Научная статья на тему 'ШАРҚ АЛЛОМАЛАРИНИНГ АХЛОҚИЙ-ИРОДАВИЙ ТАРБИЯ МАСАЛАСИДАГИ ПЕДАГОГИК ҚАРАШЛАРИ'

ШАРҚ АЛЛОМАЛАРИНИНГ АХЛОҚИЙ-ИРОДАВИЙ ТАРБИЯ МАСАЛАСИДАГИ ПЕДАГОГИК ҚАРАШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
752
54
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ахлоқий тарбия / стихияли ғоя / мафкуравий таҳдидлар / замонавий жамият / тарбия сифати / педагогик анъана / “гатлар” / шахс руҳияти / жувонмардлик / инсон камолоти. / moral education / spontaneous idea / ideological threats / modern society / quality of education / pedagogical tradition / "gats" / personality mentality / youth / human maturity.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — D. Yaqubova

Ушбу мақоламизда“Авесто" асосида Марказий Осиё халқлари илк аждодларининг тарбиявий қарашлари, антик давр юнон мутафаккирлари ва Шарқ алломаларининг ахлоқий тарбия масаласидаги қарашлари ўрганилган, ҳамда тарбия масаласидаги ёндашувлари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PEDAGOGICAL VIEWS OF EASTERN SCHOLARS ON MORAL-VOLUNTARY EDUCATION

Based on "Avesta", the educational views of the first ancestors of the Central Asian peoples, the views of ancient Greek thinkers and scholars of the East on the issue of moral education were studied, and their approaches to the issue of education were analyzed.

Текст научной работы на тему «ШАРҚ АЛЛОМАЛАРИНИНГ АХЛОҚИЙ-ИРОДАВИЙ ТАРБИЯ МАСАЛАСИДАГИ ПЕДАГОГИК ҚАРАШЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ШАРЦ АЛЛОМАЛАРИНИНГ АХЛОЦИЙ-ИРОДАВИЙ ТАРБИЯ МАСАЛАСИДАГИ ПЕДАГОГИК ЦАРАШЛАРИ Якубова Динора Баходировна

Урганч давлат университети мустакил тадкикотчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7356892

Аннотация. Ушбу мацоламизда"Авесто" асосида Марказий Осиё халцлари илк аждодларининг тарбиявий царашлари, антик давр юнон мутафаккирлари ва Шарц алломаларининг ахлоций тарбия масаласидаги царашлари урганилган, уамда тарбия масаласидаги ёндашувлари таулил цилинган.

Калит сузлар: ахлоций тарбия, стихиями гоя, мафкуравий таудидлар, замонавий жамият, тарбия сифати, педагогик анъана, "гатлар", шахс рууияти, жувонмардлик, инсон камолоти.

ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ВЗГЛЯДЫ ВОСТОЧНЫХ УЧЕНЫХ НА НРАВСТВЕННО-

ДОБРОВОЛЬНОЕ ВОСПИТАНИЕ

Аннотация. На основе «Авесты» изучены просветительские взгляды первопредков среднеазиатских народов, взгляды древнегреческих мыслителей и ученых Востока на проблему нравственного воспитания, а также их подходы к вопросу воспитания. проанализировано.

Ключевые слова: нравственное воспитание, спонтанная идея, идеологические угрозы, современное общество, качество образования, педагогическая традиция, «гаты», менталитет личности, молодость, человеческая зрелость.

PEDAGOGICAL VIEWS OF EASTERN SCHOLARS ON MORAL-VOLUNTARY

EDUCATION

Abstract. Based on "Avesta", the educational views of the first ancestors of the Central Asian peoples, the views of ancient Greek thinkers and scholars of the East on the issue of moral education were studied, and their approaches to the issue of education were analyzed.

Keywords: moral education, spontaneous idea, ideological threats, modern society, quality of education, pedagogical tradition, "gats", personality mentality, youth, human maturity.

