CC BY
42№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
ЕлеуЫзова Индира Царжаубайцызы,
КР Зац шыгару институты азаматтыц, азаматтыц ic ЖYргiзу цуцыгы бвлiмiнiц жетекшi гылыми цыi3MemKepi, зац гылымдарыныц кандидаты
еНЕРКЭС1ПТ1К МЕНШ1К ОБЪЕКТШЕРШЩ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
Казахстан Республикасыньщ rça3ipri тацдагы непзп багыты - элемдегi барынша бэсекеге ;абшетп елдер ;атарына ;осылу. Осы багытты жYзеге асырудыц басты талабы ретiнде нары;ты; экономиканыц барлы; тустарын дамытып, мем-лекет хал;ыныц элеуметпк, экономикалы; жагдайын жа;сарту болып табылады. Алга ;ойылган ма;саттарга жету жолдарыныц бiрi ретiнде халы;ты тек материалды; игiлiктермен гана емес, сонымен ;атар, материалды; емес игiлiктермен де ;амтамасыз ету шарасын ;олдану ;ажеттшп барлыгымызга белгiлi.
Когамдагы материалды; емес игшктер азаматтардыц интеллектуалды; шыгармашылы; ;ызмет нэтижелерi ретiнде танылады жэне зац жYзiнде ;оргалуын талап етедi. Азаматтардыц интеллектуалды; шыгармашылы; ;ызметшщ кукыщты; ;оргалуын ;амтамасыз ету мемлекеттiц мацызды iсi. Сонды;тан да бiздiц мемлекетiмiзде интеллектуалды; ;ызмет нэтижелерiнiц мэсе-лелерiне айры;ша мэн берiлiп, халы;аралы; Конвенцияларга ;осылу ма;сатында, вркениеттi елдермен келiсiм-шарт жасасу жузеге асырылуда.
Жалпы, кез келген тулга жасына, психикалы; дэрежесiне, азаматтыгына, сондай-а; взге де мiнездемеге ;арамастан мэдениет жэне гылым ту-ындыларын ойлап-табуга, ;урастыруга ;у;ылы. Адамзат табигатпен бершген мундай ;асиетп эртYPлi квлемде пайдалана алады. Кар;ынды ойлап-табушы тулгалар вз туындыларыныц зацды ;оргалуын талап етедь
Бул рухани туындыларды занды тYPде реттейтiн интеллектуалды; меншiк ;у;ыгы мемлекеттiмiздiц зац жYЙесiнде жаца болып табылады. Бурынгы зац жYЙемiз мундай угымды бiлмеген. Себебi, КСРО-ныц тусында интеллектуалды; шыгармашылы; ;ызметтщ нэтижелерi мемлекеттщ немесе мемлекеттiк уйымдардыц ;узырепнде болган. «Интеллектуалды; меншiк ;у;ыгы» терминi
1991 жылы 31 мамырда КСРО Зац негiздерiмен енгiзiлген [1, 622 б.].
Интеллектуалды; шыгармашылы; ;ызмет нэтижелерiн ;оргау жэне реттеу - бурынгы КСРО мемлекеттерiнде, соныц iшiнде Казахстан Ре-спубликасында мацызды орын алады. Эйткеш, интеллектуалды; меншiктi тиiсiнше ;оргау мэселес - мемлекетаралы; экономикалы; келiсiмдердiц айры;ша ;урамы ретiнде ;арас-тырылады. Еш;андай мемлекет немесе фирма жаца технологияларды зацды турде ;оргалмаган мемлекетке вз жетгспктерш экелмейдi. Интел-лектуалды; меншш ;оргалмайтын мемлекетке тек квне техника мен технологиялар экелiнедi.
