CC BY
53
HOMAИ ДOHИШГOX
АЗ MЕPOСИ HИЁКOH ИЗ HAСЛЕДИЯ ПPЕДКOB
Т. Келдиёров HИГOXЕ БA {AËT BA OСOPИ БAXPУЛУЛУM
Вожа[ои калидй: шар[нависй, Цалолуддини Румй, Маснавии маънавй, Ба[рулулум
А булайёш А бдулалй Му[аммад ибни Низ омуддин Му[аммад иб-ни К,утбиддини Ансории Лащнавй, ки б о лацаби Ба[рулулум маш-[ур гардидааст, аз мутакаллимони бузурги[анафимаз[аби{инд аст. Падараш Мулло Низомуддин аз хонавода[ои муътабари Лащнав буда, Шайх Алоуддин бобои Ба[рулулум бо да[ восита аз бозмондагони Хоца Абдулло[и Ансорй мебошад, ки аз {ирот ба {инд[ицрат карда ва [оло мадфанаш дар Парнова, ки миёни Де[лй ва Мит[аро аст, воцеъ гардидааст.
Ба[рулулум дар соли 1144 [ицрй(1731м) дар Лащнав дида ба олам кушода ва то синни 17-солагй таълимоти исломии хешро назди падараш, ки аз шогирдони мактаби Цалолуддини Даввонй (ваф. 908/ 1502-1503) будааст, фаро гирифтааст. Баъди марги падар омузишро дар назди яке аз шогирдони падари бузургвораш, ки бо номи Камолиддини Са[олавии Фаткпурй маъруф будааст, идома дода, сипас дар Лащнав ба тадрису таълиф мепардозад. Бо сабаб[ои норавшан аз Лащнав ба Шо[ца[онпур [ицрат мекунад ва тацрибан муддати 20 со л дар он цо истицомат мекунад. Аз он цо ба Ромпур меояд ва пас аз чор соли ицомат бо даъвати Садруддини Бардавонй ба Бангол сафар мекунад ва дар мадрасаи Би[ор ба тадрис мепардозад. Баъди чанде бо даъвати Наввоби Волоцо[ Му[аммадхони Карнотакй бо шашсад тан аз донишмандони замонаш
ба Мадрас рафт, ки ин [укмрон бар эшон мадрасае бино кард. Дар [амин уо ба Aбдулaлй Волоуо[ ла;аби "Ба[рулулум"-ро дод, ки "маликулуламо"гуфтанаст. Бино ба маълумотиаксарисарчашма[о то поёни [укумати Волоуо[иён ва истгщрори султаи Бритониё дар Мадрас Воло уо[иён [амон инояти Му[аммадалшонро дар мавриди [азрати Ба[рулулум в а шогирдонаш риоят мекарданд: [уцуци мо[онаи у ва дигар мударрисон ва толибони мадрасаро мепaрдоxтaнд, то ин ки дар соли 1225[ (1810м) Ба[рулулум дар Мадрас дида аз уа[он баст ва дар канори масуиди Волоуо[иён ба xок супурда шуд.
Ба[рулулумдар фи;[, усулва[икматдарзамониxудба дарауа[ои баландрасида будва ба сабаби вусъати дониш аз дигар [амзамонон бартарй дошт. Дар ирфон ба яке аз шоxa[ои ;одирия мансуб буд. Ба[рулулум ба навиштаи Карл Броккелман шар[е низ бар бaрxе аз фасл[ои "Фусусу-л-[икам" навишта будааст. Ба[рулулум [атто дар бистари марг [ам иброз медорад, ки [ацщати таъолими Шaйxро -яъне Ибн Aрaбиро дарёфтааст.
ОсориБа[рулулум, ки асосан дар шар[и осори бузургониадабиёти форсйва арабй бaxшидa шудааст, ба забощоиарабйва форсй таълиф шудааст. Чунончи, "Шар[и Маснавии маънавй"-и Мавлоно Румй, "Шар[и Сулламу-л-улум"-и Му[ибулло[и Би[орй (ваф. 1119/17071708), ки дар манти; аст, "Лл^ошия ала-с-Садро" ([ошия бар шар[и Мулло Садрои Шерозй бар "{идояту-л-[икма"-и Aб[aрй), "Такмилаи "Шар[и та[рир"(такмила бар шар[е, ки падараш бар "Та[рирулусул"-и Камолиддин ибни {умом навиштааст), "Рисола фи та;симу-л-[адис", "Шар[и "Мауистй" (дар риёзиёт) ва чандин китоб[о дар фалсафаву мантина[ви арабй, [адис, риёзиёт ва f. навиштааст.
Ба[рулулум ба мактаби ирфонии Ибни Aрaбй дилбастагии зиёд дошт ва [адафаш [ам аз таълифи "Шар[и «Маснавии маънавй" шар-[и асрори маснавй аз дидго[и уа[оншиносии Му[иддин ибни Aрaбии маш[ур ба Шaйxи Aкбaр буд.(1)
Мо барои ошноии xонaндaгон ва дустдорони каломи малакутии Мавлоно [ажда[ байти аввали абёти маснавиро, ки аз байти : Бишнав аз най чун [икоят мекунад, В-аз цудощо шикоят мекунад. -оиоз мешавад ва бо байти :
Дарнаёбад [оли пухта [еч хом, Пас сухан куто[ бояд, вассалом.
HOMAИ ДOHИШГOX
- поён мегирад ва бо номи "Найнома " [ам маъруф гаpцидааcт, аз китоби "Шар[и «Маснавии маънавй"-и {азрати Ба[рулулум омодаи чоп намудем. Ба иттифоци андешаи му[аццицон ин [ажда[ байти маснавй фарогири маъонй ва матолиби тамомидафотири шашгонаи маснавй буда, "Маснавии маънавй" шар[ест бар ин [ажда[ байт ва бо [амин найнома пайванд пайдо мекунад. Дар ин маврид яке аз му[аццицони осору а[воли Мавлоно - Абущусайни Зарринкуб дар китоби арзишманди "Сирри най" менависад:
"Гуй тамоми а цзои маснавй дунболаи татвили маснавй аст, ки шавцу дарди ру[ ва маxcуcан, иштиёци дарди орифро барои он чи бозгашт ба мабдаъ ма[суб аст ва суфия онро фано меxонанд, ба баён меоварад ва ба нолаи най ба забони[ол дар сузу дардиxеш пищону ошкор меорад, маънй ва [аёт мебаxшад". (2)
А[амияти «Найнома»-и «Маснавй»-ро [амин нукта [ам нишон медщад, ки баpxе аз урафо ва мутафаккирони бузург, чун Мавлоно Яъцуби Чарш ва Абдурра[мони Цомй тан[о ба шар[у тафсири[амин абёт иктифо варзидаанд. (3) {ар дуи ин бузургвор со[иби "Рисолаи ноия" [астанд ва гуёноияиЯъцуби Чар.xü пас аз шар[и "Цаво[ируласрор"-и Камолиддин {усайни Хоразмй цадимитарин шар[ бар "Маснавии маънавй" бошад. (4)
Шар[и Абдулалии Ба[рулулум аз му[имтарин шуру[и ирфонии «Маснавй»-и Мавлоно ма[суб мегардад ва дар бораи а[амияти он Аннамери Шиммел менависад:
"... Маъруфтарин шар[ бар маснавй, яъне шар[и Абдулалии мулаццаб ба Ба[рулулум дар авоили садаи cезда[(авоxиpи садаи [ажда[ум) дар Лащнав тасниф шуд. Донишмандони магрибзамин ин шар[ро бе[тарин дебоча ва ро[намои ило[иёти Мавлавй донистаанд".(5) Шар[и мазкур [амагй се сол цабл, яъне ба соли 1384 (мутобиц ба соли2006м) бо номи "Тафсири ирфонии "Маснавии маънавй" зериназар ва бо муцаддимаи Фаршед Ицбол дар Те[рон ба нашр расидааст. Аз маълумоти муса[[е[ маълум мегардад, ки дар китобxона[ои Ирон нуcxа[ои xаттии ин шар[ ба циллат ба назар мерасанд ва аксари нуcаxи мавцуди дорои xати норушан будаанд. Шояд [амин боис гардидааст, ки шар[и мазкур аз доираи назари му[аццицони муосири иронй барканор мондааст. Фаршед Ицбол менависад:
"Далели мазлумияти ин шар[и ирфонй ва дур мондани он аз чашми му[аццицон xати бисёр нозебо, чопи нописанд ва парешонии шар[у [авошии он будааст. Пас аз чанде, ки бо ин асар машгул будам, дарегам омад, онро ба сурате ороста дар штиёриалоцамандон ба осориирфонй царор нади[ам ва бо ин азм бо баpxе аз асотид, аз цумла, устод
Зарринкуб, дуктур Салмосизода ва дигарон ройзанй намудам, ки бар xилофи тасаввурам, аксаран фа;атноми иншар[ бар эшон ошно ва онро руят накарда буданд ва бисёр мушто;и мутолиаи он буданд. Дар уое xондa будам, ки устод Фурузонфар дар замони нигориши «<Шар[и «Маснавй»-и xуд китоби шар[и {азрати Ба[рулулумро пеши ру доштаанд. {ол ба чй далел эшон бо шогирдонашон дар боби он ба ба[с нaпaрдоxтaaнд, xуд пурсишест бе посуx» (6).
Нусxaи мавриди истифодаи мо соли 1270[.(1853м) буда, (7) шомили шаш уилди маснавй дар ду китоб аст, ки бо доштани xaти бисёр зебо ва рушану xоно имтиёз мекунад. Вале Фаршед И;бол за[мати xешро дар мавриди ба нашр расонидани шар[и мазкур чунин б а ;алам додаааст:
" ... Хондани асар бисёр душвор ва ба ночор мебоист чандин тан нусxaро б^онанд ва ба дастнавис[ои онон му;обалаи ни[ой суратгирад, сипас[уруфчинйва нусxaи[уруфчинйшуда низ чандин бор бо нусxaи асл му;оиса гардад.