КИРИШ

Тарбия масаласи инсоният пайдо булгандан буён энг долзарб масалалардан бири булиб келмокда. Тадкикотчилар фикрича, инсоният хаётининг ибтидоий даврларида болаларни тарбиялашда стихияли гоялар пайдо булган ва тарбия мазмуни турли даврларда, турли халк, миллат ва элатларда у ёки бу шаклда булишига карамасдан ибтидоий туда давридан инсоният онгли ёки онгсиз равишда ушбу мураккаб ва узлуксиз жараённи амалга ошириб келмокда. Шу уринда жамиятда ёш авлодни ахлокий ва иродали тарбиялаш долзарб муоммо булиб келган ва доимо шундай булиб колади. Х,озирги мафкуравий тахдидлар кундан кунга кучаяётган айни пайтда ёшларни, айникса, мактаб укувчиларини тарбиялаш муоммоларини хал этиш масаласини кийинлаштирмокда. Чунки, бугунги замонавий жамиятда аксарият болаларнинг иродавий ривожланишда заифлик ва хатти-харакатларида салбий характер хусусиятларнинг намоён булиши, усиб келаётган ёш авлодни ахлокий сифатларини тарбиялашни етакчи масала сифатида намоён килади. Ёшларнинг маълум бир кисми айникса усмирлар томонидан кабул килинган

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 188иЕ 8 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

идеаллар, меъёр, хамда кадриятлар ёш авлодни ахлокий ва иродали тарбиялашнинг бутун тизимини такомиллаштириш заруриятини юзага келтирмокда.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТАДАЛОГИЯСИ

Махаллий олимларимиздан КДошимов, У.Аскарова, Б.Зиёмухаммедова, Ш.Абдуллаева, Ж. Йулдошевлар ахлок ва ахлокий тарбиянинг педагогик муоммолари; Ж.Туленов, К.Назаров, Г.Туленовалар ахлок ва ахлокий кадриятларнинг фалсафий жихатларини тизимли равишда тадкик килганлар. МДХ,

тадкикотчилариданВ.П.Бахтерев, К.Н.Венттсел, Ф.Каптеров, П.Ф.Лесгафт, Я.А.Коменский, А.С.Макренко, К.Д.Ушинский ва бошкалар усиб келаётган ёш авлодда ахлокий сифатларни тарбиялашнинг муоммолари ва тарбиянинг долзарб масалалари; Э.В.Бондаревская, О.С.Богданова, Р.С.Буре, А.М.Виноградова, С.А.Козлова Б.Т.Лихчаев ва бошкалар шахсни ахлокий тарбиялаш муоммолариниурганган. Хорижий олимлардан ахлокий тарбия муоммосига антик давр мутафаккирларидан Сукрот, Платон, Аристотел, Фома Аквинскийлар, янги давр олимларидан И.Кант, Г.Гегел ва бошкалар эътиборини каратганлар.Тадкикот ишимизда умумлаштириш, киёсий тахлил, анализ ва синтез методларидан фойдаланилди. МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Замонавий таълим жараёнида инсонни уз такдирини узи белгилаш уз-узини бошкариш, уз-узини ривожлантиришга йуналтирилган таълим майдони яратилиши зарурияти мавжудки, бу усмирларга келажакда узлигини англаш, шунингдек алкоголизм, гиёхвандлик каби салбий ижтимоий ходисалардан кочиш кобилиятини тарбиялашда мухим ахамият касб этади.Мамлакат ёшларини маънан ва жисмонан баркамол килиб тарбиялаш, иктидори ва салохиятини руёбга чикариш, уларни давлат ва жамиятнинг ривожига кенг жалб этиш, ташаббусларини етарли даражада куллаб-кувватлаш максадида хукукий асослар, иктисодий имкониятлар ва ташкилий механизмларни янада кенгайтиришга хизмат килади. Республикамизда таълимнинг мазмуни "Узлуксиз маънавий тарбия концепцияси", Узбекистон Республикасининг «Таълим т^рисида»ги, «Ёшларга оид давлат сиёсати т^рисида»ги конунлари, халкаро хукукнинг умумэътироф этилган хужжатлари, хусусан, «Бола хукуклари туFрисида»ги, «Бола хукукларининг кафолатлари т^рисида»ги конвенциялар, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг «Ёшлар-2030» стратегияси хамда Узбекистон Республикасининг таълим тугрисидаги конун хужжатларига асосланади. Мамлакатимизда кейинги ун йилликда таълим ва тарбия жараёнида кенг куламли, изчил ислохатлар амалга оширилмокда. Жумладан, Узбекистон Республикаси президенти Ш.М.Мирзиёев 2021 йилнинг энг мухим устивор вазифалари хакидаги Олий Мажлисга Мурожатномасида "Биз уз олдимизга мамлакатимизда Учинчи Ренессанс пойдеворини барпо этишдек улуF максадни куйган эканмиз, бунинг учун янги Хоразмийлар, Берунийлар, Ибн Синолар, УлуFбеклар, Навоий ва Бобурларни тарбиялаб берадиган мухит ва шароитларни яратишимиз керак. Бунда, аввало, таълим ва тарбияни ривожлантириш, соFлом турмуш тарзини карор топтириш, илм-фан ва инновацияларни тараккий эттириш миллий FOямизнинг асосий устунлари булиб хизмат килиши лозим" - деган эдилар. Айни шу максадларни амалга оширишда мамлакатимиз президентининг бир катор фармон ва карорлари, жумладан, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 31 декабрда кабул килинган 1059-сон

