Научная статья на тему 'ИБРАТЛИ ТАРБИЯ МАМЛАКАТ ТАРАҚҚИЁТИНИНГ – КАФОЛАТИДИР'

ИБРАТЛИ ТАРБИЯ МАМЛАКАТ ТАРАҚҚИЁТИНИНГ – КАФОЛАТИДИР Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
5
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тарбия / таълим / дин / оила / фарзанд / маънавият / маърифат / истеъдод / камолот / ахлоқ / меҳнат / шахс / ижтимоий тарбия / шажара.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Холиқов Ишқобил

Ушбу мақолада ёшлар тарбиясининг мазмун-моҳияти ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИБРАТЛИ ТАРБИЯ МАМЛАКАТ ТАРАҚҚИЁТИНИНГ – КАФОЛАТИДИР»

ИБРАТЛИ ТАРБИЯ МАМЛАКАТ ТАРАВДИЁТИНИНГ - КАФОЛАТИДИР

Холиков Ишкобил

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика yниверситети профессори, тарих фанлари доктори; Экология, Табиат, инсон хавфсизлиги Халкаро Академиясининг

академиги, телефон: +998 97 477 8143. https://doi.org/10.5281/zenodo.1080512 7

Аннотация. Ушбу мацолада ёшлар тарбиясининг мазмун-мощяти ёритилган.

Калит сузлар: тарбия, таълим, дин, оила, фарзанд, маънавият, маърифат, истеъдод, камолот, ахлоц, меунат, шахе, ижтимоий тарбия, шажара.

"Энг катта бойлик - бу акл-заковат ва илм, энг катта мерос - бу яхши тарбия,

энг катта кашшоклик - бу билимсизликдир".

Шавкат Мирзиёев

Халкимизда "таълим ва тарбия - бешикдан бошланади", деган х,икматли суз бор. Факат маърифат инсонни камолга, жамиятни тараккиётгаетаклайди. Шу сабабли мамлакатимизда таълим сохдсидаги давлат сиёсати узлуксиз таълим тизими принципига асосланган, бола тугилганидан бошлаб, 30 ёшгача булган даврда уни х,ар томонлама куллаб-кувватлайдиган, хдётда муносиб Урин топиши учун кyмак берадиган, яхлит ва узлуксиз тизим яратишга хдракат килинаётгани бежиз эмас.

Ривожланган мамлакатларда таълимнинг тулик циклига инвестиция киритишга, яъни, бола 3 ёшдан 22 ёшгача булган даврда унинг тарбиясига сармоя сарфлашга катта эътибор берилади. Чунки ана шу сармоя жамиятга 15-17 баробар микдорда фойда келтиради. Бизда эса бу курсаткич 4 баробарни ташкил этади. Бинобарин инсон капиталига эътиборни кучайтиришимиз, бунинг учун барча имкониятларни сафарбар этишимиз шарт.

Маълумки, бугунги кунда мамлакатимизда 18 ёшгача булган ёшлар 10 миллион 360 минг нафарни ёи умумий ах,олининг тахминан 40 фоизини, 30 ёшгача булганлар эса - 17 миллионт 80 минг тнафарни ёки 64 фоизини ташкил этади. Бошкача суз билан айтганда мамлакатимиз ёшлар мамлакати х,исобланади.

Х,индистоннинг буюк давлат арбоби Махатли Ганди "Агар биз давлатнинг дунёда тинчлик урнатишини истасак, болалар тарбиясидан бошлашимиз зарур" - деган фикрлари бугун х,ам долзарб.

