ҚОҒАМДЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ПЕН ҚҰҚЫҚТЫҚ ТӘРТІПТІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІ ІСКЕ АСЫРУ РЕТІНДЕ «ҚАУІПСІЗ ҚАЛА» ЖҮЙЕСІН ЕНГІЗУ Текст научной статьи по специальности «Право»

кылмыстык; к¥кщ жэне кылмыютын; процесс

ЭОЖ 342/95

ЦОГАМДЬЩ КАУ1ПС1ЗД1К ПЕН ЦЩЬЩТЬЩ ТЭРТ1ПТ1 ЦАМТАМАСЫЗ ЕТУД1 1СКЕ АСЫРУ РЕТ1НДЕ «ЦАУ1ПС1З КАЛА» ЖУЙЕС1Н ЕНГ1ЗУ

Багдат Тлектесовна Ауешова

Ш.Есенов атындагы Каспий технологиялар жэне инжиниринг университет1, «Куцыцтану» кафедрасыныц мецгерушгсг зац гылымдарыныц кандидаты, цауымдастырылган профессор, К^азацстан Республикасы, Ацтау ц., e-mail:[email protected]

Аннотация. Бул мацаланыц езекттгг «К,аутыз цала» жYйесiн цуру тужырымдама-сына талдау жYргiзу арцылы цалада цогамдыц тэртiптi жэне цогамдыц цаутЫздтт1 цамтамасыз етуге багытталган билж органдарыныц цызметтщ тиiмдi тетiктерi мен багыттарын аныцтаудан туындайды.

К^азацстанныц цогамдыц цауiпсiздiгiн цамтамасыз ету мэселестщ цуцыцтыц жэне ацпараттыц-цуцыцтыц аспектшерт зерттеудщ езектшт болып табылады.

Мацаланыц зерттеу эд^темеЫ жYйелi талдауга, багдарламаныц артыцшылыцтары мен кемштктерт жан-жацты аныцтауга мYмкiндiк беретт «К,аутыз цала» аппарат-тыц-багдарламалыц кешентщ SWOT-талдауын цолдануга негiзделген.

Мацалада цогамдыц тэртiптi жэне цогамдыц цауiпсiздiктi цамтамасыз етудщ теори-ялыц-цуцыцтыц аспектiлерi айцындалады. «Цогамдыц тэртт» жэне «цогамдыц цаутЫздж» угымдарыныц аныцтамасына зацгерлердщ кезцарастары талданады. «К,аутыз цала» автоматтандырылган-талдамалы жYйесiн енгiзу тэжiрибесiне ерекше кещл белiнедi. m Аталган мацалада iрi цалаларда цогамдыц тэртiптi жэне цогамдыц цаутЫзджт1 цамтамасыз ету мэселелерте ерекше кещл белiнедi. «К,аутыз цала» жYйесiн енгiзу сер-£ пттщ халыц цауiпсiздiгiн цамтамасыз ету тшмдтгт арттыруга эсерi талданады. * Мацалада цогамдыц тэртiптi цоргау саласында шк wтер органдары цызметтерт z уйымдастыру кезтде «К,аутыз цала» жYйесiн цолданудыц жаца эд^темеЫ аныцталган. ^ Оцтайлы эдiстердi пайдалану негiзiнде К^азацстанныц цогамдыц цауiпсiздiгiнiц жаца 1 тужырымдамасын жетiлдiру Yшiн усыныстар жасалган, сонымен цатар «К,аутыз цала» с жYйесiнiц сапасын жэне цолдану тшмдтгт жацсарту бойынша усыныстар эзiрленген. dl «К,аутыз цала» автоматтандырылган ацпараттыц-талдамалы жYйесiнiц сапасы мен е цолдану тшмдтгт зерттеу жYргiзiлген. Мэселенщ оц шешiмi Yшiн «К,аутыз цала» ав-s томаттандырылган ацпараттыц-талдамалы жYйесiн цолдану, енгiзу бойынша батыс ело дернц оц тэжiрибесi талданады.

0 «К,аутыз цала» автоматтандырылган ацпараттыц-талдамалы жYйесiн дамыту <с жэне енгiзу бойынша мацсаттыц багдарламаны царжыландыруды цамтамасыз ету-с дщ жYйесi царастырылылган. р цалаларда цогамдыц цауiпсiздiктi цамтамасыз ету

< тшмдтгт арттыру мэселест цазацстандыц жэне шетелдт зерттеушыер тарапынан н эр тYрлi кезцараста зерттелген.

