Научная статья на тему 'НОТЎЛИҚ ОИЛАДА ВОЯГА ЕТАЁТГАН БОЛАЛАРНИНГ ҲУҚУҚИЙ, ДИНИЙ ҲАМДА ПСИХОЛОГИК ҲОЛАТИ'

НОТЎЛИҚ ОИЛАДА ВОЯГА ЕТАЁТГАН БОЛАЛАРНИНГ ҲУҚУҚИЙ, ДИНИЙ ҲАМДА ПСИХОЛОГИК ҲОЛАТИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
7
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Нотўлиқ оила / фарзанд / етим болалар / қонун / таълим / тарбия.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Миракбарова Дилдора Миралишер Қизи

Халқимиз қадим-қадимдан бола тарбияси, таълими, келажагига катта эътибор билан қараган. Бола тарбиясида умуминсоний, миллий ва диний тажрибаларни уйғунликда олиб бориб, давлатимиз, жамиятимиз, қолаверса, дунё тараққиётига катта ҳисса қўшган олимлар, алломаларни етиштириб чиқарганлар. Бунга асосий сабаб, ўзбек халқида жамоавийлик руҳиятининг юқорилигидир. Унга кўра, фарзандларимиз нафақат ўзлари ва яқинларини, балки жамият, миллат, жамийки инсоният манфаатларини кўзлаган ҳолда иш олиб борадилар, дунё тамаддунига хизмат кўрсатадилар.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «НОТЎЛИҚ ОИЛАДА ВОЯГА ЕТАЁТГАН БОЛАЛАРНИНГ ҲУҚУҚИЙ, ДИНИЙ ҲАМДА ПСИХОЛОГИК ҲОЛАТИ»

"YOSHLAR HUQUQLARI: IMKONIYATLAR VA HIMOYA QILISH MEXANIZMLARI"

RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024-YIL 26-MART

НОТУЛЩ ОИЛАДА ВОЯГА ЕТАЁТГАН БОЛАЛАРНИНГ ^У^У^ИЙ, ДИНИЙ

^АМДА ПСИХОЛОГИК ^ОЛАТИ Миракбарова Дилдора Миралишер кизи

Фалсафа фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), в.в.б. доцент https://doi.org/10.5281/zenodo.10885600

Аннотация. Халцимиз цадим-цадимдан бола тарбияси, таълими, келажагига катта эътибор билан цараган. Бола тарбиясида умуминсоний, миллий ва диний тажрибаларни уйгунликда олиб бориб, давлатимиз, жамиятимиз, цолаверса, дунё тарацциётига катта щсса цушган олимлар, алломаларни етиштириб чицарганлар. Бунга асосий сабаб, узбек халцида жамоавийлик рущятининг юцорилигидир. Унга кура, фарзандларимиз нафацат узлари ва яцинларини, балки жамият, миллат, жамийки инсоният манфаатларини кузлаган %олда иш олиб борадилар, дунё тамаддунига хизмат курсатадилар.

Калит сузлар: Нотулиц оила, фарзанд, етим болалар, цонун, таълим, тарбия.

Аннотация. С древних времен наш народ уделял большое внимание воспитанию, образованию и будущему детей. Те, кто в гармонии осуществил универсальный, национальный и религиозный опыт в области образования детей выпустили ученых, внесших большой вклад в развитие нашей страны, общества и мира. Основная причина этого - высокий дух коллективизма среди узбекского народа. По этой причине, наши дети работают на интересы не только себя и своих близких, но и общества, нации и человечества в целом, служат мировой цивилизации.

Ключевые слова: Неполнаценная семья, ребёнок, сироты, право, образование, воспитание.

Abstract. Since ancient times, our people have paid great attention to the upbringing, education and future of children. Those who have harmoniously implemented universal, national and religious experiences in the field of children's education have produced scientists who have made great contributions to the development of our country, society and the world. The main reason for this is the high spirit of collectivism among the Uzbek people. For this reason, our children work for the interests of not only themselves and their loved ones, but also society, the nation and humanity as a whole, and serve world civilization.