Тарбия - шахс онгини муайян жамиятнинг максад ва вазифаларига мувофик равишда таркиб топтириш ва ривожлантириш жараёни, кишиларни ижтимоий-иктисодий ва маданий хдётда фаол иштирок эттиришга каратилган барча таъсирлар мажмуидир. У таълим билан узвий боглик. Таълим тарбиянинг мух,им воситаси булиб, куп максад ва вазифаларга y оркали эришилади. Оила, турли жамоат ташкилотлари, фан, техника, адабиёт, санъат, оммавий ахборот воситалари, радио ва телевидение, таргибот-ташвикот ишлари х,ам тарбияга кучли таъсир курсатади. Болага олдин таълим бериш керакми, ёки олдин тарбия бериш зарурми, ишни кайси биридан бошлаш керак, деган саволлар юради эл орасида. Ишни фарзанд дунёга келиши биланок дарх,ол тарбиялай бошлашга киришиш зарур, буни бир кун х,ам кечиктириб булмайди. Она алласи болада одамзодга мех,р-шафкат туйгусини уйготади, дейдилар. Чакалокни тиббий курикдан утказиш, вактида эмлатиб бориш, жисмоний чиниктириш х,ам тарбияга киради.

Тарбиянинг асосий турлари иккитадир: оила тарбияси ва ижтимоий тарбия.

Оила тарбияси - оилада ота-оналар, бобо ва бувилар, умуман катта ёшли кариндош

кишилар томонидан болаларни тарбиялашдир. Азалий туркий yдyмга биноан ота-оналардан кура бобо-бувиларнинг тарбиявий таъсири кучлирок булган. Чунки хаётликларида бобо ва бувилар оиланинг маънавий рахбарлари булишган. Амир Темур Темурийлар хонадонида урнатган тартибга кура шахзодалар тарбияси билан уларнинг оналари эмас, улуг бибилари - бувилари шугулланишган. Шахзодалар кукракдан ажратилиб, эсини таниб, уз-узини эплай бошлагач, бувилари измига угказилган. Масалан, Мирзо Улугбекнинг онаси Гавхаршодбегим булса-да, унинг оилавий тарбияси билан Сароймулкхоним шугулланган. Амир Темурнинг узи хам фарзандлари ва неваралари тарбиясига жиддий ахамият берган, доимо назорат килиб турган.

Оила тарбиясида доимий таъсирчан куч - оилавий тартиб, яъни оила аъзоларининг бир-бирларига муносабати, ота-она ва бошка катта ёшли кариндошларнинг хулк-атвори, маданий ва сиёсий савияси, муомала маданияти, оиланинг даромади, яшаш шароити ва шу каби омиллардир.

Оила канчалик тартибли, яхши хулк-атворли, унинг аъзоларининг узаро муносабатлари самимий булса, оила тарбияси хам шунчалик самарали булади.

Боланинг аклий камолотига хам ёшлигидан ахамият бериш керак. Бола ёши улуглашгани сайин оила тарбияси хам мураккаблашади. Бола халки одатда хар нарсага кизикувчан, серсавол булади. Уларнинг раъйини кайтармаслик, силтаб ташламаслик, берган саволларига иложи борича тушунарли килиб, соддагина жавоб кайтариш лозим. Боланинг хатти-харакатини доимо назорат килиб, ижобий фаолиятга ундаш, йулга солиш, кобилияти ёки истеъдодининг усишига ахамият бериш керак. Лекин ота-оналар булар-булмасга болага ёрдам беравермай, уларни кейинчалик турмушда дуч келадиган тусикларни, мураккаб хаётий масалаларни ечишга одатлантириш максадида кийинчиликдан чикишни уз-узига куйиб бериши хам керак.

Оиладаги мехнат тарбияси болаларни уй юмушига жалб этишдан бошланади. Боланинг кийимини узи кийиши, урнини узи йигиштириши, идиш-товокни узи ювиши ва шу кабилардан унинг илк мехнат малакаси вужудга келади.

Х,озирги кунда телевидениенинг болалар тарбиясига таъсири кучли. Болаларга факат узларибоп курсатувларни курсатиш билан чекланиш лозим. Боланинг соатлаб телевизор олдида утириши унинг соглигига салбий таъсир этибгина колмай, бадиий асарни огзаки идрок кила бошлашига сабаб хам булиши мумкин.