TYÜiH свздер: цаутЫз цала, цогамдыц цаутЫздт, басцарушылыц тетж, цогамдыц ^ тэртт, цогамдыц цаутЫздт, цуцыцтыц мемлекет, цуцыц цоргау органдары, адам мен ч азаматтыц цуцыцтары мен бостандыцтарын цоргау, ацпараттыц цамтамасыз ету,

1 цауiпсiздiк.

<

со <

I>

H s H

о л

s ^

s л H

о

LU OQ

ВНЕДРЕНИЕ СИСТЕМЫ «БЕЗОПАСНЫЙ ГОРОД» КАК РЕАЛИЗАЦИЯ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ОБЩЕСТВЕННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ И ПРАВОПОРЯДКА

Ауешова Багдат Тлектесовна

Каспийский университет технологий и инжиниринга имени Ш. Есенова, Заведующий кафедрой «Правоведение», кандидат юридических наук, ассоцированный профессор, Республика Казахстан, Актау, e-mail: [email protected]

Аннотация. Актуальность данной статьи обусловлена анализом концепции создания системы «Безопасный город» и выявлением эффективных механизмов и направлений деятельности органов власти, направленных на обеспечение общественного порядка и общественной безопасности в городе.

Исследование правовых и информационно-правовых аспектов вопроса обеспечения общественной безопасности Казахстана является актуальным.

Методология исследования статьи основана на использовании SWOT-анализа программно-аппаратного комплекса «Безопасный город», что позволяет провести системный анализ, всесторонне выявить преимущества и недостатки.

В статье определены теоретико-правовые аспекты обеспечения общественного порядка и общественной безопасности. Анализируются взгляды юристов на определение понятий «общественный порядок» и «общественная безопасность». Особое внимание уделено опыту внедрения автоматизированной аналитической системы «Безопасный город».

В данной статье особое внимание уделено вопросам обеспечения общественного порядка и общественной безопасности в крупных городах. Анализируется влияние импульса внедрения системы «Безопасный город» на повышение эффективности общественной безопасности.

В статье определена методика использования системы «Безопасный город» при организации службы органов внутренних дел в сфере охраны общественного порядка. На основе использования оптимальных методов даны рекомендации по совершенствованию новой концепции общественной безопасности в Казахстане, а также рекомендации по повышению качества и эффективности системы «Безопасный город».

Проведено исследование качества и эффективности использования автоматизирован- у ной информационно-аналитической системы «Безопасный город». Для положительного А решения проблемы анализируется положительный опыт западных стран по использова- К нию и внедрению автоматизированной информационно-аналитической системы «Безо- о пасный город». о

Рассмотрена система обеспечения целевой программы по разработке и внедрению ав- ^ томатизированной информационно-аналитической системы «Безопасный город». Про- Л блема повышения эффективности общественной безопасности в крупных городах иссле- Т довалась казахстанскими и зарубежными исследователями с разных сторон. а

Ключевые слова: безопасный город, общественная безопасность, механизм управления, и общественный порядок, общественная безопасность, правовое государство, правоохрани- А тельные органы, защита прав и свобод человека и гражданина, информационное обеспе- g чение, безопасность. g

THE IMPLEMENTATION OF ENSURING PUBLIC SAFETY

AND LAW ORDER

IMPLEMENTATION OF THE "SAFE CITY" SYSTEM: HOW 0

~0

> JZ

Auyeshova Bagdat Tlektesovna z

Caspian University of Technology and Engineering named after Sh. Yessenov, Head (

of the Department of Law, Candidate of Law, Associate Professor, Republic of Kazakhstan, )

Aktau, e-mail: [email protected] 0

kjbrnmbictbik; kykwk xqhe kbrnmbictbi; пр0цесс

Abstract. The relevance of this article is due to the analysis of the concept of creating the "Safe City" system and the identification of effective mechanisms and activities of the authorities aimed at ensuring public order and public safety in the city.

The study of legal and information-legal aspects of the issue of ensuring public security in Kazakhstan is relevant.

The research methodology of the article is based on the use of a SWOT analysis of the Safe City hardware and software system, which allows for a systematic analysis, comprehensively identifying advantages and disadvantages.

The article defines the theoretical and legal aspects of ensuring public order and public safety. The views of lawyers on the definition of the concepts of "public order" and "public safety" are analyzed. Particular attention is paid to the experience of implementing the automated analytical system "Safe City".

In this article, special attention is paid to the issues of ensuring public order and public safety in large cities. The impact of the impulse to implement the "Safe City" system on improving the efficiency of public safety is analyzed.

The article defines the methodology for using the "Safe City" system in organizing the service of internal affairs bodies in the field of public order protection. Based on the use of best practices, recommendations are given for improving the new concept ofpublic safety in Kazakhstan, as well as recommendations for improving the quality and efficiency of the Safe City system.