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

"Узлуксиз маънавий тарбия концепциясини тасдиклаш ва уни амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ^арори[1]кабул килинганлиги амалий харакатларда дастурамал вазифасини утайди.

Жамиятда ахлоций тарбиянинг вазифалари куйидагилардан иборат:

- юксак ахлок меъёрларига мос келадиган ахлокий онгни ,яъни, ахлокий тушунчалар, карашлар ва бахоларни шакллантириш;

- ахлокий туйгуларни шакллантириш: ватанга мухаббат, инсонпарварлик, жамоавийлик туйгуси, дустлик, ахлокий меъёрларнинг бузилишига муросасизлик хисси ва хз;

- ахлокий фазилатларни, ахлокий меъёрларга риоя килиш одатларини, ижтимоий асосли хулк-атвор куникмаларини шакллантиририш (мехнат натижалари ва маънавий ва моддий маданият объектларини хурмат килиш, ота-она ва катталарга хурмат, халоллик, хаё, виждонлилик ва бошкалар);

- иродавий хусусиятлар ва шахсий хусусиятларини тарбиялаш:жасорат, катъият, галаба козониш истаги, узини тута билиш ва х.з.

Ахлок масаласи ва унинг шахсни ривожлантиришдаги роли минг йиллар давомида одамзодни шахснинг ахлокий сифатларини шакллантирувчи мотивлари буйича турли нуктаи назарларни юзага келтирган. Ёшлар тарбиясида ахлок-одоб масалалари барча даврларда олимлар,тадкикотчилар учун долзарб масала булиб мазкур масалада биологик ёндашувга таянувчилар ахлокий сифатларнинг шаклланишини ирсият билан боглашса, бошка бир гурух олимлар ёндашувига кура ахлок таълим ва тарбия сифати, махсули билан белгиланади. Учинчи ёндашув вакиллари эса ахлокий фазилатлар интеграциялашган шаклланиш булиб, тугма психофизиологик котишма хисобланади,[10]-деган фикрни асосламокдалар. Олимларнинг фикрича, инсоният хаётининг ибтидоий давридаёк болаларни тарбиялашда стихияли гоялар пайдо булади ва такомиллашиб боради. Марказий Осиё халкларининг утмишдаги педагогик карашлар тарихини урганиш, тахлил килиш халкимизнинг жахон педагогика фани ривожига бебахо хисса кушганлигидан далолат беради. Утмишдаги педагогик анъаналарига кизикишнинг ижобий жихати шундаки, бу уз навбатида шахсда уз-узини англашнинг усиши ва янги тарихий шароитларда таълимнинг энг самарали шакл ва усулларини кайта тиклашга интилиш билан боглик. Шу уриндаМарказий Осиёда илк педагогик карашлар Зардуштийликнинг мукаддас манбаси "Авесто" да уз аксини топган булиб, бунда аждодларимизнинг бола тарбиясидаги бой меросини урганиш имконияти мавжуд. "Авесто" да ахлок ва маънавият масалаларига энг куп тухталинилган кисми "Ясна" булиб, у асосан Зардуштнинг узи томонидан яратилган гатлар, яъни кушиклардан иборат. Унинг асосий кисми олий худо-Ахурамаздага мурожати шеърий шаклда берилган булиб, диндаги эзгулик ва ёвузлик уртасидаги кураш, улимдан кейинги жазонинг мавжудлиги хамда мукаррарлиги каби асосий коидаларни уз ичига олади. Ёдгорлик гатларининг асосий мазмунини яхшиликга интилиш, халоллик, жамоада ишлаш, оила ахлокининг асослари ташкил килади. Марказий Осиё халклари хаётидаги кадимги даврдаги иктисодий, ижтимоий, сиёсий ва маънавий узига хос хусусиятлари минтака педагогикаси ривожида сезиларли таъсир курсатган. "Авесто" матнларини тахлил килар эканмиз, болаларда ахлокий сифатларни шакллантириш масаласига етакчи масала сифатида каралганлиги гувохи

