Научная статья на тему 'ОҲАНГҲОИ ПУБЛИТСИСТӢ ДАР РОМАНИ ҶАЛОЛ ИКРОМӢ "ГУЛИ БОДОМ"'

ОҲАНГҲОИ ПУБЛИТСИСТӢ ДАР РОМАНИ ҶАЛОЛ ИКРОМӢ "ГУЛИ БОДОМ" Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
237
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ДЖАЛОЛ ИКРОМИ / РОМАН / КАНИБАДАМ / ОБРАЗ / ПУБЛИЦИСТИЧЕСКИЕ МОТИВЫ / ХХ ВЕК / СОЦИАЛЬНО-ФИЛОСОФСКИЕ МЫСЛИ / ИСТОРИЧЕСКАЯ ПРАВДА / КРИТИКА РЕПРЕССИЙ И СТАЛИНА / СТАНОВЛЕНИЕ ТАДЖИКСКОГО ТЕАТРА / JALOL IKROMI / NOVEL / KANIBADAM / IMAGE / JOURNALISTIC MOTIVES / TWENTIETH CENTURY / SOCIAL AND PHILOSOPHICAL THOUGHTS / HISTORICAL TRUTH / CRITICISM OF REPRESSION AND STALIN / THE FORMATION OF THE TAJIK THEATER

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Абдуллозода Масрур Аҳмад

В статье анализируется проявления публицистических мотивов в последнем романе знаменитого таджикского прозаика ХХ века Джалола Икроми «Цветок миндаля» посвященном жизни и творчеству известной таджикской актрисы Тухфы Фозиловой. Подчеркивается, что публицистические мотивы выражаются через историко-философские мысли и отступления писателя, имеющие под собой реальные исторические факты.The article analyzes the manifestations of journalistic motives in the last novel of the famous Tajik prose writer of the twentieth century Jalol Ikromi "Almond blossom" dedicated to the life and work of the famous Tajik actress Tukhfa Fozilova. It is emphasized that journalistic motives are expressed through historical and philosophical thoughts and retreats of the writer having a real historical fact.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

JOURNALISTIC MOTIVES IN JALOL IKROMI'S "ALMOND BLOSSOM" NOVEL

The article analyzes the manifestations of journalistic motives in the last novel of the famous Tajik prose writer of the twentieth century Jalol Ikromi "Almond blossom" dedicated to the life and work of the famous Tajik actress Tukhfa Fozilova. It is emphasized that journalistic motives are expressed through historical and philosophical thoughts and retreats of the writer having a real historical fact.

Текст научной работы на тему «ОҲАНГҲОИ ПУБЛИТСИСТӢ ДАР РОМАНИ ҶАЛОЛ ИКРОМӢ "ГУЛИ БОДОМ"»

АДАБИЁТШИНОСЙ / ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЕ

О^АНГ^ОИ ПУБЛИТСИСТИ ДАР РОМАНИ ЧАЛОЛ ИКРОМИ «ГУЛИ БОДОМ»

Абдуллозода М.А.

Донишгоуи славянии Россия ва Тоцикистон

Романи нависандаи номии точик Чдлол Икpомй «Гули бодом» даp оxиpxои давpаи бозсозй навишта шyда, соли 1991 даp мачаллаи «Садои Шаpк» (№ 11, С. 3-74; № 12, С. 8-69) мyxтасаpи он ба табъ pасидааст, аммо даp шакли пyppа ва ба xайси китоби алоxида аз таpики нашpиëти «Адиб» соли 2000-ум аз чоп баpомадааст.

Нависанда даp xотиpаxои худ «Он чй аз саp гузашт», ки солxои 1988-1992 навишта буд, менависад: «Асаpи оxиpини ман «Гули бодом» аст, ки аз xаëт ва фаъолияти аpтисткаи халкии СССР - Тyxфа Фозилова гиpифта навишта шудааст. Ин асаp даp шyмоpаxои 11-12 «Садои Шаpк» соли 1991 чоп шуд (ба тавpи мyxтасаp). Пyppаи pоманpо ба нашpиëти «Адиб» дода будам, xоло ^prô ду сол мешавад, ки аз чопаш даpак нест» [2, c.322]. Нашpиëти «Адиб» чунонки зи^ гаpдид pоманpо танxо соли 2000-ум интишоp намуд, аз ин py, xаpчанд асаpи мазкyp даp давpони гyзаpиш навишта шудааст, аммо падидаи баpчастаи адабии маpxалаи аввали истиклоли давлатй ба xисоб меpавад.

***

Симои Т. Фозиловаpо нависанда даp обpази Kyмpй тачассум каpдааст. Ба ин xотиp, «Гули бодом» pомани сиpф бадей буда, масалан даp фаpк аз pомани Шодон Даниф, ки низ xамон солxо таълиф ва нашp шудааст [4, c.256-434] асаpи xyччатй-бадей нест, аммо саpшоp аз оxангxои публитсистй мебошад. Ин оxангxои публитсистии асаp бештаp даp мавpиди инъикоси xакикати таъpиxии солxои гуногуни каpни ХХ, ки нависанда худ шоxиди бевоситаи ощо буд, зоxиp мешавад.

Лозим ба ëдоваpист, ки xанyз адабиëтшиноси номии точик, устод Мyxаммадчон Шакypй ба «накли эмотсионалй, сюжети тезу тунд, коллизияxои дpамавй ва вокеанигоpй» таваччyx доштани Чдлол Икpомиpо, таъкид каpда буд [5, c.130].

