Научная статья на тему 'Жеке тұлғаның құқықтық қауіпсіздігі Ұлттық қауіпсіздіктің элементі ретінде'

Жеке тұлғаның құқықтық қауіпсіздігі Ұлттық қауіпсіздіктің элементі ретінде Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
220
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
құқықтық қауіпсіздік / тұлға / қоғамдық қатынастар / ұлттық қауіпсіздік / саяси қауіпсіздік / қорғау / қауып / құқық қолдануы / конституция / заң шығару / құқық және бостандық / құқықтық институты / жеке қауіпсіздік / конституциялық статус / әлеуметтік мемлекет / дискриминация / механизмдер / табиғи құқық / тирания / билік бөлу / құқық институты / қорғау / құқық нормасы / конституциялық бақылау / қол сұғылмаушылық / legal security / personality / public relations / national security / political security / security / threat / law enforcement / constitution / law-making / law and freedom / legal institution / personal security / constitutional status / social state / discrimination / mechanisms / natural law / tyranny / separation authorities / institute of rights / defense / legal norms / constitutional control / immunity.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Караев Алипаша Агаханович, Бидайшиева Адеми Бахытбекқызы

Доктриналды тәсілдерді зерттеу негізінде мақалада жеке тұлғаның құқықтық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің қазіргі мәселелері: оның құрамы, құқықтық қауіпсіздік, ұлттық қауіпсіздік сияқты ұғымдармен байланысы талданады. Қауіпсіздік саласындағы адам құқықтары мен заңды мүдделерін сақтау басымдығының конституциялық ережелерін іске асыру деңгейінде мемлекеттің заң түрінде мойындауы бізге демократияны дамыту тенденцияларының тұрақтылығы мен жалпы оң бағытын айқындауға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта Қазақстанда құқықтық саясаттың жаңа шекарасы айқындалды, ол жеке адамға қатысты қауіпсіздік ұғымы және оны қамтамасыз ету тәжірибесінен бастап біртіндеп дерексіз болып қалады деп айтуға болады. Бұл жетістіктер жылдам болмауы мүмкін, бірақ әлі де сенімді және дәйекті түрде, қауіпсіздік саясаты мен тәжірибесін нормативтік реттеу осы маңызды салада жеке адамның, қоғамның және мемлекеттің мүдделерінің тепе-теңдігін есепке алуды және жүргізуді жүзеге асырады. Осылайша, қалыптасып келе жатқан құқықтық мемлекеттілік жағдайында адамның қауіпсіздігін құқықтық қамтамасыз ету тетігін құрайтын заң шығару және құқық қолдану құралдары мен әдістерінің көмегімен жеке тұлғаның құқықтық қорғалуын қамтамасыз етудің әртүрлі мәселелеріне арналған зерттеулер барған сайын өзекті болып табылады. Мақала қауіпсіздіктің бір түрі бола отырып, құқықтық қауіпсіздік жеке тұлғаның өмірлік мүдделерінің құқықтық қатынастар саласындағы сыртқы және ішкі қауіптерден қорғау жағдайы ретінде анықталады. Жеке тұлғалардың құқықтық қауіпсіздігіне төнетін қауіптерді талдай отырып, авторлар экономикалық дағдарысқа, құқықтық нормалардың белгісіздігіне, сот төрелігі принциптерінің бұзылуына, азаматтық қоғам институттарының дамымауына және басқаларына ерекше назар аударады. Жеке тұлғаның құқықтық қауіпсіздігіне қауіп-қатерді талдай отырып, авторлар экономикалық дағдарысқа, құқықтық нормалардың белгісіздігіне, әділдік қағидаттарының бұзылуына, азаматтық қоғам институттарының дамымауына және Жеке тұлғаның заңды мүдделерін қамтамасыз ету көбінесе биліктің мүмкіндігіне, сондай-ақ елде адам құқықтарын қорғаудың тиімді жүйесінің болуына байланысты болады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

LEGAL SECURITY OF THE INDIVIDUAL AS THE ELEMENT OF NATIONAL SECURITY

Based on the study of doctrinal approaches, the article examines the current problems of ensuring the legal security of the individual, analyzes its composition, and the relationship with related concepts, such as legal security, national security. legal security, etc. The de jure recognition by the state at the level of implementation of constitutional provisions of the priority of observing human rights and legitimate interests in the field of security allows us to state the stability and general positive direction of democracy development trends. It can be argued that at present a new frontier of legal policy in Kazakhstan has been quite clearly identified, starting with which the concept of security in relation to an individual, as well as the practice of ensuring it, gradually ceases to be something abstract. Although it may not be fast enough, but still confidently and consistently, the normative regulation of security policies and practices implements accounting and maintaining a balance of interests of the individual, society and the state in this important area. Thus, in the context of the emerging legal statehood, studies devoted to various problems of ensuring the legal protection of the individual by the possibilities of law-making and law enforcement tools and methods, which together form the mechanism of legal support of human security, are becoming more and more relevant. Being one of the types of security, the article defines legal security as the state of protection of the vital interests of the individual from external and internal threats in the field of legal relations”. Analyzing threats to the legal security of individuals, the authors pay special attention to the economic crisis, the uncertainty of legal norms, violation of the principles of justice, underdevelopment of civil society institutions, etc. Ensuring the legal interests of the individual will be largely determined by the capacity of the authorities, as well as the presence in the country of an effective system for protecting human rights.