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

буламиз.«Авесто» да «бола» сузи 80 дан ортик марта келганлиги зардуштийларнинг болаларга алохида эътибор каратилганлигидан далолат беради[9].

Дин таълимотида "Ахлоций булган нарса гузал, гузал булган нарса ахлоцийдир",-дейилади. Бу бирлик ажралган жойда ёлгон, хунуклик ва бевафолик бошланади. Зеро, гузалликда намоён буладиган ахлокнинг пировард максади Ахура Мазда образини ифода этувчи Х,акикат, Эзгулик ва Солихликнинг ажралмас кисмидир[11]. Инсоният тафаккури тараккиётида илк бора эзгу ният, эзгу суз ва эзгуликга асосланган амалиёт бирлиги хар кандай ижтимоий ривожланишнинг асоси эканлиги тугрисидаги таълимот илк бор Зардуштийлик таълимотида шакллантирилган эди. "Авесто" да баён этилган мазкур фикрлар замирида юксак ахлок, комил инсон киёфасини акс эттирувчи ахлокий фазилатлар ифода этилган. Бу таълимотда эзгу ният, эзгу суз ва эзгу амалиётга изчил амал килибгина инкироздан кутилиши ва фаровон хаётга етишиши мумкун, деган пурхикмат хулосалар чикарилган[13].

Зардуштийликда таълим-тарбия масалаларига катта ахамият берилиб, жумладан, таълимни хаётнинг энг мухим устуни деб билиш кераклиги, хар бир инсон укиш ва ёзишни урганиб, юкори даражага кутарилиши учун билим олиши кераклиги уктирилади[12]."Авесто" талабига кура, болалар ва ёшлар тарбияси, асосан диний-ахлокий, жисмоний тарбия, укиш ва ёзишни ургатишдан иборат булган[15].«Дар бир ёш аввало, тарбияни х;аётнинг энг мух;им устуни деб билиши, одоб-ахлоцни, уцишни, кейин ёзишни урганиб, энг юцори даражага етиши учун тарбияланиши керак»[16] ,-дейилади. Таълимда дастлаб укиш, ёзиш, санаш, камондан отиш,отда чопиш, диний конунлар,кироат (махсус интонация билан укиш) ва кушик айтиш ургатилган.Санаш ва ёзиш бошлангич таълимнинг энг куйи даражаси, нотиклик ва «ширин суз» энг юкори даражаси хисобланган. Угил болаларни хаётга тайёрлашда кураш, от эгарлаш, корамол бокиш ва туя ва отларни парвариш килиш, чорва молларини йирткичлардан химоя килиш учун 50 дан ортик курол-яроглардан фойдаланиш,от миниш ва 32 дан ортик спорт турлари ургатилган. Хунармандчилик хам болалигидан ургатилиб, бу уз навбатида усиб келаётган ёш авлоднинг камолатга етишида алохида ахамият касб этган. Тадкикотчиларнинг фикрича, уша даврларда таълимнинг синфий табиати шундан иборат эдики, агар хар бир киши диний, ахлокий ва харбий-жисмоний тарбия олган булса, укиш, ёзиш ва хисоблашни урганиш факат имтиёзли синфларнинг хукуки булган.Зардуштийларда боланинг соглом тугилиши, хар томонлама камол топиши учун хам барча шароит яратилган. "Авесто" да бола тугилгунга кадар ота-онанинг саломатлиги, хавфсиз тугилиши ва янги чакалокни она сути билан бокишга алохида эътибор каратилган. Чунки буларнинг барчаси боланинг нормал ривожланиши учун зарур омиллар хисобланган (Ясна,65-кисм,2-5 бандлар). Авестологолим С.Ганбаров уз тадкикотларида "Авесто" вояга етмаган болаларнинг хукукларини шу даражада химоя килинганки, хатто тугилмаган болаларнинг хукуклари конун хужжатларига киритилганлигини таъкидлайди [14].

