CC BY
60
Ш окиров Ламшец Ватиевич,
унвонпуи кафцраи забони т олкТ ва арабии ДДНБС Т
ОИНИ НАВИСАНДАП ВА ШАХСИЯТИ НАВИСАНДА АЗ ДИДГОНИ АБДУЛНАМИДИ КОТИБ
Абцулнамици Котиб яке аз шахсиятнои беназири таърихи ацаби Арабу А лам буца, бо сенри калам ва истеьцоци фитриву фикрТ номи хуцро цар сафаноти таьрих ловицона сабт намуцааст. Ролеъ ба рузгор ва осори арзишманци ин ченраи монцагор рисолоту маколоти анцешаманцони ватаниву хорилТ таьлиф шуцаанц, ки нар яке цар омузиш ва шинохти ланбанои мухталифи рузгор ва шахсияти мавсуф анамияту арзиши баланцеро сонибанц. Дар ин замина бештар цонишманцон ба монанци Анмац аз-Зайён, Тоно Нусайн, Энсон Аббос, Нусайн ХатибТ, Фируз НарирчТ, Нуруллои КисоТ, Низомидцин Зонмдов ва чанцин нафари цигар аз цонишманцон изнори назар карцаанц. Дар ацабиётшиносии толик аввалин нафаре, ки ба рузгор ва осори Абцулнамици Котиб бештар таваллуннамуцааст, Н.Зоницов мебошац. М авсуф ролеъ ба ин масьала маколоти арзишманце ба таьлиф расоница, цар китоби арзишманци хуц «Насри арабизабони ацабиёти форсу толик цар асрнои VII -IX» перомуни ин мавзуь як катор рисолоти илмии марбут ба ин мавзуьро баррасТ намуца, иштибонот ва гумоннои марбут ба рузгор ва корномаи Абцулнамици Котиб буцаро ислон намуцааст. Нарчанц пажуниши Н.Зоницов ролеъ ба рузгор ва осори Абцулнамици Котиб танкикоти комил мансуб шавац нам, панлунои мухталифи элоциёти вай нануз нам ба омузиш ниёз цорац.
Ролеъ ба макому мартаба ва шахсияти ацабии Абцулнамици Котиб цар сарчашманову манбаьнои таьрихиву адабТ мулонизоти арзишманце баён гарцицааст, ки хуц тасбити бузургТ ва шаномати у цар илму ацаб мебошац. Чунончи, муаллифи " К итобу-л-вузаро ва-л-куттоб” -и ЛаншиёрТ', ки яке аз цонишманцони бузурги анди кадим буц, мефармояц: "Исми у Абуголиб Абцулнамиц ибни Янё ибни Саьц буца, китобат бо Абцулнамиц шуруъ шуц ва бо Ибни Амиц хотима ёфт” (8,106). Донишманци цигаре чун Тоно Нусайн цар васфи Абцулнамиц ва Ибни Мукаффаь гуфтааст: «Ин цу нависанцаро метавонем пешвоёни насри фаннТ бицонем. Аммо цар Абцулнамиц, цар сухани у айбе нест, натто наметавон нависанцае ёфт, ки цар фасонати лафзу балогати маьно ва
иcтикoмaти ycryS бa пoяи у биpacaд. У apaбиpo бeнтap a3 Hap Karn дигap
менавишт ва аз нар каси дигар ба овардани маонии мyхталиф ва адои онно тавонотар 6уд» (5,67).
Aз чунин ишороти донишмандон маълум мешавад, ки Aбдyлнамиди Котиб шахсе буда, аз замони зиндагиаш то ба имрÿз анли илму адаб мадну ситоишашро аз мунимтарин рисолати худ шуморидаанд. Ин абармарди эронинажод дар бунёдгузории насри арабі' хадамоти чашмрасе анлом дода, мактаби худро бунёд гузошт ва пас аз ÿ пайравони зиёде дар ин мактаб рушд кардаанд.
Н&дафи таълифи ин макола дар бoзгÿ ва бозшинохти мулонизоти Aбдyлнамиди Котиб ролеъ ба нависандагон мебошад, зеро мавсуф дар рисолаи худ “Нома ба дабирон” ролеъ ба рисолати нависанда ва шеваи нигорандагї андешанои арзишманде баён доштааст, ки нанÿз нам анамияти худро аз даст надодаанд. Рисолаи мазкур дар кутуби мухталифе монанди “Субну-л-аъшо фх' фанни-л-иншо”-и Калкашанд':1 , (3,1,85-88), “Китобу-л-вузаро ва-л-куттоб”-и Ланшиёрï (8, 108-114) ва “Ламнарату расоили-л-араб” Aнмад Зак! (4,2,455-460) дарлёфтааст.
