Научная статья на тему 'НОВЫЕ СОЦИАЛЬНОЕ СЛОВО В ТАДЖИКСКОМ ЯЗЫКЕ'

НОВЫЕ СОЦИАЛЬНОЕ СЛОВО В ТАДЖИКСКОМ ЯЗЫКЕ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
385
34
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЛЕКСИКА / АНАЛИЗ / СИНОНИМ / СОДЕРЖАНИЕ / СЛОВА / ЭКСПЕРТ / РАЗВИТИЕ ЯЗЫКА / АВТОЛЕДИ / ЦЕНТР БАЛАНСИРОВКИ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Шокиров Т.С., Исматуллозода Ширин

Язык как основная средства отношения членов общество находется в постоянной развитие и имеет разний способ обогощение лексического состава, одны из которых являются неологизмы. В новый этап развитие таджикскогоязыка в ее лексичекий фонд вошли много неологизмы разного происхождения. Особенно социально-технические неологизмы(тезпур- срочная оплата, тезтайёр- срочная подготовка, автобону - автоледи, танзимгоҳ- центр регулировки, ташхисгоҳ-цент экспертизи, мувозинатгир- балансировка, автоташхис-автоэкспертиза, таҳлилгоҳ - лаборатория) имеют широкое сфера употребления, которые подвергнуты лексико-семантическому анализу автора данной статьи

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

NEW SOCIAL WORDS IN THE TAJIK LANGUAGE

Language as the main means of relations between members of society is in constant development and has a different way of enriching the lexical composition, one of which are neologisms. In the new stage of development of the Tajik language in its lexical Fund included many neologisms of different origins. Especially socio-technical neologisms (Tezpur - term payment, tastier - term training, autobone - avtoledi, tanzima center adjustment, tashicho center expertise, avosentan - balancing, autotasks-avtoekspertiza, talisha - lab) have wide scope of use, are subjected to a lexico-semantic analysis of the author of this article.

Текст научной работы на тему «НОВЫЕ СОЦИАЛЬНОЕ СЛОВО В ТАДЖИКСКОМ ЯЗЫКЕ»

алокаманд мебошад. Мангикан, гузориши чунин талаботи назарияви гакозо менамояд, ки мачмуъхои номураттаби истилохоги сохавИ бояд ба низоми мукаммали исгилохогИ габдил дода шаванд.

АДАБИЁТ

1. Абрамова Г.А. Медицинская лексика: основные свойства и тенденции развития (на материале русского языка). Отв.

Ред. В .П. Нерознак. - Краснодар: КубГУ, 2003;

2. Алексеева Л.М. Термин и метафора. - Пермь: Изд-во Пермского университета, 1998. - С. 91 - 105.

3. Даниленко В. П. Русская терминология: Опыт лингвистического описания. - М.: Наука, 1977. -79 с.

4. Косимова М.Н. Мухтасар оид ба исгилохоти забоншиносии пешини точик. - Душанбе, 2003; хамин муаллиф:

Истилохоти кадимаи точикИ (маълумоги мухгасар). - Душанбе: Сино, 2007

5. Петров В. В. Семантика научных терминов. - Новосибирск: Наука (СО), 1982. - 82 с.

6. Саймиддинов ДИстилохоти идории замони Сомониён. - Душанбе: Дониш, 2005

7. Сулаймонов С. Формирование терминологии таджикской философии. - Душанбе, 1997

8. Сулгонов М.Б. Вожаву истилохоти илми нучум дар «Ат-тафхим»-и Абурайхони БерунИ // Адаб, 1998, № 1-3; хамин

муаллиф: Ташаккул ва такомули истилохоги илмии форсИ-гочикИ. - Душанбе: Дониш, 2008.

9. Федорченко Е.А. Становление и развитие терминологической лексики таможенного дела в русском языке. - М.:

МГОУ, 2004. - С. 91-100.

10. Лейчик В. М. Терминоведение: Предмет, методы, структура. - 116 с.

11. Лотте Д.С. Основы построения научно-технической терминологии: Вопросы теории и методики. - М.: изд-во АН

СССР, 1961. - 45 с.