Исломда бола тарбияси ^уръони Карим ва Х,адисарда узига хос тарзда, бино гиштининг куйилишига талкин килинган, хамда унинг изчиллиги, шахсий ахлокий фазилатлар ва яхши одатларнинг тупланиш кетма-кетлиги сифатида талкин килинади. Ислом динининг диний-ахлокий карашлари шакланишининг тарихий-педагогик тахлили шуни курсатадики, у кишилар хаётида куп асрлар давомида юксак даражада ривожланган

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ахлокий тизим сифатида фаолият курсатган[7].Антик давр мутафаккири Аристотел ахлокнинг жамият хаётидаги ахамияти тугрисида шундай деган эди: "Табиат инсон цулига цурол - ацлий ва ахлоций куч берган, аммо у шу куролни тескари томонга ;ам ишлатиши мумкун. Шу сабабли ахлоций таянчлари булмаган одам, энг инсофсиз ва ёввойи, узининг жинсий ва дид майлларида энг тубан мавжудот булиб цолади"[2]. Мутафаккир ахлоксиз инсонни хайвондан фаркли томони йуклигига шама килади. Аристотел инсоннинг жисмоний ва рухий холатидаги богликликни асослашга харакат килади. Юнон мутафаккирларидан Сукрот, Демокрит ва Афлотунлар хам ахлок масаласига алохида тухталганлар. Жумладан, Сукрот юнон олимлари ичида ахлокнинг билим билан богликлигини таъкидлаб, "Мард булиш учун, мардлик хацидаги билимларни эгаллаш керак", Цаноатли булиш учун хиссиётларга йул цуймаслик керак", "Адолатли булиш учун, бировларга цандай яхшилик цилишни урганиш керак", -дея таълим беради. Афлотун яхшилик гояси хакида фикр юритиб яхшилик гоясида гузаллик, меъёр, хакикат каби тушунчалар уйгунлашган булишини баён килади[17]. У таълим ва тарбия инсоннинг бутун хаёти давомида давом этадиган узлуксиз жараён эканлигини таъкидлаган холда, инсон хаёти ритм ва уйгунликга мухтожлигини эътироф килади. ^адимги Европада жисмоний тарбиянинг ахлокий сифатларни шакллантиришдаги урни ва ролини тахлил киладиган булсак, бунга алохида эътибор каратган мамлакатлардан бири ^адимги Спарта эканлигини алохида эътироф килишимиз лозим. Боланинг жисмоний согломлиги унинг келажак такдирини белгилаб берган. Носоглом болалар яшаш имкониятига эга булмаган ёки махсус уйларда кул сифатида тарбияланган. Бу мамлакатда жисмоний ривожланиш масаласида аёлларга хам жиддий эътибор каратилганлиги Плутарх маълумотлари асосида бизгача етиб келган. "Тарих отаси" Геродот узининг "Тарих" асарида кадимги скифлар уз кизларини жисмоний жихатдан эпчил, ва жасур килиб тарбиялашга харакат килганлигини ёзади. Антик давр файласуфлари инсон ахлокий сифатларининг шаклланишини бевосита билим, тарбия, мухит ва бошка турли омилларга боглаган холда уни жамият тараккиётининг асоси сифатида эътироф килишади.