Aбдyлнамид дар рисолаи мазкур пас аз намди Парвардигор анамияти китобат ва шахсияти котибро баён намуда, таъкид месозад, ки: “Парвардигор нависандагонро дар олитарин табакоти мардум карор дода, онноро аз дигар табакаи мардум болотар гардонидааст, зеро бо онно умури хилофат низом меёбад ва умури он сомон мепазирад. Парвардигор ба насинатнои нависандагон подшононро ислонмекунад ва аз панду андарзнои онон шанрно обод мешавад. Подшоназ нависанда бениёз натавонад буд ва котиб барои подшонманзалаи гÿшест, ки бад-он мешунавад ва чашмест, ки бад-он мебинад ва дастест, ки бад-он намла мекунад» (8,108; 3,1,85)
Aз мулонизоти мавсуф аён аст, ки нависандагон дар нар давру замон ва маронили таърихï дар рушду нyмÿи сонанои гуногуни ломеа ва пешрафти сиёсати нукком накши боризеро сониб мебошанд. Табиист, ки кулли анли калам дар шахсияту найсият ва рафтору кирдор, намчунин донишу истеъдод намсанг нестанд. Дар ин маврид Aбдyлнамиди Котиб дар рисолаи мазкур пас аз баёни анамияти китобату котиб шартнои нависандаро зикр мекунад ва рисолати як нависандаи вокеиро ба дакикбаёш ва ба шеваи хос ташренмединад, яъне равшан мешавад, ки мавсуф кулли анли каламро барои нокимон муним донистааст. Пас тавзен додааст, ки подшонон бояд дар интихоби нависандаи ростин таваллун зонир намоянд ва дар ин тасмим санланкoрï наварзанд. Шарти асосии нависандагиро мавсуф дар донишмандии нар нависанда медонад. Чунончи, «Нависандае, ки подшон ё нар макоми олии дигаре Уро
манрами умури хеш карор мецинац, бояц бар риштанои гуногуни илм ва
икдому сукут комилан вокиф бошад» (8,108; 3,1,85).
Илова бар донишмандии нависанда Абдулнамиди Котиб лозим медонад, ки нависанда бояд аз икдомот ва тасмимоти ломеа ва хомушии он низ огон бошад. Шарти дуюми нависандагиро дар покдоманиву адолат ва рознигандориву боинсофии нависанда медонад. Занмату садокатварзии нависанда ва луяндагиву рушди маънавии уро низ аз шартнои навбатии нависанда донистааст. Чунончи: «Покдоманию
додгустар! ва инсофро пешаи худ кунад ва асрорро пиннон дорад. Дар сахтино бовафо бошад ва нодисанои ояндаро пешбин! кунад» (8,109; 3,1,86).
Абдулнамиди Котиб дар ин замина лозим медонад, ки нависанда санъати пешбинии нодисано ва вокеоти рузгорро дошта бошад. Манзури нависанда аз пиннондории асрор марбут ба котибони дарбор мебошад, зеро аксари нодисанову вокеоти марбути ломеа аз дасти сиёсат маншаъ мегирад. Аз ин линоз, Абдулнамиди Котиб сиёсатдонии нависандаро низ муним медонад.
Шарти дигаре, ки анамияти онро мавсуф ба нависандагон шарт медонад, ахлоку одоби нависанда мебошад. Ба андешаи Абдулнамиди Котиб нависанда дар пушоку хурок, нишасту бархост ва муносабот бо ломеъ мутаваллени худ бошад, зеро ахлоку одоб ва хоксориву фурутании нависанда уро азизу мукаррам байни ломеа месозад. Баъд аз чунин пешниноднои судманд дар фасле, ки донистани онно барои нависанда натмист, чунин менигорад: «Фаннои мухталифи адабро фаро гиред ва дар дин андеша кунед, ба Куръони Парвардигор ва фароизи дин! олим бошед, забони араб! ва адаби онро биёмузед» (8,110; 3,1,86). Аз гуфтори ин донишманди фарнехта равшан мегардад, ки нависанда бояд аз фунуни мухталифи адаб ва дину оин ва китоби осмон! мутолиаи амик дошта бошад. Олим будан дар Куръон ва донистани забони арабиро муним мешуморад ва дар идомаи андешааш чунин тавзен додаст, ки «забони араб! шуморо аз хато дар гуфтор нигонмедорад» (8,110; 3,1,86).
