Научная статья на тему 'НУТҚИЙ АКТЛАР ТАНЛОВИ ВА ВОҚЕЛАНИШИ'

НУТҚИЙ АКТЛАР ТАНЛОВИ ВА ВОҚЕЛАНИШИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
пропозиция / прагматик / стратегия / транспозиция / иллокутив / когнитив. / пропозиция / прагматик / стратегия / транспозиция / иллокутив когнитив.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Нуралиева Озода Норбоевна

Шундай килиб дискурсда билвосита нутқий актларни воқелантириш воситалари турлича. Шу имкониятга эга бўлган лисоний шаклни танлаш суҳбатдошларнинг когнитив қобилияти ва мулоқот контексти билан боғлиқ.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПОДБОР И РЕАЛИЗАЦИЯ РЕЧЕВЫХ АКТОВ

Таким образом, в дискурсе различаются средства повествования косвенных речевых актов. Выбор языковой формы, обладающей такой способностью, зависит от когнитивных способностей и контекста общения.

Текст научной работы на тему «НУТҚИЙ АКТЛАР ТАНЛОВИ ВА ВОҚЕЛАНИШИ»

НУТРИЙ АКТЛАР ТАНЛОВИ ВА ВОЦЕЛАНИШИ Нуралиева Озода Норбоевна

Самарканд давлат тиббиёт университети Тиллар кафедраси укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7927049 Аннотация: Шундай килиб дискурсда билвосита нуткий актларни вокелантириш воситалари турлича. Шу имкониятга эга булган лисоний шаклни танлаш сух,батдошларнинг когнитив кобилияти ва мулокот контексти билан боглик.

Калит сузлар: пропозиция, прагматик, стратегия, транспозиция, иллокутив, когнитив.

ПОДБОР И РЕАЛИЗАЦИЯ РЕЧЕВЫХ АКТОВ Аннотация: Таким образом, в дискурсе различаются средства повествования косвенных речевых актов. Выбор языковой формы, обладающей такой способностью, зависит от когнитивных способностей и контекста общения.

Ключевые слова: пропозиция, прагматик, стратегия, транспозиция, иллокутив когнитив.

SELECTION AND PRESENTATION OF SPEECH ACTS Abstract: Thus, the means of indirect speech acts in discourse are different. The choice of linguistic form with this possibility depends on the cognitive ability of the communication. Key Words: proposition, pragmatic, strategy, transposition, illocutionary, cognitive.

КИРИШ

"Пресуппозиция муайян гапнинг тугри кулланиши ва тугри англаниши учун имкон берадиган олдиндан маълум булган билимларнинг жами" эканлигини эътироф этишган олимлар унинг контекст ва вазиятни уз ичига олишини кайд этишаётиб пресуппозия нутк иштирокчиси учун маълум булиши ёки, х,еч булмаганда матндаги пропозицияни мантикий тах,лил килиш оркали аниклаб олиш мумкин.

Энди ёш инглиз ёзувчиси БДоунинг The Peaches номли х,икоясидан куйидаги парчани келтирамиз:

"I told you before. She's having a tough time, she's on her own, and could do with a bit of support. And I thought this would help normalize things", he said, using the some measured voice.

- "Normalise things - what. Us that? Oh, of course you screw your pupil - barristev, she makes mistake of falling in love with you, and then you tell her you're not going to leave your wife. And now you feel responsible, so she can come here, and I have to cook dinner. You will have fulcilled you respousibility and everything will be normal. Is that what it is?"

"You are being a bitch, Ellie. Claudia is having hard time and yes, I do feel responsible". "Mark, do you love me?"

"Why do you always have to be so needy? I am here, aren't I? You, the children, we have all of this", he answered, with his arms gesturing outwords.

Сух,бат эр-хотин уртасида кечмокда. Маркнинг шанба куни буладиган тугилган кунига Клавдияни чакириш хдкидаги таклифини хотини х,ар кандай йул билан бекор килишнинг йулини кидирмокда. Эллининг рашки шу кадарки, у тухтовсиз гапириб эрининг айбини буйнига куймокчи. Унинг гаплари ягона коммуникатив максад занжирига бирлашиб, узига хос кластерни х,осил килмокда. Бундай прагматик стратегиянинг танлови натижасида шаклланган нуткий тузилма х,ам макро нуткий акт макомига эга булади.

Коммуникатив максадни имплицит тарзда руёбга чикаришнинг куп марта синовдан утган стратегик усулларидан бири билвосита нуткий актларга мурожаат килишдир. Билвосита нуткий акт фаоллашувида тингловчи назарда тутилган маънони маълум мантикий амалларга асосланган х,олда англайди. Бундай яширин маънони шакллантираётган сузловчи эса вазиятга мос келадиган коммуникатив стратегия амалларидан фойдаланади.

Билвосита нуткий актларни ажратиш ва таснифлаш борасида прагмалингвистика сохдсида турли фикрлар билдириб келинмокда (Шомах,мудова 2022). Илмий адабиётларда ушбу х,одиса кенг ва тор микёсда талкин килиниши кузатилади. Купчилик тилшунослар гапларнинг х,ар кандай функционал ва мазмуний узгаришида прагматик транспозиция х,одисаси юзага келишини эътироф этишга мойилдирлар. Бошкалари эса маълум турдаги гапларнинг (дарак, сурок ва х,оказо) уларнинг мулокот контекстида фаоллашуви уртасидаги номукобилликларни тавсифлаш билан банддирлар.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ ВА МУ^ОКАМА Бизнингча, А.Г.Поспелова таъкидлаганидек, шакл ва иллокутив вазифа уртасида номукобиллик сезиладиган х,ар кандай нуткий тузилмани билвосита нуткий актлар каторига киритиш мумкин. Зеро ушбу турдаги нуткий актларнинг кулланиши сузловчининг тингловчига таъсир курсатишнинг самарасини ошириш истаги билан боглик .