Чунин сабку таpзи баëнpо каpиб даp xама асаpxои y, махсусан pомани оxиpини y «Гули бодом» ба мyшоxида гиpифтан мумкин аст Дадафи маколаи мазкyp баppасии ин гуна тасвиpxои нависанда аз pyйдодxои таъpиxй, вазъи вокеии замон мебошад, ки

чанбаи публитсистй ë вокеънигоpии pоманpо таквият додаанд.

***

Кисми аввали pоман аз баxоpи соли 1917 даp шаxpи Конибодом OFOЗ шуда, вазъи ичтимоиву сиëсии онpyзаи шаxp, баpкаpоp шудани xокимияти муваккатй ва баъдан pyx додани инкилоби болшевикй, мyбоpиза баpои xаëти нав бо душманону босмачдан, xаëти шахсии падаpy модаpи Kyмpиpо даp баp гиpифтааст. Волидайни K^pñ - Нодиp ва Латофат, ки аз xонаводаxои камбизоат буданд, бо як такдиpи ачиб оила баpпо намуданд. Латофатpо, ки аз xypдй бо Нодиp якчо калон шудаву xампаймон буданд, Неъма-кассоби саpватманд бо заpy зypй падаpи вай - Аxмадчонpо pозй кунонида, ба занй гиpифт. Дамpоx бо чУpаxояш амину оксакол Нодиppо бо тyxмат xабс кунонида ба Сибиp бадаpFа каpданй буданд. Онxо тавонистанд yp^ xабс кунонанд, аммо бадаpFа каpда натавонистанд, зеpо pаиси Конибодоми онpyза Épмyxаммади Мингбошй инсони баинсофу адолатпаpваpе буд. Ин хислати y даp вакти пypсиши Нодиpи тyxматзада аëн мегаpдад:

«- Ба ин хел тyxматxои душманона чй xам мегуфтам, мингбошй?! - гуфт Нодиp. -Худатон доно ва бино xастед, худатон инсоф кунед!

Ин сухащо, ки аз самими дил, аз pостй ва дypyстй гуфта шуда буданд, ба мингбошии пypдон ва ботачpиба таъсиp каpданд. Мингбошиpо одами золим ва шаддод гуфта намешуд. Вай xаpчанд аз pyи вазифааш гоxо саxтгиp ва сеpкаxp шуда бошад xам, даp асл pаxмдил ва баинсоф буд. Бинобаp он аxолии шаxpy деxот ypо xypмат мекаpданд, аз вай xypсанд буданд. Доло xам вай ба симои Нодиp, ба сyxанxои аз дилу чон гуфтаи y мyтаваччеx шуда ва аз лаxни аpизаи тyxматомези Аxмадчон натича гиpифта, хеле мулоим шуд:

- Ин тyp бошад, буду шуди вокеаpо бе дypyF гуфта те!» [1, c.4].

Вай накли Нодиppо бодиккат гуш каpд ва боваpй xосил намуд, ки ба вай даp xакикат тyxмат задаанд ва меxоxанд ypо бадбахту нобуд созанд: «Мингбошй занг зад,

хизматгоp даpомада Нодиppо аз назди y баpоваpд. Мингбошй боз аpизаи Ахмадчонpо, ки онpо худи амини махалла оваpда дода 6уд, бодиккат чашм давонд ва бо дастхати пештаpаи хамин амин мyкоиса каpда дид, ки хаp дуяш бо як калам ва бо як даст навишта шудаанд.

- Ланънатии фиpебгаp! - Fypyнгид мингбошй ва боз занг зад. Хизматгоp даpомада, «лаббай» гуфт:

- Амину оксаколи махаллаи Пyлодонpо зуд гиpифта биë!» [1, c.5-6].

Дамин таpик, бо дастгиpии мингбошии адолатпаpваp Нодиp халосй ëфт, ба висоли Латофат pасид, оила баpпо намуд, аввал ба идоpаи мингбошй, сипас ба хидмати хокимияти нави инкилобй даpомад. Мингбошй хам таpафдоpи хокимияти нави маpдyмй шуда буд. Мyстакаp шудани хокимияти шypоиpо нависанда ин тавp тасвиp каpдааст:

«Охиpхои мохи февpали соли 1918 даp Конибодом бахоp омад, бахоpи нозанин! Дамpохи бахоp хокимияти шypой омад. Даp хавлии мингбошии собик, ки вай ба ихтиëpи худаш онpо ба хукумати нав такдим каpда буд, аввалин комитети и^оияи pайонй ташкил ëфт. Даp болои даpвозаи ин хавлии бошу^х байpаки сypхи инкилобй чилвагаp гаpдид. Мингбошй, ки таpафдоpи хукумати нав, таpафдоpи хукумати шypой шуда буд ва худаш ëpï дода васика, санадхо ва хамаи коFазхои даpкоpй, балки хамаи асбоби миpхонаpо ба комитети и^оия сyпypда буд, даp хавлии даpyн истикомат мекаpд ва хокимияти нав ба y коpдоp нашуд. Датто гох-гох ypо чеF зада маслихат мепypсиданд ва коpхои ташкилиpо пеш мебypданд» [1, c.27].

Кисми якуми pоман бо хучуми нобаpоpи бадхохон ба чони Латофат даp вакти набудани Нодиp ва таваллуд шудани фаpзандашон Kyмpй ба анчом меpасад.