Казахстан Республикасы тэуелсiздiгiн алганнан кейiн жеке меншш угымын енгiзiп, халы;аралы; шарттарга ;осылу ниетiмен бурынгыдан взгеше интеллектуалды; меншшт ;оргау жYЙесiн ;урды. Жаца жYЙе бойынша взiнiц интеллектуалды; шыгармашылы; ;ызмет нэтижесiн бас;а тулгалардан ;оргауды, сондай-а; сол ар;ылы мол пайда табуды квздейтiн кез келген автор не оныц вкiлi зацды тYPде ;амтамасыз етiлген ;оргау ;ужатын иеленуге ;у;ылы. Мемлекеттiц даму сатысында интеллектуалды; меншiк объектiлерiнiц барлыгы дерлiк заман талабына сай Yлкен мура екендш даусыз. Оныц ;урамына мYлiктiк емес игшктердщ ау;ымды квлемi кiредi. На;тыра; айт;анда олар авторлы; жэне саба;тасты; сондай-а; внеркэсiптiк
меншiк объектшершен ;уралады.
Энеркэсiптiк меншiк объектiлердiц патентпк ;оргалуын енгiзу нары; ;атынастарына вту кезецiнде туындайды. Казахстан Республикасы тэуелшздшн алганнан кейiн ;абылданган 1992 жылдыц 24 маусымындагы N°1422-XII Патенттiк зацы тек бiздiц елiмiз гана емес, сонымен ;атар ТМД елдерiнiц аумагында пайдалы модельдiц ;у;ы;ты; табигатын сипаттайтын алгаш;ы зацдардыц бiрi.
Карт жет1лген талаптарга сай келетш нары^ты; экономиканьщ к;арк^1нды дамуы экономикалы; айналымга енеркэсшпк меншiк объектiлерiн тт]^ енгiзуrцi талап етедi. Эйгкенi, елiмiздегi енеркэсштщ жYЙелi тсщырауы мен отанды; тауарлардыц бэсекеге к;абiлетсiздiгi жаца технологияларды, жаца техникалы; жэне дизайндiк шешiмдердi iздеуге мэжбурлейщ. Сондай-а;, енеркэсiпгiк меншiк объектiлерiн ;оргау жYЙесiн ;уру к;ажеттiлiri елiмiздiц Дуниежузшк сауда уйымына круге ниет бiлдiруiмен кушеймек. Себебi, бул алга ;ойылган мацызды мадсаттарга жету Yшiн мемлекетiмiздегi енеркэсiптiк меншiк объектшершщ даму ;ар;ыны шапшац эрi жогары дэрежелi салага ие болуы тиiс. Бул талаптардыц орындалуы Yшiн улт-ты; зацнамамыз аталган объектшердщ ;оргалуын ;амтамасыз етуге мiндетгi. Энеркэсiптiк меншiк объектiлерiн ;оргаудыц жогары дэрежеде жетiлген жYЙесiн ;уру тек уйымдастырушылы;, ;аржы жэне зацнамалы; шараларды YЙлестiрiп пай-далану нэтижеанде гана ;ол жеткiзiлуi мYмкiн.
Жалпы алганда, енеркэсiлтiк меншiк сала-сындагы бiлiм кез келген т^лгага еркениетп ;огамн^1ц басты талабы болып табылатын гылым мен техниканыц жаца жетют1ктерш ;ар;^1нды пай-далануды кездейтiн нары^ты; экономика талапта-рында тиiмдi ;ызмет ету Yшiн ;ажетт1 болып табы-лады. Себебi, кез келген экономикалы; мэселелер гылым мен техниканыц утымды Yлесiмiнен ;уралган енеркэсiлтiк меншiк объектшерш пайдалану ар;ылы шешiледi. Энеркэсiлтiк меншк объектiлерiн ;огам мен мемлекет мYДцесi Yшiн тиiмдi ;олданудыц алгышарты деп к^къктык; негiздерiн айтамыз. Осы саладагы кук;ык;тык к;атынастардыц норматив™ регтелуi кезде орын алган экономикалы;
жагдайларга сай болуы ;ажет.