Текст научной работы на тему «Жеке тұлғаның құқықтық қауіпсіздігі Ұлттық қауіпсіздіктің элементі ретінде»

I

I

I $

i

I $

I I I I i

I

I

I I I

УДК 342.5

ЖЕКЕ Т¥ЛГАНЫЦ Ц¥ЦЬЩТЬЩ ЦАУШС1ЗД1Г1 ¥ЛТТЬЩ ЦАУ1ПС1ЗД1КТЩ ЭЛЕМЕНТ РЕТ1НДЕ

Караев Алипаша Агаханович

Каспий цогамдыц университеттщ «Эдшет» жогары цуцыц мектебшц цауымдастырылган профессоры, ЦР Зацнама жэне цуцыцтыц ацпарат институтыныц конституциялъщ, экгмшшк зацнама жэне мемлекеттж басцару бвлгмшц жетекш1 гылыми цызметкер1, зац гылымдарыныц кандидаты, доцент, Алматы ц., Цазацстан Республикасы

Бидайшиева Адеми Бахытбеккызы

Каспий цогамдыц университетi «Эдшет» Жогары цуцыц мектебшц сеньор-лекторы, зац гылымдарыныц магистрi, Алматы ц., Цазацстан Республикасы

ТYШH создер: цуцыцтыц цаутЫздж, тулга, цогамдыц цатынастар, улттыц цаутЫздж, саяси цаутЫздж, цоргау, цауып, цуцыц цолдануы, конституция, зац шыгару,цуцыц жэне бо-стандыц, цуцыцтыц институты, жеке цауiпсiздiк, конституциялыц статус, элеуметтж мемлекет, дискриминация, механизмдер, табиги цуцыц, тирания, билж белу, цуцыц институты, цоргау, цуцыц нормасы, конституциялыц бацылау, цол сугылмаушылыц.

Аннотация. Доктриналды тэсiлдердi зерттеу негiзiнде мацалада жеке тулганыц цуцыцтыц цаутЫздтн цамтамасыз етудщ цазiргi мэселелерi: оныц цурамы, цуцыцтыц ца-утЫздж, улттыц цаутЫздж сияцты угымдармен байланысы талданады.

ЦаутЫздж саласындагы адам цуцыцтары мен зацды мYдделерiн сацтау басымдыгы-ныц конституциялыц ережелерт тке асыру децгешнде мемлекеттщ зац тYрiнде мойында-уы бiзге демократияны дамыту тенденцияларыныц турацтылыгы мен жалпы оц багытын айцындауга мYмкiндiк бередi.

Цазiргi уацытта Цазацстанда цуцыцтыц саясаттыц жаца шекарасы айцындалды, ол жеке адамга цатысты цаутЫздж угымы жэне оны цамтамасыз ету тэжiрибесiнен бастап бiртiндеп дерекЫз болып цалады деп айтуга болады. Бул жет^тжтер жылдам болмауы мYмкiн, бiрац элi де сенiмдi жэне дэйектi турде, цауiпсiздiк саясаты мен тэжiри-бест нормативтжреттеу осы мацызды салада жеке адамныц, цогамныц жэне мемлекеттщ мYдделерiнiц тепе-тецдтн есепке алуды жэне ЖYргiзудi ЖYзеге асырады. Осылайша, цалыптасып келе жатцан цуцыцтыц мемлекетттж жагдайында адамныц цауiпсiздiгiн цуцыцтыц цамтамасыз ету теттн цурайтын зац шыгару жэне цуцыц цолдану цуралдары мен эд^тертщ кемегiмен жеке тулганыц цуцыцтыц цоргалуын цамтамасыз етудщ эртур-лi мэселелерте арналган зерттеулер барган сайын езектi болып табылады.

Мацала цаутЫзджтщ бiр тYрi бола отырып, цуцыцтыц цауiпсiздiк жеке тулганыц емiрлiк мYдделерiнiц цуцыцтыц цатынастар саласындагы сыртцы жэне шю цауттерден цоргау жагдайы реттде аныцталады.

Жеке тулгалардыц цуцыцтыц цауiпсiздiгiне тенетт цауiптердi талдай отырып, автор-лар экономикалыц дагдарысца, цуцыцтыц нормалардыц белгiсiздiгiне, сот терелт принцип-тертщ бузылуына, азаматтыц цогам институттарыныц дамымауына жэне басцаларына ерекше назар аударады.

Жеке тулганыц цуцыцтыц цауiпсiздiгiне цауiп-цатердi талдай отырып, авторлар экономикалыц дагдарысца, цуцыцтыц нормалардыц белгiсiздiгiне, эдтдж цагидаттарыныц бузылуына, азаматтыц цогам институттарыныц дамымауына жэне

Жеке тулганыц зацды мYдделерiн цамтамасыз ету кебтесе билжтщ мYмкiндiгiне, сон-дай-ац елде адам цуцыцтарын цоргаудыц тиiмдi ЖYйесiнiц болуына байланысты болады.

ЮРИДИЧЕСКАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ ЛИЧНОСТИ КАК ЭЛЕМЕНТ НАЦИОНАЛЬНОЙ БЕЗОПАСНОСТИ

Караев Алипаша Агаханович

Ассоциированный профессор Высшей школы права «Эдшет» Каспийского общественного университета, Ведущий научный сотрудник отдела конституционного, административного законодательства и государственного управления Института законодательства и правовой информации РК, кандидат юридических наук, доцент,г. Алматы, Республика Казахстан

Конституциялъщ жэне жмшшк цуцъщ

Бидайшиева Адеми Бахытбековна

Сеньор-лектор Высшей школы права «Эдшет» Каспийского общественного университета, магистр юридических наук г. Алматы, Республика Казахстан

Ключевые слова: правовая безопасность, личность, общественные отношения, национальная безопасность, политическая безопасность, защищенность, угроза, правоприменение, конституция, правотворчество, право и свобода, юридический институт, личностная безопасность, конституционный статус, социальное государство, дискриминация, механизмы, естественное право, тирания, разделение власти, институт прав, защита, нормы права, конституционный контроль, неприкосновенность.

Аннотация. В статье на основе изучения доктринальных подходов рассматриваются актуальные проблемы обеспечения правовой безопасности личности, анализируется ее состав, и соотношение со смежными понятиями, такими как юридическая безопасность, национальная безопасность, правовая защищенность и др.

