва Мачнун» ин тавр тасвир мекунад: Мискин падараш хабар чу з-он ёфт, Чун бод ба суйи у инон тофт. Мехри падарй зи дил задаш чуш В-аз мехр кашидаш андар огуш (5,52).

Ба хидмати Юсуф камар бастани Зулайхо, дар боби «Тарбият кардани Зулайхо Юсуфро ва хидматгорй намудани вай мар уро бо он чй дастраси вай буд», аз забони ровии достони «Юсуф ва Зулайхо»-и Ч,омй чунин аст:

4y давлатгиp шуд доми Зyлайхо, Фалак зад сикка баp номи Зyлайхо. Назаp аз оpзyхои чахон бает, Ба хидматгоpии ЮсуФ миён бает (4,239).

Вакти чудошавии Кайс аз Лайлй, бо ёди Лайлй ба мактаб pафтан ва аз фиpоки ёpи дилафгоp саp ба Замин задани Kдйсpо pовии достони «Лайлй ва Мачнун»-и Дотифй даp боби «Ч,удо афтодани Мачнун аз Лайлй» ин тавp баён месозад: Чун Кайс бypида шуд зи Лайлй, Бо хеч касаш намонд майле. Меpафт ба мактаб он чигаpсyз, Бо ёди висоли ëp x#p pyз. Васлаш чу намешудй мyяссаp, Мезад зи фиpок баp замин саp (1,32).

Ровии боби «Сухбат оpостани Махинбону чихати Хyсpав ва музайян сохтани чахони кухна аз нав»-и достони «Шиpин ва Хyсpав»-и Х,отифй омодагии Махинбонypо баpои пешвоз гиpифтани Хyсpав чунин хикоят мекунад: Намози шом, к-ин чаpхи пypахтаp Зи чаъди4 пypхами шаб сyданбаp. Махинбону пайи ишpатгахи шох Мунаккаш хиpгахе афpохт то мох (2,48).

Боби «Васлати Лайлй бо Ибни Салом»-и достони «Лайлй ва Мачнун»-и Мактабй бо накли pовй чунин OFOЗ меёбад:

Навхомаи ин кухан фасона, З-ин суз чунин кашад забона. К-он pyз, ки махди он паpиpyй, Меpафт суйи кабилаи шуй. Аз кофила номуносибе дун Баp домани кух дид Мачнун. Пахлу ба Замин нихода з-андух, Ахгаp шуда з-оташи дилаш кух. В-он чонваpон ба хоки pохаш, Як-як шуда доFдоpи охаш. Чун нолаи y зи дyp бишнуфт, Аз кофила суйи y шуду гуфт (7,142).

Даp аксаpи достонхо баъди сухани pовй, суханони кахpамонхои маpказй ва ё пеpсонажхо оваpда шудаанд, ки бо ин pох адибон амалиётхои кахpамононpо метезонанд ва онхоpо ба коpнамоихои нав ба нав хидоят менамоянд. Доло, бахpи намуна, аз достонхои ишкии pомантикии номбypдаи Ч,омй, Х,отифй ва Мактабй яктогй мисол меоpем.

Баъди суханони pовй даp боби «Чдвоб гуфтани Саломон подшохpо»-и достони «Саломон ва Абсол»-и Ч,омй:

Чун Саломон он насихат гуш каpд, Бахpи табъи y зи гавхаp чуш каpд (3,215) суханони кахpамони маpказй - Саломон оваpда мешавад: Гуфт: «Шохо, бандаи pои туам, Хоки пойи тахтфаpсои туам. Хдо чи фаpмyдй ба чон каpдам кабул, Лекин аз бесабpии хешам малул. Нест баp дасти дили pанчypи ман, Сабp баp фаpмyдаат макдypи5 ман» (3,215).

Идомаи суханони зеpини pовии достони «Лайлй ва Мачнун»-и Ч,омй даp боби «Мулокот каpдани Мачнун бо шубони Лайлй ва хабаp ёфтан, ки маpдони кабилаи Лайлй ба Fоpат беpyн pафтаанд ва пеши Лайлй pафтани вай» ва суханони бевоситаи Мачнун ба тавpи зайл аст:

Хypшед ба вакти бомдодон Чун дод мypоди номypодон, Яъне ки ба офтоба заp pехт В-аз хуккаи пypгyхаp гyхаp pехт. Мачнун ба хазоp номypодй, Мегашт ба гиpди куху водй... Ногах pамае баpомад аз pох, Саpдоpи pама - шубоне огох... Аз фаpк ба суйи y кадам сохт, Чун соя ба пойи y саp андохт. Гуфт: «Эй дилу чони ман фидоят Равшан басаpам ба хоки поят. Ёбам зи ту буйи ошной, Охиp, ту кииву аз кучой?» (5,120). Вакте ки pовии достони «Юсуф ва Зулайхо»-и Ч,омй канизони Зyлайхоpо даp бобати афзун гаpдидани даpди y, аз кабили: Вале саp мезад он хаp дам зи чое, Дамекаpд аз даpyн нашъунамое. Гахе аз гиpя чашмаш об меpехт, Ба чойи об хуни ноб меpехт. Ба хаp катpа, ки аз мижгон кушодй, Нихонй pози y баp py фитодй. Гахе аз оташи дил ох мекаpд, Ба гаpдyн дуди охаш pох мекаpд. Ба хаp охе, ки аз дил баpкашидй, Касон буйи кабоби дил шунидй (4,169) огох месозад, онхо сабабхои гyногyнpо пеш оваpда, аммо даp давои даpд очиз мемонанд:

Канизон ин нишонихо чу диданд, Хати ошуфтагй баp вай кашиданд. Вале pавшан нашуд, к-онpо сабаб чист, Казочунбони он холи ачаб кист. Яке гуфто: «Касе мислаш надидаст, Дамоно, к-аз касе чашмаш pасидаст». Яке афтод ин маънй писандаш, Ки: «Аз деву rnpñ омад газандаш». Яке гуфто: «Дамоно сехpсозе Зи сехpаш баст баp доман таpозе6». Яке гуфт: «Ин хама осоpи ишк аст, Дилаш, бешак, ба зеpи боpи ишк аст, Вале касpо ба бедоpй надида, Зи хобаш гуйй ин офат pасида». Даме баст аз гумон хаp кас хаёле Даме каpданд бо хам килу коле. Вале сиppи дилаш зохиp намешуд, Сухан баp хеч чиз охиp намешуд (4,169-170). Ровии достони «Лайлй ва Мачнун»-и Дотифй даp боби «Хостгоpй каpдани Лайлй бахpи Мачнун» pахмдилии пиpони кабилаи Мачнун ва ба хостгоpии Лайлй pафтани онхоpо ин тавp баён менамояд:

Пиpони кабила аз саpи суз, Рафтанд ба иттифок як pyз: «Лайлй ба таpики pасмy ойин, Бояд, ки pасад ба он чафобин. Хезему кадам нихем беpyн,

Созем давои даpди Мачнун». Чанде xама маpдyми накyхоx, Рафтанд ба суйи кавми он моx (1,49). Посухи падаpи Лайлй идомабахши сyханони pовист: ГуФт: «Аз саpи лутф шоду хyppам, Алъайш-алъайш, хайpа макдам»7 (1,49). Ровии достони дигаpи Дотифй - «Ш^ин ва Хyсpав» даp хусуси вафоти Фаpxод ва Маxинбонy кисса намуда, даp зимн шодиву хypсандй ва майнушии Хyсpавpо таpаннyм мекунад. Сипас аз номи канизе ба назди Ш^ин масту беxyш омадани Хyсpавpо хабаp медиxад:

Нигоpин луъбатони офатангез Дама чавлонкунон даp гиpди Паpвез. Яке баp даст чоми аpFyнyнpанг, Яке xамнаFмаи чанги хyшоxанг. Зи як су мyтpиби шиpиншамоил, Зи боди най кушода Fyнчаи дил. Зи як су моxpyёни касабпуш Зада аз новаки Fамза pаxи xyш. Думои чатpи он хypшедпоя Фиганда баp саpи хypшед соя. Рyхашpо сояи чатpи фалаккадp, Шаби кадp омада даp вай маxи бадp... Чаконида гули pyхсоpааш х(в)ай, Гулоб ангехта аз оташи май. Сyманбаppо канизе гуфт даp гуш, Ки омад Хyсpав аз май масту беxyш (2,83). Даp навбати худ, Шиpин суханони pовиpо идома дода, py ба чониби савобандешагон меоpад:

Чу Шиpин ин сухан бишниду даpмонд, Савобандешагонpо пештаp хонд, Ки эй покизаpоён, чист чоpа? Аз ин тyxфон чй сон чуям каноpа? Ба pyяш даp агаp бандам pаво нест, Ки даp баp бахти худ бастан сазо нест. B^rap оpам даpyн, маст асту бyxyш, Даpояд фитнаву ошуб даp чуш. На pyйи он ки бигзоpам даpyнаш, На pойи он ки биншонам бypyнаш. На он кувват, ки паxлyяш нишинам, На он токат, ки беpyяш нишинам. Мани бечоpа xайpонам даp ин коp, Дуто шуд саpви озодам аз ин боp (2,83-84). Яке аз суханони pовии достони «Лайлй ва Мачнун»-и Мактабй, даp боби «Васлати Лайлй бо Ибни Салом», баъди оxy нола ва xасpати Мачнун чунин аст: Гуфт ину тапон чу мypFи бепаp, Саp куфт ба сангу санг баp саp. Лайлй чу шунид баpзад оxе, К-аз хиpмани маx намонд коxе (7,143). Чдвоби зеpини Лайлй идомаи суханони pовиянд: Мегуфт ба оби дида, к-«Эй ëp, Эй аз кадами ту даp дилам хоp. Пайванд ба чуз туам аз он буд, К-ин pишта ба дасти дигаpон буд. З-ин pоx дилам Fyбоp доpад,

Лекин дигаре махор дорад. Чун мурда на худ равон ба гурам, К-айём хамебарад ба зурам. Он кас, ки ба дузах оварандаш, Худ менаравад, ки мебарандаш! Гар Ибни Салом шуйи ман шуд, Дур аз ту никоби руйи ман шуд. У бо ту кучо шавад мукобил? К-у хаст ба пахлуву ту дар дил» (7,143). Чунин тарзи баён аз аввал то ба охири достонхои ишкии романтикии адибони номбурда нигох дошта шудааст.

Хулоса, накши ровй ва макоми он дар достонхои ишкии романтикии «Саломон ва Абсол», «Лайлй ва Мачнун», «Юсуф ва Зулайхо»-и Абдурахмони Чомй, «Лайлй ва Мачнун», «Ширин ва Хусрав»-и Абдуллохи Х,отифй ва «Лайлй ва Мачнун»-и Мактабии Шерозй багоят калон буда, шоирони номбурда хабару хикоятхоро аз забони эшон хеле чаззоб ва пурмухтаво ба калам додаанд.

Тавзехот:

1. Аксо - канорхо, атроф

2. Рай - номи кадимаи шахри Техрон

3. Мутмаин - хотирчамъ, осудахотир; итминондошта, эмин

4. Ч,аъд - муйи чингила

5. Макдур - имконпазир; коре, ки аз дасти кас меояд.

6. Тароз - зинат, накшу нигор; накшу нигори чома

7. Алъайш-алъайш, хайра макдам - хуш омадед, хайра макдам

Адабиёт:

1. Абдуллохи Х,отифй. Лайлй ва Мачнун / Бо тасхех ва мукаддимаи С.Асадуллоев/.-Душанбе: УДТ ба номи В.И.Ленин, 1962. - 121 с.

2. Абдуллохи Дотифй. Ширин ва Хусрав /Мураттиб ва муаллифи сарсу-хан Ч.Додалишоев. - Душанбе: «Дониш», 1981. - 116 с.

3. Абдурахмони Чомй. Осор. - Ч.3 (Силсилат- уз- захаб, Саломон ва Абсол, Тухфат -ул - ахрор: Достонхо) / Ба чоп хозиркунандагон К.Айнй, А.Зухуриддинов.-Душанбе: «Адиб», 1987. - 288 с.

4. Абдурахмони Чомй. Осор.- Ч.4 (Субхат-ул-аброр, Юсуф ва Зулайхо: Достонхо) / Ба чоп хозиркунандагон З. Ахрорй, М.Мамедова.- Душанбе: «Адиб»,1988- 384 с.

5. Абдурахмони Чомй. Осор. - Ч.5 (Лайлй ва Мачнун, Хирадномаи Искандарй: /Достонхо) / Ба чоп хозиркунанда А.Афсахзод.- Душанбе: «Адиб», 1988.- 384 с.

6. Афсахзод А. Достони "Лайлй ва Мачнун"-и Абдуррахмони Чомй.- Душанбе: «Дониш», 1970. - 203 с.

7. Назриев Ч,. Мактабии Шерозй ва достони у "Лайлй ва Мачнун".- Душанбе: «Дониш», 1983.- 188 с.

РОЛЬ ВЕДУЩЕГО И ЕГО МЕСТО В ЛЮБОВНО-РОМАНТИЧЕСКИХ ПОЭМАХ

Махкамов С.Б.