Казакстанэкономикасыушшинтеллектуалдык шыгармашылы; ;ызмет нэтижелерi, соныц iшiнде эшресе жаца техникалы; шешiмдердiц мацыздылыгы барган сайын кецейе тусуде. Энеркэсштщ жYЙелi то;ырауы мен отанды; ешмдердщ бэсекеге ;абшетшздт патенттiк ;оргалуды ;ажет ететш жаца технологияларды, жаца техникалы; жэне керкемдiк-курылымдык шешiмдердi iздеудi талап етедь
Нары; экономикасыныц негiзгi багыттары мен елiмiздiц бет алган тура;ты даму стратегия-сында ;амтылган мiндеттерге жету техника мен технологияныц жаца нысандарыныц пайда болу-ын талап етедь Осы талапты орындау ушiн ец ал-дыменен табиги жаца, енеркэсште ;олдануга бо-латын, енертабысты; децгеш мен бiрегей ;асиет бар материалды; буйымдар ар;ылы ;олданыс;а енетiн объектшердщ ;оргау механизмi
абсолюттi болуы ;ажет.
Мемлекет басшысымен Каза;станныц бола-ша;та элемн1ц елеулi бэсекеге ;абше'т елдер
;атарына ;осылу мiндетi ;ойылган. Шиюзат эконо-микасынан бас тарту, гыл^1мныц ендiрiске барын-ша жа^ща^, отанды; индустрияныц жогаргы технологиялы-инновациялы; жолга ауысуы ;айта-;айта айтылуда. Осы ма;сатта елдiц гылыми-техникалы; потенциалын гыл^1м дамуыныц кажеттi багыттарына шогырландырып, олардыц жетiстiктерiн ендiрiске белсендi енпзу Yшiн жагдай жасап, ынталандыру талаптарын ;ою ;ажет.
Техникалы; шешiм саласында казiргi танда орын алган жагдай мемлекетпк органдардыц тапсырысы бойынша жасалатын гылыми зерт-теу жэне тэжрибелш конструкторлы; жумыс енiмдерiн игеру жэне оларды ендiрiске енгiзу механизмдерi калыптастырылмаFандыктан, кепшiлiк жетiстiктердiц ;олданыссыз ;алуы ай-тылуда [2, 26 б.].
Бул мэселенi Батыс елдерiнде Fылыми зерт-теу жэне тэжiрибелiк конструкциялы; жумыс нэтижелерiн тез арада ендiрiске енпзу ар;ылы углы; енеркэсiптiц бэсекеге кабiлеттiлiк децгейiн кетеруде жэне жаца эзiрлеулердi енгiзушi кэсiпорындарFа бiркатар ынталандыру шараларын жузеге асыру ар;ылы шешуде. Ол шаралардыц ;атарына енгiзу кезецiнде салы; телемдерiнен босатылуы, ендiрiстi уйымдастыру ушiн ;айтарымсыз ;аржы ;аражаттары белiнуi, тутынушылар нарыFын табуFа а;параттар берiлуi, кермелер уйымдастырылуы сия;ты жэне т.б. юрген [2, 27 б.].
Каза;стан Yшiн енеркэсiптiк меншiкке кукыктарды корFау кажеттiлiгiнiц негiзгi себептерi ретiнде:
а) енертап;ыш кызметкерлерi мен енертап;ыштарды ынталандыру ар;ылы енертапкыштылыкты дамыту жэне жаца технологияларды эзiрлеу децгейiн кетерудi;
э) коFамды, мемлекеттi жаца ашулармен ;амтамасыз етудi;
б) жаца технологияларды эзiрлеуге кец келемдi ;аржы жумсалуына казакстандык жэне шетелдiк инвесторларды тартуды;
в) ел экспортына жэрдемдесудi (енеркэсiптiк меншш объектiлерiне сырт ел т¥ЛFаларыныц к¥кыктары корFалмаса, елге сырттан тауарлар экелшбейд^;
г) техникалы; шешiмдер авторларын^1ц к¥к^Iк-тарын корFау ар;^1лы эдiлеттiлiктi орнатуды;
F) ултты; енер мен мэдениетп корFауды;
д) тутынушыларды жалFан тауарлар мен кызметтердi пайдалануына жол бермеудi карастыруFа болады [3, 35-37 бб.].