Оила шароити боланинг нафосат тарбиясига хам катта таъсир этади. Бунда кинофильмлар ва кугирчок спектаклларнинг томошалари назарда тутилмокда. Нафосат гузалликни хис этиш, идрок килиш хамдир. Гузал - кадим туркий суз булиб, "гуз" (куз) ва "ол" дан тузилгандир, яъни кузни мафтун этувчи маъносини билдиради. Тилимизда яна шу маънога якин чиройли деган суз хам бор. Чиройли нарсани куз билан курилади. Гузаллик эса хам куз билан курилади, хам дил билан хис этилади, онг билан идрок килинади. Болалар ёшликдан гузалликни туюшга ургатила борилса, нур устига нурдир. Бола уз хиссиёт ва фикрларини мустакил ижод этиш - расм солиш, ашула айтиш, ракс тушиш ва шу кабилар оркали ифодалаши учун унга имкон бериш мухимдир.

Ота-она болалари олдида узлари танлаган касб-корлари хакида нолимасликлари, омадлари юришмаганидан суз очмасликлари маъкул. Шунда ота-онанинг бола олдидаги обруйига путур етмайди. Болалар уз ота-оналарини намуна деб билишлари, уларнинг касб-корларига хурмат билан карашлари ана шундан бошланади. Х,аётнинг кувончли томонлари хакидаги гаплар, ишдаги муваффакиятлар болаларни рухан тетик этади.

Ота-оналар боланинг ахлоки ва хукукий масъулияти учун жамоат олдида жавобгардирлар. Уз ота-оналик бурчига эътиборсизлик билан караш фукаролик бурчини уташга риоя этмаслик билан тенгдир. Хуллас, болани дунёга келтиришдан кура уни етук одам килиб тарбиялаш мушкулрокдир.

Шахснинг шаклланишида тарбиянинг иккинчи тури булмиш ижтимоий тарбиянинг хам ахамияти катта.

Маълумки, жамият яшаб колиши ва ривожланиши учун моддий ва маънавий бойликларни узлуксиз ярата бориши зарур. Бунинг учун тарбия керак. Тарбия оркали утмишнинг моддий ва маънавий бойликларига авлоднинг ворислиги таъминланади: усиб келаётган ёш авлод утмиш тажрибаларини узлаштириб, уни янада бойитади. Тарбия шахснинг ахлокий, аклий, жисмоний камолотида мухим урин тутади.

Х,ар бир даврнинг узига хос тарбия усуллари ва воситалари булади. ^адим замонларда тарбия ёш авлоднинг кекса авлод тажрибаларини узлаштириб олишидан иборат булган. Тарбия асосан мехнат фаолияти (овчилик, чорвачилик, дехкончилик ва шу кабилар) жараёнида, турли урф-одатлар, маросимларни утказиш вактида амалга оширилган. У асосан жисмоний бакувват булишга каратилган.

Бола истаган соха буйича таълим-тарбия куриб, узи хохлаган ихтисосни эгаллашга хакли. Бунда чеклаш булиши мумкин эмас. Лекин ундаги хохиш билан ирсий имконият хамма вакт хам бир-бирига уйгун келавермайди. Одатда ота касбини, тугрироги, бобо мерос касбни тутган ёшлар хаётда купрок муваффакият козонганликларига куп шохид буламиз. Чунки болада отанинг кони, ундаги лаёкатга монанд укувчанлик булади-да.

Умуман олганда, тарбиянинг анъанавий ва замонавий турлари ва усуллари куп. Шулардан бири шажаравий тарбиядир. Бунда болаларга аждодларининг кимлиги ёзма далил шажаралар оркали эслатилиб, ушалардек булишга даъват этилади.

Дунёда шажаралар куп. Турон, Туркистонда хам шажаралар куп булган.

Шаркда шажаралар икки хил шаклда мавжуд. Насл-насаб шажараси ва маълум илмий, диний йуналишнинг устозлардан шогирдларга узатилиш алокадорлиги, яъни таълимот шажараси.