ПУТИ ВОЗНИКНОВЕНИЕ ТЕРМИНОВ И СИСТЕМА ЯЗЫКОВИХ ТЕРМИНОЛОГИИ

Отраслевая терминология и её систематизация в языке является актуальной темой, и среди языковедов и учёных этой отрасли стала глобальным вопросом вызывающим дискуссию.

THE WAY OF THE ORIGIN OF TERMS AND SYSTEM OF LANGUAGE TERMINOLOGY

The branch terminology and its systematization in language is an actual subject, and this branch became a global issue causing discussion among linguists and scientists.

Сведения об авторе:

Исматуллозода Ширин - доктори илмхри филология, директори Коллеци омузгории ба номиХ. МахсумоваиДДОТбаноми С. Айнй. Тел.: (+992) 907-707744

About the author:

IsmatuHozoda Shirin - Doctor of Philology Sciences, Director of the Pedagogical College named after N. Makhsumov of TSPU named after S. Ayni Phone: (+992) 907-707744

НАВВОЖА^ОИ ЩТИМОЙ ДАР ЗАБОНИ ТОЧДКЙ

Шокиров Т.С., Исматуллозода Ш.

Донишго%и давлатии хуцук бизнес, сиёсати Тоцикистон

Забон чун мухимгарин воситаи муоширати одамон лочарам дар рушди доимист. Рушди пайвастаи он омилхои зиёде дорад, ки яке аз онхо ворид гардидан ё падид омадани вожаю иборахои наву гоза мебошад.

Калимахои нави забонро дар замони шуравИ неологизм (аз юн. нео - нав, гоза, чадид ва логия-илм ва унсури ифодагари мафхуми илмИ ва пасванди байналмилалии -изм) меномиданд. Вакте ки соли 1981 бар ивази он нав калимахоро пешниход намудем, ин пешниходи моро напазируфга танкид карда буданд, ки он гахгуллафзияи неологизм аст. Вале чанде пас ин исгилох бо гунаи наввожахо (аз нав- ба маънои чадид, тоза + вожа- муродифи калима) роич гардид, зеро назари коршиносону сохибони забон мунавваргар шуд. Имруз наввожа яке аз маъмултарин исгилохоги забони гочикисг, чунки наввожахо яке аз сарчашмаи ганомандии забон махсуб меёбад.

Дар гамоми давру замон ба забон вориду роич гардидани калимахои нав аз чумлаи ходисахои доимии он мебошад. Зеро баробари пешрафгани чомеа гафаккури одамон инкишоф меёбад, ходи ва суруйдоди гоза ба гоза, гараккиёги илму техника боису омили пайдоиши сохахои нав, хамзамон ингишор ёфгани истилохоги го он вакт номаълум шуда мегавонанд. Яъне дар забон пайдо шудани калимаю унсурхои нав ходисаи матлуб буда, он баракси калимахои архаистию махдудистеъмол (гаърихан махдудшуда) захираи холишудаи забонро пурра карда меисгад, бинобар хамин хамонро сарчашмаи бойшавии забон мехисобанд.

Бояд кайд кард, ки наввожахоро ба луFавию маъной чудо менамоянд. Наввожахое, ки ба тозагй мавриди истифода карор гирифтаанд, луFавй, онхое, ки бо маънои дигар мавчуд буданду маънии нав гирифтаанд, маънои мехисобанд[1, с. 231].

Солхои охир баробари наввожахои маъной калимахои нави лугавй низ хеле фаровон дар забон кор фармуда мешаванд. Онхоро аз чихати доираи истифодаашон ба намудхои гуногун чудо кардан мумкинаст, ки маъмултарин ва серистеъмолтаринашон наввожахои ичтимой мебошанд. Зеро ичтимоиёт кишрхои мухталифи хаётро дар бар мегирад ва истилохаш хам чунин аст. Бисёр наввожахои ичтимой бо илму техника вобастагй дошта, аксарашон тарчума шудаанд.

^ариб ягон вожаи нав дар забон тасодуфй ворид намегардад. Х,ар як наввожа сабаб, таърих ва мавриди пайдоиши худро дорад. Масалан, яке аз вижагихои рушди чомеаи асри нав ин муд шудани нишастани занону бонувон сари чанбари мошинхост. Вокеан хам имрузхо бонувони точик хеле беш аз пеш мошинронй менамоянд, ки ин албатта аз бисёр чихат хуб аст. Онон метавонанд дар вакти зарурй бедастнигарй худ кору зурураташонро ба субут расонанд. Сари чанбари автомобил нишастани бонувон омили падид омадани чандин калимаву истилохот гардид.