Энеркэсiптiк меншiк объектiлерi саныныц ¥ЛFаюы, олардыц ендiрiсте кец ;олданылуы елiмiздiц экономикалы; дамуын бас;арудыц жаца жYЙесiн ;амтамасыз етедi. Жэне бул жуйе дуниежузiн кушпен емес, зияткерлiкпен жаулау-
№ 1 (25) 2012 г Вестник Института законодательства Республики Казахстан
ды бiлдiредi. ДYниежYзiнде енеркэсштш меншiк объектшершщ санды; децгей бойынша бiрiншi орындарды АКШ (жылына 1 млн. халы;;а 500 енертабыс эзiрленедi) пен Жапония (кемiнде 1000 енертабыс эзiрленедi) иеленедь Казахстан енертабыска патент тiркеу саны бойынша ТМД елдерi iшiнде Ресей мен Украина сия;ты елдер-мен бiрiншi Yштiкке кiредi. Бул елдерде орташа есеппен жылына 1 млн. халы;;а 100 енертабыс эзiрленедi [4, 37-39 бб.].
Елiмiздегi енеркэсiп саласындаы техникам; жетiстiктер децгешнщ темендiгi, Казак;станныц уотты; патенттер алу Yшiн епшм саныныц темендiгi, тиiсiнше етiнiм берушшермен кымбат еуразиялы; патент жYЙесiн тандауы ец алдыменен коргау кужаттарыныц бершу мерзiмimц узактылыгы болып табылатындыгы айтылуда [5, 36-39 бб.].
внеркэсштш меншш объектiлерi ендiрiс куралдары мен тутыну заттары, технологиялы; ендiрiстер, гылыми-техникалы; жэне баска да енiмдер ретiнде ай;ындалады [6, 20-22 бб.].
Ку;ы; эдебиеттерiнде енеркэсiптiк меншiк ;укы; угымына катысты бiр;атар пiкiрлер ;абыптас;ан, олардыц швде оны екi санат;а белiп карастыратындары да бар. Атап айт;анда енеркэсштш меншiкке ку;ы; инновацияларды, Yлгiлер мен технологияларды куруды ынталанды-ратын ;у;ы;тан (енертабыс, интегралды; микро-кестелер, ецщрютш Yлгiлер мен купия а;парат/ коммерциялы; купиялар) жэне ерекше белгiлердi (тауар белгшер^ географиялы; керсеткiштердi) коргау Yшiн арналган ку;ы;тардан куралады.
Энеркэсiптiк меншш объектiлерiн азаматты; кукы; жYЙесi курамында карастырмайтын ав-торларда бар [7, 79-81 бб.]
внеркэшппк меншiк кукыгы на;ты тулга-лардыц объективтiк нысандагы интеллектуалды; меншiктiц материалды; емес объектшерш мерзiмдi жэне мерзiмсiз иелену, пайдалану жэне билiк ету кукы;тарын белгшейтш кукы; ;атынастарын реттейтiн элеуметпк-кукыкты; институт жиынтыгы ретiнде карастырылатын пiкiрлер де орын алган [8, 70-74 бб.]
внеркэсштш меншш ;аза;станды; зацнамага халы;аралы; тэжiрибеден жа;ын арада енгiзiлген. Кукыкты; эдебиеттерде енеркэсiптiк меншiк ретiнде ецщрюте пайдала-нылатын зацмен коргалатын интеллектуалды; шыгармашылы; ;ызмет нэтижелерiне жэне азаматты; айналымда пайдаланылатын тау-ар белгшерше, кызмет белгiлерiне, фирмалы; атауларга, тауар шыгарылган жер атауына ерекше ;укы;тар угынылган пiкiрлерде бар [9, 2-6 бб.]. внеркэсштш меншiктi меншш кукыгынан ажы-рату ;ажет. Себеб^ бiрiншiсi интеллектуалды; (рухани) ;ызмет нэтижелерше, ягни материалды; емес объектiлерге катысты ;укы;тарды камтыса, екiншiсi затты; ку;ы;тарды камтиды.