Шуролар замонида шажаралар хакида гапириш мумкин эмас эди. Гуё одамлар уз аждодларини билмаслиги ксрак эди. Бир ута замонасоз, мадхиябоз шоир таърифлаганидек, биз узимизни "номи йук, кашшок, гадо" дейишимиз шарт хисобланарди. Мустакиллик шарофати билан биз хам жахондаги бошка илгор халклар каторида узлигимизни билишга, тарихимизни урганишга, аждодларимизнинг акл-заковати билан фахрланишга, уларнинг дунё цивилизациясига салмокли хисса кушганликларини эътироф этишга мушарраф булдик.

Халкимизни камситганларга тарихий ва хукукий далиллар келтиришга имкон берилган экан, бу борада саъй-харакатни кучайтиришимиз зарур. Юртбошимиз неча бор айтганларидек, аждодларимиз рухини шод этсак, уларнинг бизга колдирган маънавий мероси сиёсий заминимизни кудратли килади. Йулимизни нурафшон килиб туради.

Шуролар замонида узилиб колган аньаналардан бири - шажара тузиш иши кайтадан давом эттира бошланганлиги кувонарли холдир. Бу ишга биринчилардан булиб, фалсафа фанлари доктори, профессор Омонулла Файзуллаев кул урди, тарихий, хукукий хужжатларга асосланиб, "Шайх Зайниддин бобо Тошкандий ибн Шайх Шахобиддин Абу Хафс Умар Сухравардий шажараси"ни тузди.

Пойтахтимизнинг кухна жой номларининг уз маъноси, уз тарихи бор, албатта.

Шахарга ислом дини дастлаб кириб келган VIII асрда комил инсонлар макон тутган жой Камолон деб аталади. Окил одамлар маскан тутган жой Окилон деб юритилади. Шайх Зайниддин бобо ва y буюк зотнинг авлодлари худди шу Окилон мавзесинин шимолий кисмида яшаганлар. Кейинчалик бу табаррук жой ва улар дафн этилган кабристон атрофи Орифон деб юритилган, етарли диний билимга эга сиймога ориф дейилади, y киши яшаган макон Орифон, яъни орифлар юрти демакдир.

Маърифат сузининг негизи хам - ориф. Тарихчи Мухаммад Солих ^орахужа угли "Тарихи жадидайи Тошканд" асарида ёзадики, Кукча дарвозасидан то Шайх Зайниддин бобо макбарасигача 1800 кадам (тахминан 930 метр). Орифон махалласида (хозир "Кукча деб аталади) Шайх Зайниддин бобонинг 48-авлоди яшаб келмокда. Шуниси диккатга сазоворки, бутун Шарк дунёси эътироф этган, Сухравардиййа илмий-фалсафий таълимотини яратган Шайх Шахобиддин Aбy Х,афс Умар Сухравардийнинг угли Шайх Зайниддин бобо макбарасини сохибкирон Aмир Темур 1391-1392 ва 1402 йили зиёрат килган ва таъмир эттирган.

Ушбу шажаранинг муаллифи Омонулла Файзуллаев Шайх Зайниддин Бобонинг 45-авлодидир. У киши бехад машаккатли бу иш жараёнида канчалаб тарихий хужжатларни куздан кечиришга, исмларни аниклашга, кариндошлик даражаларини белгилашга, саналар силсиласини бир ипга тизиш, имзо ва мухр сохибларининг кимлигини урганишга ва яна канчадан-канча жумбокларни ечишига тугри келди.

Ёшларимизнинг Ватанга муносиб инсонлар булиб тарбияланишида диний тарбиянинг урни ва хиссаси каттадир. Диний тарбия хакида суз бошлашдан аввал шуни алохида таъкидлаб утиш зарурки, y кишини факат художуй килиб куяди, факат тоат-ибодатгагина чорлайди, деб тушуниш хатодир. Aслида, мохият эътибори билан, дин кишини хар томонлама етук инсон булишга даъват этади ва шунга кумаклашади. Aфсyски, шуро замонида дин, шу жумладан ислом дини, амалда рад этилгани сабабли диний таълимот мутлако нотугри талкин этилди, рухонийларга паст назар билан каралиб, гуё улар замонавий билимлардан йирок, колок кишилар деб тушунтириб келинди. Фикримизнинг исботи учун бир-иккита мисол келтирамиз. Aллох таоло ^уръони каримнинг "Моида" сурасида жаноби пайгамбаримизга ва y кишининг умматлари булмиш бизларга хитоб килиб: "Узларини насоралар деб билувчилар мусулмонларга энг якин дустдирлар", дейди. ^аранг, ^уръони карим насоролар, яъни христианлар билан мусулмонларни дустликка даъват этмокда.