Ин кори ба зо[ир сода 7 сол ба тул ануомид ва гуру[е муташаккил аз 19 нафар амри бозxонй ва му;обаларо ануом доданд". (8)
Мутаассифона, бо вуууди чунин иддао адабиётшиноси мазкур натавонистааст, он гуна, ки шоиста аст, шар[и мазкурро бозxонй кунад ва ба нашр расонад. Дар тайи шаш мууаллади ин китоб иалат[ои зиёде ро[ ёфтаанд, ки во;еан [ам таассуфангез аст. Баррасии [усну ;уб[и нашри мазкурро, дар муаррифиномаи ин шар[ уойго[ муносиб намебинем ва мавриди ба[си ало[ида ;арор xо[ем до д.
{оло шумо тафсири ирфонии «<Найнома»-и «<Маснавй»-ро пешору доред ва мутолиаи он шуморо аз равзанаи дидго[и яке аз пайравонимактаби Ибни Aрaбйва пайвандониxонaдони Хоуа Aбдулло[и Aнсорй ошно менамояд.
ОиОЗИ ДАФТАРИ АВВАЛ
Ба номиХудованди бахшанда ва ме^абон
Бишнав аз най чун [икоят мекунад, В-аз цудощо шикоят мекунад. К-аз найистон то маpо бибpидаанд, Аз нафиpам маpдy зан нолидаанд.
Илалбайтайн, оpифи сомй шайх Абдуppаx,мони Ч,омй гуддиса cïïppyxy даp шаp[и ин мефаpмоянд, ки муpод аз «най» инсони
НОМАИ ДОНИШГОХ
комил ва мукаммал, ки фонй филло[и ва боцй билло[и аст. Ва лафзи «най^о ба инсони комил муносибати томма аст, зеpо ки лафзи «най» даp нафй [ам мустаъмал мегаpдад ва ин комил нафйи вухуди оpизи худ каpда, pоxеъ ба адами аслии худ гашта. Ва зоти найpо [ам ба инсони комил муносибати томма аст, зеpо ки чунонки «най» ти[й гаштааст ва ал[ону нагамот, ки аз вай ба зух^ меояд, [ама мансуб ба занандаи най аст. {амчунин, инсони комил аз вухуди худ ва авсофи худ ти[й гашта ва муттасиф ба ахлогулло[ гашта, [ама авсофи у ва ахлоци у ва афъоли у мансуб ба суи {ац гашта.
Fаpаз аз ин таrpиp баёни алоцаи истиоpа аст. Ва мушоби[ат даp миёни инсони комил ва маънии [ациции най зоядо аст ба вах[и дигаp, зеpо ки Мавлавй цуддиса сиppу[у аз аpбоби самоъ буданд ва самоъи овози най мефаpмуданд ва [азpати ишонpо даp вацти самоъи най [олоти азима воpид мешуданд ва маоpиф макшуф мешуданд. Ва даp «Нафа[от» (9) мазкуp аст, ки Мавлавй Гуддиса сиppу[у фаpмудаанд, ки овози pубоб овози саpиp даp би[ишт аст, то мешунавам овози боз шудани даpи би[ишт. Чунонки аз истимои каломи инсони комил фах^о [олоти азима пайдо мешаванд ва маоpифи хисмия [осил меоянд ва маш[уд мешаванд. Пас истиоpа каpданд лафзи «наш^о баpои инсони комил ва ин муносиби машpаби Мавлавй ва дигаp аpбоби самоъ аст, гуддиса асpоpу[ум.
Ва низ оpифи Хомй та^виз фаpмуданд, ки «най» ба маънии «цалам» гиpифта, мустаоp баpои инсони комил сохта шавад, агаpчи муносиби баъз абёт нест. Ва муpод аз «худой», ки даp мисpаи сонй воцеъ шуда, дуpй аз маpтабаи гайб ва галабаи а[коми моби[и-л-имтиёз аст ва муpод аз «найистон» гайби аввал ва таайюни аввал аст, ки ибоpат аз зоти муста^мааи хамеъи авсоф ва тасмия ба хамеи асмои куллия ва хузъия ва таайюнот ало вах^или^мол ба вах[е, ки соле[ аст маp зуя^и [ама асмо ва таназзулотpо ва даp ин маpтаба ба вах[е касpат нест, на [аци^й ва на эътибоpй. Ва ин маpтабаи а[адият аст ва даp ин маpтаба аслан касpатpо вухуд нест ва на субут. Ва ин маpтабаи адами касpат аст. Ва нест магаp зоти а[адият, ки зу*^ даp касpат билцувва даp уст. Ба ин маънй, ки баъди таназзули вай даp таайюни сонй касpат пайдо шавад ва аммо [увияти зоти сиpфаи мутлаца, ки даp вай таайюн аслан нест. Пас вухуд ба[т аст, ки
[ама асмо ва pусум муста[лик андаp у на мушоp гаpдад ва на мусаммо гаpдад, балки ганист ва гадимаст. На ба он маънй, ки гано ва гидам аз авсофи у бошад, ки ин [ам аз хумлаи асмост. Балки ба маънии салби [охат аст. Ва салб бидоят аст ва ба зоти худ комил аст, муаppо аз изофот ва муназза[ аз маш[удият аст ва худ назди худ [озиp аст ба зот, на ба [узуpи зоид, балки ба маънии ин ки нафс зот асту бас.
Эй бартар аз хиёлу циёсу гумону ва[м, В-аз [ар чи гуфтаанду шунидему хондаем.
Пас инсони комил аз дуpиии ин маpтаба шокй наметавонад шуд, ки pасидан ба ин маpтаба му[ол аст:
Анцо шикори кас нашавад дом боз чин, К-ин цо [амеша бод ба даст аст домро.
Ли[озо оpифи Хомй аз «найистон» ин маpтаба муpод надоштанд,балки маpтабаи гайби аввал муpод доштанд фало тагфал (10). Ва низ «найистон» ибоpат аст аз ин мавзеъ, ки нобит мешавад даp он ва сулу[и зу[уpи най аст ва инpо муносиб нест, магар мар а[адият, ки таайюн аст, ки сулу[и субути таайюнот ва шуюнот даp уст ва аммо зот ба[т, пас муста[лик аст даp у [аp чиз.
Пас [осили маънй баp тибци таrpиpи ин оpиф он аст, ки аз инсони комил бишнав, ки чун [икоят мекунад ва аз галабаи моби[и-л-имтиёз (11) шикоят мекунад, ки ин галабаи моби[и-л-имтиёз аз ватани аслии вай, ки гайби аввал аст, худо сохта ва аз маpтабаи гайби аввал чунки худо каpданд ва мумтоз сохтаанд аз нафиpи инсони маpду зан, ки ибоpат аз асмои феълия ва аъёни мумкинотанд, даp нола ва фаpёданд, ки чаpо мумтоз шуда аз гайби аввал дуp афтоданд. Ва низ оpифи сомй фаpмуданд, ки метавонад, ки «най» баp маънии худ бошад. Лекин киноя аз инсони комил бо ин шикояти мазкуpа тамоми калом аст, зеpо ки аpбоби фа[м аз [ама мавхудот ба лисони а[волу авсофи ишон маъонии латифа мегиpанд ва ба толибон мабзул месозанд ва ин латиф менамояд. Ва та[^ицаш он аст, ки Мавлавй аз аpбоби самоъ буданд ва аз най шикояти худои[о шунуданд. Ва най шикояти худойй аз найистон ба гатъи шохи у аз бех. Ва худоии Гатъи вай аз таpафи дигаp, ки аз ин гатъ камоли имтиёз [осил шуд аз найистон ва худойй ба сабаби вугуи ин суpох[о, ки дар най, ки аз ин вугуи ин сурох[о мумтози куллй аз найистон шуд,
НОМАИ ДОНИШГОХ
то ин ки [ацицати дигаpе касб каpд. Пас шикояти най аз ин худои[о зи^ каpда шуд ва киноя ва таъpиз дошта шуд аз шикояти инсони комил аз худоии худ аз маpтабаи гайби аввал ва аз нолидани [ама асмо ва сифот даp нолаи у. Пас [амун маънй баpомад, ки гуфта шуда. Ва метавонад, ки истиоpаи тамсилия бошад, ки муфpадоти у баp маъонии худ бошанд ва шикояти инсони комилpо ба шикояти най тамсил дода, тамоми каломи муpаккабpо даp шикояти инсони комили мазкуpа ва нолидани асмо ва сифот даp нолаи инсони комил истеъмол каpда шуд. Пас муфод [амун баpомад, ки оpифи сомй фаpмудаанд.