Признание государством де-юре на уровне реализации конституционных положений приоритета соблюдения прав и законных интересов человека в сфере обеспечения безопасности позволяет констатировать устойчивость и общую позитивную направленность тенденций развития демократии. Можно утверждать, что в настоящее время довольно отчетливо обозначился новый рубеж правовой политики в Казахстане, начиная с которого понятие безопасности по отношению к отдельному человеку, а также практика её обеспечения постепенно перестают быть чем-то абстрактным. Пусть и, может быть, недостаточно быстро, но всё-таки уверенно и последовательно нормативная регламентация политики и практики по обеспечению безопасности реализует учет и сохранение баланса интересов личности, общества и государства в этой важнейшей сфере. Тем самым, в условиях нарождающейся правовой государственности все более актуализируются исследования, посвященные различным проблемам обеспечения юридической защищенности личности возможностями правотворческих и правоприменительных средств и способов, образующих в совокупности механизм правового обеспечения безопасности человека.

Являясь одним из видов безопасности, в статье правовая безопасность определяется как состояние защищенности жизненно важных интересов личности от внешних и внутренних угроз в сфере правовых отношений»

Анализируя угрозы правовой безопасности личности, авторы особое внимание обращают на экономический кризис, неопределенность правовых норм, нарушение принципов справедливости, неразвитость институтов гражданского общества и др.

Обеспечение правовых интересов личности во многом будет определяться дееспособностью власти, а также наличием в стране эффективной системы защиты прав человека.

LEGAL SECURITY OF THE INDIVIDUAL AS THE ELEMENT OF NATIONAL SECURITY

Karaev Alipasha Agakhanovich

Associate Professor of Adilet Law School Caspian Public University, Leading Researcher, Department of Constitutional, Administrative Legislation and Public Administration, Institute of Legislation and Legal Information of the Ministry of Justice of the Republic of Kazakhstan, Candidate of Law, Almaty, Republic of Kazakhstan

Bidaishieva Ademi Bakhytbekovna

senior-lecturer of Adilet Law School, Caspian Public University Master of law science, Almaty, the Republic of Kazakhstan

Keywords: legal security, personality, public relations, national security, political security, security, threat, law enforcement, constitution, law-making, law and freedom, legal institution, personal security, constitutional status, social state, discrimination, mechanisms, natural law, tyranny, separation authorities, institute of rights, defense, legal norms, constitutional control, immunity.

Abstract. Based on the study of doctrinal approaches, the article examines the current problems of ensuring the legal security of the individual, analyzes its composition, and the relationship with related concepts, such as legal security, national security. legal security, etc.

The de jure recognition by the state at the level of implementation of constitutional provisions of the priority of observing human rights and legitimate interests in the field of security allows us

Вестник Института законодательства и правовой информации РК

№1 (59) - 2020

I

I

1 1 t

I

I

V

I I I I i

I

I I I

to state the stability and general positive direction of democracy development trends.

It can be argued that at present a new frontier of legal policy in Kazakhstan has been quite clearly identified, starting with which the concept of security in relation to an individual, as well as the practice of ensuring it, gradually ceases to be something abstract. Although it may not be fast enough, but still confidently and consistently, the normative regulation of security policies and practices implements accounting and maintaining a balance of interests of the individual, society and the state in this important area. Thus, in the context of the emerging legal statehood, studies devoted to various problems of ensuring the legal protection of the individual by the possibilities of law-making and law enforcement tools and methods, which together form the mechanism of legal support of human security, are becoming more and more relevant.

Being one of the types of security, the article defines legal security as the state ofprotection of the vital interests of the individual from external and internal threats in the field of legal relations".

Analyzing threats to the legal security of individuals, the authors pay special attention to the economic crisis, the uncertainty of legal norms, violation of the principles of justice, underdevelopment of civil society institutions, etc.

Ensuring the legal interests of the individual will be largely determined by the capacity of the authorities, as well as the presence in the country of an effective system for protecting human rights.

K^a3ipri цогамныц езше тон ерекшелт -галымдардыц жеке т^лгалардыц ц^цыцтыц цаушЫздтн цамтамасыз ету проблемасына баса назар аударуы. Жеке т^лганыц ц^цыцтыц цаушЫздт ец жогары элеуметак ц^ндылыц жэне цогамдыц цатынастардыц пэш ретшде цаушЫзджтщ мацызды aспектiлерi арасында бiрiншi орынга цойылады [1, с. 62].

Заманауи галымдардыц б^л ж^мысына гылыми цызыгушылыцтыц жалпы есуше байланысты жеке цаушЫздж т^жырымда-масына жаца кезцарастар талданады, оныц тYрлерi мен формаларына назар аударыла-ды, оныц пайда болуы мен дамуыныц непзп алгышарттары царастырылады, жаца тэсш-дер мен тYсiндiрулердi iздеу байцалады.

Мысалы, осы орайда Ю.Г. Федотова озшщ ецбегiнде А.А. Тер-Акоповты атап еткен, «^лттыц цaуiпсiздiк объектiлерi ЖYЙ-есiнде - жеке т^лга, цогам жэне мемлекет, жеке т^лганыц ц^цыцтыц цaуiпсiздiгiне баса назар аударады». Сонымен цатар осындай кезцарасты Ю.Д. Ильин де ^станады, «жеке ц^цыцтар - б^л елдiц ц^цыцтыц ЖYЙесiнiц негiзi, оныц ц^цыцтыц мазм^нын аныцтай-тын бастаушы» деп белгiлетi [2]. Е.С. Калинина диссертациясында осыган орай бы-лай керсетiп кеткен, жеке ц^цыцтар езiнiц мазм^нында кеп компонента категория бола отырып, ол конституциялыц-ц^цыцтыц категория ретiнде гана емес, сонымен бiрге аза-маттыц эюмшшж-ц^цыцтыц мэртебесшщ элементi ретiнде де царастырылады [3, с.32].