Кисми дуюми pоман ба авзои шахpи Конибодом даp солхои «НЭП», идомаи мyбоpиза бо босмачтен ва иштиpоки фаъолонаи Нодиp даp набаpд бо онхо ва окибат аз дасти душманон катл шудани y, лахзахои хаëти хушбахтонаи оилавй, ятим мондани Kyмpй даp 8-солагй ва коpманди милиса шудани Латофат, ба мактаб-иш^нат дохил шудани K^pñ ва чанд лахзаи дигаp тасвиp ëфтаанд.

Вазъи Конибодоми нимаи солхои 20-уми асpи ХХ пешоpyи хонанда чунин чилвагаp мешавад: «Шахpи Конибодом нисбатан оpом буд. Аз як таpаф таъсиpи он ки хаpакати босмачигаpй хеле шикаст хypда, гиpдy атpофи шахp осуда гашта буд. Аз таpафи дигаp, таъсиpи сдасати нави хокимияти шypой, таъсиpи «НЭП» хеле зиëд буд. Cавдогаp маpдyм хамин тавp, ки худаш намехypадy ëфтагиашpо ба бозоp мебаpоpад, аз дили санг pавFан мекашаду аз зеpи замин канду асал мебаpоpад. Бино баp он бозоpхо калон ва сеpодам, магазин ва дуконхои бисëp даp Уpда ва атpофи он кушода шуда буданд. Бозоpи оpдаллофй nyp аз оpдy гандуму чаву чyвоpию чоpмаFзy бодом буд. Кассобхо гушти гов, ^сфанд ва шyтyp мефypyхтанд. Аз кучои тани ^сфанд пypсед, аз хамон чо бypида медоданд. Баpои тyшбеpа-тyшбеpабоб, баpои палав-палавбоб, баpои манту-мантубоб каpда медоданд...» [1, c.48]. «Даp гyзаpхо ха^з хам оксакколхо, имому суфихо буданд ва коp мекаpданд. Маpдyм панч вакт намозpо даp масчид адо мекаpданд» [1, c.49].

Чдлол Икpомй худ шохиди таъpихи солхои 20-уми каpни гузашта буд ва он солхоpо аз pyи мушохидахои шахсии худаш ба тасвиp кашидааст, ки хеле чолиб буда, ба хонандаи закй аз хакикати таъpихии он айëм маълумоти пypкимат медихад. Аз чунин тасвиpоти нависанда хонанда хусусдати маишати маpдyмpо даp он pyзхо ба хубй эхсос менамояд.

Даp чунин вазъи аз як таpафи осуда, вале аз таpафи дигаp мypаккаб хаëти оилавии Нодиpy Латофат идома меëфт ва Kyмpй ба воя меpасид. Аз синни ^дакй даp вай истеъдоди санъатдyстй хувайдо мегаpдид ва ба тавpи табий сypyдy охангхоpо аз худ мекаpд. Аз ин волидайн хам хайpон буданд ва хам хypсанд: «... Kyмpй инpо гуфта аз чо баpхост ва давида дойpачаи хyдpо гиpифта задан гиpифт ва ба хавои он ашyлахои нав ба нави хyдpо, ки аз дугонахояш ëд гиpифта буд, ба хондан саp каpд... Нодиp ва Латофат хайpон шуданд, ки Kyмpичони хафтсолаи онхо ин кадаp гап, ин кадаp санъатpо аз кучо омyхта бошад. Худо, аз чашми бад нигах Доpад, азизаки моpо, шоиpаи моpо, Fазалхони моpо! Чунин буд холо фикpy зикpи Нодиp ва Латофат. Даp авлоди онхо Fазалхонy гапдон гузашта бошад ë не, ман намедонам, мегуфт ба худ Нодиp, ин аз кй меpос гиpифта бошад? Ё шояд аз модаpаш омyхтааст? Аммо модаpаш, ки хаpчанд зани доно, часyp ва гапдон аст, лекин Fазалхонию pаксpо чандон наметавонад. Ин хyнаpхо ба Kyмpй худодод аст, худодод!» [1, c.77].

Ин гуна лахзахои кутох, вале бехтаpини хаëти оилавии кахpамонони хyдpо инъикос намуда, «хушбахту хyppам будани - падаp, модаp ва дyхтаp... даp бистаpи фаpоFат хобидани» [1, c.78-79] онхоpо таъкид каpда, боз ба тасвиpи мyбоpизахои хаëтй ичтимоии давp мегyзаpад. Окибати ин набаpди хайpy шаpp аз дасти одамони Полвонов баpин душманони дохилй ба катл pасидани Нодиp меанчомад. Нависанда аз кушта шудани инсони мyбоpизy кахpамон ва хакчуву халкпаpваp чун Нодиp хеле афсус мехypад: «Дасти котил коpи хyдpо каpд. Нодиpи пахлавон, Нодиpи меpган, Нодиpи кахpамон чон дода буд. Нодиpе ки даp pохи озодии халк, баpои зиндагии осудахолонаи халк, баpои коpи хайpy коpи хак мекушид, аз чахон чашм пушида, даp пеши даpвозаи хавлии худ ба хун чулида мехобид» [1, c.94].