Ва Шайх Абдуллатиф (12), pа[матулло[и таъоло, аз «най» pë^ инсонй муpод дошта ва аз «худой» худойй аз истифозаи анвоpи [ац. Ва аз «найистон» хойи ифозаи он ва аз «буpидан аз найистон» омадан даp бадани тиpа. Ва ин таrpиp баъид аз абёти оянда аст, зеpо ки интибоци он баp он таrpиp мушкил аст, чунонки хо[й даpёфт. Ва оpифи Хомй цуддиса сиppу[у маънии ин [^p ду байт ба назм оваpда:
{аббазо pyзе, ки пеш аз pyзy шаб, ФоpиF аз анду[у озод аз талаб. Мутта[ид будем бо шо[и вуцуд. {укми Fайpият ба куллй ма[в буд. Буд аъёни ца[он бе чанду чун, З-имтиёзи илмиву иайбй масун. Не ба лав[и илмашон нацши су бут, Не зи файзи хони [астй xypда цут. Не зи [ац мумтоз, не аз якдигаp, Fаpr даp даpëи ващат cаp ба cаp. Нога[он даp цунбиш омад ба^и цуд, Чyмлаpо даp худ зи худ пайдо намуд. Имтиёзи илмй омад даp миён, Бенишониpо нишон[о шуд аён. Во цибу мумкин зи [ам мумтоз шуд, Расму оини дуй оиоз шуд. Баъд аз он як мавци дигаp зад му[ит. Суи со[ил омад аpво[и басит. Мавци дигаp з-y падид омад аён, Баpзаxи цомеъ миёни цисму цон. Пеши он, к-аз зyмpаи а[ли [ац аст,
Номи он бaрзax мисоли мутлац аст. Мав ци дигар боз дар кор омада, Хисму цисмонй падидор омада. Хисм[амгаштаст тавран баъда тавр,. То б а навъи оxирaш афтода давр. Навъи оxир о дамасту одамй, Гашта ма[рум аз мацоми ма[рамй. Бар маротиб сар ба сар карда убур, Поя-поя з-асли куд афтода дур. Чун нагардад зору мискин з-ин сафар, Нест аз вай [еч кас ма[цуртар. Най, ки оиози [икоят мекунад, «Аз цудощо шикоят мекунад». К-аз найистоне, ки дар вай [ар адам, Ранги ва[дат дошт бо нури цидам. То ба теии фурцатам бибридаанд, «Аз нафирам марду зан нолидаанд». Кист мард? Асмои xaллоци вадуд, К-он бувад фоил дар атвори вуцуд. Чист зан? Аъёни цумла мумкинот, Мунфаил гашта зи асмову сифот. Чун [ама асмову аъён бе цусур, Дорад андар рутбаи инсон зу[ур. Хумларо дар зимни инсон нола[ост, Ки чаро [ар як зи асли \уд цудост. Шуд гиребонгирашон [уббулватан, Ин бувад сирри нафири марду зан. Ва лилло[и дуppу [озал оpифил Ч,омй, он чи [осили байтайн баён фаpмуд, зиёда баp ин мутасаввиp нест ва мо инpо асл гаpдонида, шаp[и абёт муносиби он хо[ем каpд. Сина xо[aм шар[а-шар[а аз фироц, То бигуям шар[и шавци иштиёц. Сина хо[ам шаp[а-шаp[а аз фиpоr: о[, ё ин дохили каломи най аст, ки ибоpат аз инсони комил аст, ва ё мацулаи Мавлавист, ки баъди зи^и [оли мутлаци инсони комил худ мефаpмоянд. Ва [осил ин ки инсони комил мегуяд ва ё Мавлавй мефаpмоянд, ки синаи худpо поpа-поpа аз фиpоr ва [аxp мехо[ам, ба вах[е, ки алам ва pанxи талаб ^p вацт даp сина бошад, то бигуям пеши
НОМАИ ДОНИШГОХ
толибон шаp[и даpди иштиё^о ба вах[е, ки даp дили толибони ин шаp[ таъсир кунад, зеpо ки «о[и со[ибдардро бошад асар».
Aгаp соил ишкол оpад ва гуяд, ки инсони комил ва нафси нафиси Мавлавй цуддиса сиppу[у чунки ба камол pасиданд, доимо даp висоланду фиpоrpо он хо гунхоиш нест, пас чигуна хо[иши шаp[а-шаp[а шудани сина аз фиpоr pост ояд?
Гуфта мешавад даp хавоб, ки инсони комил [дочанд, ки сайрун илалло[ ва мин алло[ (13) тамом каpда ва восил гашта, лекин сайpун филло^о (14) [адду ни[оят нест, ки тахаллиёти [а^о ни[оят нест. Пас даp ^p тахаллй, ки мушо[ида мекунад, толиби дигаp мебошад, пас доим даp фиpоr аст. Ли[озо, [азpати pасули мацбул (сав) маъмуp шуданд ба талаби зиёдат даp тахаллии илм ба цавли у суб[она таоло: гул раббй зидни илман (15) ва низ дуо мефаpмуданд: рабби зидни фийка та[аййуран (16). Ва асмои [а^о суб[она низ ни[ояте нест. Пас илми ^p исме, ки пайдо мешавад инсони комилpо ва мушо[идаи [ац даp он исм [осил ояд, уpо талаби маъpифат ба исми дигаp пайдо ояд ва инсони комил [амеша даp ташнагй мебошад ва даpё[ои маъpифат фуpу мебаpад ва ташнагии у зоил намешавад. Ва аввал далел баp он аст, ки даp [адиси шафоат воцеъ аст, ки «Ил[ом кунад маpо Aлло[ таоло асмое, ки илми касе ба он асмо наpасида аст. Пас ёд кунам Aлло[ таолоpо ба он асмо ва шафоат кунам умматpо». Ва Шайхи Aкбаp цуддиса сиppух,у фаpмуда, ки «шафоат, ки мухиби фазл баp аввалин ва охиpин аст, ба [амин вах[ аст, ки ин илм [осил шавад, ки касеpо [осил нест». Ва баъзе шуppо[ аз «сина» синаи мухотаб муpод доштаанд. Пас [осил он шуд, ки «мухотаб чунин хо[ам, ки алами фиpоr даp синаи у мустаrаp шуда аст, то баp вай [оли даpду иштиёц гуфта ояд. Ва шунидани ин таъсиp бахшад уpо ва файз баpдоpад, зеpо ки даp [оле аз даpди каломи муpшидон ва иpшоди ишон таъсиp намекунад ва ин маънй [ам метавонад шуд. Валло[у аълам».
{p касе, к-yдyp монд аз асли хеш, Боз цуяд pyзгоpи васли хеш.
Arap байти аввал мацулаи Мавлавист, пас ин байт низ мацулаи Мавлавист, цуддиса сиppу[у ва агаp байти аввал ба лисони най аст, пас э[тимол доpад, ки ин [ам ба лисони най бошад, ки ибоpат аз инсон аст. Ва [осил он ки ^p кас, ки аз асли хеш, ки маъшуци вай аст, худо гаpдад ва дуp афтад, албатта
васлpо боз хо[ад хуст. Пас касе, ки асли худpо, ки беpангист восил бувад, пас дуp афтод, ки ба pанг ва имтиёз муталаббис шуд ва шоиpи ин васл ва дуpй бошад, албатта даp нола даpояд, ки ин мусибати азимаст баp вай. Ва чун инсони комилpо маъpифати ин васл ва дуpй [осил аст ва шоиp аст бо ин дуpй ва васл, пас албатта даp нола бошад бо хамеи ахзо, ки асмо ва аъёнанд.
Ман ба [ар цамъияте нолон шудам,
Хуфти xуш[олону бад[олон шудам.
Ин мацулаи Мавлавист цуддиса сиppу[у мефаpмоянд, ки ман бо ^p хамъият, ки даp ман аст, ав хамъияти асмоия ва pë[ra ва мисолия нолон шудам, зеpо ки [ацицати инсони комил хомеъ аст [ама [ацоици асмоия ва кавнияpо. Пас нолаи инсони комил бо ин хамъият аст ва тамоми хамъият даp инсони комил даp нола аст даp зимни нолаи у. Ва Мавлавй цуддиса сиppу[у инсони комиланд. Пас нолаи ишон низ нолаи ^p хамъият аст. Пас аз даpёфти ин нола маъpифати [оли асмо ва аквон [осил ояд. Ва маънии мисpоъи сонй он ки ман хуфт ва хомеи [ама хуш[ол ва бад[ол [астам. Ва муpод аз «хуш[ол» асмои хамолия ва аз «бад[ол» асмои халолия. Чи аз зу[уpи осоpи асмои хамолия даp мазо[иp, мазо[иp хушвацт мешаванд ва аз зу[уpи осоpи асмои халолия мазо[иppо бад менамояд. Пас хуш[ол ва бад[ол ба хи[ати мазо[иp аст, ваpна асмои Алло[ таоло [ама [усноанд ва мубоpаканд.
Ва ё муpод аз «хуш[ол» мазо[иpи асмои [идоят ва аз «бад[ол» мазо[иpи асмои залолат мисли музилл ва амсоли он. Ва ё муpод аз «хуш[ол» мазо[иpе, ки ма[алли вуpуди pа[мат бешоибаи газаб бувад ва аз бад[ол мазо[иpе, ки ма[алли вуpуди газаб ва интицом аст. Ва муpод аз «хуфт шудан бо хуш[ол ва бад[ол» хомеият ва мушо[идаи он даp мазо[иp ва даp [ацицати худ. Ва ли[озо эътиpоз аз ботини худи инсони комил баp а[аде намекунад. Aгаpчи ба зо[иp амp ба маъpуф ва на[й аз мункаp мекунад. Ва ин ба хи[ати он аст, ки [ама коинот мазо[иpи асмои ило[ияанд ва асмои ило[ия [ама асмои [усно ва мубоpаканд. Ва он чи баp мазо[иp меpавад ва аз ицтизои зо[иp аст, даp он ки зот тасмия ба исм аст ва инсони комил мушо[иди ин rapp аст ва бо мушо[идаи ин rap инкоpу эътиpоз чи гуна мутасаввиp гаpдад. Ва он чи ки даp «Нафа[от» аз цавли Мавлавй цуддиса сиppу[у
НОМАИ ДОНИШГОХ
манцул аст, ки «ман бо [афтоду ду миллат якам», [амин маънй доpад, валло[у аълам би муpоди ибоди[ил хоссати.
Ва шуppо[ аз «хамъият» муpод [амин махолиси омма доpанд ва [осил баpоpанд, ки даp [аp махлис нола мекунам ва хуфти ^p кас мешавам, хо[ хуш[ол бошад ё бад[ол ва он чи ки собиц гуфта шуд адагг аст ва хомеъи асpоp аст. Пас зо[иp он аст, ки [амун муpод хо[ад буд.
{p касе аз занни худ шуд ëpи ман, Аз даpyни ман на цуст аcpоpи ман. Сиppи ман аз нолаи ман Myp нест. Лек чашму гyшpо он нуp нест.