A study of the quality and efficiency of the use of the automated information and analytical system "Safe City" was carried out. For a positive solution to the problem, the positive experience of Western countries in the use and implementation of the automated information and analytical system "Safe City" is analyzed.

The system for providing the target program for the development and implementation of the automated information and analytical system "Safe City" is considered. The problem of increasing the efficiency ofpublic security in large cities was studied by Kazakh andforeign researchers from different angles.

g Keywords: safe city, public safety, management mechanism, public order, public safety, rule ^ of law, law enforcement agencies, protection of human and civil rights and freedoms, information — support, security.

o.

DOI: 10.52026/27885291 2023 75 4 158

Kipicne OgicTep MeH MaTepuaigap

0 k^kmiktm; TapTÍmÍH, ancipeyiMeH, e3re Ma;anaHti 3epTTey aactmga guaneKTHKa-

1 Tepic aneyMeniK npo^ccTepgiH Tytmga- nti; TaHtiMHtiH »annti FtmtiMH agici nanga-ytrneH cunairanaTtm ;a3ipri KOFaMgti; naHtmagti. K^OFaMgti; ;ayinci3giKTi »iKTey

§ eMÍpgÍH TYpa;cM3flMFM »aFgantmga ;oFaM- »aHe эпeктpoнgtIK YKiMeTri nanganaHy »aHe

§ gti; (aneyMenÍK) TapTimi »aHe KOFaMgti; ;a- ;ongaHy agicTepiH canticTtipy coHtrneH ;aTap

cl yinci3giKTi ;aMTaMacti3 eiy Macenenepi MeM- xanti; KayinmgirimH geHrenm apirtipaTtrn,

s neKeniK shhík opraHgaptmtiH, rantiMgapgtiH, a3aMaTTapgtiH nañtiKTti eMipi MeH epKiH ga-

coHtMeH ;aTap k^kw; ;opFay Kti3MeTiH »Y3e- Mytm ;aMTaMacti3 eTeTiH »aFgannapgti »a-

o re actipaTtiH Ta»ipuSemrn ;ti3MeTKepnepgiH canTtm annapaTTtiK-SaFgapnaManti; KemeHgi

¡=; Ha3apwHgaFw SactiM HticaH ;aTaptma Kipgi. ;ongaHy »YHeciHge canticTtipManti KyKtiKTa-

«Kayinm ;ana» »YHeciH eHri3y xanti; Hy agici KongaHtmagti. Ma;anaga SapntiK

o KayinmgirimH geHrenm apirtipyFa, a3aMaT- 3epTTeynep MeH Tangaynap k^kw; canactrn-

0 TapgtH nañtiKTti eMipiH »aHe epKiH gaMytm gaFti 3epTTeygiH ;a3ipri 3aMaHFti agicTepiH < ;aMTaMacti3 eTeTiH »argan »acayra, KtmMti- nanganaHa OTtiptin »Y3ere actiptmFaH.

<c ctm; c:pymtmtiK;TapgaH MaTepuangti;

> tictipanTapgti a3amyFa, a3aMaTTapgti shhík HaTH^e^ep MeH Ta.iKbrnay.iap

¡E opraHgaptrneH, k^km; ;opray opraHgaptrneH BYriHri TaHga ^a3a;cTaHga ;ayinci3giKTiH

1 KOFaMFa ;apcti K^StrnticTapFa ;apcti íc-;h- apTYpni TYpnepi, cohmh imiHge KOFaMgti; ;a-^ Mtm KepceTy MacenenepiH memyge K^ptrntiM- yinci3giKTi ;aMTaMacti3 eTy epeKme e3eKTrniK-i gti e3apa apeKeTTecyre SenceHgeHgipyre mym- Ke He Sonagti.

Í5 KiHgiK SepeTiH TexHonorua Sontm TaStmagti. MeMneKeT Eacmticti K^actiM-^OMapT To;aeB

"Ctrngapnti KOFaMgti; guanor - ^a3a;cTaH-

нын турактылыгы мен еркендеушщ непзГ атты Казахстан халкына Жолдауындагы жолдаудын Yшiншi мiндетi "Азаматтардын кукыктары мен каушаздЫн камтамасыз ету" екенiн атап етт [1].