Баъди тасвиpи чунин холати pиккатоваp нависанда ба худу хонанда саволхои фалсафй дода - «Чаpо дyнë хамин тавp сохта шудааст?! Чаpо маpдyм хуни хамдигаppо меpезанд, ба чони хамдигаp касд мекунанд, зиндагии хамдигаppо дида наметавонанд?! Магаp pyи замин ба онхо тангй мекунад? Магаp pro^ pyзй намеpасад? Магаp Нодиp ба Fайp аз коpи нек гунохе каpда буд?» - ба чавоби онхо мегyзаpад: «Вай хатто Полвоновpо озоp надода буд. Ва хол ин ки метавонист даp як шаб чахонpо аз шаppи вай начот дихад ва худаш хам чyвонимаpг нашавад»[1, c.94].

Сипас, чй тавpе ки ба Чдлол И^омй хос аст, вай ба андешапаpдозихои ичтимоиву фалсафй ва киëсхои сдасиву таъpихй мегyзаpад, ки охангхои публитсистии pоманpо баpъало чилва медиханд: «Бале, бале даp байни маpдyм Полвонов баpин касон, pазилон, бадхохони инсоният, хyнхоpон ва нобакоpон хастанд: дyнëpо ифлос ва заминpо бо хуни бегунохон олуда мекаpдагихо хастанд! Буданд ва деpгох хоханд буд. Искандаpи Макдунй, Чингизхон, Темypи Ланг, Наполеон, Trnrap, Сталин, Беpия баpин касонpо чаpо модаpон зоида, ба воя pасонидаанд? Ин зотхо сабаб шуданд, ки pyи дyнëpо хуни бегунохон pангин кунад. Амиpон, шохон, хyкмдоpон, фаpмондехони беинсоф баpои дypyза кайфу сафои худ одамонpо ба хамдигаp шypонданд, бо дасти баpодаp баpодаppо, бо дасти писаp падаpонpо ба хоки сиях яксон каpданд. Гохо хамаи ин нохаккй ва хyнpезихоpо ба адолат, ба инсонпаpваpй, баpои хакконият ба калам доданд. Маpдyми фиpебхypда боваp каpданд, эътикод бастанд ва хаp чй золим гуфт, бо чону дил гуш каpданд... Рохбаpони pазолатпеша ва хyкyматдоpони беинсоф pохи «манкypтизм» - pо пеш гиpифтанд. Онхо як идда, як тудаи хypдpо не, халкхоpо ба хамдигаp чанг андохтанд, фаpмyданд, ки гушти хамдигаppо хypанд» [1, c.95].

Аз ин сатpхои пypтаъсиp муносибати нависандаpо ба одаму олам, ба амалхои зиддиинсонии хyкмдоpони хyнpезy чахонгиp ба мушохида гиpифта, адолатхохиву инсофталабии ypо мебинем. Чдлол Икpомй адиби pостгyвy хакпаpваp буда, зулму золимй, хyнpезивy pазолати хокимони хyдкомаpо сахт махкум мекунад, чонибдоpи инсондустиву адолат аст. Вай бо таъйиди он ки мутаассифона чунин золимон «буданду то деpгох хоханд буд», боз хам оптимист аст: «Хайpият, даp дуте одамоне хастанд, чамъиятхое хастанд, ки хамеша пеши pохи ин нобакоpонpо дошта меистанд, хамеша кушиш мекунанд, ки чанг нашавад, хуни бегунонхон наpезад! Вагаpна аз дуте осоpе намемонад» [1, c.95].

Муаллиф бо як махоpати том манзаpаи азодоpиpо тасвиp каpда, хатто аз номи худаш, Tyë чун як шохиди бевоситаи ходиса, ки он кадаp ба асаpи бадей хос нест, ба хайси як публитсисти шyълаваp таъкид менамояд: «ман нависандаи ин сатpхо, тасвиpи азо ва мотамpо, тасвиpи кушокушй ва катлу Fоpатpо дуст намедоpам, дастам мелаpзад, диламpо паpдаи сиëх мефишоpад ва гохо мегиpям. Ман хуб медонам, ки ин тасвиpхо, ин сахифахои мотам ва азодоpй ба хонандаи мyхтаpам низ дилхох нест. Лекин чй илоч, ки даp аввали бахоp гох сел мешавад, гох жола мебоpад, гох баpф» ... [1, c.97].

Хулласи калом Kyмpй даp синни 8-солагй аз падаp ятим монд. Латофат пас аз азодоpй фаpанчиpо паpтофт, ба даст яpок гиpифт ва нахустин милитсионеpзани точик шуд. Вай мисли шавхаpаш бо душманони сохти нав ба мyбоpиза даpомад, саpваpи гypyхи милитсионеpони чавон гаpдид. Дамзамон ба таpбияи дyхтаpаш диккат медод ва Уpо баpои хонондан ба мактаб ит^нат гузошт.

Кисми сеюми pоман пyppа ба хаëти Kyмpй ва модаpаш бахшида шудааст. Kyмpй ба воя pасид, чун саpояндаи мумтоз ва хyнаpманди театp камол ëфт, даp театpхои Тошканд хyнаpи хyдpо сайкал дод бо Азиз ном чавони истаpавшанй хаëти оилавй баpпо намуд ва онхо ба маpказ, пойтахти Точикистон шахpи Душанбе омаданд, даp ин чо сохиби фаpзанд шуданд ва ба ^py фаъолият паpдохтанд.