Ин даp баёни [оли касон аст, ки су[бат ваpзиданд бо Мавлавй цуддиса сиppу[у ва [осил он аст, ки ^p кас аз толибон ба хи[ати [усни занн, ки бо мо дошт, ёpу мусо[иб гаpдид, лекин андаpун, яъне даp цалби ман, ки асpоp буданд, нахуст, то ёфти он асpоp пайдо кунад ва аз хумлаи он нолаи ман аст бо хамъияти мазкуpа, ки ин нолаи цалбист, на нолаи лисонй, ёфт ва шуниди ин нола мавцуф баp тасфия аст, ки аз он мушо[идаи цалб мешавад ва мацсуд нафйи эхоби куллй аст, на салби куллй. Пас бо хустани баъзе ас[оби вай асpоpи даpунии rалбиpо мунофот надоpад.
Ва [осили байти сонй он аст, ки сиppи ман аз нолаи ман дуp нест, пас касе, ки нолаи ман мешунавад, аз сиppи ман гофил наметавонад шуд, лекин чашму гуши xасадиpо ин нуp нест, ки сиppи rалбиpо бубинаду нолаи rалбиpо бишнавад, ки идpоки [авос мутлацан ^rap аст аз pасидан ба асpоpи цалбия. Aгаpчи даp лафз зи^и ду хоса аст, лекин мацсуд нафйи идpоки хамеи [авоси хасадония аст.
Ва даp баъзе нусах «чашми гуш» бидуни «вов»-и отифа воцеъ шудааст. Пас лафзи «чашм» музоф бошад ба суи гуш ва гуш ибоpат аст аз [амин хисм. Гушу чашм мустаоp баpои цуввати сомеа аст. Яъне цуввати сомеа ин нуp надоpад, ки нола ман бишнавад ва аз шунидани ин нола асpоpи дигаp даpёфт намояд.
Ва баp ин таrдиp маънии мисpаи аввал он аст, ки сиppи ман аз нолаи ман дуp нест, ки аз шунидани нола rap мудpак мешавад. Ва он чи Шайхи Aфзал pа[има[улло[ гуфта, ки изофат баp ин нусха баёния аст, лекин итлоци чашм баp гуш лозим меояд ва ин баъид аст, вах[е надоpад.
Ва он чи ки Му[аммад Ризо (17) гуфта, ки баp ин нусха изофат ишоpат аст, ба ин ки "шунид айни дид аст", шояд, ки мабнй баp он аст, ки изофати баёния rаpоp додааст. Пас [осил баpомад, ки чашм айни гуш аст, лекин маа золик, ин ишоpа мацсуди Мавлавй цуддиса сиppу[у нест. Зеpо ки дид айни шунид он замон мешавад, ки [авоси хасад айни [авоси цалбия мегаpданд ва хамеи [авос ба pанги ва[дат мебаpоянд. Он замон нуp идpоки нолаи цалбия ва идpоки асpоpи цалбия метавонад шуд. Пас чй гуна pост ояд, ки чашму гушpо нуpи идpоки сиp ва нола нест, балки мацсуд он аст, ки [авоси xасадонияpо нуpи идpоки сиppи цалбй ва нолаи цалбй нест аслан ва ин маънй агаpчй мустафод баp нусха изофат мешавад, лекин баp нусхаи атф аз[аp аст. Пас нусхаи атф авлост, на нусхаи изофат, чунонки Му[аммад Ризо гумон буpда.
Ва низ бояд донист, ки Шайхи афзал ^а[има[улло[у таоло) даp мисpаи сонии «Аз даpуни ман нахуст асpоpи ман» «бо»-и мува[[ада баpои исбот тас[е[ намуда ва [осил баpоваpда, ки мусо[ибон а[воли моpо аз даpуни ман хустанд, ба сабаби он ки сиppи ман аз нолаи ман дуp нест, пас ^p кас, ки нолаи ман бишнавад, албатта сиppо даpёбад ва аз "нола" даp байти собиц баp он нолаи лисонй гиpифта. Ва аз «хамъият» - махлиси мусо[ибон гиpифта ва таайюд баp он оваpда, ки [азpати Хоха Убайдулло[и A[pоp цуддиса сиppу[у фаpмуданд, ки:
«X^p ки бо ин тоифа бинишинад, бояд, ки ха[де кунад, аз хамъияти у хабаpдоp шавад ва баъд аз он ин се байти Маснавй ба забони мубоpак pонданд:
Ман ба [ар цамъияте нолон шудам, Хуфти xуш[олону бад[олон шудам. {ар касе аз занни xуд шуд ёри манн, Аз даруни ман нахуст асрориман. Сирри ман аз нолаи ман дур нест, Лек чашму гушро он нур нест.
Ва гуфта, ки цавли [азpати Хоха цуддиса сиppу[у далолати куллй доpад баp он ки лафзи "нахуст" баp сигаи исбот аст ва пушида баp ту нест, ки ин ношй аз хатоест, аз Шайхи афзал pа[има[улло[у таоло, ки даp ахзи маънии байти собиц каpда. Ва ту донистй, ки муpод даp байти собиц нолаи цалбист бо хамеи хамъиёт. Ва ин муносиби нафйи исбот аст, на исбот. Чунонки баp а[ли завц махфй нест ва ба муxаppади су[бат шунидан лозим
НОМАИ ДОНИШГО{
нест, балки шунидани [ар мусо[иб хилофи воцеъ аст. Пас исбот хустан ало тарици ихоби куллй хилоф воцеъ аст. Ва дар каломи [азрати Хоха Убайдулло[и А[рор цуддиса сирру[у [аргиз далолат нест, бар он ки дар ин байт мусбат аст, балки мацсуди Хоха он аст, ки мусо[иби авлиёро ха[д он бояд, ки асрор аз цалби ишон бигиранд ва ин абёт бархонданд, барои иршоди он ки дар Гулуби комилон нола[о муштамил бар асроранд ва аксари мусо[ибон аз он гофиланд. Пас, ха[ди шунидани он мебояд. {озо валло[у аъламу биссавоб.
Тан зи цону цон зи тан мастур нест, Лек касро диди цон дастур нест.
Ин тамсили собиг аст, яъне чунонки хону ру[ [амро[и тан аст, лекин аз чашм дида намешавад, [амчунин нола ва сир то ки дар ботин аст, аз [авоси зо[ир мудрак намегардад. Оташ аст ин бонги нойю нест бод, {ар ки ин оташ надорад, нест бод.
Нойй иборат аз занандаи най аст ва най чун мустаор шуд барои инсони комил, пас занандаи най {ацц бошад, ки нолаи инсони комил нолаи {ац аст. Ва нутци инсони комил нутци {ац аст ва инсони комил нотиц ба [ац аст, балки хамеи афъоли инсони комил афъоли [ацанд ва инсони комил олаи уст, чунонки дар Гурби фароиз мута[ацциг аст.
Пас Мавлавй цуддиса сирру[у мефармоянд, ки оташ аст ин бонги инсони комил, ки бонги [ац аст ба цалби инсони комил, чунонки дар нолаи цалбй ва бар лисони инсони комил, чунонки дар вацти мастй бар лисони Боязид цуддиса сирру[у рафт: Иннй аналло[у фаъбуднй (18) .
Ва оташ будан ба хи[ати он аст, ки дар цалби шунаванда таъсир мекунад ва месузонад аз [удуси ишц. Ва ин бонги бод нест, ки сардй ораду хумуд пайдо кунад. Боз дар мисроъи сонй дуо мефармоянд, дар [аци ма[хуб, ки [ар кй уро ин оташ нест, балки ма[хуб аст, уро нест ва фонй гардонод аз вухуди башарии вай то ин оташ [осил шавад уро ва ошици комил гардад. Оташи ишц аст, к-андар най фитод, Чушиши ишц аст, к-андар май фитод.
Ишц иборат аст аз фарти му[аббат ва аз най инсони комил мурод аст ва аз "май" маъшуц, чунонки урфи шеър аст ва маъшуци инсони комил зоти [ац суб[она аст. Ва [осили маънй
он ки оташи ишц аст, ки андаp инсони комил афтод ва цалби уpо муставлй гашт, ба вах[е, ки гайpи ма[бубpо дахле нест даp цалби вай. Ва хушиши ишц аст, ки андаp маъшуц афтод ва чунонки оши^о фаpти му[аббат аст бо маъшуц [амчунин маъшу^о фаpти му[аббат аст бо ошиц ва Мавлавй цуддиса сиppу[у ин маънй даp дафтаpи дигаp баён фаpмуданд ва {офизи Шеpозй цуддиса сиppу[у мефаpмоянд:
Партави маъшуц агар афтод бар ошиц чи шуд, Мо бад-у му[тоц будем, у ба мо муштоц буд.
Ва [адиси цудсй "Кунту канзан махфиян фа а[бабту ан yърафа фа халацтул халца" (19) низ шо[ид аст баp он ва та[к;ик;аш он аст, ки асмои ило[ия хостанд, ки осоpи он зо[иp шавад, пас Алло[ баpои из[оpи асмои худ оламpо мавхуд сохт ва ин олам аз шуюноти [ац аст, то ин олам мазо[иpи асмо гаpдад ва асмою осоpи он даp он зо[иp мешавад ва ин зу[уpи асмо, ки камоли асмои [ац аст суб[она, мавцуф баp мазо[иp аст агаpчи зоти {ац даp [адди зоти худ мустагнист аз олам ва даp камоли зотии худ аслан му[тох нест ва чун хост, ки худ бо а[ади асмо ва сифот даp маз[аpе маъpуф ва маш[уд шавад, ки pуъяти худ нафси худpо нест мисли pуъяти у даp миpъот. Пас инсони комилpо пайдо сохт ва оинаи хамоли худ сохт. Пас {ац суб[онаpо му[аббат бо инсон бувад, то сифати ма[бубият ва маъшуцият ба зу[уp ояд, аз ин му[аббат инсонpо пайдо каpд. Пас инсони комил му[тох ба {ац аст ба хамеи вуху[ ва баъди вухуд ошици хамоли у гаpдид, ба вах[е, ки {ац мута[аллил ва соpист даp [аp хузви у ва сивои {ац дигаppо намебинад. Ва {ац суб[она муштоци инсони комил аст то маъбуд ба вах[и атамм гаpдад ва ба ма[бубият ба вах[и акмал муттасиф гаpдад. Аз ин хо зо[иp шуд, ки ишц сифати ило[ия аст, ки худ ошици зу[уpи худ аст. Пас аз ин даp хуш омад, пас оламpо пайдо сохт. Ва мацсуди пайдо каpдани навъи инсон он буд, ки у суб[она таъоло ошици инсони комил аст, ки маз[аpи атамм аст ва зу[уp даp вай акмал аст. Ва халифаи худ сохт ва гайpи комил [ам ма[буби вай аст ба хи[ати зу[уp бо баъзе асмо даp у.