Барои ифодаи мафхуми ронандазан калимаи автобонучорй гадид, ки аз лихози сохтор мураккаби тобеъ буда, аз ибораи бонуи ронандаи автомобил (бонуе, ки автомобил меронад) сохта шудааст. Аслан он тарчумаи тахтуллафзии вожаи байналмилалии автоледй мебошад, ки дар Гарб аз охирхои асри ХХ инчониб маълумаст. Шакли мустаъмалиаш аз вожахоиавто (мошин) ва бону (зан, духтар, му^обили цинси мард)таркиб ёфтааст. Аз ин калима вожаи автобону озмун сохта шуд, ки ифодагари озмуни байни бонувони ронандаи мошинхои сабукрав (автобонувон) мебошад. Чунин наввожахоро дар забоншиносй нимкалкахо меноманд, зеро нисфи калима тарчума шудаасту нимаи дигараш иктибос омадааст.

Вожаи дигаре, ки бо мошин алокамандй дорад, автоташхис аст. Ин калима ба катори вожахои техникй шомил мешавад. Он аз вожаи байналмилалии авто (худ, худкор, ба таври автоматы ба кор дароянда) ва арабии ташхис (шохис кардан, шахсы кардан, чизеро ба цузщо цудо карда баррасы кардан) сохташудааст. Вожаи авто дар «Фарханги русй-точикй» (10, с. 23) чун 5 моддаи лугавй тарчума шудааст, ки ин нишонаи сермаъно будани он мебошад: авто-халцы авто, автомобил; авто-Ъ^сми аввали калимщои мураккаб ба маънои «автомобили», «...иавтомобил: автозавод заводи автомобилсозы» автоцистерна-автосистерна, автомобили систернадор. Авто-П -цисми аввали калимауоимураккаб ба маънои «автоматы»: автоблокировка автоблокировка, автоблоконы. Авто-Ш цисми аввали калимахои мураккаб ба маънои «худгард», «худкор»: автодрезина автрезинаи худгард; авторучка авторучка, цалами худнавис. Авто- ТУцисмы аввали калимахри мураккаб ба маънои «худ», «аз они худы»; автобиография тарцумаи холи худ[10, с. 23].

Чузъи автоташхис ба шархи аввал мувофик меояд. Нимаи дуюми вожжа ташхис арабй буда, сермаъно, серистифода ва сермахсул мебошад. Ин калима дар «Фарханги забони точикй» ба 2 маъно тафсир шудааст: Ташхис 1. муайян кардан; фарк гузоштан, ду чизи монандро аз якдигар чудо кардан; 2. муайян кардани дард ва беморй [7, с. 346].

Ташхис хам маънои экспертиза низ мебошад, ки он дар «Русско-таджикский словарь» ба 2 маънои зерин тарчума шудааст: экспертиза 1. санчиш, озмоиш, тамиз; врачебная экспертиза санчиши тиббй; 2. Х,айати мумайизон; бухгалтерская экспертиза тамизи бухгалтерй; патентная экспертиза тамизи патент; техническая экспертиза тамизи техникй; заключение экспертизы хукми хайати мумайизон [5, с. 1229].

Мураттиби «Краткий словарь иностранных слов» Л.П.Крысин экспертизаро чун истилохба таври зайл маънидод кардааст: «Баррасии хар гуна масъала аз тарафи экпертон (мумайизон) бо максади баровардани хулоса. Ташхиси тиббй, ташхиси суды ва г. [2, с. 321].

Мисли калимаи авто дар забони точикй ташхис хам сермаъно буда, чун чузъи асосиву ёвар дар калимасозй иштироки фаъол дорад. Масалан, вактхои охир вожаи ташхисгох бисёр ба назар мерасад. Махал, макон ва чойе, ки ташхис гузаронида мешавад, бо хамин вожа ифода менамоянд, ки он тарчумаи диагностический центр(маркази ташхис) мебошад. Албатта нисбат ба маркази ташхис ташхисгох аз хар чихат бартарй дорад, зеро дар колаби маъмулии точикй сохта шудаасту хамон маъноро пурра ифода сохта метавонад.