Ер юзидаги миллиарддан ортик ахоли бамисоли бир дарахтнинг новдалари каби такдирдошдирлар. Демак, инсоният максадларида куплаб муштарак нукталар ва йуналишлар мавжуд. Шулардан бири табиатни мухофаза килиш, яъни экология муаммосидир. Бу муаммо узининг инсониятга келтираётган ва келтириши мумкин булган бундан баттар ёмон окибатлари жихатидан ядро уруши халокатидан кейин иккинчи уринда туради. Aлбатта, илмий-техникавий ривожланиш натижасида турли соха илм ва технологияларининг тараккиёти, янги энергия манбалари ва кимёвий моддаларнинг пайдо булиши, окибатини пухта уйламай табиат мувозанатига билиб-билмай аралашувлар -буларнинг барчаси атроф-мухитни мухофаза килиш борасида нихоятда ташвишли холатни вужудга келтирди.

Х,ар бир маърифатли ва маънавиятли мусулмонга маълумки, Aллох таоло оламни дакик ва бир-бирига узаро боглик холда, ундаги мавжудот ва махлукотнинг хусусиятлари,

сифатлари, таркиблари, синфлари ва ададларини нихоятда баркамол ва уйгун килиб яратган. Бу хакда ^уръони каримда куплаб оятлар бор. Жумладан, "^амар" сурасининг 49-оятида Аллох таоло бундай дейди: "Албaттa биз бaрчa нaрсaлaрни улчов билaн щл цилдик". "Фуркон" сурасининг иккинчи оятида эса: "Аллоу щммa нaрсaни ярaтди ea улчовини мукaммaл цилди", дейилади. Бошкача айтганда, дунёдаги хар бир нарса - сув хам, тупрок хам, хаво хам, хайвонот олами хам, наботот хам Аллох таоло томонидан муайян улчов билан бир-бирига узаро боглик килиб яратилган. Агар бу мувозанат бир оз бузиладиган булса, инсоният учун катор-катор муаммолар келиб чикиши ва натижада табиат учун халокат хавфи тугилиши мумкин.

Яна шу нарса хам диккатга сазоворки, Аллох таоло узи яратган бу ажойиб оламни инсон тасарруфига хавола этиб куйган. Инсон Аллох таолонинг Ер юзидаги халифаси деб бежиз айтилмаган. Парвардигор илохий китобларда инсонни улуглаб, уни Ер юзидаги уз халифаси килиш бараварида уни синаш ва имтихон этишни хам буюрган. Шунинг учун хам ислом дини нуктаи назаридан инсон Аллох таолонинг хузурида узининг барча амалларидан хисоб беради. Аллох таоло инсонга табиатни асраб-авайлаш, уз неъматларидан бахраманд булиш, уларни нобуд килмай, эзгу максадларга ишлатишни амр этган. "Аъроф" сурасининг 56-оятида Парвардигор шундай деб амр килади: "Обод цилиб цyйилгaн Ер юзидa бузгунчилик ишлйрини цилмaнг".

Имом Бухорий Мухаммад алайхиссаломдан ривоят килиб, Х,адиси шарифда айтадиларки, "Ер юзидаги одамлар худди бир кемада саёхатга чиккан йуловчиларга ухшайдилар. Кеманинг кайси кисмида эканликларидан катъи назар. уларнинг омонлиги хам, халокати хам кеманинг кай холатда булишига богликдир". "Кемага тушганнинг жони бир" деган узбек халк маколи замирида хам худди шундай маъно ётади.