Пас маънии мисpоъи сонй зо[иp аст, ки хушиши ишц андаp маъшуц фитод, то ошиц ба зу[уp омад. Ин аст маънй, на он ки Шайх Валиму[аммад (20) гумон буpда, ки муpод аз ишц зоти {ац аст, ба заъми он ки даp мустала[и суфия зоти {а^о ба ишц
НОМАИ ДОНИШГОX
номанд ва [осил баpоваpда, ки "зоти {ац даp най аст ва зот даp май аст" ду маз[аppо зикp фаpмуд, ки [аp ду pофеи [ихобанд ва боrиpо баp циёс гузошт. Ва даp хое дида нашуда, ки даp мустала[и суфия зоти [а^о ба ишц номанд. Магаp он ки со[иби «Ламаот» цуддиса сиppу[у (21) итлоци ишц баp зот мекунад. Ва аз ин истило[и суфия лозим намеояд, ки баpои истило[и талоц Xум[уp билоrаpина бояд, на итлоц, баъзе хусус чун ба rаpина бувад. Ва низ лафзи «оташ» обест, аз иpодаи зоти {ац, чи маънй он мегаpдад, ки "оташи зоти {ац даp най фитод" ва ин маънй надоpад. Баъд аз иpода аз най найи маъpуф ва маа[озо он чи гуфта аз саpаёни зоти [ац даp маз[аpи най мустафод намешавад, балки он чи мустафод мешавад ба таклифи он ки оташи зоти {ац, ки ишц аст, даp най фитод ва майpо, ки pофеи [ихоб гуфта, низ истицомат надоpад, ки агаp pофеияти [ихоби {ац цасд каpда, галат аст, балки май нопок аст ва [ихоби {ац аст ва мухиби буъд аст аз {ац. Ва агаp аз pафъи [ихоб заволи [аё иpода каpда, пас мисли аввал аст ва агаp pафъи [ихоб ацл иpода каpда, са[е[ аст. Лекин соле[и гайpи иллат ихтиёpи ин наметавонад шуд, валло[у аълам.
Най [аpифи [яp кй аз ëpе бypид, Паpда[ояш паpда[ои мо даpид.
Яъне, инсони комил [аpиф ва гамхоpи он кас аст, ки аз маъ-шуц худост ва даp [аxp афтода ва мубтало он кас аст, ки ошиц бошад, на он ки холй аз ишц. Ва зо[иp аст, ки инсони комил гам-хоpи ошици ма[xуp аст ва уpо ба васл меpасонад. Ва паpда[ои най, ки ибоpат аст аз маpотиби суpуд, мустаоp аст ба паpда[ои овоз ва нолаи инсони комил, ки паpда[ои овози инсони комил, ки нолаи цалбии уст ва паpда[ои мо, ки мобайни мо ва байни {ац воцеъ аст, медаpад. Ва агаp ин байтpо интицол ба найи зо[иp гуфта шавад, метавонад шуд, ки Мавлавй аз аpбоби самоъ буданд, [оли самоъ даp ин байт баён фаpмуданд. {амчу най зареву таpëце кй дид, {амчу най дамсозу муштоце кй дид?
Яъне най за^ аст даp [аци худ, ки худpо фонй кунад ва таpёr [ам [аст, ки бацобилло[ ёбад. Ва агаp баp найи зо[иp [амл ку-нанд, ки най а[воли [аxpу висол баён мекунад. Пас за^ [ам шуд ва таpёr [ам шуд. Ва ё ин ки най иш^о [аpакат меди[ад, ки за[p аст даp [аци бадан ва таpёr даp [аци хон. Ва ё ин ки мухиби
фанои [астии мав[ум аст, за[p шуд даp [аци вай ва бацобилло[ ато мекунад, пас таpёr шуд, гунхоиш доpад, лекин даp будани самоъ мухиби фанофилло[ ва бацобилло[ калом аст, ки Шайхи Aкбаp цуддиса сиppу[у тасpе[ фаpмуданд, ки самоъ муфиди pафъи даpаxа наметавонад шуд, агаpчи мубо[ аст ва шавц меангезад. Валло[у аълам.
Най [адиси ро[и пурxун мекунад, К,исса[ои ишци Ма цнун мекунад. Ду да[он дорем гуё [амчу най, Як да[он пин[он-ст дар лаб[ои вай. Як да[он нолон шуда суи шумо, {ою [уе дарфиканда дар само. Лек доранд [ар кйуро, манзар аст, К-ин фииони ин саре [амз-он сар аст. Дамдама аз ной аз дам[ои уст, {ою[уи ру[ аз [ай[ои уст.
Най [адиси pо[и пуpхун мекунад. Яъне, инсони комил суханони pо[и махтуp, ки pо[и сулук аст, мекунад ва циссаи ишце, ки ацл аз он pавад ва сивои ма[буб ба хотиpаш наpавад, баён менамояд. Ва агаp аз най найи маъpуф гиpанд ва баёни [оли а[ли самоъ бувад, низ тавонад шуд.
Ма[рами ин [уш цуз бе[уш нест, Мар забонро муштарй чун гуш нест. Гар набудй нолаи найро асар, Най ца[онро пур накардй аз шакар.
Яъне маками ин pо[и пуpхун гайpи он кас нест, ки бе шууp шудааст аз гайp, балки даp ^p чиз ма[бубpо бинад, чунонки хо[анда забонpо хуз гуш нест, ки шунавандаи каломи забон аст. Дар иами мо руз[о бего[ шуд, Руз[о бо суз[о [амро[ шуд. Руз[о гар рафт, гу рав, бок нест, Ту бимон, эй он ки чун ту пок нест.
Илалбайтайн, муpод аз «фуз» вацт аст ва даp истило[ «вацт» онpо гуянд, ки баp абд воpид шавад ва аз а[вол, чунин а[вол, ки тасаppуф кунад даp абд ва [укми вай даp абд xоpй шавад, чунонки мегуянд, «алвацту сайфун цотеъун» - вацт сайфи цотеъ аст, аз [укми у набояд гузашт ва низ гуфта мешавад, ки «фалон ба [укми вацт аст» ва го[е итлоц мекунанд, вацт баp замони [озиp, ки ба
НОМАИ ДОНИШГОX
вазифаи он муштагил мешавад абд (22). Инчунин мазкуp аст даp шаp[и цасидаи тоияи Миp Ма[муди Кошй (22) цуддиса сиppу[у ва ин хо муpод маънии аввал аст, яъне даp гами мо, ки аз ишц [осил аст, а[вол[о воpид шуда pафтанд ва ин а[вол[о муцтазои нуp буданд. Ва агаp ин а[вол[о pафтанд гу pав, ман бок надоpам аз гузаштани ин а[вол, ки а[вол назди мо эътибоpе надоpад, ки Мавлавй цуддиса сиppу[у со[иби мацом буданд ва хитоб мефаpмоянд ба Хац, ки ма[буби вай аст, "ту бимон, ки мисли ту нест даp покй аз нацоис назди ман ва маш[уд бош". Даp ин калом ишоpат аст ба ин ки илму мушо[ида фавци [ол аст. Чунонки Шайх му[ибулло[ цуддиса сиppу[у мусаppе[ аст ба он: {p ки цуз мо[й зи обаш œp шуд, {яp кй бе pyзиcт, pyзаш деp шуд. Дяpнаëбад [оли пухта [еч хом, Пас сухан куто[ бояд, вассалом. Бода дяp цушиш гадои цуши мост, Чяpx даp гаpдиш аcиpи [уши мост. Бода аз мо маст шуд, не мо аз y, К,олаб аз мо [астшуд, не мо аз y. Бяp самои pоcт [яp тан чиp нест, Туъмаи [яp мypFаке анциp нест. Банд бугсил, бош озод, эй пиcаp, Чанд бошй банди симу банди заp. rp биpезй ба[ppо даp кузае, Чанд гунцад, цисматиякузае.