Пасванди -гох, ки серистеъмолу сермахсул аст, дар замони навин низ дар бунёди бисёр наввожахо иштирок дорад, ки танзимгох, мувозинатгох ва тахлилгох мисол шуда метавонанд.

Танзимгох тарчумаи центр балансировкаи русй мебошад, яъне балансировка танзимгох баргардон шудааст. Балансировка аз калимаи баланс, балансирование гирифта шуда, дар «Русско-таджикский словарь» мувозина кардан, мувозина нигох доштан [5, с. 44] маънидод шудааст.

Вожаи баланс дар хамин лугат чун калимаи сермаъно баробарй, мувозина, баланс баргардон шуда бошад, холо муродифи он тавозун ба истифода даромадааст: тавозуни хочагии халк, тавозуни муассиса ва г. Дар ин маврид низ бар ивази танзимгох тавозунгох кор фармудан бехтар аст. Зеро танзим ба регулирование, регулировать наздиктар ва бо низом хамрешаву хам маъно аст. Танзим

келимяи apaби будя, бa нaзм дapовapдaн, мypaттaб кapдaн; бa pиштa кaшидaни чявох^ [7, c. 323] фяхмидя мeшaвaд. Бинaбap он дap бaъзe нуктяхо гyнaи мувози^тго^ низ дидa мeшaвaд, ки as тянзимгох бexтap acг.

Лaбоpaтоpия, ки вaжaи aвpyпоИ будя, тaвaccyти зaбaни pycИ бa точикИ иктибac шyдaacг, шлхои 90-и acpи гyзaштa бо кaлимaи тяхлилгох, ивaз кapдa шуд вa мaънои умумии aнpa ифaдa мeнaмaяд. Дap зaбaни точикИ ин вaжжa cepмaъно вa cepиcгeъмaлy cepмax,cyлacг. Дap фapxaнrxо бa мaънaи acлИ вa мaчозИ тaфcиp ëфтaacг. Бояд aфзyд, ки дap лyFaтx,a тяхлил чун кaлимaи омонимИ чой дaдaшyдaacг. Macaлaн, кaлимaи тяхлил, ки acлaн apaби бyдa бо xypyфи apaби бинaбap бо <<хо»- и хуттИ(г) вa хяввяз (о) нaвиштa шудя, мяънихои мyxтaлиф гиpифтaнaш, дap «Фapxaнги зaбaни точикИ» хямчун ду мaддaи лyFaтИ, ялохида тaфcиp шyдaacг: <<TaxnKn I J^be; a. 1. хял ^дян, мяхлул кapдaн, об ^дян, мас. кaндpо дapaб; 2 . мац. кyшодaн, мас. гиpexpо, мyaммapa.

Тяхлил njj^í <<ло илохя иллaллax» гyфтaн, «нecг xyдae Faйpи он xyдaиягaнa» гyфтaн»[7, c. 35б].

Холо дap зaбaни точикИ кaлимaи мaзкyp бa мaънaи мaчaзИ омяло ифaдaгapи paвшaн кapдaн, мyaйян нaмyдaн, мaълyм ажган, бappacИ кapдaн бyдa мeгaвонaд. Он иcгилоxвожaи лyFaвиcг вa доиpaвy дapaчaи мaxдyди иcгeъмол доpaд, кaммaxcyл (тщлилгоууо, тщлилгоуй), aзлиxозиcоxтоpcоxтa (иcмyпacвaнд) acг. Дap биcëp cоxa мeтaвонaд бaxaмин мaънИ коpбacг гapдaд.

Сapx,aвопaймо низ пaдидaи дaвpaи нaвини pyшди зaбони точикИ будя, бa мaънои «комaндиp коpaбля»-и pycИ pоич гaштaacг. Oнxоe ки тaвaccyги тaйëpa бa Дyшaнбe- Хyчaнд пapвоз мeкyнaнд, мeшyнaвaнд, ки xaнгоми мyappифии xaйaти пapвaз «capxaвопaймо» фялонИ эълон мeшaвaд.