Любовно-романтические поэмы «Саломон и Абсол», «Лайли и Маджнун», «Юсуф и Зулайхо» Абдуррахмана Джами, «Лайли и Маджнун», «Ширин и Хосров» Абдуллоха Хатифи и «Лайли и Маджнун» Мактаби Ширази написаны на основе известных рассказов и легенд, большинство глав которых начинается со слов ведущего. Данная статья посвящена изучению роли ведущих вышеуказанных поэм. Ключевые слова: рассказ, легенда, поэма, роль, ведущий, поэт, наставник, герой, персонаж, профессия, карандаш, язык, школа, разлука, беседа, возлюбленная, красавица, горы, царь, солнце, пастух, стадо, служанки, слово.

ROLE OF THE STORY-TELLER AND HIS REFLECTION IN THE PASSIONABLE-

ROMANTIC LEGENDS

MaKhkamov S.B.

Romantic and love poems, like "Salomon and Absol", "Lily and Majnun", "Yusuf and Zulaykho" of Abdurrahman Jomi, and"Lily and Majnun", "Shirin and Khusrav" of Abdullohi Hotifi, and "Lili and Majnun" of Maktabi Sherozi written on the basis of tales and legend in which the most chapters starts by by the story-teller. This article is dedicated to the study of the the role of the story-tellers of mentioned poems.

Key words: tale, fairy tale, legend, figure, story-teller, poet, master, hero, person, job, pencil, language, school, parting, talk, sweat heart, charming, mountain, king, Khurshed, sherherd, herd, servants, speech.

Сведения об авторе: Махкамов Сайфулло Бердиевич - кандидат филологических наук, доцент кафедры гуманитарных наук Республиканского института повышения квалификации и переподготовки работников сферы образования, тел.: (+992) 918 526973.

Information about the author: Ma^kamov Saifullo Berdievish, Ph. D. in Philology, docent, Department of the Humanitarian subjetcs, Institute of Improvement of Teachers' Qualification and Retraining of Collaborators in the sphere of education, phone.: (+992) 918 526973.

НИГОХЕ БА САБКИ ШОИРИИ КАМОЛУДДИН ХУСАЙНИ ХОРАЗМЙ

Тоцибой Келдиёров

Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Гафуров

Камолуддини Х,усайни Хоразмй, ки аз аввалин шорехони «Маснавии маънавй»-и Мавлоно Чдлолуддини Румй ба хисоб меравад, дар ибтидои садаи понздахуми мелодй ба шарху тафсири маснавй химмат гумошта, бо таълифи як мукаддимаи гаронсанг ва шархи се дафтари аввали маснавй китоби «Ч,авохир-ул-асрор ва завохир-ул-анвор»-ро ба вучуд овардааст. Камолиддини Хоразмй на танхо шорех, балки шоири бозавку чирадасте будааст ва шархи «Ч,авохир-ул-асрор»-ро бо ашъори худ ва дигар шоирони забардасти арабу форс зинат додааст. Дар шархи мазкур камтар мабхасест, ки бо шеъри шоирони баном зинат нагирифта бошад ва он чо ки шорех шеъри муносибе аз шоирони дигар дар зехн надоштааст, аз ашъори худ мисолхо овардааст. Шорех ашъори худро бо нишонии "ли муаллифй" мушаххас мекунад ва ашъори дигаронро гох бо зикри номи шоир ва бештар бидуни зикри ном накл мекунад.

Мушохида ва мутолиаи ашъори суханвар нишон медихад, ки шеъри Хоразмй аз тасаввуф чошнии тамом дорад ва намунаи бисёр хуби шеъри ирфонй дар садаи 14-15 мелодй мебошад. Шорех дар пахнои шарх ончунонки барои шарху тавзехи як истилохи ирфонй аз "Маснавии маънавй" ва ё "Девони кабир" истишход меоварад, барои оростани зевари маънй аз осори манзуми хеш низ дар шархи мазкур истифода кардааст. Ашъори Хоразмй нишон медихад, ки у шоири тавоно ва забардасте буда, кариб дар тамоми анвои шеърй кувваозмой кардааст. Дар шархи "Ч,авохир-ул-асрор" метавон ба шинохти ду чанбаи шеъри Хоразмй даст ёфт:

1. Дар касидасарой ба шоири тавонои асри 12 Хоконии Шарвонй таклиду пайравй

кардани Хоразмй;

2. Тавоноии Хоразмй дар баёни мазомину маъонии ирфонй, ки дар колабхои газал,

маснавй ва рубой зухур кардаанд;

Тахлилхо нишон медиханд, ки Хоразмй на танхо аз касоид ва газалиёти Хоконй истишход мекунад, балки гохо ашъоре бар вазну кофияи ашъори Хоконй месарояд ва

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.