Эдебиеттерде интеллектуалды; мен-шш нэтижелерi шыгармашылы; жэне шыгармашылы; емес ;ызмет нэтижелерiне белiнедi. Энеркэсiптiк меншш интеллектуалды; ;ызмет шыгармашылыгы нэтижесiнде пайда болады. Шыгармашылы; нэтиже жаца, берией болу жэне кайталанбастыгымен сипатталады. Оларга интеллектуалды; меншiк объектiлерiнiц басым белт шыгармашылы; ;ызмет нэтижелерi болып табылады. Шыгармашылы; емес ;ызмет нэтижелерi ретшде дараландыру куралдары (фирмалы; атаулар, тауар белгшер^ тауар шыгарылган жер атауы), ендiрiс купиясы (ноу-хау) ;арастырылады.
Бiрегейлiк, енеркэапте колдануга жарамды болу сипатымен жеке тулга ецбегi нэтижесiнде алынган жаца техникалы; шешiм болып табылатын енеркэсштш меншiк объектiлерi шыгармашылы; ;ызмет нэтижелерi болып табылады.
Жалпы енеркэсiптiк меншш объектiлерi -;огам емiрiнiц кез келген саласындагы жаца, тэж1рибеге енпзгеннен кейiн затты; сипат-ты иеленетш техникалы; немесе керкемдш-курылымды; мiндеттер шешiмi.
Энеркэсiптiк меншiк ку;ыгы ре^нде енертабыска, пайдалы модельге, енеркэсiптiк меншш объектiлерi катысты туындайтын ку;ы; катынастарын реттейтiн интеллектуалды; меншiк кукыгыныц тармагын ;амту жен. Себебi, аталган объектшер баска интеллектуалды; меншiк объектiлерiне караганда тек ендiрiске ;атысты пайда болады жэне жаца техникалы; шешiмнiц белгiлi бiр нысанынан куралады.
внертабысты, пайдалы модельда, енеркэсiптiк Yлгiнiшетелдерде патенттеужогаргытехнологиялы; енiм экспортыныц кукыкты; инфракурылымын к;алыптастырудыц негiзгi факторы. ДYниежYзiнiц дамыган елдерiнде интеллектуалды; меншш объектiлерiнiц кукыкты; коргалуына ерекше кещл белiнедi, себебi патенттiк ;оргалу децгеш ешм экс-портын аны;тайды. Ол нары;та экспортталатын енiмнiц ену мен бектлуше ккажетп ку^ыкты; алгышарттарды калыптастырады, бэсекелестiк тэуекелдердi темендетуге мYмкiндiк береда, бэсекелестiк курылым к;ызметтерш коргайды. Сондай-а;, шет елде патенттеу уза; мерзiмдiк инвестициялы; салым болып табылады жэне ку^ыкты; коргауды ;амтамасыз етуде жYЙелiк, кезектiлiк кезк;арасты талап етедi. Мэселен, шет елдерде патенттеу тэжрибеа бойынша бiр техно-логиян^1 сенiмдi ку^ыкты; коргалуы Yшiн орташа есеппен 6-8 патент алу керек жэне оган бес-жет1 мыц доллар келемiнде каражат керек, эрi кемiнде бiр жыл уак^1тты к;ажет етедi.
Жалпы гылымныц ендiрiске карай умтылуы бiздiц ел y™^ мацызды, себебi олсыз бiз азаматты; ;огам потенциялыныц кажетсiздiгiне, ал ел экономикасыныц шикiзатка гана непзделуше
жэне оныц салдарынан казба байлыктарды жогалту каупше тап келуiмiз мумк1н. Осын-дай саясатты жYргiзу внеркэсiптiк меншiк объектшерш коргау жYЙесiн барынша дамытуды талап етедг Максатты жYзеге асыру ец алдыме-нен осы саладагы к¥кыктык институттарды жан-жакты карастырып, зацнамаларды талдап, оларды жетiлдiрудiц жаца жолдарын табуды квздейдi.