Педагогик фикрлар тарихидан маълумки, Шарк уйгониш даври алломалари асарларида шахскамолотида ахлокий тарбиянинг урни хакидаги карашлар алохида уринэгаллайди.Шарк реннессанси даври мутафаккирларидан Абу Наср Фаробий "Фозил одамлар шахри" асарида ахлокий фазилатларни билимлилик, донолик, фаросатлилик билан боглаган холда, инсоннинг халк манфаатларини уз шахсий истакларидан устун куйиши билан белгилайди. Фаробийнинг фикрича, ахлок инсоннинг аклий тафаккури билан бевосита боглик. Шундай экан ёшларнинг аклий тарбиясига катта эътибор каратиш лозимлигини таъкидлайди[3]Домусий олим Абу Райхон Беруний билим олишни ахлокий тарбия билан боглайди. Унинг инсон камолотида ахлокий тарбиянинг мухим эканлиги тугрисидаги фикрлари "Утмиш авлодлардан колган ёдгорликлар", "Х,индистон", "Минералогия", "Геодезия" ва бошка асарларида уз ифодасини топган[4]. Алломанинг фикрича, ахлок одамзоднинг инсоний мохиятини белгиловчи асосий мезонлардан бири хисобланади. Абу Али Ибн Сино ахлокни кишиларнинг узига ва бошкаларга нисбатан хатти-харакати меъёрлари ва коидаларини сифатида талкин килади [5]. Кайковус "Цобуснома" асарида жувонмардлик гоясини илгари сурар экан, бунда ёшлар тарбиясида энг мухими ахлок тарбияси эканлигини курсатади. У ёшларда одамларга нисбатан

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

инсоний муносабатда булиш адолатлилик, самимийлик каби сифатларни шакллантириш лозимлигини таъкидлайди[8].Ах,мад Югнакий, Муслих,иддин Саъдий, Алишер Навоий, Абдурах,мон Жомий каби куплаб алломалар асарларида ахлокий сифатлар ва уларнинг укиб келаётган ёш авлод хулк-атворида намоён булишида, ота-оналар, яъни оиланинг, жамиятдаги ижтимоий муносабатларнинг урни, тарбиянинг жамият келажагини белгиловчи омил эканлиги тугрисидаги фикрлар уз аксини топган[6].Х1Х аср охири - ХХ аср бошларида яшаб утган атокли жадидчиларимиздан Абдурауф Фитрат фарзандни тулаконли камол топтириб устириш учун унга жисмоний, аклий ва маънавий тарбиядан иборат куп таркибли тарбия бериш мухумлигига алохида эътибор каратади. Одамнинг феъл ва харакатини бир яхши шакл ва мазмунга келтириш учун рухини тарбиялаш, боларни узига ишонган, кучли, топкир, чаккон ва аклли, уз кадр-киммати, шаънини хурмат килиш рухида килиб тарбиялаш лозимлигини алохида эътироф килади. Тарбиянинг хар бир кисмини номлаган жадидчи мехнатсеварлик ва билим олиш тарбиясига алохида эътибор берган холда фарзандларининг келажакда кандай шахс булиб вояга етишлари, уларга ота-оналари нима бера олганликлари билан боглик дейди. Адиб "Бу дунё кураш майдонидир. Бу майдоннинг куроли соглом жисму тан, уткир акл ва яхши ахлокдир,"-деган фикрлари оркали фарзанд тарбиясини маъсулиятли бурч сифатида, яъни миллат тарбияси сифатида караш лозимлигини уктириб, уз даврининг тарбия масаласидаги огрикли муоммоларига тухталиб утади [18;25]. У яхши ва хуш ахлокка эга булган фарзанд тарбиялашда биринчи навбатда ота-оналарнинг тарбияланганлик холатига бевосита богликлигини асослайди. Оилада олинган тарбия инсон табиатига мустахкам урнашади. Шахс рухияти, ахлоки ва одатлари болалигиданок шаклланади. Инсоннинг камоли факат ва соглик ва кучдан иборат булмай, балки жисмонан, аклан ва ахлокан юксалишдан иборат. Фитрат узининг "Оила ёки оилани бошкариш тартиблари" асарида тарбияни куйидаги 3 кисмга ажратади:

1. Бадан тарбияси

2. Аклий тарбия

3. Ахлокий тарбия.