Когамдык каушаздшт камтамасыз етуде мемлекет пен когамнын тек кукыктык кана емес, сонымен катар уйымдастырушылык, материалдык, кадрлык жэне баска да курал-дары мен мYмкiндiктерi колданылады, бул тутастай алганда мэселенiн тужырымдама-лык керiнiсiн аныктайды жэне когамдык каушаздшт кукыктык жэне акпараттык камтамасыз ету механизмiн бiртутас теори-ялык практикалык негiздеуге багытталган танымнын жалпы гылыми эдiстерiн колдану мYмкiндiгiн керсетедь

Когамдык кауiпсiздiктi, кукыктык тэртiптi жэне когам кауiпсiздiгiн камтамасыз ету женщдеп iс-шаралардын езектiлiгi, атап айтканда, тутас халык мекендейтiн ортада (тургын, когамдык жэне экiмшiлiк гимарат-тар, енеркэсштш жэне ауыл шаруашылыгы ендiрiсiнiн объектшер^ келiк, байланыс, радиохабар тарату, теледидар, коммуналдык шаруашылыктын техникалык курылыстары мен ЖYЙелерi (су, газ, жылу, электрмен жаб-дыктау жэне т.б.), табиги ресурстар жэне т. б.) эртYрлi кауiп-катерлердiн болуына бай-ланысты. Алайда, когамдык каушаздшт сауатты камтамасыз ету эркашан гылыми негiзделген жэне iс ЖYзiнде бектлген бо-луы керек. Казiрri замангы кукыктык реттеу Yшiн когамдык каушаздштщ практикалык негiздерiн эзiрлеу кажеттiгi тсш-жетщд1 деуге болады.

Когамдык кауiпсiздiк деп баска адамдар-дын емiрi мен денсаулыгын сактау, гимарат-тардын, курылыстардын бузылуына немесе закымдануына, не болмаса лауазымды тулга-лардын немесе азаматтардын айналадагы адамдар Yшiн жогары кдут бар кызмет эре-кетiнiн нэтижесшде туындауы мYмкiн сал-дардын басталуына жол бермеу максатында мемлекет тарапынан белгшенген арнайы уй-ымдастырушылык-техникалык ережелерд1 катан сактау жэне орындаута непзделген катынастар ЖYЙесi аталады. В.И.Дальдын тYсiндiрме сездiгiнде тэртiп дегенiмiз - ютщ кезектi, реттi орындалуын, заттардын белгЫ бiр орналасуын сактау, дурыс куру [2]. Ка-уiпсiздiк деп кдуштщ жоктыгы, сакталган-дык, сенiмдiлiк аталады [3].

Кукыктык мемлекетте когамдык тэртштщ барлык элементтерi езара эрекеттесед1 жэне онын коргауында болады. Алайда тек кукыктык тэртш кана арнайы мемлекет-

тiк-кукыктык шаралармен коргалады [4].

Когамдык тэртiптiн жалпы зангер-лiк аныктамасын И. В. Деминiн усынган: «Когамдык тэртiп - бул азаматтардын кукык нормаларында жэне зангерлiк сипат-тагы емес езге нормаларда белгiленген тш-десу саласындагы мiнез-кулык ережелерiн саналы жэне ерiктi тYPде сактауы барысын-да калыптасатын, дамыган когам жагдайын-да адамдардын уйымдаскан жэне туракты бiрiккен емiрiн камтамасыз ететiн ерши когамдык катынастардын тэртабЬ) [5, 5-6 б.].

Бул зерттеулер демократия мен жари-ялылыктын кенеюiмен, зандылыкты ныгай-ту кажеттiлiгiмен катар ЖYретiн, елде орын алып жаткан жэне белпаз уакытка созылып кеткен элеуметтiк-экономикалык езгерютер жагдайында калалардын, кенттердiн жэне баска мекендердщ кешелерi мен баска да когамдык орындарында когамдык тэртiптi камтамасыз ету ерекше езектЫкке ие.

"Каушт кала" жобасынын тужырымда-масы мемлекетик баскарудын стратегиялык багдарламаларынын бiрi болып табылады жэне Казакстан калаларынын болашагын стратегиялык жоспарлаудын негiзi бола ала-ды. Сондыктан болашак дамуды т^зету жэне модельдеу максатында осы багдарламаны Е iске асырудын он жэне терю эсерлерiн еске- Т ру ете манызды. Сондыктан, "Кауiпсiз кала" К - бул болашактын калаларынын бiрынFай ^ акпараттык-ресурстык кенiстiгiнiн кешендi С курамдас белiгi ретiнде калаларды туракты т жэне орныкты дамытудын негiзi болып та- Т былады. 3