Пайваста ба навиштан иштигол варзиданро низ муаллиф барои нависанда муним медонад: «Дар навиштани хат бикушед, зеро он зевари расоили шумост» (8,111; 3,1,86).
Шарти дигаре, ки Абдулнамиди Котиб ба нависанда лозим шуморидааст, донистани ашъор ва дарки маониву мушкилоти он мебошад: «Дар ривояти ашъор шинохти коф! ба даст оваред ва маъонию мушкилоти ашъорро бидонед» (8,111; 3,1,87).
Донистани илми нисобро низ ба андозаи муайян ба нависанда муним шуморидааст. Чунончи: «Аз назар дар илми нисоб низ гофил набошед, зеро нисоб мулиби кавоми амри хироласт» (8,112; 3,1,87).
Абцулнамици Котиб баъц аз шарни як -яки шарти нависандаг! нависандагонро дар пешаи худ пайрави ахлоки намида будан ва расидан ба фазоили нек! даъват мекунад. Аз андешанои мафсуф метавон дарк намуд, ки нависанда бояд пероста бо ахлоки намида бошад. Аз ин ру, ба таъкид мегуяд, ки «Нафснои хешро аз орзую тамаъ нифз кунед, зеро сабаби хор! ва табонии нависандагон аст» (8,112; 3,1,87).
Абдулнамиди Котиб дар мавриди аъмоли зиште, чун дуруггуиву суханчин! изнори назар намуда, барои камолоти маънав! ва шахсияти вокеии нависандагон алфози дуруг ва суханчиниро ба шахсияти эшон марбут намедонад. Такаббуру лофзанинои бенударо низ ба шаъну шарафи нависандаи ростин шоиста намешуморад. Чунончи: «Пешаи хешро аз нар навъ дуруггу! пок созеду худро аз суханчин! барназар доред. Аз такаббуру лофзан! бипарнезед, зеро он адовате аст, ки бекина гирд омадааст» (8,113; 3,1,88).
Як нуктаи муниме, ки Абдулнамиди Котиб риояи онро дар нависандаг! шарт шуморидааст, бузургдории гузаштагони худ мебошад. Ва анли адаб, ки ба кавле муаллими ломеа настанд, бояд ломеаро ба касбу пешаи шоистаи пешиниён, ки аз гузаштаи дигар муфидтар мебошад, тавсия намоянд: «Гузаштагони хешро арлманд доред ва ба касби онно, ки ба фазлу адолат ва шарофат аз пешиниёни мо шоистатар аст, тавсия кунед» (8,113; 3,1,88).
Расму русуми дустиву садокатварзии наздиконро низ ба нависандагон натм! мешуморад. Дар ланазоти сахт ва рузи бади дустон лозим медонад, ки нависандагон аз дустони худ дур! налуянд. Ва лозим мешуморад, ки дар нар вазъият ба якдигар кумакрасону намдарди якдигар бошанд. Як нуктаи муним ин аст, ки муаллиф машварат ва аз намдигар омухтани фазилату донишро барои нависандагон натм! мешуморад. Ва миёни эшон набояд такаббур ва насуд! бошад. Нар нависандае, ки аз дигар наммаслаки худ талрибадору донишмандтар аст, донистанои худро ба дустони нависандааш бигуяд, то эшон низ бохабар гарданд: «Агар замона яке аз намдустони шуморо гирифтори сахт! намуд, бар у лутфу марнамат кунеду уро ёр! намоед, то ба нолати нахустини худ бозгардад ва дар дидори дустонатон бошед, аз ноли онон бохабар бошеду эшонро икром кунед ва бо намдигар машварат намоед Аз фазли талриба ва маърифати кадимаш истионат луед. Неляке аз шумо нагуяд, ки ман аз Марвон (Марвон ибни Мунаммад охирин халифаи Уммавиён 744-750с.) бинотарам ва дар кашидани бори гарони тадбир аз нама беш тавонотарам, зеро донотари ду мард назди хирадмандон касе аст, ки гурурро дар пушти худ афканд ва дусти худро донотар аз хеш бубинад» (8,113; 3,1,88).
Ба цониш ва таприба такя намуцанро барои нависанцагон амали нек
менисобад ва нависандаи худписанду ботакаббурро мазаммат мекунад.