Бидон, ки инсон мува[[ид аст, баp се навъ: Яке ошици [ац, ки аз он пойи ибодат дошта. Ва дигаp оммаи мусалмон, ки аз "хуз мо[й" иpода дошта. Сеюм мункиpони мо хоа би[и-р-русулу саловотулло[и ва салому[у алай[им а^маъин (23) агаpчи илми ва[доният аз ацли худ пайдо каpданд, чун фалосифаи машшоъин. Ва "об" ибоpат дошта аз каломи {ац суб[она, ки нозил баp анбиёи алай[имуссалоту вассалом аст. Пас [осили маънй он аст, ки ^p кй сивои мо[ист аз оммаи муслимин, аз оби {ац, ки каломи {ац аст ва ба тавассути pусул алай[имуссалоту вассалом pасида аст, œp шуданд, даp у цонеъ ба он гаштаанд, ки он[о аз ишц холианд, [амин нахоти ухpавй мехо[анд ва баp мушо[идаи мавъуд маp а[ли xаннатpо мувофици [оли ишон цонеъанд. Ва ба таpиrи таъpиз лозим омад, ки он[ое, ки мо[ианд ва ошицанд,
баp ин об цонеъ нестанд, балки баъди имон ба ин об ва та[сили маъpифат ба тацлиди pусул (а) талаби маъpифат бо мушо[ида доpанд ва ба [аp тахаллие, ки даp он мушо[идаи {ац [осил шуд, иктифо намекунанд, балки даp талаби тахаллии хадиданд, ки тахаллиётул [аади ло тарифу ила-н-ни[ояти"-анд (24) ... Ва даp ин талаб бо [ам мутафосиланд, касе, ки маpтабаи ноцис доpад, цонеъ ба баъзе ан[ои илманд ва баъзе даp [аp вацт зиёдат илмpо талабгоpанд, ки илми [ац ва асмои у надоpад ни[оят. Ли[озо pасул (с) дуо мефаpмоянд: Рабби зиднй илман. Бо вухуди он ки дода шуда буданд илми аввалин ва охиpинpо. Ва [осили мисpоъи сонй он ки ^p кй беpузист, аз ин об, ки ба он нагаpдидааст, pузияш деp шуд, яъне умpаш хаpоб ва зоеъ шуд, ки вусул ба маъpифати [ац ва мушо[идаи у муяссаp нест, на даp дунё ва на даp охиpат метавонад шуд, ки аз оби [ац маъpифати у иpода дошта шавад. Ва аз «хуз мо[й» оpифи мутавассит ва аз он ки масpуp аст ма[хуб аз иpфон ва мушо[ида, ки оммаи муъминон гайpи ошицанд. Ва [осил он ки касе, ки гайpи мо[ист аз оpифи мутавассит, аз оби [ац, ки маъpифати уст ва [осил гашта баp он оpифpо аз ин маъpифат сеp шуд ва цонеъ шуд ва толиби зиёдат нест. Ва ба таpиrи таъpиз лозим омад, бад-он ки оpиф комил аст даp маъpифат. Маъpифат [осилаи цонеъ нест, балки [аp дам ва ^p ла[за талаби зиёдат доpад ва он ки беpузист, ки ба даpаxаи иpфон наpасида, умpи вай зоеъ шуд.
Шайхи афзал pа[матуло[и ва гайpи вай шоpе[он баp [амин таrpиpанд, лекин авло он чи мазкуp аввал аст. Кузаи чашми [арисон пур нашуд. То садаф цонеъ нашуд, пур дур нашуд.
Мушта[иp гашта, ки чун садаф даp зимистон rатpае аз оби боpон мегиpад, баъд аз он да[ан банд кунад ва намекушояд, он rатpа дуpp мегаpдад. Ва чун баъди ин rатpаи дигаp гиpад ва талаби rатpа[ои касиpа кунад, он замон даp садаф дуpp пайдо намешавад.
{ар киро цома зи ишце чок шуд, У зи [ирсу айб куллй пок шуд. Шод бош, эй ишци xушсaвдои мо, Эй табиби цумла иллат[ои мо. Эй давои нaxвaту номуси мо, Эй ту Афлотуну Цолинуси мо.
НОМАИ ДОНИШГОX
Муpод аз «ишц» фаpти му[аббат аст ва ин ишц сифати {ац [ам [аст ва сифати малак [ам [аст ва сифати инсон [ам [аст. {ацицати ишц як аст, лекин на[ви та^аду^ даp ушшоц мухталиф ва на[ви ишци инсонй акмал аст аз на[ви малакй. Ва Шайхи Aкбаp цуддиса сиppу[у фаpмудаанд, ки аз ишц даp Rуpъон таъбиp шуда ба "фаpти му[аббат". Ва даp та^ици ишци инсон Шайхи Aкбаp цуддиса сиppу[у фаpмуданд, ки вацте ки [убб шомил шавад инсонpо ба тамома ва аъмо гаpдонад инсонpо аз [аp шайъ сивои ма[буб ва соpй шавад ин [ацицати [убб даp тамоми ахзои бадани инсон ва цувои у, даp pу[и у ва xоpй шавад ин [убби маxpои дам даp уpуrи у ва ла[ми у ва имоpат кунад хамъи мафосили вайpо, пас муттасил гаpдад ба вухуди у ва муонаца кунад тамоми ахзои вайpо аз хисму pу[ ва намонад даp хисм муттабеъ гайpи ма[бубpо ва мегаpдад нутци вай ба он ма[буб ва самои вай аз ма[буб ва назаpи вай даp ^p шайъ ба суи ма[буб, ва бубинад ма[бубpо даp [аp суpат ва набинад [аp чизpо магаp он ки бигуяд: «Ин аст ма[буб». Пас ном ни[ода мешавад ин [убб ба ишц. Ва pивоят каpда шуда аз {усайн ибни Мансуpи {аллох, ки вацте ки цатъ каpда шуда дасту пойи вай, навишта шуда баp замин аз хун «^лло^ Aлло[» даp [аp хо, ки воцеъ шуд ин хун инта[о каломи pазиолло[у ан[у. Ва ин сифат аст аз му[аббат, ки ба он инсон муттасиф шавад ва [еч навъpо сивои инсон аз он насибе нест, агаpчи малак бошад. Ваpна даp [аp навъ поpа аз му[аббати ило[ия аст ба [асби сулу[и он навъ. Ва инсони комил, ки ошиц аст баp [ац суб[она, ба [амин маънй ишци вай аст ва ба [амин маънй ишци Aлло[ таолост баp инсони комил, ки Aлло[ суб[она таоло бо хамъияти асмо ва сифот му[иб ва муштоци инсони комил аст, ки ин [убб соpист даp [ама асмо ва сифат, чунонки [убби {ац соpист даp [ама аъзо ва цувои инсони комил. Ва мацсуди Мавлавй цуддиса сиppу[у аз ин байт он аст, ки иттисоф ба ишц ба маънии мазкуp аз [ама уюби башаpй, ки монеъи камолот аст, пок гаpдонад. Чунонки даp байти толй ба баъзе уюб тасpе[ фаpмуда, то дигаpе баp вай циёс каpда ояд. Ва Шайхи Aфзал pа[матулло[и таоло гуфта: Таpиrаи сулук баp ду вах[ аст: яке он ки аввал аз нацоис пок шавад то мустаидди маъpифати ило[ия гаpдад ва баъди он ишц пайдо мешавад ва маъpифати ило[ия [осил шавад. Ва таpиrи дигаp он ки аввал ишц [осил шавад ва аз [усули ишц [ама нацоис зоил хо[ад шуд.
Ва Мавлавй ц.с. таpиrи аввалpо баён фаpмуд ба цавли худ: Банд бугсил бош озод эй писар... илал охирил абёти-с салосати. (25) Ва таpиrи сониpо баён фаpмуд ба ин цавл ва мобаъди вай, ва чунки назди Мавлавй ц.с. таpиrи дуюм писандидаи хотиpи шаpиф буд, даp баёни он муболига фаpмуданд. Цисми xок аз ишц бар афлок шуд. Ку[ дар рацс омаду чолок шуд. Ишц цони Тур омад, ошицо, Тур мату «xaррa Мусо соъицо».
Ва ин зо[иp аст даp меъpоxи он саpваp салалло[у алай[и ва оли[и ва саллам ва уpуxи Исо алай[иссалом баp афлок. Ва агаp аз «афлок» маpотиби улё муpод гиpанд, пас низ авлиёpо [осил аст, ки ахсоми поки ишон хавоси pë[ пайдо каpда, ба маpтабаи улё меpасад.
Муpод аз «ку[» Туp аст ва ба баpакати нуpи мусавй, ки баp ку[ тофт, ишц ба rадpи истеъдод ма[али пайдо шуд ва [ам даp pаrсу хушй омад ва чолок шуд баpои цабули тахаллии {ац. Ва чун тоцати ин тахаллй надошт поpа-поpа гашт ва ин [ама аз тофтани нуpи Мусо (а) буд, ваpна [амун Туp аст ва шуълаи дидоp надоpад. Ва байти мобаъди вай баёни [амин мисpаъ аст. Ва [осил он ки эй ошиц! Бидон ки ин ишц аз тофтани нуpи мусавй даp хабал ба манзалаи хони хабал аст, ки Туp аст ва Туp маст шуд ва таxаллиpо цабул намуд. Ва Мусо (а) масъуц гаштанд ва даp ин тахаллй фонй шуданд. Ва ин ицтибоси ин оят аст: "Фаламмо тахалло раббу[у лил хабали хаъала[у даккан ва харра Мусо саи^ан" (26)
Пас [аp го[ мутахаллй шуд pабби Мусо (а) баpои хабал, поpа-поpа сохт ва афтод Мусо масъуц.
Ва даp лафзи «саицо» ду rиpоат аст. Яке «саицо» ва дигаp «соицо» ва Мавлавй цуддиса сиppу[у rиpоати охиpаpо ихтиёp каpд баpои истицомати вазни шеъp. Ва ин хо фоида аст, ки иттилоъ баp он заpуpист. Ва он ин аст, ки [азpати Мусо (а) талаби pуъят каpданд аз {ац суб[она ва pуъят мехо[ад pоъиpо ва маpъиpо. Пас бидуни тафpиrа муяссаp намешавад. Ва даp ин доp бо ин хисми унсуpй бидуни фано муяссаp наметавонад шуд. Пас Алло[ таоло фаpмуд: Тоцати pуъят бо будани ту наметавонад шуд ва нест даp тоцати инсон магаp мушо[ада даp тахаллй. Ва Алло[ таоло фаpмуд, ки агаp тахалии ман баp хабали Туp xабалpо rаpоp шавад,
НОМАИ ДОНИШГОX
ту [ам тоцати pуъят хо[й дошт. Ва даp ин тахаллй на хабал монду на Мусо (а) монд. Пас Aлло[ таоло таълим намуд Мусо^^о, ки даp тахаллй чунки ту боцй намондй ва ба фано pасидй, пас pоъие намонд, пас pуъят чи гуна [осил шавад. Пас даp ин тахаллй [азpати Мусо мушо[адаи [ац намуданд ва ба сабаби ин мушо[ада фонй шуданд ва pуъят [осил нашуд. Пас адами [усули pуъят баpои ин аст, ки pуъят pоиpо мехо[ад ва даp тахалии {ац pой намонад. Пас манъ аз pуъят аз нуцсони [азpати Мусо нест. Иозан билло[и мин тава[[ум золик. (27)
Бо лаби дамсози худ гаp цуфтаме, {амчу най ман гуфтани[о гуфтаме.