Даp ин кисмат махоpати тасвиpпаpдозй ва андешапаpваpии Чдлол Икpомй ба тавpи баpчаста намоëн шудааст. Зимни тасвиpи pаванди хаëти шахсй ва ба камоли

эчодй pасидани Kyмpй, нависандаи нозукбин табиату маишати шаxpxои Конибодом, Истаpавшан ва Душанбе, таъpиxи ташаккули театpи точик, танкиди Сталин, НКВД ва сдасати табъизpо (pепpессия) инъикос менамояд. Дигаp аз вежагиxои асаp он аст, ки даp pоман баpои таквияти фикp поpаxои шеъpй, махсусан байтxое, ки аxаммияти ичтимой ва таpбиявй доpанд, хеле зиëд истифода шудаанд, ки ба сабки Чдлол И^омй хос аст.

Ин аст, ки хонанда аз ин pоман бо вазъи он замон, ки каxpамонони асаp коpy фаъолият мекаpданд боxабаp шуда, xамpоx бо муаллиф ба xаëти чомеаи он давpа, на тащо Fyтаваp мегаpдад ,балки ба фи^у андешаxои амик фypУ меpавад. Хонандаи бофаxмy зиpак аз ин xама тасвиpоти ичтимоии нависандаи xакгy панду сабаки xаëтй мегиpад, таъpиxи каpни ХХ-pо меомyзад, пеши назаpаш табиату маишати кишваpи азизаш чилвагаp мешаванд.

Тасвиpи Уpотеппа (Истаpавшан): «Шаxpи дилкаш ва обод буд Уpотеппа! Агаp аз баландии теппаи МyFOн баpомада нигоx кунед, медидед, ки байни шаxp сойи пypоб мегyзаpад, шаxpy атpофи шаxp аз даpаxтy токзоpxо пyшида шудаанд. Маpдyми шаxp меxнатй, xyнаpманд (алочабоф, чyбтаpош, коpдсоз, челонгаp ва Fайpа), меxмондyст ва маданй буданд. Чдвощо мувофики анъанаи xазоpсола калонсолонpо xypмат мекаpданд. Бадахлокй ва шypпyштй хеле кам буд» [1, c.121].

«Намедонам «Уpотеппа» аз кай боз ба ин шаxpи хубу кадима ном шудааст ва чй маъно доpад ва ба ин шаxp чй муносибат доpад! Чаpо Истаpавшан намегyянд! Магаp баpои талаффузи маpдyм вазнинй мекунад?» [1, c.142].

Бояд гуфт, ки маxз даp замони истиклоли давлатй номи аслии ин шаxpи кадима -Истаpавшан - баpкаpоp каpда шуд.

Тавсифи дустиву pафокат ва дypyст интихоб каpдани дуст: «Дyстpо аз дуст фаpк каpда тавонистан лозим аст. Дустони забонй ва молй xам бисëp мешаванд. Вакто ки ту мансаб доpй, давлат доpй, ин тавp «дустон» ба гиpдy атpофат пашша мешаванд, лекин xамин ки аз мансаб ва аз мол чудо гаштй, он «дус^о» xам аз ту чудо мешаванд. Аммо дусти чонй xаpгиз тypо фаpомyш намекунад» [1, c.125]. Ин поpаpо муаллиф бо ин pyбой таквият бахшидааст:

Хар дил, ки асири ме^нати уст, хуш аст,

Хар сар, ки губори сари он куст, хуш аст.

Аз дуст ба новаки гам озурда машав,

Хуш бош, ки уарчй ояд аз дуст, хуш аст.

Kаxтии соли 1933 ва танкиди xаpакати колхозй: «Соли 1933 - соли гypyснагй ва ^xrä омад. Нон даp xама чо бо каpточка - ноpма шуд. Даp шаxpxо ва деxаxои мамлакат чизи xypданй намонд. Маpдyм гадо шуданд, бенаво шуданд ва ба як лаб нон мyxточ гаштанд. Манзаpаxои мyдxиши даp деxаxо оила-оила мypда мондани деxконон дида мешуд (худо накунад, ки он pyз боз ба саpи маpдyми мо баpгаpдад!). Даp шаxpxо одамxо аз байни аxлотxо чизи xypданй мечустанд. Саг намонд, гypба намонд, сангпушту xоpпyшт намонд, xамаpо xypданд. Хусусан даp таpафxои Русия ва У^аина даxшат зиëд буд. Даp Осиëи Миëна маpдyм ба xаp xол мева доштанд, каму беш чоpво доштанд ва ба он даpача даxшат зиëд набуд. Гypyснагй буд, вале аксаpияти маpдyм нимсеpy нимгypyсна коp ва меxнат мекаpданд; бо каpточка нон мегиpифтанд, аз кyxy даpа мева меFyндоштанд, чоpмаFЗ, тутмавиз меxypданд ва ба xаp xол кути лоямуте доштанд» [1, c.153].

Сабаби аслии ин xама даxшатpо нависандаи мyшоxидагаpy xолдон даст кашидан аз «сиëсати нави иктисодй» (НЭП) ва аз татбики зypоваpонаю ичбоpии сохти колхозй мебинад:

«Даpакати колхозй, ки аз соли 1930 саp шуда буд, даp соли 1933 ^prô xамаи деxкононpо аз замин, аз об ва асбоби деxконй маxpyм каpда, зypан ва зулман ба колхоз чо каpд. Беxтаpин деxконxои пypтачpиба, xочагиxои ба худаш тинч ва пypкyвватpо мyштзyp гуфта xабс каpданд, бадаpFа каpданд ва несту нобуд сохтанд. Баpои он ки колxозxо мyстаxакам шуда, коpашон pивоч ëбад, вакту меxнатy коp лозим буд. Дануз ба он фypсат наpасида буд, гypyснагй, бенавой имкон намедод...» [1, c.154].