Кауiпсiз кала-бул тетенше жагдайдын си- К патын кыска мерзiм iшiнде аныктауга жэне Н онын алдын алуга немесе онын салдарын А жою бойынша барынша тиiмдi шешiмдер е кабылдауга кабiлеттi аппараттык-багдарла- Ь малык кешен деуге болады. Казiргi танда Т урбанизациянын дамуымен кала когам > емiрiн сактау Yшiн эртYрлi функцияларды ^ орындайтын кеп денгейлi сипаты бар кур- 5 делi курылымга айналды. Кала тургындары- о нын кауiпсiздiгiн камтамасыз ету, каланын о iшкi ЖYЙелерiн жэне олардын "элсiз жер- ^ лерiн" бакылау, елдi мекендегi ю-шаралар ф туралы барлык кажеттi акпаратпен жумыс р iстеу, кукык коргау органдарына кешелер- А дегi кукыктык тэртштщ жай-кртш тэулiк И бойы бакылау Yшiн кажеттi жабдыкты усы- р ну максатында жогарыда аталган функция- № ларды толык куатында орындауга кабiлет- ( тi ез иерархиясымен бiрынFай ЖYйе куру кажет. Эр тYрлi кездерден алынган дерек- 0 тердi бiрiктiрiп, жинактай алатын, оларды 3

кылмыстыкк к^кщ жэне кылмыстыкк процесс

со

CN

о

CN

Û.

<

Û.

0 е

1

о

ш

о

ш IZ

<

ш H

о

-О

<

о

о <

СО <

i>

о

s

s m н

о

ш Ой

курылымнын, позициялapFa дурыс бeлe aлa-тын, сондaй-aк тeтeншe жaFдaйдa тyындaй-тын мiндeттepдi тeз оpындaй aлaтын ЖYЙe куру кaжeт. Дэл осы "Kayinm кaлa" кeшeнiн iскe a^ipy дeгeндi бiлдipeдi.

KоFaмдык кзуштдштш; тeоpиялык жэж кукыктык мэсeлeлepiн зepттeyдiн, epeкшe eзeктiлiгi "кaзipгi Fылымдa коFaмдык кa-уштдштщ жeткiлiктi дaмыFaн тeоpиясы мeн эдiснaмaсы болмaFaн жaFдaйдa коFaм-дык кayinсiздiктi кaмтaмaсыз eтyдiн, онт^й-лы нeгiздeлгeн модeлiн кapкынды iздeyмeн" epeкшeлeнeдi. K;aзaкстaннын, коFaмдык yinсiздiгiн кaмтaмaсыз exy npоблeмaсынын Fылыми эзipлeнyiнiн, ^3ipri дeн,гeш тeоpи-ялык-эдiснaмaлык жэнe кукыктык aкnapaт-ты aшaтын ЖYЙeлi тэсш тaлanтapынa толык кeлeмдe жayan бepмeйдi.

Ka3ipri тaн,дa жaлnы ЖYЙeлiк уFымдap-дын, apaсындa «^уш^дт» жэнe «улттык ^уш^дт» уFымдapы epeкшe мэнгe те, бул гeосaяси, элeyмeттiк-экономикaлык, Fылыми-тeхникaлык кубылыстар мeн про-цeсстepдiн, объeктивтi тYPдe KYPдeлeнyiмeн жэнe eсneлi сepniнiнe, коFaмнын, aкnapaт-тaндыpылyынa, элeмдiк шapyaшылык 6a^ лaныстap мeн кapжылык кaтынaстapдын жahaндaнyынa бaйлaнысты. АтaлFaн про-цeсстepдiн, нэтижeсiндe коFaм мeн мeмлe-кeттщ тарш^г^ кayin тeндipeтiн, бap тэу-eкeлдep мeн кayштepдщ жэнe олapдын, жaн,a тYpлepiнiн, naйдa болуы1.

К^рп ya^irra эpбip жeкe мeмлeкeттiн eзiнiн, улттык коFaмдык мYДдeлepiн жэж aймaктык бipтутaстыFын коpFayFa тaл-пынысы улттык eгeмeндiк кaFидaлapын жоккa шыFapмaйтын тYpлi ут^н жоFapы куpылымдapдын, кызмeт эpeкeтiн жahaн-дaндыpy про^сстер^н, дaмyы жaFдaйын-дa ЖYзeгe aсыpылaды. ОсыFaн бaйлaнысты мeмлeкeттi жэнe онын, aзaмaттapын коpFay, сырткы оpтaнын, жоFapы тypбyлeнттiлi-ri жaFдaйындa коFaмдык eмipдiн, бapлык тустapынын, туpaкты эpi кayinсiз дaмyынын зaмaнayи мэсeлeлepi жaн,a мaн,ынaFa иe бо-лып, шeшiлy жолдapынын, жeтiлдipiлyiн тa-лaп eтeдi жэнe «улттык ^уш^дт» кaтeго-риясынын, сanaлык мaзмунын тeк кукыктык бaFыт туpFысынaн eмeс, сонымeн кaтap экономиквлык Fылым туpFысынaн кeшeндi зepттeлyiн кaжeт eтeдi.