Вокеликии юкорида куриб утганимиздек тахлил ва талкин этиш - диний таълимотдир, халкка шундай тарбия бериш - бу диний таълимдир. Биз факат бир нукта -экология муаммоси ва Ислом таълимоти буйича фикр юритдик, холос. ^уръони карим ва Х,адиси шарифларда барча диний ва дунёвий масалаларни хал этиш буйича зарурий йул-йуриклар бор. Х,амма гап уларни тугри тушуниш, тугри таргиб килиш ва тугри куллай билишдадир. Ислом Каримовнинг Президент сифатида экологик муаммоларни бартараф этиш борасидаги изчил саъй-харакатлари, жонбозликларида, жумладан, Орол муаммосига бутун жахон жамоатчилиги, халкаро ташкилотларнинг диккатини жалб этишида ислом таълимотининг табиатни мухофаза килишга доир карашлари хам зухур этган, дейиш мумкин.

Мамлакатимизнинг биринчи Президенти Ислом Каримов мамлакатга рахбарлик кила бошлаган дастлабки пайтданок ислом таълимотига, диний тарбияга жуда тугри ва одилона муносабатда булиб келган эдилар. Бу эхтиром унинг Президент сифатида Узбекистон Конституцияси билан биргаликда мукаддас ^урьони каримни тавоф этиб, касамёд килганида хам уз ифодасини топган эди.

"Маълумки, шуролар замонида дин давлатдан ажратилган, деб эътироф этилган, номигагина виждон эркинлиги эълон килинган булса-да, аслида диний эътикод гох ошкора, гохо пинхона тарзда таъкибу тазйикка олинар эди. Х,олбуки, жамиятсиз дин, динсиз жамият булиши мумкин эмас. Шуролар тузумида бунга мутлако эътибор берилмас эди. Балки, иложи борича, динга, диний тарбияга тускинлик куп булиб, жамиятдан уларни сикиб чикаришга харакат килинар эди. Шуроларнинг дини динсизлик эди.

Бугунги талаб - эртанги мутахассис, энди y купрок халкаро майдонда фаолият

юритади. У узининг юксак маънавияти, касбий махорати, серкирра салохияти билан халкаро микёсда шундай эркин фаолият курсата олиши ва узи мансуб булган миллатнинг юксак маънавий маданиятини хар кандай тараккий этган мамлакатлар лол коладиган даражада намоён эта оладиган булиши керак. Шунингдек, таълим - тарбия масканларида хам тарбия дарсларини ташкил этиш лозимлигини илгари сурадилар.

Биз мактаб муаммосига биринчи даражали масала, деб карашни давом эттиришимиз лозим. Мактаб - факатгина таълим берадиган маскан эмас, барчамиз учун юксак маънавият бешигига, фарузандларимизни болаликдан бошлаб касбга ургатувчи даргохга айланиши зарур.

Бундай вазифаларни бажариш учун таълим тизимидаги куйидаги масалаларни хал килишимиз лозим.

Бугун аник ва табиий фанларни укитиш методикасит мураккаб тузилгани, уларда назарий билимлар амалиёт билан боFланмагани, укув дастурларида узвийлик йуклиги, дарсликларнинг мазмуни ва сифати коникарсиз экани хакли эътирозларга сабаб булмокда. Aмалдаги таълим стандартлари хамда укув дастурлари асосан укувчини таълимнинг навбатдаги боскичига тайёрлашга йуналтирилган булиб, уларни эркин фикрлаш ва мустакил хаётга тайёрлаш масаласи эътибордан четда колмокда.

Бола одобини яхшилашда учта услуб бор. Бу уч васила билан бола тарбияси тyFри, одоби яхши булади ва хулкда баркамол булади. Бу услублар куйидагилар:

1. Тарбия кушандаларидан сакланиш.

2. Турли хатарлардан огох булиш.

3. Тарбия боскичларининг узвий боFликлиги.

Маълумки, диний тарбия уз ичига хам рухий тарбияни, хам дунёвий тарбияни камраб олади, халкка хам маънавият хам маърифат бахш этади.