Аxволи шаxpи Душанбе баъд аз як соли raxrä: «Шаxpи Душанбе даp соли 1934 аз ^xrä ва бадбаxтиxои солxои 1930-1933, базyp, оxиста-оxиста комат pост мекаpд. Акнун одамонеpо, ки ба даpyни куттщои ахлот даpомада нони коку устухон мечустанд, намедиданд. Лекин xанyз ба нон ва дигаp озyкавоpиxоноpма буд. Ба саpи кас аз ним кило то xаштсад гpамм нон меpасид. Гоx-ногоx гушту pавFан xам пайдо мешуд. Дукумат баpои олимон, адибон ва аxли санъат баpтаpиxо дода буд, ки онxо гypyсна

намонанд. Даp бозоp сабзавот мева, оpд, биpинч ва дигаp чизхо ëфт шуда меистоданд. Одаме, ки пул дошт, бад зиндагй намекаpд» [1, c.163].

Маpдyм акнун аз чанголи кахтй халосй мехypданд, ки ба саpашон бадбахтии дигаp омад: табъизу табъидхои сталинй, ки даp натичаи он хазоpхо одамони бегунох, махсусан аз табакаи зиëй озоp диданд ва кypбон шуданд, ки даp катоpи онхо худи Чдлол И^омй низ буд. Нависанда на танхо холдони вазъи шахсони дигаp, балки шохиди бевоситаи вокеахо буд, худ ба махбас афтода буд, аз ин py, даp ин мавpид суханаш кypб дошта, танкидхояш объективй мебошанд

Танкиди табъизхои ахли здаи точик: «... аз аввали соли 1933 даp Душанбе чй кадаp одамонpо гиpифта, нобуд каpданд! Абдyлкодиp Мухиддинов, ки яке аз инкилобчихои Бyхоpо, яке аз чонфидохои давлати шypой буда, молу мулки хyдpо даp pохи озодии халки Бyхоpо даpеF надошта буд, холо даp хабс аст. Комилй ки яке аз мyнавваpфикpон, яке аз аз ходимони давлат, яке аз чонфидодани хокимияти шypой буд, даp хабс аст. Бектош баpин олими доно даp хабс аст» [1, c.183-184].

Танкиди сиëсати Сталин, ки сабабгоpи кахтй ва табъизхо гашта буд: «Дамин тавp буд он вактхо акидаи маpдyм даp боpаи Сталин ва намедонистанд, ки бо фаpмони вай ва шаpиконаш худи хамон солхо даp Россия, Укpаина ва дигаp чохо миллионхо дехконхо аз гушнагй халок ва несту нобуд шуданд; намедонистанд, ки Сталин ва атpофиëнаш бехтаpин маpдони мамлакатpо якта-якта, туда-туда гиpифта нобуд каpда истодаанд; намедонистанд, ки Сталин баpои хокими мутлак гаштан, баpои фаpмонpавои кулл шудан, баpои манфиати худ ба коpхои дахштаоваpе саp каpдааст, ки аклхо хайpон мегаpдад; аз дахшат ва вахшонияти он ки хеч золиме ба он даpача наpасидааст, сахифахои таъpих хунолуд мегаpдад... Бале, баpои донистани ин «коpнома» - хои Сталин ва атpофиëнаш хануз вакт наpасида буд: хануз маpдyм бедоp нашуда ва аз дахшатхо бехабаp буданд. Даp мамлакат таpсy вахм, нобоваpй ба хамдигаp, хабаpкашй, бухтон, хабс ва таъкиб даp авч буд» [1, c.176].

Аз таъpихи ИЧ,ШС медонем, ки чунин бедоpии халкхои шypавй даp ду давpа сypат гиpифтааст: баъди анчумани ХХ хизби коммунистй, ки даp он чиноятхои Сталину хамpохонаш фош гаpдиданд ва даp солхои бозсозии гоpбачевй, ки давpони озодии сухану ошкоpбаëнй фаpо pасид. Даp ин ду маpхалаи таъpихй халкхои шypавй, аз чумла халки точик вобаста ба сдасати давpони сталинй бисëp чизхоpо фахмида гиpифтанд, чашмашон то андозае кушода шуд, аммо то хол хаводоpонy таpафдоpони он сдасат, тавсифгаpони Сталину атpофиëнаш хеле здаданд, хаpчанд хушбахтона аксаpият нестанд.

Ба монанди амаказодаи Захиpиддини танбypй (хамкоpи Kyмpй даp театpи Душанбе), ки боваp дошт: «Оpганхо одами бегyнохpо хабс намекунанд. Ман ба ин боваpй доpам. Масалан Бектош, даp вакташ ба босмачихо котиб будааст, худаш гуфта буд. Як вактхо навишта буд, ки даp Осдаи Мдана точик ном миллат нест. Ин точик мегуфтагихо хама узбекхоянд, ки ба таъсиpи фоpсхо монда забонашонpо гум каpдаанд. Ин чй гап?! Акнун омада-омада олими забон ва адабжти точик шудааст. Албатта ин хел одамpо гиpифта месанчанд» [1, c.186].