KоFaмдык тэpтinтi жэда кayinсiздiктi сaктay сaлaсындaFы кaтынaстap aзaмaт-тapдын, KYндeлiктi eмipiмeн, eн,бeк жэж

KOFaмдык-сaяси кызмeтiмeн, олapдын кукыктapымeн, бостaндыктapы мeн зaн,ды мYДдeлepiмeн нeFуpлым ть^ыз бaйлaны-сты. Сондыктaн коFaмдык тэртшп жэнe yinсiздiктi сaктay мэсeлeлepi iшкi iстep ор-гaндapыныц, сонымeн кaтap сон^ы yaкыттa тiзiмi eлeyлi тYPдe re^rn^ коFaмдык тэpтin жэда кayinсiздiк нысaндapын aныктayFa та-зap ayдapFaн зaн,гep-Faлымдapдын, жоFapы KызыFyшылыFын тyдыpaды, бул aзaмaттap, KOFaм мeн мeмлeкeт Yшiн элeyeттi сырткы жэнe шк кayinтepдiц apтyын бiлдipeдi.

Жaкын apaдaFы жылдapдa ipi кaлaлap-дын, дaмyы кeлeшeгiндe коFaмдык-сaяси eмipдeгi бeлсeндiлiктiн, apтyы, тYpлi кaлa-лык, мeмлeкeттiк жэте хaлыкapaлык k-ma-paлapды ЖYpгiзy, шeтeлдiк конaктap сaнын apттыpy мeмлeкeтiмiздiн, сырткы apeнa-дa бeлгiлi орын anFamirniB, бeлгiсi болa-ды. Осындaй жaFдaйдa ipi кaлaлapдa кыл-мыстык мэш бap кaйшылыктapдыц anyan тYpлiлiгi сол кaйшылыктapды aныктayдын жэнe шeшyдiн, тYpлi куpaлдapынa ЖYгiнy,

кукык бузyшылыктapдын, жэда тeтeншe

жaFдaйлapдын, aлдын any нысaндapы мeн эдiстepiнiн, нeFуpлым ген, жиынтыгын тай-дaлaнy кaжeттiлiгiн кepсeтeдi. ^i кaлa-лapдa кenтeгeн мэдeни кундылыктардын шоFыpлaнyы, бос yaкытты eткiзy тYpлepiн тaн,дayдын, ген, мYмкiндiктepi, кызмeт eтy тanтaypындapынын eзгepyi сол кaлaлapдын мaн,aйынaн жэнe aлыс жэнe жaкын шeтeл-дeн котакгардын туpaкты eсneлi aFынын тyдыpaды. Бул жaFдaйлap жepгiлiктi e3rn-e3Í бaскapy оpгaндapынын жэнe кукык коpFay оpгaндapынын aлдынa гелуш^рдщ жaт м^з-ку^ы^ныи, мэсeлeсiмeн, сондaй-aк олapFa дeгeн тeзiмдiлiк кepсeтy мэсeлeсiмeн бeтne-бeт кeлyiнe сeбeпшi болaды.

АтaлFaн мэн-жaйлap хaлыктын бeлгiлi бip бeлiгiнiн, экiмшiлiк туру мeкeн жaйы-нын жэнe кукыктык тэртш бузyшылыктa-рын жaсay оpындapынын сэйгес кeлмeyi си-якты киындыктapды тyдыpaды, бул олapдын yaктылы aныктaлyын киындaтaды, eсenкe aлy жэнe олapдын aлдын aлy, кукык бузушы-лapдын «^ш^оны», кaлaлapдa кылмы-стык бaйлaныстapдын na^a болyынa экen соктыpaды. Ipi кaлaлapдa бaскa жepлepмeн сaлыстыpFaндa коFaмдык ^уш^дт тен оnepaтивтiк жaFдaй сypeтiн тYбeгeйлi eзгep-тeтiн элeyмeттiк сиnaттaFы жaн,a кубылы-стap, жaнa экономикaлык кaтынaстap жиipeк тyындan, кaлыnтaсaтындыктaн, коFaмдык

1 «Казахстан Республикасыныц улттыц цаутсидш туралы» Казахстан Республикасыныц 2012 жьыгы б цацтардагы № 527-IVЗацы. //https://adilet.zan.kz/kaz (ЖYгiну кунг. 20.03.2023.)

тэртшт жэне когамдык кауiпсiздiктi камта-масыз ету мэселелерiне баса назар аударылу керек.