Keywords: Incomplete family, child, orphans, law, education, upbringing.

Фарзанд таълими ва тарбияси энг узок давом этадиган машаккатли жараён. Унда хато ва камчиликларга йул куйиш нафакат бир инсоннинг келажагига, балки бутун дунё тараккиётига хам хавф тугдириши мумкин. Ислом динининг мукаддас китоби ^уръони Каримнинг Кахф сураси 46-оятида: "Мол-мулк, фарзандлар дунё хаётининг зийнатидир..."[1:264] дейилган. "Дархакикат, фарзанд калб райхони, гулидир. Ёшлик чогларида уларни эркалаб кунглимиз хузур килади. Катта булганларида ёрдамларидан бахраманд буламиз. Вафот килганимиздан кейин эса уларнинг саъй-харакатлари туфайли номаи аъмолимиздаги савобларимиз зиёда булади". [2:123]

Шайх Мухаммад Содик Мухаммад Юсуф таъкидлаганларидек, "Фарзанд неъмати Аллох таолонинг бандаларига берадиган сон-саноксиз неъматлари ичидаги энг улуг неъматларидан биридир. Х,ар бир инсон берилган неъматлар учун шукр килиши лозим. Шукр маънавий ва амалий кисмлардан иборат. Фарзанд неъматига маънавий шукр килиш

"YOSHLAR HUQUQLARI: IMKONIYATLAR VA HIMOYA QILISH MEXANIZMLARI"

ЯЕ8РиБЫКА 1ЬМ1У-АМАЫУ ANJUMANI 2024-У1Ь 26-МАЯТ

уни берган Аллох таолога хамд ва шукр сузларини тил билан айтиб, дил билан тасдиклашдан иборатдир. Фарзанд неъматига амалий шукр килиш уша фарзандни уни берган Аллох таолога иймон келтирадиган, ибодат киладиган солих банда килиб устиришдан иборатдир. Бунинг учун эса энг аввало Исломда ота-онанинг фарзанд олдидаги бурчлари сифатида белгиланган амалларни ихлос билан амалга ошириш керак". [3:306]

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев нуткида "Таълим ва тарбия сохасидаги туб ислохотларни юксак боскичга кутариш, мамлакатимизнинг такдири ва келажаги учун масъулиятни уз зиммасига олишга кодир булган янги авлод кадрларини вояга етказишга каратилган ишларни изчил давом эттириш хаммамизнинг нафакат вазифамиз, балки мукаддас бурчимиз"[4:19] деб, боланинг ёркин келажаги нафакат ота-она, таълим муассасаси ходимлари, фукароларни узини-узи бошкариш органлари вакиллари, балки бутун жамиятнинг бурчи эканлигини таъкидлаб утган.

Президент карорига мувофик, 2021 йил 15 августдан бошлаб етим болалар ва ота-она карамогидан махрум булган болаларни уй-жой билан таъминлаш тартиби урнатилди. Унга кура, узларига бириктирилган турар жойга эга булмаган ва турар жойга мухтожлар сифатида хисобда турган етим болалар ва ота-она карамогидан махрум булган болаларга улар 18 ёшга тулган йилда куп квартирали янги уй-жойлардан умумий майдони 25 квадрат метрдан кам булмаган 1 хонали, вояга етган етим болалар уртасида никох тузилган холларда, 50 квадрат метрдан кам булмаган 2 хонали квартиралар ажратиладиган булди.[5] ЮНИСЕФ берган маълумотларга кура, дунё буйича вояга етмаган етим болалар сони 153 млн.га етган. Шулардан, 13 млн.ни чин етимлар ташкил этади.[6] Бу болаларнинг аксариятининг ота-онаси хаёт, аммо камокдалиги, моддий етишмовчиликлар туфайли болалар "Мехрибонлик уйлари"га жойлаштирганлар. Бу ракамларни эшитганда, албатта, уларга ачинамиз. Лекин хеч уйлаб курганмизми, ота-онаси тирик, моддий таъминланган, аммо бошка оила куриш максади ташлаб кетилган тирик етим болалар сони канча? Ота-онасининг ажрашуви туфайли ёки онаси, ёки отаси мехридан айрилган норасидалар канча?