Зац эдебиеттершде сонымен цатар саяси, жеке, психологиялыц жэне басца цaуiпсiздiк туралы ^гымдар бар. Б^л классификация не-пзшен шартты сипаты болып табылады, ей-ткенi бiр тYP бiр мезгшде оныц барлыц формаларына цолданыла алады. Сондыцтан, бiз

жеке т^лганыц мYДделерiн еркiн басцарудан кез-келген цоргауга сiлтеме жасай отырып, «жеке т^лганыц ц^цыцтыц цaуiпсiздiгi» тер-минiн цолданамыз.

Адамзаттыц галамдыц ц^ндылыгы ретш-де цaуiпсiздiктiц жогарылау мацыздылыгы, адам, оныц зияткерлж, рухани, aдaмгершiлiк жэне этикалыц элеует негiзгi объект болып табылатын гуманитарлыц цaуiпсiздiк компо-ненттiц мацыздылыгы. Адам - б^л белшек жэне сонымен бiрге эр цогам мен мемлекеттщ негiзi. Кез келген мемлекет эрб1р азаматтыц дамуына, жеке адамныц цaуiпсiздiгiн цамта-масыз етуге, мYДделерiн цоргауга ыцпал етуi цажет. Азаматтардыц жеке мYДделерiн ца-нагаттандыра алмау цогамды сезсiз т^рацсыз мемлекетке айналдырады, б^л ез кезегiнде цылмыстыц, ереушдердщ, мемлекетке ц^р-метсiздiк сияцты элеуметак ц^былыстарга экеледь Сондыцтан салыстырмалы тYPдегi т^рацты цогам ц^ру мэселес жеке адамныц цаушЫздтмен, оныц ц^цыцтары мен бостан-дыцтарын ЖYзеге асырудыц нацты мYмкiн-дiктерiмен байланысты [4, с. 15]. Сонымен бiрге, жеке т^лганыц ц^цыцтыц цаушЫздь гiн цамтамасыз етудщ негiзгi тэсШ - б^л тек сапалы зац шыгару гана емес, сонымен цатар тиiмдi цолдану» [5, с.112]. Кептеген галымдардыц пiкiрiнше, жеке цаушЫздк дегенiмiз - адамныц жэне азаматтыц консти-туциялыц ц^цыцтары мен бостандыцтарын цоргаудыц белгiлi бiр жагдайы жэне оларды цамтамасыз етудiц тиiмдi тетiктерiнiц болуы.

Осылайша, жеке т^лганыц ц^цыцтыц институт ретiнде жэне конституциялыц ца-уiпсiздiктiц объектiсi ретiнде цаушЫздЫ, ^й-ымдыц-ц^цыцтыц тетiктердi цамтитын жэне цaзiргi цогам емiрiнiц тYрлi салаларындагы жеке талганыц ц^цыцтарына кепiлдiк беретш

Конституциялыц жэне этмштж цуцыц

KYPдeлi ЖYЙeлiк убылью бoлып тaбылaды.

Жeкe T^nFaHbi4 ^^ы^ты^ кayшciздi-ri т¥жыpымдaмacыиa ^тысты кeйбip Fa-лымдap K¥Paмыиa <op aдaмFa бacкa-

лapмeн шeктeлмeй eMip cYpyre мYмкiндiк бepeтiн мYмкiндiк neH кaбiлeтi» нeгiздeлгeн epкiндiктi кocaды». Бacкaшa afe^aHAa, жeкe кayшciздiк eMip cYpy caпacымeн жэте бaй-льщтыц ecyiMeH бaйлaныcты, тeмeидe-yi «Kayin» бoлып caнaлaды. Бacкaлapы жeкe тYЛFaныц ^^ы^ты^ кayшciздiriи «eз e4-бeктepiндe» б^л ^^ы^ты^ нopмaлap жиыи-тыFынaн т¥paтыи KYPдeлi ЖYЙeлiк бШм «дeп aтaп, зaвды инcтитyт peтiндe кapacтыpaды [6, c. 80].

Жeкe тYЛFaныц ^^ы^ты^ кopFaлyы Ae-мoкpaтияньщ бoлyы жэте ^^ы^ты^ MeM-лeкeт K¥PУДЬЩ, зaвдылыктьщ Ycтeмдiгi, aзaмaттьщ ^oFaMmi4 кaлыптacyы MeH жeкe мYДдeлepдiц кopFaлyыиьщ мaцызды шapты бoлып тaбылaды. Жeкe т¥ЛFaиьщ ^^ы^ты^ кayшciздiri, aAaMmi4 кoиcтитyциялык Msp-тeбeciищ нeгiзiн K¥PafrraH, aдaми K¥H-дыльщтapдьщ нeгiзi бoлып тaбылaды жэте мeмлeкeт тapaпынaн ceнiмдi кopFayды кaжeт eтeдi.

Жeкe тYЛFaныц ц^ыктыщ кayшciздiri дeгeнiмiз - aзaмaтты Kaym-K^ep тyындaFaн жaFдaйдa кopFaй aлaтын жэте KoFaM-

дык кaтынacтapдыц тYpлi caлaлapындa - эш-иoмикaльщ, caяcи, xaлыкapaлык жэте дiни KaraHaCTapAa ^^ы^^ы MeH бocтaи-

дыктapыиa ^галд^ бepe aлaтын бeлгiлi 6ÍP caяcи жэте к¥кыктык мeмлeкeт. Keп¥лтты KoFaMAa жeкe кayiпciздiктi кaмтaмacыз eтy sp тYpлi ^лт e^Aeprn^ мYДдeлepiн KopFay-дыц кocымшa кeпiлi, мeмлeкeттщ элeyмeттiк caяcaтын мopaльдьщ т¥PFыдaи eлшeмi бoлa aлaды.