«Кауiпсiз кала» мэселесiн зерттеу ба-рысында тYрлi елдерде шамамен 2000-шы жылдардын басында енгiзiле бастады. Онын пайда болуы орынды болды жэне уакыт та-лабына сай болды - мегаполистердщ дамуы, жаппай жэне эртект кешi-кон, барган сайын дискретл жэне киын бакыланатын калалык инфракурылымнын KYPделенуiнен туындай-ды. Элемдiк тэжiрибесiн зерттеу барысында бейне камералар Еуропа мен Американын барлык жерлiк iрi калаларынын кешелерш-де орнатылган, оларды кукык коргау орган-дары тэртшт сактау жэне кылмысты ашу Yшiн пайдаланады. БYгiнгi танда ¥лыбри-тания бул салада кешбасшы болып табы-лады, ол элемде алгашкылардын бiрi болып азаматтардын кауiпсiздiгiн камтамасыз ету Yшiн бейнебакылауды колданды жэне езiнiн кукык коргау органдарынын тиiмдi жумысы Yшiн сощы техникалык куралдарды енпз-ген. Бейнебакылау ЖYЙелерiн енгiзу езiн ка-уiпсiз сезiнгiсi келетiн кала тургындарынын кен колдауына ие болды.

Корытынды

Керiп отырганымыздай, ЖYЙенi енпзу тужырымдаманын негiзiнде кабылданган шексiз шешiм болып табылады. Алайда, тэжiрибе керсеткендей, эдетте «Кауiпсiз кала» тапсырыс берушшщ каржылык мум-кiндiктерiне карай шшара енгiзiлуi мYмкiн. Мэселен, егер калада коргалуы мемлекет-тiк бюджеттен каржыландырылатын келiк магистральдары сиякты калалык манызы бар нысандар болса, «Каушга кала» жога-ры ыктималдылыкпен жол козгалысынын кауiпсiздiгiн бакылау Yшiн жобаланатын болады.

Егер кала экiмшiлiктерiнiн мYмкiндiк-терi туралы айтатын болсак, олардын муд-делерiнiн саласы жиi жагдайда нысандарды баскарудан турады. Бул дегенiмiз ванда-лизмдi, кiреберiстер есiктерi бузуды ескерту, аула сыпырушылар мен жумысшылардын жумыс кестесi мен сапасын, уй манындагы аймактын KYЙiн бакылау.

Казакстан Президентi Касым-Жомарт Токаев Кытайдагы жеке деректердi цифрлау эдiсiн жогары багалап, Казакстан Пекин тэжiрибесiн колдануы тиiс деген едi. Тока-евтын бул сезi Казакстанда кытайлыктарга

карсы KYшейген Kенiл-KYЙ жагдайында жэне АКШ-нын бейнебакылау жэне цифрлык технологиялар ЖYЙелерiн шыгару бойынша кытайлык компанияларга карсы санкцияла-ры жасалган кезде айтылган едi2.

Алайда Казакстан аймагында кукыктык тэртiптi камтамасыз ету жэне кукык бузушылыктардын алдын алу сегментiн енпзу жэне дамыту каркындары (бейнебакылау жэне тетенше байланыс ЖYЙе-лер^ темендеуде. Казiргi танда «Цифрлык Казакстан» мемлекетлк багдарламасынын аясында кауiпсiздiк саласындагы келес басты жобалар ЖYзеге асырылуда3:

• Казакстан Республикасынын шагын ка-лаларын шугыл баскару орталыктары;

• «Сергек» бейнетiркеуiштер ЖYЙесi.

Бул жобалар аймак тургындары Yшiн ба-

рынша кауiпсiздiк пен жайлылыктын камтамасыз етуге багытталган.

Казiргi танда жабдыктардын сэйкесiздiгi, терiс уйымдастырушылык шешiмдер мен жобалаудагы кателiктер сиякты техникалык сипаттагы мэселелер езектi болып отыр. Ка-мералардын темен туныктылыгынын салда-рынан ахуал элементтерiн егжей-тегжейл1 карау, адам бейнесш тану жэне келiк курал-дарынын мемлекеттiк тiркеу белгiлерiн сэй-кестендiру мYмкiндiгi жокка шыгарылады.

Нур-Султан каласын дамыту бойынша жиында Казакстан Президент Касым-Жо-март Токаев каланы цифрлау бойынша жу-мысты сынга алды. Токаевтын айтуынша, кала кешелерiнде орналастырылган «Сергек» камералары тек ЖYргiзушiлерден айып-пул жинауга гана багытталган.

Сондыктан да «Кауiпсiз кала» жэне «Каушт аула», «Кауiпсiз аймак», «Каушаз туризм» сиякты манызды эрi кажетт жобалар бiздiн когамга езект болып отыр.