Вожaи мaзкyp яз чихяти cоxтоp мypaккaби ceчyзъa будя, яз кaлимaxои cepмaънои cap (ба маънои сардор, рофар ), хдво (ба маънои фазо, масофа) во пaймо (аз паймоянда, пешрав, тайкунанда, парвозгар ва г.) тapкиб ëфтa, яз чузъи кaлимaи cоддaи cap во мypaккaби x,aвопaймо cоxтa шyдaacг.

Дap фapxaнгxои зямони шypaвИ колимои комaндиp бeгapчyмa яйнян иктибоc шyдaacг [4, c.401]. Дap «Фapxaнги точикИ бо pycИ » вожяхои хдвопяймо (самолёт, аэроплан) во хдвопяймой (хрвола ба авиатсия;[7, c. б85] мявчуд яст, вaлe capx,aвопaймочой нaдоpaд.

Дap «Pyccко-тaджикcкий cловapь»-и чопи 1949 хявошймо чун муодили точикии воздухоплaвaтель [4, c. 72] бapгapдон шyдaacг. Дap «Pyccко-тaджикcкий cловapь»-и чопи 1985 (5) воздухоплaвaтель щвонавард, воздухоплaвaние щвопаймст, щвонавардй тapчyмa шyдaacг, яънe пяймоИ во нaвapдИ хям мaъноaнд.

Чянд мapотибa бо ин мяфхум capxaвонaвapд шунидя шуд, ки вapиaнт ë гуняи дигapи вожяи мaвpиди бappacиcг.

Maълyм мeшaвaд, ки дap зябони точикИ то хол capx,aвопaймо xycycияти истилохИ во ycгyвоpИ пяйдо нaкapдaacг, зepо якe яз тaлaботи acоcии истилохин якмяъногиву якгунягИ мeбошaд.

Вожяи дигapи тexникии ичгимоию xочaгИ об полоняк мeбошaд.

Cоxтоpи ин иегилох мypaккaби тобeъ (об + полонaк ) будя, яз ибоpaи полонaки об бо колимя тябдил ëфтa, ифодaгapи номи acбоби поку тозacозaндaи об гapдидaacг.

Об колимои cоддaи cepмaънои умуми иcгeъмолecг, ки кapиб 500 колимя cоxтaacг.Полонaк a3 вожяи поло (филтр, софкунак; [10, c. 488] во пacвaнди xypдивy нявозиши -як бо яфзудяни «н» cоxтa шyдaacг, ки он кaдap caxex жст.

Бояд кяйд кapд, ки мгёни мapдyм гуняи мaъмyлтap во ^pycrn он ширполо, рянгполо ypфИ шудя пyppa хямин мaъноpо ифодя мeкyнaд. Вожяи мaъмyлтapи дигap бо номи гофй истифодя мeшaвaд. Бeштap мяте^о бapои cоф кapдaни моeъ гофй мeномaнд.Macaлaн, дap мaъpaкaxо биpинчи оши пaлaвpо пac яз шустян яз ca>фИ(бештар аз карбоси сафед) мeгyзapонaнд. Обполоняк хям хямон вaзифapо ядо мeнaмояд, бинобap он cофй ё обполо гуфтян бexтap мeбyд. Зepо тибки коидяи кaлимacозИ яз он пacвaнди «-aK» хязф шявяд полон мeмонaд, ки бeштap бя мяънои « пyшишe, ки бя пушти х^воно^ боpкaш бapои боp ниходян вя ë caвоp шудян мeгyзоpaнд» [7, c. 84] вя дap бaъзe шeвaxо бо номи xara^ тукум мяълум яст.

Дap фapxaнгxо вожяи полонян: бя нaзap нapacид, вaлe поло(й) чунин тaфcиp додя шyдaacг: дap тapкиби кaлимaxои мypaккaб мяънии cофкyнaндaи ягон моeъpо ифодя мeкyнaд, мac. 'мяйполо— cофкyнaндaи мяй'; 'шиpполо—cофкyнaндaи ш^[б, c. 84]. Вaлe бояд гуфт, ки дap ФЗТ яввял чун мypодифи acп мяънидод шyдaacг[б, c. 84].