Тарбиянинг яна жисмоний тарбия, харбий тарбия, ватанпарварлик тарбияси, тарихий тарбия деган турлари ва шакллари мавжуд. Жисмоний, харбий, ватанпарварлик тарбиялари мохиятида муштараклик хам, узига хослик хам бор. Муштараклик шундаки, ёш авлод жисмонан соFлом ва чиниккан булиши керак. Aгар бирор йигит жисмонан соFлом булмаса, y шахс сифатида жамиятга керакли даражада наф келтира олмайди. Х,арбий хизматга яроксиз деб топилади, y рисоладаги ватанпарвар булолмайди, колаверса, тулаконли ота хам булолмайди.

Бу тарбия турларидаги узига хослик шундан иборатки, жисмоний тарбияда инсон танаси тарбияланади, харбий тарбияда инсонга харбий билим ва малака берилади, ватанпарварлик тарбиясида инсоннинг рухи тарбияланади.

Республикамизда мустакиллик йилларида физкультура ва спортни ривожлантиришга катта эътибор берилмокда, янги-янги спорт иншоотлари курилмокда, унинг турмушга кенг кириб бориши учун чора-тадбирлар курилмокда. Пахта якказироатчилигига бархам берилиши, экологик мухитнинг яхшиланиши халкнинг умумий сихат-саломатлигига ижобий таъсир курсатди. Бундай чора-тадбирларнинг самараси уларок, рсспубликамиз шаънига муносиб, халкаро микёсда эътироф этилган янги-янги чемпионлар етишиб чикмокда. Узбекистон футболчиларииинг Осиё чемпиони булиши, теннисчи ва боксчиларимизнинг ютуклари бунга ёркин мисолдир. Рсспубликамизда спортнинг кадимий, анъанавий турларига хам, янги, замонавий турларига хам бирдек ахамият берилмокда.

Шуролар замонида миллатимиз вакиллариниг харбий тарбия олишига имконият ва

зарурат булмаган эди. Х,арбий шукух - халк миллий онгининг юксак куринишларидагн биридир. Мустамлакачилар одатда ишни энг аввало халкнинг харбий шукухини сундиришдан бошлайдилар. Руссия истилочилари хам Туркистондаги мустамлакачилик сиёсатини шундай бошлаб, миллий харбий кишиларга кирон келтирганлар. Шуро хукумати хам худди шу йулдан бориб, ватанпарвар миллий харбий кадрлар етиштириб чикаришга карши турган. Оз сонли миллий офицерларимиз ва аскар йигитларимиз "совет халкига хизмат киламиз", деб харбий кдсамёд этишга мажбур эдилар.

Мустакиллик шарофати хамда, шахсан Узбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов ташаббуси билан Узбекистон Республикасининг Мудофаа вазирлиги тузилди, Миллий гвардия, Республика мудофаа кушинлари вужудга келтирилди. Эндиликда офицер ва аскар йигитларимиз Узбекистонга ва унинг халкига садокат билан хизмат киламиз, деб тантанали равишда касамёд этмокдалар. Эндиликда мамлакат Президентининг Фармонига биноан Узбекистон Рсспубликаси ^уролли Кучларининг умум харбий Низомлари жорий этилган.

Республикамизда харбий кадрларни тайёрлашга, уларнинг харбий махоратини оширишга катта ахамият берилмокда. Х,арбий академиялар, кушин турлари буйича харбий укув юртлари очилгани фикримизга ёркин далилдир, Давлат чегараларининг уз кушинларимиз томонидан хушёрлик билан курикланаётгани хам халкимизнинг харбий рухини юксалтириб турибди. Х,акикий мустакил давлат шундай иш тутади, уз мудофаасини узгалар кулига топшириб куймайди.

Эндиликда Республикамизда мавжуд харбий академия ва харбий укув юртларида таълим-тарбия олаётган булажак зобитлар максад ва вазифаларини аник биладилар. Улар энди кандайдир бир бегона мамлакатга эмас, она Узбекистонга, мамлакат халкига садокат билан хизмат киладилар. Максад аник булганидан харбий академиялар ва харбий билим юртларига кириб укишни хохловчилар сафи тобора купайиб бормокда. Демак, Ватан мудофааси ишончли кулларда.