Бейнебакылау ЖYЙелерiн енпзу езектЫп туралы айтатын болсак, жаналыктарда жиi бiлiм беру жэне мектепке дешнп мекеме-лерiнiн аймагында окушылардын жэне мек-теп жасына дешнп балалардын кауштдЫ-не байланысты тYрлi окшалар керсетiлуде. Негiзiнен мундай жагдайлар бiрнеше се-беппен туындайды: нысанда толыктай бей-небакылаудын жоктыгы, не болмаса бей-небакылаудын нашар сапасы, ягни темен туныктылыгы немесе «сокыр аймактардын» болуы; сол бейнекамералардын мэлiмет-терiне мониторинг жасалмауы. Алайда бейнебакылау нарыгы белсендi тYPде дамып,

го гп

0 н

1

^

И I

о

>

3 А

0

1 О Д А

сг

О

ГО А

А

го о го

о

I ©

о

"О А

"О

2 Нужны ли Казахстану камеры Hikvision?//https://rus.azattyq.Org/a/kazakhstan (ЖYгiну куш.: 20.03.2023.)

3 «Ацпаратты Казахстан - 2020» Мемлекеттж багдарлалшсы. // https://egov.kz/cms/kk/articles/gp_inf_kaz

Жгшу кун.: 20.03.2023.)

N3 О N3

СО

кылмыстык; к¥кщ жэне кылмыютын; процесс

со

cn О cn

0.

5yriHri куш мемлекеттiк мекемелердщ бар- енщ жогары айкындылыгын жэне тшмдЫ-

лык тYрлерi Yшiн экономикалык жэне техни- пн камтамасыз етуге мумкшдш бередi, со-

калык тургыда колжетiмдi болып отыр. нымен катар тYрлi терiс пайдалануларга жол

Сонымен, 6Yrrnri KYнi кешендi жоба- бермейдi. лар ете сирек енгiзiледi деп айтуга бола- Осылайша, «Каушт кала» бул халыктын

ды. «Каушт каланын» эрбiр орнатылымы кауiпсiздiк денгейiн арттыруга, азаматтар-

тапсырыс берушi калайтын накты максатка, дын лайыкты емiрi мен еркш дамуын камта-

коргау мен бакылауды бiрiншi кезекте ка- масыз ететш жагдай жасауга, кылмыстык

жет ететш кала ортасынын белгiлi бiр са- кол сугушылыктардан болатын материал-

ласына, сонымен катар, ЖYЙе орнатылатын дык шыгындарды азайтуга, азаматтарды

субъекттiн мYмкiндiктерi мен елшемдерiне сындарлы iс-эрекетке белсендiруге мумкш-

байланысты болады. Бундай беталыс тек те- дiк беретiн технология. рендей бастайды деп ойлаймыз, жэне бунын ез жаксы тустары бар: бундай «тштш» ЖYЙ-

ЭДЕБИЕТТЕР

1. К^азацстан Республикасы ПрезидентШц «Сындарлы цогамдыц диалог - К^азацстан-дагы турацтылъщ пен вркендеудщ неггзг» атты Мемлекет басшысыныц 2019 жылгы 2 цыр^йектегГ' жолдауы//https://www.akorda.kz/ (ЖYгiну кун1: 20.03.2023.)

2. Даль В. И. Толковый словарь живого великорусского языка: в 4 т. Т. 1. -Москва: ОЛМА Медиа Групп, 2009. - 573 с.

3. Лазарев В.В., Попов Л.Л., Розин Л.М. Правовые основы обеспечения общественного порядка. Учебное пособие. - М.: Изд-во Акад. МВД СССР, 2007. - 75с.

4. Колонтаевский Ф.Е. Организация и совершенствование деятельности милиции общественной безопасности: учебное пособие / Акад. МВД России. - М., 1995. - 74 с.

5. Демин И.В. Общественная безопасность: теоретико-методологические аспекты // Юридический мир. - 2007. - № 6. - С.5-7.

REFERENCES

1. Message of the President of the Republic of Kazakhstan "Constructive public dialogue - the basis of stability and prosperity in Kazakhstan" dated September 2, 2019// https://www. akorda.kz/ (20.03.2023.)

2. Dal V. I. Explanatory dictionary of the living Great Russian language: in 4 volumes. T. 1. - Moscow: OLMA Media Group, 2009. - 573p.

3. Lazarev V.V., Popov L.L., Rozin L.M. Legal basis for ensuring public order. Tutorial. -M., Publishing house Acad. Ministry of Internal Affairs of the USSR, 2007. - 75 s.

4. Kolontaevsky F.E. Organization and improvement of the activities of the public security ^ police: textbook / Acad. Ministry of Internal Affairs of Russia. - M., 1995. - 74 s.

5. Demin I.V. Public safety: theoretical and methodological aspects // Legal world. - 2007. -^ No. 6.-P.5-7.

с ш

tc

0

1

о <

со <

I>

0

1

s ^

s

I H

о

Ш Ш