Колимои мaзкyp cepмaxcyл будя, вожяхои половли ( асбобе, ки ба шакли тур буда, чизеро бо он соф мекунанд; чавлй; баракгирак; ширполо; софи); полоидян ( соф кардан; тоза кардан; чакондан); полоиш ( софшавй, тозашавй; соф шудан, тоза шудан; таровиш, зауиш; таровидан, закидан; чакидан, [б, с. 84], пологар, половяр (шахси софкунандаи об ё моеъи дигар) ва f -ро сохтааст.

Дap «Pyccко-тaджикcкий cловapь»-и чопи шли 1949 «коFaзи гyлдоp вя бяъзян мятоъ, ки бя дeвоpи xонa чacпонидa мeшaвaд» [4, c. 395], обои гуфтянд, ки яз зябони pycИ иктибоc шyдaacг. Mypaттибони «Pyccко-тaджикcкий cловapь»-и чопи cоли 1985 о^о зapдевоpй тapчyмa ^дя, «ю^ози гyлдоp ë нaкшинe, ки бя дeвоpи xонa чacпонидa мeшaвaд», шapx додяянд. Шapxи xapдy фapxaнг xeлe няздик яст, вaлe вобacгa бя xycycияти тозяи пяйдо кapдaи ин нямуди коFaзи оpоишИ тaфcиp низ мyшaxxacгap

гардидааст. Х,арчанд, ки дар фарханги сонй вожаи русй бо точикй иваз карда шудааст, вале то солхои 2000 он дар истифода набуд. Хрло дар овезахову пештокхои машзаву фурушгоххои махсус мо калимаизардевориро мехонем. Аммо дар муоширати мардум хануз хам муродифи русй мустаъмал аст, бинобар он агар дар гуфтугуямон зардевориро ба кор барем, хеле хуб мешуд, зеро нисбат ба калимаи русиро Fалат талаффуз кардан (аксар абой мегуянд) вожаи худиро, ки хам зебосту хам хушталаффузу пурмаъност, урфй созем, барои тозагии забонамон сахмгузорй менамонем. Он аз калимахои маъмули зар ва деворй таркиб ёфта, исми мураккаби дучузъа махсуб меёбад.

Имрузхо дар хама шахру дехот маFозаи мебел зиёд гардидааст. Баробари ворид шудан дар баъзеи онхо ба калимаи девора дучор мешавем. Девораро, ки калимаи сохта буда, аз вожаи девор ва пасванди калимасози - а сохта шудааст, бар ивази стенкаи русй истифода мебаранд. Ин калимаро барои ифодаи стенка кор фармудан, шояд дуруст хам бошад, чунки он вокеан хам ба девор чафс гузошта мешавад, гохо вазифаи байнидевориро низ адо менамояд ва f.

Дар чанд маFOзаи шахри Хучанд бачои кухоный гарнитур калимаи нимдевора ба назар расид, ки ин аз боло рафтани хисси забондустии сохибкорону фурушандагон шаходат медихад, вале шояд муодили бехтараш низ бошад. Ин вожа аз ибораи изофии ними девора ба калимаи мураккаби тобеъ табдил ёфта, камистеъмол ва каммахсул аст.

Бо тараккии техникаи козургарй чанд истилохи наве арзи вучуд намуданд, ки онхо каблтар дар Эрону АфFOнистон маъмул буда, баъди сохибистиклол гардидани Точикистону афзудани вуруди вожахои форсию дарй хушкшуиву хокашуй барин калимахо роич гардиданд ва доираи истеъмолашон имруз васеъ шудааст.

Дар адабиёти ниёгонамон шустагарй муродифи зиёде ба мисли цомашуй, либосшуй, пушокшуй, козарй, козурй, козургарй ва г дар истеъмол будааст. Вожахои боло ба намуди шустагарй, хушкшуиву хокашуй ба тарзи он далолат меунанд.

Вожаи аввала аз калимахои хушк ва шуй(аз масдари шустан), калимаи сонй аз хока (ордак, гард, суфта, суда) ва шуйтаркиб ёфта, ба маънои шустагарии хушк (ба об тар накарда, бо буг ва ма%лул%т химиявии махсус; сухая химчистка) ва шустагарй бо хокаи махсус (порошковая стирка) кор фармуда меавад.