Ота-онанинг кабул килган карори фарзандининг такдирига, бугуни ва келажагига хам таъсир этмай колмайди. Афсуски, тор фикрловчи инсонлар нафакат ажрашган икки инсоннинг хаётини мухокама килиш билан, балки уларнинг фарзандини тирик етимлигини, гуёки гап орасида бот-бот ёдига солиш билан банд булишади. Ривоят килишларича, Х,азрати Исо алайхиссалом бир куни караб турсалар, шайтон кулида бир нарсалар кутариб, ховликиб югуриб кетаётганмиш. Х,азрати Исо шайтонни тухтатиб, каерга кетаётганини, кулида нима борлигини сурабдилар. Шайтоннинг бир кулида асал, бир кулида кул бор эди. Исо алайхиссалом "Уларни нима киласан?" деб сурабдилар. Шайтон "Асални гийбатчиларнинг огзига суриб куяман. Асалнинг таъми унга ёкиб, ишини давом эттираверади. Бошкаларга хам буни мактайди. Натижада гийбатни таркатаман. Мусулмонларнинг бир-бирига "гушини едираман". Кулни эса етимнинг бошига сепаман. Одамлар етимнинг бошини силашга хазар кисинлар. ^ули кулга ботиб, ифлос булишидан чучиб, ундан тийилсинлар. Натижада етимпарварлик жамиятда йуколсин. Одамларда етимларга нисбатан рахм-шавкат эмас, жирканиш хосил булсин" деб айтган экан.[7]

^ушнилар билан йигилиб, уй атрофидаги уриндикларни тулдириб утирган "гийбат асали"ни тотиш билан банд булган инсонлар гуёки ён-атрофдаги кушнилари, кариндошлари ва бошка инсонларнинг хаётидаги муаммоларни шу бир утиришлари билан узларининг "тугри" хукмлари, маслахатлари билан хал килишади. Шу уринда, бир хадис

"YOSHLAR HUQUQLARI: IMKONIYATLAR VA HIMOYA QILISH MEXANIZMLARI"

RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024-YIL 26-MART

ёдга тушади. "Ким бирор диндошини у яширин килган ёки тавба килган бирор гунохи учун айбласа, узи хам уша гунох ишни килмагунча улмайди". [8:295] Буюк хулк эгаси булмиш Пайгамбаримиз соллаллоху алайхи васаллам бировни ёмонлаш, айблаш, гийбат килишдан биз умматларини кайтарганлар. Четдан туриб биров килган хатони мухокама килиш, унинг харакатларини бахолаш, маслахат бериш осон, аммо шу вазиятда хар бир инсон узи кандай йул тутишини, узининг сабрини шу вазиятга тушмагунча олдиндан айтиб бера олмайди. Танимизга уйлаб курайлик, бугун ажрашиб келган йигит ёки киз бизнинг фарзандимиз булганида биз нима килган булардик? "Тирик етим", "ярим етим" номини олган, айбсиз айбдор булиб колган норасида урнига уз набираларимизни куйиб курайлик. Албатта, буни тасаввур килиш огир. Бизда бундай вазият булмайди, деб айтишга эса шошилманг. Х,аётнинг биз кутган ва кутмаган синовлари жуда куп.

Рахмли ва Мехрибон Аллох таоло узининг Каломида "(Эй Мухаммад, Парвардигорингиз) сизни етим холда топгач, бошпана бермадими? У Зот сизни гумрох -гофил холда топиб, (Х,ак йулига) хидоят килиб куйдику! У Зот сизни камбагал холда топиб, бой килиб куйди-ку! Бас энди сиз хам етимга кахр килманг!"[9:635] деганда нафакат Пайгамбаримиз, балки барча етим болалар Аллохнинг узининг панохида эканлиги, улардан эса факат мустахкам ирода ва эзгу амаллар талаб килинишини тушунишимиз мумкин.