Сонымен, внеркэсiптiк меншш кукыгы ел эко-номикасында ерекше рвл аткаратын азаматтык айналымга зац талаптарына сэйкес жаца, внеркэсiпте колдануга жарамды техникалык шешiмдердiц материалдык нысандарын енгiзудi камтамасыз ететiн интеллектуалдык меншш к^кыгыныц бiр саласы.
^олданььетан эдебиет
1. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть). Комментарий / Отв. ред. М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин. - Алматы: Жет жаргы, 2000. - 800 с.
2. Мендебаев Т. Инновационная экономика и патентование изобретений за рубежом // Интеллектуальная собственность Казахстана. - 2006. - № 3,4.
3. Доминик Де Ступ, Линда Скейлс жэне Эдоардо Фано. Интеллектуалдык меншжп коргау саласындагы халыкаралык стандарттары жэне Еуропалык одактыц стандарттары. - Астана, 2004. - 356 с.
4. Абдраимов Б. Защита интеллектуальной собственности в Казахстане: проблемы и перспективы // Юрист. - 2005. - №9.
5. Каудыров Т.Е. Казахстанский предварительный патент: еще послужить или.... // Интеллектуальная собственность Казахстана. - 2006. - №2.
6. Постановление Совета Министров Республики Беларусь №368 от 06.03.1998. «Положение о порядке и условиях государственного стимулирования создания и использования объектов промышленной собственности» // Главный бухгалтер. - 1998. - №12.
7. Крымкин В.В. Патентное право и права на средства индивидуализации // Цивилист. - 2010. - № 1.
8. Форманюк М.М. Новизна как условие патентоспособности изобретения в соответствии с региональными системами патентования // Современное право. - 2010. - № 2.
9. Амангельды А. Комментарий к патентному закону РК // Предпринимательство и право. - 2004. - №11 (249).
10. Зильберборд А.Л. Рационализаторские предложения и полезные модели. Что общего? // Патенты и лицензии. - 2010. - № 3.
11. Ландин А.В. Использование результатов НИОКР в качестве объектов патентных прав // Патенты и лицензии. - 2010. - № 1.
Макалада автормен енеркэсттт меншж объекттертщ нег1зг1 белгтер1 интеллектуалдъщ меншт цуцыгыныц ЖYйесi цурамында царастырылган. Сондай-ац, Цазацстан Республикасында енеркэсттт меншт объекттертщ цуцыцтыц табигатын аныцтау мен аталган объекттерге цуцыцтыц цоргау керсетту тэртiбiн белгтейтт улттыц зацнама ерекшелттерт айцындау бой-ынша умтылыс жасалган.
В статье автором раскрыты основные черты объектов промышленной собственности в системе права интеллектуальной собственности. Также принята попытка по определению правовой природы объектов промышленной собственности в Республике Казахстан и рассмотрению особенностей национального законодательства, которая закрепляет порядок предоставления правовой охраны данным объектам.
In the article an author is expose the basic lines of objects of industrial property in the system of right of intellectual ownership. Also, an attempt is accepted on determination of legal nature of objects of industrial property in Republic Kazakhstan and consideration offeatures of national legislation, which fastens the order of grant of legal safeguard these objects.
Ty^h сездер: внеркэсштш меншш объектшер^ интеллектуалдык меншш, внертабыс, пайдалы модель, внеркэсштш Yлгi, техникалык шешiм, патентке кабшеттшк.
Ключевые слова: объекты промышленной собственности, интеллектуальная собственность, изобретение, полезная модель, промышленный образец, техническое решение, патентоспособность.
Keywords: objects of industrial property, intellectual property, invention, useful model, industrial prototype, technical decision, patentability.