Боз pафт цуддиса сиppу[у баp а[воли най, чунки нойй найpо мезанад. Да[они найpо миёни ду лаби худ мегиpад ва дами худpо месозад. Пас уpо най баpмеояд ва агаp дам насозад, овоз аз най наояд. Пас овози най тобеъи лаби дамсози най аст. Балки овози нойй аст, ки аз най баpмеояд. Ва чун най ибоpат аз инсони комил аст, пас лаби дамсоз ибоpат аз зоти {ац бо хамеи асмо ва сифот гаpдид ва [осили байт баpомада. Чунки бо {ац бо хамеи асмо ва сифот хуфт [астем, ки {ац бо хамеи асмо ва сифот зо[иp аст даp ман ва ман олаи у гаpдидам. Пас [амчун инсони комил гуфтани[о мегуям. Чунонки Хац даp инсони комил нотиц аст ба лисони инсони комил, [амчунин даp ман {ац нотиц аст ба нутци ман. Ва лафзи «гаp» агаpчи мавзуъ баpои духул баp машкуку-т-та^иц аст, зеpо ки таpxумаи он аст, лекин ин хо ба маънии «чун» аст ва баp му[аrrаrулвуxуд дохил шуда, чунонки он даp аpабй го[е баp му[аrrиrулвуxуд низ дохил мешавад ва ба маънии «изо» мегаpдад.
Ва ^p ду байт, ки баъди ин байт аст, тамсили мазмуни ин байт аст, яъне чунонки касе, ки аз [амзабони худ худо гаpдад, у бе наво аст, [амчунин агаp аз [ац, ки лаби дамсози ман аст, худо афтам, аз гуфт бозмонам. Ва чунонки гул агаp аз гулшан худо шавад ва ин худой мусталзим аст маp худоии гулpо аз булбул, [аpгиз булбул [аpф нагуяд то шунида шавад. {амчунин аз худоии {ац, ки лаби дамсози ман аст, овоз баpнаояд аз ман. Сиp пин[он аст андаp зеpy бам, Фош ягяp гуям ца[он баp[ам занам. {яp кй y аз [амзабоне шуд цудо, Бенаво шуд, гаpчи доpад сад наво. Чунки гулpафтy гулистон даpгyзашт, Нашнавй з-ин пас зи булбул cаpгyзашт.
Чунки гул рафту гулистон шуд xaроб, Буи гулро аз кй цуем, аз гулоб. «^p» овози пасти суpудpо мегуянд ва «бам» овози баланди суpуд аст. Мисpои сонии ин байт, балки тамоми байт бо байти мобаъд мацулаи {ац аст, андаp паpда [икояти лисони Мавлавй xоpй шуда, ё баp лисони инсони комили мутлац, яъне, pози пин[он аст андаp паpдаи овози инсони комил, ки пастовоз бошад, ё баланд мисли суpуди най. Ва pоз он аст, ки гуянда {ац аст даp ин тааййин ва {ац мегуяд, ки агаp фош гуям ва ин тааййун, ки паpда аст аз воцеъ баpхезад ва зот билотаъйин [аpф занад. Пас ха[он манфй гаpдад ва мумкин аслан даp вухуд намонад, ки мумкин ибоpат нест магаp аз тааййуноти хоса ва чун тааййун аз воцеъ pафт, пас мумкин намонд. Ли[озо, Шайхи Aкбаp ц.с. тасpе[ фаpмуданд, ки ин тааййун аз воцеъ зоил намешавад абадан. Ва Шайх Aбдуppа[мони Чрмй даp шаp[и он фаpмуданд: агаpчи аз шу[уд зоил мешавад, чунонки даp мацоми фанофилло[. Ва [осили байт он ки он чи инсони комил мегуяд андаp ин ду боб овози {ац аст, ки у аз ин ду боб беpун меояд ва он ду боби зеpу бам аст. {ац суб[она[у ва таоло мефаpмояд, ки агаp фош бигуям бидуни паpдаи зеpу бами инсони комил ха[он ботил шавад, чунонки баён каpда шуд.
Хумла маъшуц асту ошиц пардае, Зинда маъшуцасту ошиц мурдае. Зо[иp он аст, ки ин байт тааййуди [укми собиц аст, яъне хумла мавхудот айни маъшуц аст, ки зоти {ац аст ва ошиц, ки [аст, паpдаи зоти {ац аст, ба хи[ати он ки тааййуни зоти {ац ва шоне аз шуюни {ац аст. Пас агаp ин паpда баpхезад ва аз нафсуламp албатта олам мунтафй гаpдад. Ва зинда нест магаp маъшуц, ки зот аст ва ошиц муpда, яъне маъдум аст, ки у шоне аст аз шуюни [ац, пас мавхудият ва [аёти у ба мавхудияти {ац аст ва чун у зо[иp бе ин шаън шавад, пас албатта олам хаpоб ва манфй гаpдад. Чун набошад ишцро парвои у, У чу мурие монд бе пар, войи у. Парру боли мо каманди ишци уст, Мукашонаш мекашад то куи дуст. Зо[иp он аст, ки лафзи ишц ба маънии маъшуц аст, яъне маъшу^о, ки {ац аст, агаp паpвои ошиц набошад, пас ошиц бе паp монад, ки вусули у ба маъшуц мумкин намонад, балки ошиц даp вухуд н-ояд. Ва мацсуд он аст, ки маъшу^о, ки {ац аст, паpвои
ошиц аст, ки инсон аст, балки [ама махлуцот, чи [еч махлуце аз ишц холй нест, агаpчи ишци у мисли ишци инсон нест ва ин [укм ба назаp камоли асмои {ац суб[она аст, ки камоли асмои у мавцуф баp вухуди халц аст, то асмои у [ама зо[иp шаванд. Ли[озо у суб[она ба ишц ва му[аббати халц мавсуф шуд, хусуси инсон, ки зу^ бо хамъияти асмо ва сифот баp уст. Пас даp зу[уpи ин хамъият му[тохи уст, пас {ац суб[она бо хамъияти асмо ва сифот ошиц аст баp инсони комил, пас паpвои инсони комили акмал аст. Ва метавонад, ки лафзи «ишц» баp маънии худ бошад. Ва [осил он ки иш^о паpвои ошиц аст, агаp ошиц намебуд, ишц аз миён муpтафеъ мешуд ва чун ишц мутааллиц ба {ац аст, пас [а^о даp тааллуци ин ишц паpвои ошиц аст. Пас [осили байт он, ки агаp иш^о паpвои ошиц намебуд, ошиц бе паp мебуд, ки баp ошиц ишц аст ва чун ишц ба миён намонад, у намонад ва э[тиёхи {ац даp тааллуци ишц бо у намонад, пас ошиц бенаво шуд. Ман чи гуям, [уш доpам пешу пас, Чун набошад нypи ëpам пешу пас? Нypи y даp ямну яcpy та[ту фавц. Бяp cаpy баp гаpданам монанди тавц.
Яъне ман [уши пешу пас надоштам, агаp нуpи {ац ва зу[уpи вай пешу пас намебуд. Ва нуpи {ац [ама хост ва даp [ама хи[от аст нуpи вай ва даp аъзои ман соpист. Ва мацсуд он ки даp [ама коинот соpй ва зо[иp аст, пас даp [ама чиз маш[уд шавад. Баpои ин [уш ва шуъуpи коинот боцист. Бидон, ки чун солик баъди фано нузул мекунад ба суи {ац, пас уpо касpати мутагойиpа маш[уд мешавад. Лекин ин касpат миpъоти {ац мебошад ва {ац даp он маш[уд мешавад, го[е билъакс. Пас Мавлавй цуддиса сиppу[у [оли маш[удияти {ац даp миpъоти халц баён фаpмуда ва [осил он ки агаp мушо[идаи {ац даp ин касpат намебуд, ман аз бе[ушию фано даp [уш ва бацо намеомадам. Ишц хо[ад к-ин сухан беpyн бувад, Ойина-тиаммоз набвад, чун бувад. Ойина-т донй чаpо иаммоз нест, З-онки зангоp аз pyxаш мумтоз нест. Ойина к-аз pангy олоиш цудост, Пуp шуъои нypи xypшеди худост. Рав, ту зангоp аз pyxи y пок кун, Баъд аз он нyppо идpок кун.
Ин [ацицатро шунав аз гуши дил, То бурун ойй ба куллй з-обу гил. Фа[м гар доред цонро ра[ ди[ед, Баъд аз он аз шавц по дар ра[ ни[ед.
Яъне, муцтазои ишц он аст, ки ин сухани тав[ид ва будани {ац даp халц зо[иp шавад, пас ойина, ки аъёни мумкинаанд, чаpо гаммоз набошад. Албатта ин сухан зо[иp созад. Ва агаp лафзи ишц ба маънии маъшуц гаpдид, низ са[е[ аст.
TAB3E{OT:
1. Му[иддинибни Арабй дар соли 560дар Андалус (Испаниё) ба дунё омадааст ва дар соли 628 дар Димишц ба сарои цовид шитофтааст. Вай бо зе[нихаллоце, ки дошт, [удуди шашсад асар аз худ бар цой гузоштааст.
Духтаре бо номи Низом ва лацаби Айнушшамс ва-л-ба[о, ки таборииронйдошт, уро дар Макка ба мактабиишц даъватмекунад ва ин даъват сарчашмаи ищомоти орифонаи вай мешавад. Мо[ияти таълимоти Ибни Арабиро се чиз ташкил медщад: ва[дати вухуд, инсони комил, ишц.