Машойихларнинг айтишича, "Х,ар бир етим узининг синови биландир". Яъни етимлик хам бир синов. Ундан ута олиш уша инсоннинг иродаси ва атрофидагиларининг кумагига боглик. "Етим бола асрасанг - огзи бурнинг кон булади" деган гапни шу синовдан утолмаган, тугрироги етимга бу синовдан утишида ёрдам бера олмаган инсонлар ишлатадилар. Бахона килиб етим болаларнинг узлари одобсиз, агрессив эканлигига йуйишади. Аммо хулоса килишга шошмаслик лозим. Тарихга назар ташласак, канчадан-канча олиму фузалоларнинг аксарияти етимлик синовидан утган инсонлардир. Ислом тарихига кура, Мухаммад соллаллоху алайхи васаллам тугилмасларидан олдин оталаридан, 6 ёшларида оналаридан етим колганлар. Лекин бу уларни пайгамбарлик давригача хам ёмон ишлар килишларига сабаб булмади. Аксинча, улар болаликларидан тугрисузликлари, одоблари билан уз кавмлари орасида хурмат козонган эдилар. Марказий Осиёлик аллома Имом Бухорий хам оталаридан ёш етим колганлар. Солиха оналари уларнинг таълим ва тарбиясига катта эътибор каратиб, шундай хадисшунос алломани вояга етказганлар. Анас ибн Молик, Абу Х,анифа, Ахмад ибн Х,анбал, Имом Шофеъий, Х,асан Басрий, Абдулкодир Жийлоний каби мисоллар тарихда хам, бугунги кунда хам куп топилади. Факат унга ибрат ва хурмат билан назар солиш, муайян инсонлар томонидан уйлаб топилган тор доирадаги фикрлардан четланиб, холис бахо беришни урганиш лозим. Зеро, калб - Аллохнинг уйидир. Уни вайрон килишга хеч кимнинг хакки йук.

Хулоса килиб айтадиган булсак, "Ота-она болани дунёга келтирганлари учун эмас, уни одобли, ахлокли килиб вояга етказганлари учунгина олкишга сазовор була оладилар", [10:70] деганда Арастунинг накадар хак булганини йиллар исбот килмокда.

Пайгамбаримиз Мухаммад алайхиссалом болаларни "жаннат райхонлари", деб атаганлар. Уларнинг жаннат райхонлари булиб етишишлари эса угил-кизларимизнинг чиройли хулкли, диёнатли, эл-юртига садокатли, миллатига муносиб этиб тарбиялашга боглик.

REFERENCES

"YOSHLAR HUQUQLARI: IMKONIYATLAR VA HIMOYA QILISH MEXANIZMLARI"

ЯЕ8РиБЫКА 1ЬМ1У-АМАЫУ ANJUMANI 2024-У1Ь 26-МАЯТ

1. ^уръони Карим. Таржима ва изохлар муаллифи Шайх Алоуддин Мансур. "Чулпон" нашриёти. Тошкент - 1992. - 264 б.

2. Узбекистан мусулмонлари идораси. "Жума мавъизалари". Гафур Гулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи. Тошкент - 2016. - 123 б.

3. Шайх Мухаммад Соди; Мухаммад Юсуф "Бахтиёр оила". "ШLOL-NASHR" нашриёти. Тошкент - 2018. - 306 б.

4. "Ёшларга донолар угити". Гафур Гулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи. Тошкент - 2018. - 19 б.

5. Кип.^ интернет сайти. 2021 йил 18 август маълумотлари. https://kun.uz/news/2021/08/18.

6. www.factroom.ru интернет сайти. 2021 йил 14 август маълумотлари. https://www.factroom.ru/deti.

7. Мехроб.уз интернет телеграмм сайти.

8. Бахора Холмуродова "Гам-кайгусиз яшай десангиз (уксинма)". "Sano-standart" нашриёти. Тошкент - 2016. - 295 б.

9. ^уръони Карим. Таржима ва изохлар муаллифи Шайх Алоуддин Мансур. "Чулпон" нашриёти. Тошкент - 1992. - 635 б.

10. О.Сафаров, М.Махмудов "Оила маънавияти". "Маънавият" нашриёти. Тошкент - 2009. - 70 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.