K^a^CTaH Koнcтитyцияcындa aAaMmi4 ^умЫздЫ MeH к¥кыцтык кopFaлyыиьщ He-гiзi бoлып тaбылaтын e4 мaцызды ^^i^ap-дыц тiзiмi бepiлгeн. Бipiншiдeн, бiз мынa ^^i^ap тypaлы aйтaмыз: eMip cYpy ^^ь^ы; кeмciтyшiлiккe тыйым caлy; кoзFaлy eprnHAi-ri жэте жeкe бacыиьщ кayiпciздiгi; жeкe жэте oтбacылык к¥пия жэте oлapдьщ ap-нaмыcы MeH ^Aip-Ka^e^H KopFay тypaлы; caйлay жэте caйлaнy ^^ь^ы, coт ap^Lm кopFaлy ^^ь^ы; бeйбiт иapaзылык бiлдipy жэте т.б. Жeкe кayiпciздiктiц мaцызды шм-пoнeнттepi бoлып тaбылaтын aзaмaттapдьщ экoиoмикaльщ ^^ы^^ыи KopFay: MeH-шж тeвдiriи кaмтaмacыз eтy; жeкe мeншiк ^^ь^ы; кэciпкepлiк epкiндiгi жэте т.б.

Жeкe т¥ЛFaныц к¥кыктык кayiпciздiгi co-нымeн бipгe кoFaмдык кayiпciздiктi KopFay MYДДeлepi Yшiн кoиcтитyциялык ^^i^ap MeH бocтaндыктapдьщ p¥Kcaт eтiлгeн шeк-тeyлepiищ кeлeмiн aиыктaйды жэте мeмлe-

caяcaттьщ мaцызды K¥PaMAac бeлiгi бoлып тaбылaды. Сoнымeн бipгe, жeкe бac бocтaидыFыиьщ кoиcтитyциялык ren^rn-тepiн бeкiтe oтыpып мeмлeкeттi aзaмaттapFa SAme'iTm^ neH ^у^Ыздк идeяcын K¥Pa oтыpып, oлapды кopFayдьщ тиiмдi Mexa-низмдepiн K¥PyFa мiндeттeйдi.

Сoнымeн бipгe жeкe ^у^Ыздк^ кaмтa-мacыз eтy мэceлeлepiи ^ipri зaмaнFы тYciнy тeopиялык acne^rneprn тaлдaмaй MYM-кiн eMec. 3p тYpлi т¥жыpымдaмaлapды, scipece oлapдьщ na^Aa бoлyы MeH дaмyы т¥PFЫcынaн Kapacrapy кoFaмдык eMipA^ эpтYpлi кeзeвдepiидe o^i мэceлe тypaлы o^ шылдapдьщ мiнeз-к¥лкын amiKrayFa mym-кiндiк бepeдi.

Лyкaшeвa Е.А. eзiищ eнбeгiндe бeкiтiп aтaп кeткeндeй жeкe кayiпciздiк тeopияcы, ^ipri Faлымдapдыц пiкipi бoйыншa, Г. Tpo-ций, Б.Спинoзa, Д.Лoкк, С. Moffrec^e, Т. Джeффepcoн, И.Kaнт жэнe бacкa oйшылдap-дыц eцбeктepiндe кapacтыpылFaн. Олapдьщ фeoдaлдык ЖYЙeнi cынFa aлyы жэте жeкe кayiпciздiк тypaлы жaцa т¥жыpымдaмaлap-дыц нeгiздeлyi, жeкe aAaM MeH мeмлeкeт apa-cындaFы кaтынacтapдaFы зaвдылыктьщ Ka-жeттiлiгi, oйшылдapдыц кeзкapacтapы жaцa к¥кыктык ДYниeтaнымныц кaлыптacyынa Yлкeн Yлec кocты [7, c.160].

Б¥л npo^CT^ мaцызды K¥PaMAac бeлiгi мeмлeкeттiк кeлiciмнiц пaйдa бoлy кeзi жэнe ^^ы^ты^ нeгiзi peтiндe элeyмeттiк кeлiciм-шapт т¥жыpымдaмacы бoлды. Meмлeкeттiц шapттык т¥жыpымдaмacын дaмытa oтыpып, Гpoций былaй Aen жaзды: «Meмлeкeт - б¥л зaцдap MeH opтaк игiлiктepдi caктay Yшiн жacaлFaн epкiн aдaмдapдыц тaмaшa oдaFы». ^¥Kыктык мeмлeкeттiлiк идeялapын кaмти-тыи мeмлeкeттi ocы тYciнyiмeн элeyмeттiк кeлiciм шapттapыи б¥зaтыи билiк opraHAa-pыньщ зopлык-зoмбылыккa кapcы т¥PyFa aдaмиыц тaбиFи K¥KЫFЫ тypaлы epeжe бaй-лaныcты.

Meмлeкeттiц тaбиFи-K¥Kыктык кeзкa-pacтapы MeH шapттык т¥жыpымдaмacыи Aa-мытa oтыpып, Kyзиeцoв В. 0зiиiц eцбeгiидe Спинoзa «мeмлeкeттiц мaкcaты - б¥л шы-иымeи бocтaидык» Aen aтaп era, «aзaмaттык мeмлeкeттeгi эpкiмиiц тaбиFи ^^ь^ы тoктa-тылмaйды, eйткeиi aAaM eзiиiц тaбиFaтыиыц зaцдapыиa cэйкec эpeкeт eтeдi, кopкыиыш HeMece Yмiт тyыидaйтыи eз пaйдacыиa cэй-кec кeлeдi. Адaмдapды eздepiиiц тaбиFи K¥KЫFыиaи тoлык afeipy тиpaиияFa aлып кeлeдi» Aen aтaп eткeи [8, c. 212]. ComrneH кaтap ocыFaи бaйлaиыcты В. ^з^^в^щ пiкipi бoйыишa Спииoзa жeкe aAaMAapMeH кapым-кaтыиacтa мeмлeкeттiк билiк шeгiи aныктaйтын фaктopлapды aиыктaп, зepттeдi [8, c. 214].