Аз мутолиаву баррасии рисолаи мазкур равшан мегардад, ки Абдулнамиди Котиб дар мавриди рисолати нависанда ва шеваю шарти нигорандаг! андешанои арзишманд ва дорои анамиятро баён дошта, ки ин мулонизоти мавсуф баъд аз гузашти чандин аср нануз нам боиси истикболу пазиро! ва пайрав! мебошад. Аз пешнинод ва хулосаи андешанои Абдулнамиди Котиб зимни тавзену ташрени шарти нависандаг! метавон дарёфт, ки у мунимтарин шарти нависандагиро дар донишманд! ва ахлоки намидаи инсон! дониста, таблиг бар он мекунад, ки нависинда бидуни ахлок ва фазилатнои неки инсон! наметавонад ба камолот ва рушди фикр! ва макому мартабаи баланд бирасад.
Ка/ищважано: Абцуламщи Котиб, жанри номанигорТ, тарассуд оини цабирТ, нома бацабирон, Марвон ибни Мунаммац, нависанца.
Пайнавишт:
1. Аббос, Энсон. АбцугнамицибнЯнал-Котиб.-Конира, 1997.
2. Зонщов Н. Насри арабизабони ццабиёг и форсу т олк цар асршэи VII-Х.-Ху/ащ: Нури маърифат, 2004.
3. Кагкашащ/', Абугаббос. Субнулаъшо ф фанни-ип-иншо. ЛЬ 1-Конира, 1922.
4. Сафват, Анмцц Зак'Т. Ламнаратурасол-ил-араб. Л2-Конира, 1937.
5. Тою, Нусайн. Мин нациси-ш-шеър ва-н-насри-лараб.-Конира, 1965.
6. Хатиб)', Нусайн. ФаннинасрцарацабипорсТ.-Тенрон: Заввор, 1365.
7 НарирТ, Фируз. Порсиёниарабинавис.-Тенрон, 1345.
8. ЛаншифТ, Лбуабдулпон Мунаммац ибни Абцус. Кигобу-лвузаро ва-л кут т об. Тар/умаи А булфали Табот абоТ. - Тенрон, 1348.
9 Пониз, Амрибни Банр. ал- Баёнва-т - табйин. Лэ 1-4,-Бейрут, 1993.
Дж. Шокиров, соискатель кафедры таджикского и арабского языка ТГУПБП О писательском труце и/ичности писателя по взглядам Абцулкамица
Катиба
К/клевые слова: А бцулхамиц Кат иб, эпист олярный ж анр, письмо, искусст во цабирст во, летописец, Марван ибн Мухаммц писател
В цанной статье автор показывает некоторые моменты/ из жизни и т ворчест ва вегикого арабского писат епя, основополож ника эпист олярного ж анра А бцулхамица Кат иба. В ней цаны/ расширенные свцения о черт ах характ ера и гичност и кот орые цолж ны/ имет ь писат еги, какими навыками они цолж нь/
обгвдат ь, чт обы быт ь лучшими писат егями. А бдулхамид Кат иб в своих письмах особо подчеркнул, чт о писат ели долж ны почит аг ь памят ь великих ученых. В ит оге авт ор пришел к выводу, чт о писат егь не мож ет дост ичь мает ерст ва и высот ы т ворческой мысги, есги он не имеет хороших человеческих качест в а имет ь ум и знания для него уж е имеет вт орост епенное значение. Вообще авт ор, иссгщовав трактат Абдугхамида Катиба, смог перецать все его ценные и полезные мысли, кот орые и по сей день не ут рат или своего значения.
Dj. Shokirov
On the Art of Writing and Writer's Individual Features (Abulkhamid Katib's Views)
Key words: Abdulhamid Katib, epistolary genre, letter, dabirship, chronicler, Marwan ibn Muhammad, writer
Proceeding from the assumption of the life history of the great writer the author reveals certain moments from the life and creation of Abdulkhamid Katib, the great Arabic writer, founder of epistolary genre. He adduces enlarged data concerned with the traits of character inherent in the writer being a pattern for others. In his letters Katib stressed that writers should revere the memory associated with great scientists. In the outcome the author comes to the conclusion that a writer can't achieve high mastership and an apex of creative thinking if subtle he doesn’t possess good human qualities; intellect and knowledge won't save a writer without subtle spiritual organization. Having researched Abdulkhamid treatise the author of the article managed to convey all valuable and useful ideas contained in the work; the latters having not lost its importance up to nowadays.