Бояд гуфт, ки Назpyллохи Бектош яке аз шахсиятхои мypаккаби замони худ буд. Мисли Фитpат даp аввали солхои 20-уми каpни гузашта зидди манфиатхои миллии халки худ амал намуд, вале баъдан иштибохашpо фахмида баpои pyшди илму адаби точик хидмат каpд, ки даp ин мавpид адабиëтшинос А. Набиев тадкикоти мукаммале анчом додааст [3, c.316].

Баpъакси амакзодаи худ Захиpиддин даp ин хусус акидаи дигаp дошт: «Захиpиддин аз ин суханони амакзодааш хайpон шуду гапе назад. Содда, амакзодаи содда! Наход, ки хамаи хабсшудагон гунох дошта бошанд?! Наход, ки Миpзо Абдyлкодиp Мухиддинов душмани хукумат бошад? Наход, ки Комилй аксулинкилобй бошад?! Не, амакзодаи соддаи ман ба оpганхо, ба золимон, ба беpахмон, ки одамони наFзpо нобуд каpда истодаанд, боваp каpда, хyдашpо далеp гиpифта гаштааст. Илохй ба вай офате наpасад! Ман бошам, хеч боваp намекунам, хамеша хyшëp меистам!.. (Афсус, ки ин хyшëp хам баъдтаp даp зиндони КГБ нобуд гашт)» [1, c.186].

Аз баëни чунин акидахо чи аз забони муаллиф ва чи аз забони кахpамонон, мо пеш аз хама, мавкеи ичтимоии Чдлол Икpомиpо ба мушохида мегиpем: озодихохй, хакчуй ва инсондустии (гуманизми) олй.

Бояд гуфт поpчахое, ки даp боло оваpда шуданд, чанбаи публитсистии хатти сюжетpо таквият додаанд, pyхи замон ва мавкеи ичтимоиву сисëсии мyаллифpо ба

хонанда нишон додаанд. Вале ин хама, дар зимни сюжети асосй - хаёти шахсиву фаъолияти эчодии Кумрй ва таърихи ташаккули театри точик чараён мегирад.

Кумриро аз театри Тошканд намояндаи театри Точикистон бо номи Саидмуродов бо таргибу ташвик, ки - бояд театри ватани худро рушду инкишоф дод; бояд «хисси точикй» [1, c.162] дошт, бояд пойтахти нави точиконро ободу замонавй кард, - ба Душанбе меорад. Кумрй бо шавхари худ Азиз ба Душанбе омада ва ба фаъолият пардохт. Ба хама душворихову хасудихо нигох накарда, чун хунарманди баркамол шакл гирифт ва ба куллахои баланди эчодй расид. Махз бо сахми у ва дигар хунармандоне, ки аз шахрхои Бухоро, Самарканд, Хучанд, Конибодом ба Душанбе омада буданд, театри точик ташаккул ёфт ва соли 1941 бо симои шаклгирифта ба Маскав рафт: «Дар аввали мохи апрели соли 1941 дар Маскав дахаи адабиёт ва санъати точик гулдурросзанон гузашт. Дар театрхо, клубхо ва хонахои маданият намояндагони санъат ва адабиёти точик хунарнамой карданд. Дар Маскав дах руз химхимаи санъат ва адабиёти точик буд: дах руз суруд ва навохои точикй аз радиохо садо доданд; дах руз халки Маскав чун санъатшинос ба санъати намояндагони точик бахои хубу аъло доданд» |1, с.219].

Аз руи натичахои баланди дахаи адабиёт ва санъати точик Тухфа Фозилова (образи Кумрй) бо ордени Ленин мукофотонида шуд, баъдан соли 1957 сохиби баландтарин унвони ахли санъати даврони шуравй - артисткаи халкии СССР гардид. Лахзахои охирини хаёти уро нависандаи чирадаст ин тарз ба калам медихад: «Мегуянд, ки агар булбул бо дигар сабабхо намирад, охирон бор нагмасарой карда, дар аснои чах-чах заданаш чон медихад. Кумрихон хам рузи 17 март дар спектакли «Вакте ки шахр дар хоб аст» накши асосиро бозй карда, рузи 20 март (соли 1985) ба чашни рафикаш иштирок карда, худи хамон шаб бемор мешавад ва дар бемористон вафот мекунад» [1, с.223].

Дамин тарик, аз баррасиву тахлили чанбахои публитсистии романи «Гули бодом»-и Чалол Икромй метавон чунин натичагирй кард:

инъикоси хакикати таърихй ва ходисахои реалй ба василаи ручуъхои таърихиву фалсафй, оханги публитсистии романро таквият додаанд;

дар мавридхои муайян бо истифода аз сабки публитсистй нависанда фикру андеша ва мавкеи ичтимоии худро дар бораи ин ё он ходисаву падида шарх додааст, яъне чунин тарзи баёнро бохадафона интихоб намудааст;

максади нависанда аз баёни пурэхсоси афкораш барои хонандаи асари худ, аввалан, равшан намудани мавкеи ичтимоияш бошад, сониян, ба вай расонидани хакикати таърихи халки точик бо фактхои шахсан ба мушохидагирифтааш аст.

АДАБИЁТ

1. Икромй Ч,. Гули бодом. Роман. - Душанбе: Адиб, 2000. - 224 с.

2. Икромй Ч. Он чй аз сар гузашт. - Душанбе, 2009.- 360 с.

3. Набиев А. Назруллои Бектош ва илму адаби точик. - Душанбе: Ирфон, 2004. - 316 с.