I i I

Ш 1

i I

р

I I

1

1 $

I I I I I I I I I

I

I I I I

Конституционное и административное право

0зшщ мацаласында Иванова И.В. кер-сеткендей агылшын философы Джон Локк адам ц^цыгы туралы идеяны непздед^, ол оны «табиги жэне белшбейтш, б^здщ ^мтылы-старымызды аныцтайтын жэне адам табига-тыныц белт» деп атады. Табигат зацына сэйкес эрюм «ез менштн, ягни, ез мYлкiн цоргауга ц^цылы. Ыздщ ем^рщ^з, бостандыц пен мYлiк. Адамныц ажырамас ц^цыцтарын цамтамасыз ету - б^л мемлекеттеп адамдар-ды шартты тYPде б^р^клрудщ жэне ездерш оныц ц^зырына берудщ басты мацсаты» [9, с. 342].

Француз ойшылы Ш.Л. Монтескье, ж^-мысында жеке цаушЫздж ^гымы одан эр^ да-мыды, ол жеке цаушЫздМн билжтщ белену принцитмен тыгыз байланыстырды.

Ол езшщ «Зацдар рухы туралы» ецбе-гшде адамдардыц саяси бостандыгы мэсе-лесш ею аспект бойынша царастырады: саяси ЖYЙеге жэне жеке т^лгага цатысты [10, с.255]. Саяси бостандыц, ойшыныц тюрш-ше, Yш билжтщ: зац шыгарушы, атцарушы жэне соттыц зацды шогырлануынсыз, жеке адамныц жэне оныц азаматтыц ц^цыцтары мен бостандыцтарыныц цаушЫздЫн цамтамасыз етудщ цажетп шарты ретшде мYмкiн емес [11, с.114].

Орыс галымы В.С. Нерсесянц осы мэсе-леш талдап жазбалай отырып, «ц^цыцтыц тецдж туралы ережеш кезец-кезецмен эм-бебаптандыру барысында адамныц табиги жэне ажыратылмайтын ц^цыцтары туралы тYсiнiк мацызды рел атцарды, ол цаз^рп мем-лекеттшж жагдайында мемлекетлк органдар мен зацдар сезЫз мойындап жэне кетлден-д^ру^ керек» деп атап етл [12, с. 109].

Айтхожиннщ айтуынша адамзат та-рихындагы ец Yлкен ашылулардыц б^р^ -адам ц^цыцтары, ол адами елшем болып табылады жэне элемдеп барлыц проце-стердщ ц^ндылыц багыттаушысы ретшде жеке бас бостандыгыныц, оныц цогамдагы позициясын, цогам мен мемлекет арасын-дагы царым-цатынастыц нацты тексершген шекараларын керсетедь Демократиялыц процестер^мен ем^ршщ алдыцгы цатарына шыгарылган адам ц^цыцтары цолданыстагы ц^цыцтыц непзп багыттарын айцындай-тын жалпы цагидаттар болып цала береди. Олар мемлекеттщ ц^цыцтыц саясатын, адам ц^цыцтарын ЖYзеге асырудагы мемлекетлк органдардыц зац шыгару жэне ц^цыц цоргау цызметшщ жалпы непзш ц^райды. Цолданыстагы ц^цыц нормаларын тYсiндiруде, б^ршш^ кезекте мемлекет тарапынан, оныц лауазымды т^лгалары, цогамдыц б^рлестж-тер, азаматтар тарапынан ц^цыцтыц сананы жэне зацга жалпы кезцарасты цалыптастыру-да нормативтж елшем ретшде адам ц^цыцта-

ры айрыцша мацызды [13, с. 29].

Профессор Ж.Д. Бусурманов цалыпта-сцан т^жырымдамаларга CYЙене отырып, адам ц^цыцтары институтын ц^рудыц ца-зацстандыц тэж^рибесш зерделей отырып, жаца еуразиялыц т^жырымдаманы непздед^, оныц цайнар кез^ тек халыцаралыц актшер гана емес, сонымен б^рге объективт ем^р CYPУ жагдайлары, адамдардыц менталитета, элеуметпк цатынастардыц ж^мыс ютеу^ мен даму зацдылыцтары, ягни кейб^р зацга дешнп факторлар, олар цогамныц ем^р CYPУ жагдайларын аныцтайды [14, с. 149].

Цазацстан Республикасыныц Консти-туциясында керсетшген адам ц^цыцтары-ныц цаз^рп т^жырымдамасы халыцаралыц ц^цыцтыц жалпыга б^рдей танылган нор-маларына непзделген. Цазацстандагы адам ц^цыцтары мен бостандыцтары ец жогары ц^ндылыц ретшде белгшенд^ (1-бап), адам ц^цыгы туылганнан бастап барлыгына ти-есш, абсолюта жэне белшбейтш болып танылады, зацдардыц жэне езге де норма-тивтж ц^цыцтыц актшердщ мазм^ны мен цолданылуын аныцтайды (12-бап). Адамныц ц^цыцтары мен бостандыцтарын цамтамасыз ету кез келген басца себептер бойынша кемспушткке сэйкес келмейдк жынысы, нэсШ, тт, дт, наным-сешм^, ^лты, кез келген басца жагдайларга байланысты (14-бап).

Жеке цаушЫзджт цамтамасыз етудщ мацызды шарты - оны толыц жэне тшмд^ цоргау. Профессор Н.С. Бондарь осыган байланысты «жеке цаушЫздж - б^л конститу-циялыц цаушЫзджтщ непзш ц^райтын зац Yстемдiгiнiц ажырамас белт» деп белгшей-д^ [15, с. 9].

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Жеке т^лганыц конституциялыц ца-ушЫздМн цамтамасыз етудщ басым багыт-тарыныц б^р^ цауштер мен элеуметпк салдарларды азайтуга мYмкiндiк беретш зацнамалыц цауштерд^ белш керсету цажет.

Алдын алу шараларын уацтылы цабыл-дау, жеке адамныц мYДделерiне зиян кел-т1ретш олцылыцтарды аныцтау мемлекет пен оныц органдарыныц мацызды аналитикалыц м^ндет^ болып табылады.