Мусаллам аст, ки дар ин айёми пуршуру шар, рушди фавкултабиии илму техника, авчи робитахои байналмилалй ба забон хар руз даххо вожаю ифодахои нав ба нав ворид шуда, хар кадоме таъриху кисмати мухталифе дорад ва имкони назорат, тасниф ва тахлили саривактй нест, бинобар он мо чанд наввожаи маъмултаринро аз назар гузаронидем то сохибзабонон ва корбадастон зимни пешниходи калимаву мафхум ва иборахои нав ба вижагихои гуногуни онхо ахамияти бештар бидиханд, зеро аз Fановати мавчудаи забон огохонаву мавридшиносона, эхтиёткорона ва самаранок истифода бурдан хам яке аз омилхои рушди забон мебошад.

Корбасти вожаи нав дар сурате дуруст аст, ки калимаи ифодагари мафхум ё предмети нав дар забон набошад, ё вожаи манзуршуда аз пешина бартарии маъноиву сохторй дошта бошад. Вагарна бо ворид намудани унсури наве, ки аз мавчуда нокистар бошад, хизмати хирсона мекунем. Бояд фаромуш насозем, ки тоза доштани забон вазифаи хар як сохибзабон асту пок доштани забон навозиши он аст.

ПАЙНАВИШТ

1. Бобомуродов Ш., Мухторов З. Фарханги истилохоти забоншиносй.- Душанбе:ДМТ, 2016.- 428 с.

2. Крысин Л.П. Краткий словарь иностранных слов.- М. 2009.- 324 с.

3. Ромпурй Мухаммад Fиёсуддин Fиёс-ул- лугот, ч. 1- Душанбе: Адиб, 1987.-460 с.

4. Русско-таджикский словарь. Под ред. А.П.Дехоти и Н.Н.Ершов.- Москва-Сталинабад:ГИИНС-ГИТ, 1949.- 880 с.

5. Русско-таджикский словарь. Под ред. чл. корр. АН СССР М. С. Асими- М.: Русский язык, 1985.- 1280 с.

6. Фарханги забони точикй, ч.1-М.:СЭ, 1969.- 951 с.

7. Фарханги забони точикй, ч.2.-М.:СЭ, 1969.- 949 с.

8. Фарханги тафсирии забони точикй, ч.1- Душанбе: Пайванд, 2008.- 950 с.

9. Фарханги тафсирии забони точикй, ч.2.- Душанбе: Пайванд.- 2008.- 950 с.

10. Фарханги точикй ба русй.-Душанбе: Пайванд, 2006.- 813 с.

НОВЫЕ СОЦИАЛЬНОЕ СЛОВО В ТАДЖИКСКОМ ЯЗЫКЕ

Язык как основная средства отношения членов общество находется в постоянной развитие и имеет разний способ обогощение лексического состава, одны из которых являются неологизмы. В новый этап развитие таджикскогоязыка в ее лексичекий фонд вошли много неологизмы разного происхождения. Особенно социально-технические неологизмы(тезпур- срочная оплата, тезтайёр-срочная подготовка, автобону - автоледи, танзимго%- центр регулировки, ташхисго%-цент экспертизы, мувозинатгир- балансировка, автоташхис-автоэкспертиза, та%лилго% - лаборатория) имеют широкое сфера употребления, которые подвергнуты лексико-семантическому анализу автора данной статьи.

Ключевые слова: лексика, анализ, синоним, содержание, слова, эксперт, развитие языка, автоледи, центр балансировки.

NEW SOCIAL WORDS IN THE TAJIK LANGUAGE

Language as the main means of relations between members of society is in constant development and has a different way of enriching the lexical composition, one of which are neologisms. In the new stage of development of the Tajik language in its lexical Fund included many neologisms ofdifferent origins. Especially socio-technical neologisms (Tezpur - term payment, tastier - term training, autobone - avtoledi, tanzima center adjustment, tashicho center expertise, avosentan - balancing, autotasks-avtoekspertiza, talisha - lab) have wide scope of use, are subjected to a lexico-semantic analysis of the author of this article.

Key words: vocabulary, analysis, synonym, content, words, expert, language development, auto ice, balancing center.