Тарбиянинг ушбу турлари бир-бири билан чамбарчас боглик ва якинки, бирига зарар тегса бошкаларида хам нуксон пайдо булади. Бири яхшиланса, иккинчиси хам бундан ижобий таъсир олади. Жумладан, тафаккури суст инсон узи килаётган ишлари устида жиддий мулохаза килмайди. Натижада хиссиётига эрк берган холда жисми заифлашиб ахлоки бузулади. Ахлоксизлик инсоннинг аклий ва жисмоний ривожланишига бевосита таъсир килишини айтади. Баркамол авлод тарбиясида тарбиянинг барча шаклларининг бевосита бир-бирига богликлиги эътиборга олиниши лозимлигини таъкидлайди. Фитрат мазкур фикрлари оркали тарбия турларини бирини иккинчисидан устун куйиб булмаслиги, улар узаро чамбарчас богликлигини асослайди. ХУЛОСА

Тарбия масаласида пайдо булган илк карашлар гарчи унинг шакли ва мазмуни хар хил булишига карамасдан, инсониятнинг шаклланиши билан бир вактда пайдо булган. Тарбия масаласи доимо энг долзарб масала булиб келган. Зеро,хар кандай тарбиянинг олий максади, шубхасиз, жамият талабларига мос авлодни вояга етказиш ва жамият манфаатларига хизмат киладиган инсонни камол топтиришдир. Аждодларимизнинг тарбия борасидаги карашлари асрлар силсиласида хам уз ахамияти ва кимматини

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

йукотмаган. Х,озирги мафкуравий ва гоявий тахдидлар кундан -кунга кучаёятган даврда, халк педагогикасининг улмас меросидан унумли фойдаланиш уз ижобий самарасини бериши шубхасиз. Шундай экан аждодларимизнинг ахлокий тарбия масаласидаги карашларни урганиш, ижобий жихатларидан унумли фойдаланиш максадга мувофикдир.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 31 декабрдаги "Узлуксиз маънавий тарбия концепциясини тасдиклаш ва уни амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида" ги 1059-сон ^арори 1-иловаси //^оун хужжатлари маълумотлари миллий базаси.03.01.2020 й, 09/20/1059/4265-сон

2. Аристотел. Политика.-М.,191.-С.8-9.

3. Абу Наср Форобий. Фозил одамлар шахри. Масъул мухаррир М.М.Хайруллаев. -Тошкент, "Абдулла ^одирий номидаги халк мероси нашриёти", 1993

4. Абу Райхон Беруний. Танланган асарлар. 1 жилд, Тошкент 1968.

5. Абу Али ибн Сино. Х,икматлар. Тошкент, "Узбекистон", 1980

6. Алишер Навоий. Махбуб-ул-Кулуб. Тошкент, "Укитувчи", 1996.

7. Ибрагимов А.И.Абед Халил. Использование нравственного потенциала ислама в воспитании учащихся подросткового возраста.автореферат дисс.канд.наук.13.00.01.1996.-С.194.

8. Кайковус. ^обуснома. - Тошкент, 2010.

9. Д.Р. Каримова.Постулаты «Авесты» о правах детей//Журнал научных публикаций аспирантов и докторантов.2012, 26.11.http://jurnal.org.article/2012/uri46.html

10. Матушкин С.Е. Социальное и природное в нравственности. Челябинск, 2005.

11. Махмудова Г.М.Актывный идеал в этике зороастризма в контексте. национальной и общечеловеческой духовности. https: // studfile. Net /ргеу1е-^/5856403/

12. Маковельский А.О.Авеста-Баку, 1967. -С.28.

13. Тохир Карим.Миллий тафаккур тараккиётидан.-Т.:Чулпон, 2003,33-Б.

14. Ртвеладзе Э.В., Саидов А.Х., Абдуллаев Е.В. Очерки по истории древного Узбекистана: государственность и право.-Т.: "Адолат", 2000.-С.168-169.

15. Заратустра. Учение огня.Гаты и молитвы. -М.: Эксмо,2008-С.200.

16. Зорастрискиетексты.Переводы.О.М.Чунаковой.©Издательская фирма «Восточная литература» Ран, 1997.

17. У.К.Жалолова. Шарк ва Гарб мутафаккирларининг маънавий-ахлокий камолоти хакидаги карашлари// //Иктисодиёт ва инновацион технологиялар илмий-электрон журнали.№6,апрел.2013.-Б.2-7.

18. А.Фитрат.Оила ёки оилани бошкариш тартиблари. Тошкент. "Маънавият" нашриёти, 2009.-Б.110.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.