МYмкiн болатын цау^п-цатерлер ретшде кептеген галымдар экономикалыц дагдары-сты, ц^цыцтыц нормалардыц белг^с^зд^г^н, эд^летт^л^к цагидаларын б^зуды, жеке жэне цогамдыц мYДделердiц ацылга цонымды ба-лансыныц болмауын жэне т.б. атайды. «Зацды тэртш, - деп атап етл профессор Н.А. Шайкенов, егер ол шынымен зацды болса, эрцашан элеуметпк эд^летт^, тарихи прогресс пен жеке бостандыцца орын береди» [16, с. 47].

Жеке адамныц мYДделерiн цамтамасыз ету мэселелершде конституциялыц бацы-

Конституциялъщ жэне жмшшк цуцыц

лау органдары ерекше орын алады, олар-дыц тэж^рибесшде азаматтардыц к¥кыктары мен бостандыктарына эсер ететш эртYр-л^ шеш^мдер бар, олардыц толык талдауы каз^рп замангы галымдардыц ецбектершде келт^ршген [17, с.28; 18, с. 248; 19, с. 213]. Сот кетлджтер^ ретшде, адам к¥кыктары женшдеп уэкшдщ кызмет^, эртYрлi Yкiмет-тж емес к¥кыктар жэне баска институттар мацызды рел аткарады.

«Жеке адамныц к¥кыктары мен бостан-дыктарын камтамасыз ету», профессор К.К. Айтхожинаныц ойынша - езш-ез^ багалауды, лайыкты ем^рге жэне жеке басыныц т^та-стыгын сактау Yшiн барлык билж тармакта-рыныц мшдел болуы керек» [20, с. 35]. Б^л тюрмен келюу кажет, ейткеш билжтщ зац-ды кызмет адам ем^ршщ барлык салалары-на, экономикалык, саяси, элеуметтж немесе акпараттык болсын, белсенд^ катысусыз, осы салалар толык кызмет ете алмайтындай эсер етедь

Сонымен б^рге, каз^рп замангы галымдар

адамныц к¥кыктары мен бостандыктарыныц т^з^м^ мен мазм^нын талдай отырып, «олар конституциялык децгейде ете кец жария-ланган, б^рак кейб^р жагдайларда кетлден-д^ршмейд^ жэне ю ЖYзiнде ЖYзеге асырыл-майды» [21].

Бейсенова А.У. айтып кеткендей Ка закстанда билжт шектеуге багытталган конституционализм идеяларыныц дамуы ке-зещнде, жеке т^лганыц к¥кыктык каушЫздь гш камтамасыз ету мэселелер^ езекл бола тYседi. Б^л багытта галымдардыц тюршше, халыкаралык актшердеп халыкаралык стан-дарттарга гана емес, сонымен б^рге ¥лттык децгейде адам к¥кыктарын коргаудыц тшмд^ механизмы камтамасыз ететш реформалар-ды ЖYзеге асыру Yшiн ¥лттык зацнаманы ка-лыптастыру ете мацызды [22, с. 156].

Осылайша, жеке адамныц к¥кыктары мен бостандыктары туралы каз^рп замангы т¥жырымдаманыц басым элемента жеке т¥лганыц нормативтж каушЫздт жэне оны к¥кыктык коргау мэселеЫ болып кала береди.

ЭДЕБИЕТТЕР С

1. Казаков П.Д. Безопасность синергетики (опыт философского осмысления) // Безопас- IL-* ностъ. - 1994.-№4. - С. 61-65. gj

2. Федотова Ю.Г. Безопасность личности как элемент конституционной безопасности Рос- и сийской Федерации //http://urlit.ru. С ,

3. Калина Е.С. Государственно-правовой механизм обеспечения права на безопасность личности в Российской Федерации: Теоретическое административно-правовое исследование: Дис. и ... канд. юрид. наук. - Челябинск, 2004. - 186 с. С

4. Холод A.B. Обеспечение безопасности личности как политическая ^

проблема: Дис. ...канд.полит.наук.- Москва, 2004. - 170 с. С

5. Тюрина Т.Б. Правовая безопасность личности в современном российском государстве: С Вопросы теории и практики: Дис. ... канд. юрид. наук. - Саратов, 2005. - 240 с. ^

6. Борисов Д.А. Безопасность человека в современной теории и практике международных отношений// Вестник Томского государственного университета № 343 февраль, 2011. - С. 79-82. у

7.ЛукашеваЕ.А.Правачеловека. Учебник. 2-еизд.,перераб. -М.:Норма;ИНФРА-М, 2011. -560с. ^

8. Кузнецов В. Философия права. История и современность: Учебное пособие. - Киев: Сти-лос, 2003. - 382 с.

9. Иванова КВ. Собственность в понимании Джона Локка // Научный журнал NovaUm.ru С №16 декабрь, 2018.- С. 630. g

10. Монтеське Ш.Л. О духе законов. Перевод А. Матегиука. - М.: Мысль, 1999. - 674 с. /

11. История правовых и политических учений: Учебник / Под ред. В. С Нерсесянц. —М: Юридическая литература, 1983. - 366 с. 5

12. Нерсесянц B.C. Философия права: Учебник для вузов. - 2-е изд., перераб. и доп. -М.: Нор- ? ма: НИЦ Инфра-М, 2013. - 848 с. <

13. Айтхожин К.К. Цель прав человека - обеспечение первичных предпосылок достойного существования человека // Материалы международной научно-практической конференции. Шайкеновские чтения. «Обеспечение прав личности в процессе формирования правового государства». -Астана. Институт законодательства Республики Казахстан, 2017. - С. 28-34. л

14. Бусурманов Ж.Д. Евразийская концепция прав человека. Монография. Алматы: КазГЮУ, 2006.-481 с. ^

15. Бондарь Н.С. Конституционный Суд России - гарант конституционной безопасности л личности, общества и государства //Проблемы права. - 2004. -№ 1. - С. 9-13. гЬ

16. Шайкенов H.A. Правовое обеспечение интересов личности. - Свердловск: Изд-во Урал, ун-та, 1990. - 200 с. о

17. МитюковМ.А. Библиографияпо конституционному правосудию. -М. :КноРус, 2011. - 1120с.