Вай ацоиди урафои бузурги пеш аз худ - Мансури {аллоц, БоязидиБастомйва дигаронро ранги фалсафй бахшид ва дар цолаби назариёти ацлонй тадвин намуд. Ибни Арабй дар борвар намудани тафаккури ирфонй дар Ирон нацши му[име дошт, то он цое, ки Мавлоно, Хоца {офиз, Шайх Шабустарй ва дигарон ил[оми орифонаи худро аз у гирифтаанд.
2. А. Зарринкуб. Сирринай. Нацдва шар[ита[лилйва татбиции "Маснавй"., Дар ду муцаддад. Интишороти "Уламо", чопи да[ум, X.1. -Те[рон, 1383, са[. 34.
3. Мавлоно Яъцуби Чархй аз орифони номдори асри 15 ва [амасри Мавлоно Цомй буд ва дар соли 851[.(1447-1448м) даргузашта аст. {ангоме, ки Мавлоно Цомй таълифи китоби "Нафа[оту-л-унс"-ро ба итмом мерасонид, аз вафоти Мавлоно Яъцуби Чархй 23 сол гузашта буд. Мавлоно Яъцуби Чархй чанд муддат дар {ирот, кимарказимадании асри 15ва га[вораи тасаввуф ва ирфон ма[суб мегардид, зиста, ба Миср ва Бухоро [ам сафар[о кардааст. Зимни та[сил дар Бухоро ицозаи фатво гирифт. Осори у иборатандаз "Тафсирисураи "Фотща", "Рисолаиноия", "Рисолаи мухтасар дар асбоби вуцуди авлиё ва маротиби ишон" ва f.
НОМАИ ДОНИШГОX
4. Дар ин бора руцуъ шавад ба китоби "Рисолаи ноия"-и Мавлоно Яъкуби Чархй. Бо тас[е[и Халилулло[и Халилй. Ройзании фар[ангии ЦИЭдар Тоцикистон, 1386
5. Aннамеpи Шиммел. Шуку[и Шамс. Сайре дар осору афкори Мавлоно. Б о муцаддимаи устод Сайид Цалолуддини Оштиёнй. Мутарцим {асани Ло[утй, чопи панцум, Ширкати Интишороти илмй ва фар[ангй, Те[рон, 1386, са[ 520
6. Aбдулалии Ба[рулулум. Тафсири ирфонии "Маснавии маънавй", муцаддима, бидуни са[.
7. Шиммел менависад:
"Шар[иу дар соли 1876дар Лак[нав ва дар соли 1877дар Бамбай чопи сангй шуд". Aннамеpи Шиммел. Шуку[и Шамс. Сайре дар осору афкори Мавлоно. Бо муцаддимаиустод Сайид Цалолуддини Оштиёнй. Мутарцим {асани Ло[утй, чопи панцум, Ширкати Интишороти илмй ва фар[ангй, Те[рон, 1386. са[.693
8. {амон цо. Муцаддима. бидуни са[.
9. Манзур «Нафа[оту-л-унс»-и Мавлоно Aбдуppа[мони Цомй аст.
10. Пас тофил мабош!
11. Чизе ки б о он фарц мекунанд.
12. Шайх Абдуллатифи Аббосй аз адибон ва нависандагони форсинависи садаи 17-и шиб[и цора аст, ки дар A[мадободи Гуцарот ба дунё омадааст. Му[имтарин кор[ои илмию адабии y тас[е[у шар[и бархе осори адаби форсй, бахусус, "Маснавии маънавй"мебошад. Шайх Aбдуллатифмаснавиро бо муцобалаи беш аз 80 нусха, ки дар {ирот, Кобул ва Бур[онпур ёфта буд, тас[е[ кард ва ин тас[е[ро, ки дар соли 1032ц. анцом дода, "нусхаи носихаи маснавиёти сацима" номид. (Ин нусха та[ти рацами 1210 дар китобхонаимузейи Бритониёма[фуз аст). Aбдулатиф бар [ар шаш дафтаримаснавй дебочаенавиштва сипасиндебоча[оро дар асари ало[ида бо унвони "Миръоту-л-маснавй" гирд овард, ки худ дорои дебочаи ало[идаест. Дар байни таълифоти Шайх Aбдуллатиф махсусан ду асари y дар шинохти маснавии Мавлоно му[им ба [исоб мераванд: 1. "Латоифу-л-маънавй мин [адоицу-л-масшвй". Ин асар бори аввал дар Лак[нав ба соли 1866ва бори дуюм дар Конпур ба соли 1876 ба нашр расидааст ва дар тавзе[у тарцумаи иборот ва а[одиси арабй, оёти цуръонй ва абёти душвори маснавй навишта шудааст. 2. "Латоифу-л-луиот". Фар[анги маснавй буда, ба соли 1877дар Лак[нав ва 1319ш. дар Те[рон ба нашр расидааст. Ин асар фар[анги вожа[ои маснавй ба тартиби алифбой аст. Aбдуллатиф
ин асарро бо ёрии дусташ Мавлоно Ибро[ими Де[лавй дар 12 сол навиштааст. Шайх Абдуллатиф "бар {адица"-и Саной низ шар[ навиштааст.
13. Сайр ба цониби Худо ва аз цониби Худо.
14. Сайр дар Худо.
15. Бигу: Парвардигоро, маро аз цщати илм зиёда гардон.
16. Парвардигорам [айрати маро аз цщати [айрат дар ту зиёд гардон.
17. Му[аммадризо аз шоре[они маснавии Мавлоно буда, дар Фе[растимуштаракинусха[оихаттии форсииПокистон аз у ба унв-они "Му[аммадризои Ло[урии Мултонй" ёд шудааст. Таърихи ва-фоти уро 1098[. мутобиц ба 1686м. донистаанд. Шар[и Му[аммад-ризо бо номи "Мукошифоти разавй" шинохта шуда, аз як муцаллад иборат аст ва бо муцаддима, тас[е[ ва таълицоти Ризо Ру[онй, соли 1381 тавассути интишороти "Суруш" мунташир гардидааст. Муал-лиф абётёмисра[ое, киму[тоц ба шар[донистааст, бо зе[нудониши хеш ва чанд шар[е, ки дар ихтиёр доштааст, тавзе[ ва шар[ додааст.
18. Албатта ман [астам Алло[, пас маро ибодат кун.
19. Ман хазинаи пин[онй будам, пас дуст доштам, ки маро бишносанд, пас халцро офаридам.
20.Валиму[аммади Акбарободй аз шоре[они маъруфи маснавй дар шиб[ицораи{инди садаи 12 [ицрй буда, аз а[олии Акбаробод (наздикии Де[лй) мебошад. Шар[и Валиму[аммад мусаммо ба "Махзану-л-асрор", ки иборат аз шаш цилд аст, аз цумлаишар[[ои маш[ури маснавй ба [исоб рафта, мавриди истифодаи шоре[они асримиёнагй ва муосир гардидааст. Устод Фурузонфар ва Р.Николсон аз шар[и мазкур ба[ра[ои зиёд бардоштаанд. Дар бораи зиндагиномаи шоре[ дар сарчашма[о маводи цобили тавацху[ ба назар намерасад. Акбарободй дар таснифи асари хеш аз шуру[и дигари маснавй, ки дар {инд таълиф ёфтаанд, (аз цабили шар[и Му[аммадризои Ло[урй, шар[и Мир Нурулло[и А[рорй, шар[и Абдуллатифи Аббосии Гуцаротй) истифода карда, дар мавориди муносибникоти ин шуру[ро нацду та[лил кардааст. Валиму[аммад бар "Гулистон"-и Шайх Саъдй [ам шар[ навишта ва худ шеър [ам месароидааст. Шар[имазкур тавассутиНацибМоили{иравйсоли 1384 дар Те[рон дар шаш муцаллад интишор шуда, аз ма[осини зиёде бархурдор аст.
21. Манзур Фахруддини Ироцй аст.
22. Мутаассифона дар бораи ин шоре[ дар кутуби зери дасти мо буда, маълумоте ба назар нарасид.
23. oh vb OBapgaHg naëM6apoH, gypyg Ba canoM[ouXygoBaHg 6ap [aMau oh[o 60g!
24. TayajuiH[OH{ar to 6a oxup 603 HaMeucrag.
25. To 6a oxupu ce 6anr.
26. nac Barro ku ymiBa HaMyg napBapguropH Myco 6a Ky[, ohpo 6a jap3a aHgoxr Ba Myco 6e[yiu atprog.
27. Ea[pu naH0[ yycraM 6a XygoBaHg a3 raBa[[yMu oh.
Bakhrululum's Commentary on «Masnavi Ma'navi» by Djaloliddin Rumy
T. Keldiyorov
Key words: medieval commentaries, Djaloliddin Rumy, Masnavi Ma'navi, Bakhrululum
Quoting the well-known Iranian literary critic Abdulkhusain Zarrinkuba, the philosophical-mystical essence ofthe book by Djaloliddin Rumy «MasnaviMa'navi which comprises over 25 thousand two lines verses - beyts lies in the first 18 beyts known among the conoisseurs of literature under the title «Nainame» («TheBook about a Flute»).
We want to attach the attention of our reverend readers to the commentary done byMokhammedibn Kutbuddin Ansori Lakhnave (17311810) known more under the pseudonym Bakhrululum («The Ocean of Science»). The latter was an adherent of the philosophical school of the great Oriental thinker and mystic, the author of the famous books «Fusus-al-khikam» (gemmes of Wisdom) and «Futukhot al Makkiya» («Meccanian Consecrations») byMukhiaddin ibn al-Arabi (1165-1240).
Bakhrululum's pen is privy also to the commentaries on separate chapters of « Fusus-al-khikam» by ibn al-Arabi and literary productions of the well khown Oriental philosopher Saddraddin Shrazi. Into tne bargain, he is the author of the original works on philosophy, logic, Arabic grammar, mathematics and etc.
The text of the commentary based on Lakhnav litographical edition (1853) is prepared by the Candidate of Philology T Keldiyorov. In certain cases the text of the litography is correlated with the Teheran edition of the commentary dow by Iranian scholar Farshed Ikbal (2006).