Халкнинг умумий харбий рухини кутаришда, харбийларни матонатли, шижоатли килиб тарбиялашда аждодларимиздан бизга мерос колган харбий билимларни оммалаштириш, харбий санъат сирларини харбий укув юртларида укитиш хам самарали омиллардан хисобланади. Тарихдан маълумки, туркий халкларда уз вактида бутун дунё буйича энг кудратли кушинлар булган, сохибкирон Aмир Темурдек буюк лашкарбошилар етишиб чиккан, харбий стратегия ва тактика пухта ва мукаммал ишлаб чикилган.

Инсонни кайта тарбиялаш мумкинми? Мумкин. Лекин бу жуда мушкул иш. Одатда одам йигирма бешга борибок тула шаклланиб булади. Халк ибораси билан айтганда, акл тиши чикиб булган одамни кайта тарбиялаш кийин кучадиган иш, машаккатли савдо. Лекин одамнинг иродасига хамда жамиятнинг таъсири ва назоратига хам куп нарса боFлик. Одам жамият назаридан четда колса, хулки салбий томонга купрок OFиб кетиши мумкин. Одатда хулк тузалишдан кура бузилишга мойилрок нарса. Инсонни кайта тарбиялашда махалла, жамоат назорати ва тарбияси катта таъсир кучига эга булса-да, лекин булар хал килувчи омиллар булолмайди. Инсонни ёшлигидан, хаттоки гудаклигиданок тарбиялай бошлаш керак.

Мана энди маърифат билан маънавиятнинг фарки хакида суз юритсак булади. Юкорида куриб утганимиздек, маърифат табиат, жамияг ва одам хакидаги кенг, турли-туман билимлар, маълумотлар мажмуаси булиб, y кишиларда инсонпарварлик маънавиятини шакллантиришга хизмат килади. Маърифат маънавиятга нисбатан купрок

амалий ишлар, жумладан, мактабгача тарбия, мактаб, урта махсус ва олий укув юртларидаги укув-укитув ишларини уюштириш ва такомиллаштириш билан боглик.

Маънавият эса маърифатга нисбатан кенг камровли тушунча булиб, уз вазифаларини маърифатга суянган холда бажаради, жамиятнинг хамма сохаларига бевосита ва билвосита таъсир этади. Маънавият дунёкараш негизидир. Касб-кори, билим даражаси, турмушдаги мавкеидан катьи назар, одамлар муайян даражада унга алокадор булаверадилар. Маънавият жамият, миллат ва шахснинг бутун онгли хаёти ва фаолияти давомида шаклланиб, бойиб, такомиллашиб боради.

Тарбия ва унинг турлари хакида юкорида баён этилган фикр ва мулохазаларга суяниб, шундай хулоса чикарамиз: Узбекистон жамияти Президентимиз Шавкат Миромонович Мирзиёев етакчилигида мамлакатимиз ахолисининг бош тарбиячи вазифасини утамокда. Бу тарбия миллати, ирки, жинси, ижтимоий келиб чикиши ва диний эътикодидан катьи назар, барча фукароларнинг манфаатларига, бугунги хаёти ва келажагига мос тушади.

REFERENCES

1. Шавкат Мирзиёев. Янги Узбекистон Стратегияси. - Тошкент: Узбекистон нашриёти. -2G21, 24, 224, 2027-бетлар.

2. Худойкулов Хол Жумаевич. Талаба учун тарбиявий талабнома. Монография. -Тошкент: INNOVATSIYA ZIYO nashriyoti. -2G2G, 5-бет.

3. Усмонхон Алимов. Оилада фарзанд тарбияси. 3-китоб. - Тошкент: Munavvar nashriyoti. -2G12, 72-бет.

4. Fофyржон Шодиев. Маънавият ва ёшлар. - Тошкент: ABU MATBUOT-KONSAL. -2GG8, 7-бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.