I

I I I i I i

I

I I i I I

I

I I I

7& .Рогов И.И. Малиновский В.А и др. Конституционный контроль в Казахстане: доктрина и практика утверждения конституционализма: Монография. - Алматы: Раритет, 2015. - 384.

19. Караев А.А. Правовая охрана Конституции: традиции демократического конституционализма и опыт Казахстана. - Алматы, 2010. - 448 с.

20. Айтхожин К.К. «Жить по праву»: проблемы правового обеспечения прав и законных интересов личности в работах профессора Шайкенова Н.А. // Материалы круглого стола - Шай-кеновские чтения. - Алматы. 2015. - С. 35-37.

21. Романов Е.Б. Концепция прав и свобод человека и гражданина в материалах конституционной комиссии и современные реалии // http://cyberleninka.ru.

22. Бейсенова А.У. Естественно-правовая концепция прав и свобод человека и ее влияние на современное правопонимание //Научные труды «Эдтет». - 2013. - № 4. - С. 154-158.

REFERENCES

1. Kazakov P.D. Bezopasnost'sinergetiki (opytfilosofskogo osmysleniya) //Bezopasnost'. - 1994. - № 4. - S. 61-65.

2. Fedotova YU.G. Bezopasnost' lichnosti kak element konstitutsionnoy bezopasnosti Rossiyskoy Federatsii // http://urlit.ru.

3. Kalina Ye.S. Gosudarstvenno-pravovoy mekhanizm obespecheniya prava na bezopasnost' lichnosti v Rossiyskoy Federatsii: Teoreticheskoye administrativno-pravovoye issledovaniye: Dis. ... kand. yurid. nauk. - Chelyabinsk, 2004. - 186 s.

4. Kholod A.V. Obespecheniye bezopasnosti lichnosti kak politicheskaya problema: Dis. ...kand. polit.nauk.- Moskva, 2004. - 170 s.

5. Tyurina T.B. Pravovaya bezopasnost'lichnosti v sovremennom rossiyskom gosudarstve: Voprosy teorii ipraktiki: Dis. ... kand. yurid. nauk. - Saratov, 2005. - 240 s.

6. BorisovD.A. Bezopasnost'cheloveka v sovremennoy teorii ipraktike mezhdunarodnykh otnosheniy // Vestnik Tomskogo gosudarstvennogo universiteta № 343fevral', 2011. - S. 79-82.

7.LukashevaYe.A.Pravacheloveka. Uchebnik.2-yeizd.,pererab.-M.:Norma;INFRA-M,2011.-560s.

8. Kuznetsov V. Filosofiya prava. Istoriya i sovremennost': Uchebnoye posobiye. - Kiyev: Stilos, 2003. - 382 s.

9. Ivanova I.V. Sobstvennost' v ponimanii Dzhona Lokka // Nauchnyy zhurnal NovaUm.ru №16 dekabr', 2018.- S. 630.

10. Montes'ke SH.L. O dukhe zakonov. Perevod A. Mateshuka. - M.: Mysl', 1999. - 674 s.

11. Ictopiya ppavovyx i politicheckix ucheniy: Uchebnik / Pod ped. V.S Nepcecyants. - M: YUpidicheckaya litepatupa, 1983. - 366 c.

12. Nersesyants V.S. Filosofiya prava: Uchebnik dlya vuzov. - 2-ye izd., pererab. i dop. - M.: Norma: NITS Infra-M, 2013. - 848 s.

13. Aytkhozhin K.K. Tsel' prav cheloveka - obespecheniye pervichnykh predposylok dostoynogo sushchestvovaniya cheloveka // Materialy mezhdunarodnoy nauchno-prakticheskoy konferentsii. Shaykenovskiye chteniya. «Obespecheniye prav lichnosti v protsesse formirovaniya pravovogo gosudarstva». - Astana. Institut zakonodatel'stva Respubliki Kazakhstan, 2017. - S. 28-34.

14. Busurmanov ZH.D. Yevraziyskaya kontseptsiya prav cheloveka. Monografiya. Almaty: KazGYUU, 2006. - 481 s.

15. Bondar' N.S. Konstitutsionnyy Sud Rossii - garant konstitutsionnoy bezopasnosti lichnosti, obshchestva i gosudarstva // Problemy prava. - 2004. - № 1. - S. 9-13.

16. Shaykenov N.A. Pravovoye obespecheniye interesov lichnosti. - Sverdlovsk: Izd-vo Ural. un-ta, 1990. - 200 s.

17. Mityukov M.A. Bibliografiya po konstitutsionnomu pravosudiyu. - M.: KnoRus, 2011. - 1120 c.

18. Rogov I.I. Malinovskiy V.A i dr. Konstitutsionnyy kontrol' v Kazakhstane: doktrina i praktika utverzhdeniya konstitutsionalizma: Monografiya. - Almaty: Raritet, 2015. - 384.

19. Karayev A.A. Pravovaya okhrana Konstitutsii: traditsii demokraticheskogo konstitutsionalizma i opyt Kazakhstana. - Almaty, 2010. - 448 s.

20. Aytkhozhin K.K. «Zhit' po pravu»: problemy pravovogo obespecheniya prav i zakonnykh interesov lichnosti v rabotakhprofessora Shaykenova N.A. //Materialy kruglogo stola - Shaykenovskiye chteniya. - Almaty. 2015. - S. 35-37.

21. Romanov Ye.B. Kontseptsiyaprav i svobod cheloveka i grazhdanina v materialakh konstitutsionnoy komissii i sovremennyye realii //http://cyberleninka.ru.

22. Beysenova A.U. Yestestvenno-pravovaya kontseptsiya prav i svobod cheloveka i yeye vliyaniye na sovremennoye pravoponimaniye // Nauchnyye trudy «ddilet». - 2013. - № 4. - S. 154-158.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.