4. Шодон Х,аниф. Хунбахо. Укоби захмин. Романхо. - Душанбе: Адиб, 1994. - 448 с.

5. Шукуров М. Таърихи адабиёти советии точик. Ч. IV. Насри солхои 1945-1974. - Душанбе: Дониш, 1980. - 383 с.

ПУБЛИЦИСТИЧЕСКИЕ МОТИВЫ В РОМАНЕ ДЖАЛОЛА ИКРОМИ «ЦВЕТОК МИНДАЛЯ»

В статье анализируется проявления публицистических мотивов в последнем романе знаменитого таджикского прозаика ХХ века Джалола Икроми «Цветок миндаля» посвященном жизни и творчеству известной таджикской актрисы Тухфы Фозиловой. Подчеркивается, что публицистические мотивы выражаются через историко-философские мысли и отступления писателя, имеющие под собой реальные исторические факты.

Ключевые слова: Джалол Икроми, роман, Канибадам, образ, публицистические мотивы, ХХ век, социально-философские мысли, историческая правда, критика репрессий и Сталина, становление таджикского театра

JOURNALISTIC MOTIVES IN JALOL IKROMI'S «ALMOND BLOSSOM» NOVEL

The article analyzes the manifestations ofjournalistic motives in the last novel of the famous Tajik prose writer of the twentieth century Jalol Ikromi "Almond blossom" dedicated to the life

and work of the famous Tajik actress Tukhfa Fozilova. It is emphasized that journalistic motives are expressed through historical and philosophical thoughts and retreats of the writer having a real historical fact.

Keywords: Jalol Ikromi, novel, Kanibadam, image, journalistic motives, the twentieth century, social and philosophical thoughts, historical truth, criticism of repression and Stalin, the formation of the Tajik theater

Сведения об авторе:

Абдуллозода Масрур Ахмад - доктор филологических наук, профессор кафедры отечественной и международной журналистики Межгосударственного образовательного учреждения высшего образования Российско-Таджикский (Славянский) университет Ул. М. Турсунзаде 30, 734025, Душанбе Республика Таджикистан E-mail: masrur_a@mail.ru телефон: (+992) 988068601

About the author:

Abdullozoda Masrur Ahmad - Doctor of Philological Sciences, Professor of the Department of domestic and international journalism of the Russian-Tajik (Slavic) University. M. Tursunzoda 30, 734025 Dushanbe, the Republic of Tajikistan E-mail: masrur_a@mail.ru Tel: (+992) 988068601

ЭТАПЫ РАЗВИТИЯ ПЕРИОДИЧЕСКОЙ ПЕЧАТЫ ТАДЖИКИСТАНА В ПЕРИОД ГОСУДАРСТВЕННОЙ НЕЗАВИСИМОСТИ РЕСПУБЛИКИ

Абдуллозода М. А., Рахимов А. А.

Российско-Таджикский (Славянский) университет

В годы государственной независимости средства массовой информации Республики Таджикистан оформились в целостную систему, отвечая следующим параметрам сформулированным профессором М.В. Шкондиным: «Средства массовой как сложно организованный объект должны отвечать следующим требованиям: сохранить целостный характер; располагать совокупностью оптимально организованных компонентов (технологическая, экономическая, редакционная, аудиторная, информационная подсистемы); иметь необходимый набор функций, уровень их актуализации, чтобы удовлетворить информационные потребности личности, различных групп населения, общества в целом; структура как способ связи компонентов, как строение системы должна располагать такой совокупностью газет, журналов, программ телевидения и радио, интернет СМИ различного типа и профиля, которые могут способствовать выполнению этих функций; СМИ должны быть организованной системой, иметь значительный потенциал самоорганизации» [8, с.12].

За почти тридцатилетний период государственной независимости таджикская периодическая печать прошла четыре этапа эволюционного развития, способствовавшего для его формирования в целостную систему:

1.Печать переходного периода -1991-1992 гг.

2.Печать периода гражданской войны -ноябрь 1992 г. -июнь 1997 г.

3.Печать периода восстановления мира и национального единства -июнь 1997 г. 1999 г.

4.Печать периода созидания и укрепления государственной независимости 2000 год - по настоящее время.

Первый этап 1991-1992 является переходным периодом развития таджикских печатных СМИ, которая характеризуется, во-первых, демократическими тенденциями в таджикской журналистике появившимися в эпоху перестройки, а во-вторых возникновением новых, частных или независимых изданий обогативших общую палитру периодической печати. Следует заметить, что Таджикистан среди других республик Советского Союза в этот период занимал одно из ведущих позиций в процессе развития независимой прессы. В этот период издавались такие популярные частные газеты, как «Хафт гандж», «Оинаи зиндаги», «Сомон», «Дунё», «Бизнес и политика», «Тоджикистон», «Пайванд», «Таджик-пресс», «Ориён» и т.д.

Официальные издания согласно зову времени, переименовали названия: «Коммунист Таджикистана» на «Народную газету», «Тоджикистони совети», сперва на «Тоджикистони шурави», затем на «Джумхурият» («Республика»). 1 января 1990 года была учреждена городская партийная газета «Паёми Душанбе» («Душанбинские новости»), так как до того времени столица не имела городскую таджикоязычную газету.

В 1991 году в общественно-политическую жизнь Таджикистана вторглась ПИВТ (запрещена на территории РТ года как террористическая организация), которая активизировала свою деструктивную деятельность на информационном поле страны. Через такие учрежденные

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.