Сведение об авторе:

Шокиров Т.С. - доктор филологических наук, Таджикский государственний университет права, бизнеса и политики shokirov1953@mail.ru Тел.: (+ 992) 918639965 Исматуллозода Ширин - доктори илм^ри филология, директори Коллеци омузгории ба номиХ. МахсумоваиДДОТбаноми С. Айнй. Тел.: (+992) 907-707744

About the author:

Shokirov T.S. — doctor of Philology sciences, academician of the Russian Academy of natural Sciences, shokirov1953@mail.ru; tel.: (+ 992) 918639965

IsmatuHozoda Shirin - Doctor of Philology Sciences, Director of the Pedagogical College named after N. Makhsumov of TSPU named after S. Ayni Phone: (+992) 907-707744

КОРБУРДИ ЛИБОСВОЖАХР ДАР РОМАНИ «ДАР ОРЗУИ ПАДАР»-И

КАРОМАТУЛЛО МИРЗО

Рацабзода Г.

Донишгохи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй

Омузиши забони осори нависандагони даврахои гуногун яке аз масъалахои мухими илмй ба шумор меравад. Махсусан, баррасии таркиби лугати нависандагони муоссир барои ошкор сохтани сатхи истифодаи вохидхои лугавии дар тули карнхо ташаккул ёфта мусоидат мекунанд. Аз чумла осори Кароматтуло Мирзоев, ки яке аз устодони сухан мебошад, саршор аз калимаю истилохот ва иборахои ноби фразеологй мебошанд. Дар осори ин нависандаи чирадаст кабатхои лугавию семантикии фаровон дида мешавад, ки яке аз ин кабатхо калимаю истилохоти марбут ба либос аст. Дар ин макола ният дорем, ки рочеъ ба онхо баррасй анчом дихем.

Калимаи либос мафхумест, ки аз забони арабй иктибос шуда, вожаи соддаи оммафахм аст. Варианти форсй-точикиаш пушок мебошад. Дар шевахои чанубии забони точикй ин истилох дар шакли вожаи "лок" истифода бурда мешавад. [5, с.366]. Дар рисолаи М. Шалимова "Либосвожахо дар забони точикй" (Дар асоси маводи лахчахои Хучанд ва атрофи он) омадааст, ки "мафхуми либос ё пушок хеле васеъ буда, хамаи олоти пушиданй, аз кабили тагпуш, сарпуш, дастпуш, пойпуш ва гайраро дар бар мегирад. Бинобарин, лексикаи ифодакунандаи либос як микросилсилаи алохидаро ташкил дода, сарсилсилаи он дар лахчаи Хучанд вохидхои лугавии либос //ливос, анчом, сарутан, сарулибос ба шумор меравад. Ин чор вохиди лугавй мафхуми умумии либосро ифода намуда, дар холати зарурат якдигарро иваз карда метавонанд. Калимаи либос хамчун вохиди умумиистеъмол дар лахчахои Хучанд чандон доираи васеи корбаст надорад, яъне аз чумлаи вохидхои лугавии фаъол ба шумор намеравад. [6. 34]. Дар "Фарханги забони точикй" калимаи либос ба маънии пушок, пушиданй, болопуш, чома, кисва шарх ёфта, байте аз Абдурахмони Ч,омй оварда шудааст:

Ишц асту бас, ки дар ду уахрн цилва мекунад,

Гох аз либоси шоху гох аз кисвати гадо. [3, с. 600].

Такрибан ба хамин маъно дар "Фарханги тафсирии забони точикй" омадааст, ки "либос пушок танпуш, ончи ба тан мепушанд; либоси арусй (домодй), либоси варзишй, либоси занона (бачагона) либоси дарида либоси мотам, либоси сабук, либоси сиёх,, либоси низомй, либос духтан, либос пушидан, либос кашидан, либос шустан, ба таври истиора: либоси Fам пушидан, либоси идона пушидан либоси сабз ба бар кардани сах,ро". [4, с.752].

Навъхои гуногуни либос, ки хар кадоме ба вожа ва истилохи алохида ифода мегардад, боиси пайдо шудани гурухи калимаву истилохот мегардад. Мафхумхои сару либосро дар романи «Дар орзуи падар» ба ду чинс занона ва мардона чудо намудан мумкин аст. Баъзан либосвожахое ба мисли курта,

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.