^уйидаги мисолларни тах,лил килиб курамиз:

Gerald: That is awfully kind of you, Lady Hunstanton (To hester): Will you come for a

stroll, Miss Worsley?

Hester: With pleasure. (Exit with Gerald).

(Oscar Wilde. Plays, 1961: 98).

"Why didn't you let stay and drink?" the unhurried waiter asked. They were putting up

shutters. "It is not half past two".

"I want to go home to bed".

"What is an hour?"

"More to me than to him".

"An hour is the same".

"You talk like an old man yourself. He can buy a bottle and drink at home".

Келтирилган парчаларнинг х,ар иккаласида х,ам савол шаклидаги гаплар кулланганини кузатамиз. Аммо ушбу гаплар савол мазмунига эга булмасдан, балки таклиф нуткий акти вазифасини бажармокда. Факат Геральднинг биргаликда сайр килишга таклифи унчалик катъиятли эмас, у купрок илтимос характерига эга. Официантнинг кекса мижозни колиб яна ичишни давом эттиришга ундаши эса анча катъиятли эшитилади ва бунга савол тузилмасининг инкор шаклида эканлиги ишора килади (Why didn't you let stay and drink?)

Айтиш жоизки, дискурсда билвосита нуткий актларни вокелантириш воситалари турлича. Шу имкониятга эга булган лисоний шаклни танлаш сух,батдошларнинг когнитив кобилияти ва мулокот контексти билан боглик.

Бу ерда билвосита мулокот стратегиясининг танлови сух,бат иштирокчиларнинг характери ва коммуникатив максадига мос эканлигининг гувох,и буламиз.

Баён килинаётган билвосита актларни тушуниш учун ушбу сух,бат иштирокчиларининг ижтимоий макоми ва узаро муносабати хдкидаги маълумотларга эга булиш зарур. Мазкур муносабат хдкикатдан х,ам мураккаб, Парда раисга райком

секретарининг режаси ёкмаса-да, лекин буни очик айтишдан тортинади. Райком секретари х,ам, уз навбатида, раис режани бажариш хдкида бевосита буйрук бермасдан, унга бошка йуллар билан тахдид килиш оркали уз максадини маълум килади. ХУЛОСА

Персонажларнинг узаро муносабати ва сух,бат мавзусини аниклаш сузловчи назарда тутаётган имплицит маънони англашга имкон беради. Райком секретарининг нуткий хдракатлари бир пайтнинг узида буйрук ва тахдид маъноларига эга. Дискурсолог олим Э.Стоун айтганидек, "одамлар уз лисоний х,атти-х,аракатини сух,батдошининг хатти-харакатига мукобиллаштиришга интилади" (Stone 2008: 147).

Адабиётлар

1. Howe. The Peachers // Fusion: International Ltd., 2015. - P. 19-30.

2. Ernest Hemingway. The Snows of Klimanjaro and other stories. - New York, 1961.

3. Gruber H. Quiestions and Strategic Oriеntation in verbal Conflict Sequences // Journal of Pragmatics, 2001. vol. 33. - P. 1815-1857.

4. Haverkate H. Impositive Sentences in Spanish. - Amsterdam: John Benjamins, 1979. - 194 p.

5. Hickey L. The Pragmatics of Style. - L: Routledge, 1989.

6. Mey J. Pragmatics: An Introduction. - Oxford: Blackwell, 1993. .

7. Suszczynska M. Apologizing in English, Polish and Hungarian: Different Languages, Different Strategies // Journal of Pragmatics, 1999. vol. 31. - P. 1053-1065.

8. Trosborg A. Apology Strategies in Natives / Nonnatives // Journal of Pragmatics, 1987. vol. 11. - P. 147-167. dam, 1976.

9. Бузрукова М.М. Илтимос нуткий актининг прагматик ва лингвомаданий хусусиятлари. Филол. фан. буйича фалсафа докт. (PhD) дисс. автореферати. - Самарканд, 2021. - 56 б.

10. Х,акимов М. Нуткий актлар назарияси // Фаргона прагмалингвистик мактаби. - Фаргона: ФарДУ, 2022. - Б. 5-120.

11. Х,акимов М., Газиева М. Прагмалингвистика асослари. - Фаргона: Classic, 2020. - 420 б.

12. Шодикулова А.З. The theory of an integrative approach to the analysis of the phenomenon of metonymy. An International Multidisciplinary Conference

13. 2nd Global symposium on humanity and scientific advancements/ 30th December, 2021.Florida, USA. -P.56-57.

14. Шодикулова А. З. МЕДИАМАТНЛАРИНИНГ ЛИНГВИСТИК ТАД^И^И МАСАЛАСИ //МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЖУРНАЛ ИСКУССТВО СЛОВА. - 2021. - Т. 4. - №. 2.

15. Нуралиева О. Н. Мослашув назариясининг прагматик тахлилдаги урни //Journal the Coryphaeus of Science. - 2023. - Т. 5. - №. 1. - С. 68-71. 09.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.