CC BY
6ш
(СЛ
t-
0£ <
СБСБТ! 13.11.28 ШС 37.035
БО! 10.47940/еа]аз.уб12.420
0НЕРД1Н
ЕГДЕ ЖАСТАГЫ
АДАМДАРДЫН
КАРТАЮ К¥БЫЛЫСЫНА БЕЙ1МДЕЛУ1НЕ ЭСЕР!
Канатбек Тауенов1, Майдан Эбшев1, Толкын Еспенова2
1 Абай атындагы казак, улттьщ педагогикалык университетi
1 Т. К. Жургенов атындагы Казак, Улттык, енер академиясы
(Алматы, Казахстан)
Ацдатпа. 0нердщ жас урпакты тэрбиелеуге эсерi тек енертану гылыми тургысынан гана емес, сонымен бiрге гуманитарлык гылымдар тургысынан да карастырылады, вйткенi адам осы внердщ жаратушысы. Оныц гYлденуi мен дамуы когамныц бiлiмдiлiгiне жэне ец бастысы жогары мэдениетiне байланысты. Осы тургыдан алганда, халыктыц квркем мэдениет жэне осы шыгармалар непзшде немесе солардыц эсерiмен тYсiрiлген кинемотографияныц шедеврлерi -елдщ болашагын тэрбиелеудщ куатты куралы.
Егде жастагы адамдар когамныц белсендi тобы ретiнде вмiрлiк тэжiрибесiнiн аркасында когам эволюциясы Yшiн не кажет екенiн жетiк тYсiнедi. Сапалы зерттеу жYPгiзу максатында геронтология, элеуметпк бейiмделу жэне внертану мэселелерi бойынша гылыми макалалар iрiктелiп, талданды. Макалада усынылган мысалдар казiргi замангы квркем эдебиет пен киноматографияныц келбетш ашады жэне бул ага буын вкiлдерiне деген кvрметтi калыптастыруга ыкпал етедi.
Жас урпактыц даналыкка, бЫмге, рухани мэдениетке курметпен карауы мемлекетщ вркендеушщ негiзi болып табылады. Мемлекет - оныц халкы, тiлi, дэ^рлерк Улттыц мэдени кодын жацгырту жэне сактау кез келген посткецестт мемлекетщ негiзгi басымдыгы. Сыншылар мен сарапшылар жогары багалаган кейбiр шыгармаларды талдау осы шыгармалармен таныскан жастардыц квзкарастары мен сенiмдерiне эсер еткен оц мысалдар ретiнде негiзге алынды.
Квркем эдебиет пен киноматография призмасы аркылы тэрбиелеу Yдерiсiнiк тиiмдiлiгi отандык жэне шетелдт галымдар ецбектершде атап втшдк Олардыц карт адамдардыц кэрiлiкке бе^мделудеп жэне жас урпакмен карым-катынас орнату киыншылыктарын аньщтауга коскан Yлесi внердщ когаммен байланысын зерттейтiн элеуметтанушылар мен внертанушылардыц барлык зерттеулершщ негiзi болып табылады.
Квптен ^кен Тэуелсiздiк ата-бабаларымыздыц бiртутас Тэуелсiз мемлекет туралы арманын орындауга апарар жол. Оныц болашак тагдыры жас урпактыц колында, ол осы туды биiк устап,
77
оны мYлдем жана элемде мактанышпен алып жYредi. Ата-бабалар дэстYрiн курметтейтш, когамныц карт мYшелерiне курметпен карайтын, елдщ материалдык жэне рухани мэдениетiмен таныс жэне оны мемлекеттЫктщ негiзi деп санайтын жастарга елдщ болашагын сент тапсыру басымдыкка айналуы керек.
Трексвздер: карт адамдар, жастар, енер, эдеби шыгармалар, кино, тэрбие, улттыц мэдени коды.
Дэйексвз ушн: Тауенов, Канатбек жэне баска. «0нердщ егде жастагы адамдардын картаю кубылысына бешмделуше эсерi». Central Asian Journal of Art Studies, т. 6, № 2, 2021, 77-92 б. DOI: 10.47940/cajas.v6i2.420.
78
Kipicne
BYriHri танда жер бетш мекендеген адамдардын 1 милиардка жуыгы 60 жас межесш енсерiп, карттыкка бейiмделу Yстiнде. Ол адамдардын басым кeпшiлiгi материалдык жагдайы темен елдердiн тургындары. Элеуметпк-экономикалык eзгерiстердiн онсыз да кYрделi нэтижелерш багындыра алмаган егде жастагы адамдар бYгiнгi танда коронавирус iндетiнен жапа шепп жаткан халыктын калын тобынын бiрi. ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымыныц жiктемесiне сэйкес 18 бен 44 жас аралыгындагы адамдар — жас адамдар тобына, 45—59 жас аралыгындагы адамдар орта жас мYшелерi, 60—74 жас болса егделк кезен болып есептеледi. Казакстан Республикасында орта eмiр CYPУ жасы 68,5 жас (2021 жылгы мэлiмет) болып белгiленгендiктен, бул топка кiретiн адамдар тобынын элеуметлк жагдайын зерделеу eзектi мэселеге айналып отыр. Эрине ДД¥ кэрiлiк (75—90) жэне узак eмiр CYPушiлер (90-нан жогары) межесiне жететiн адамдар тобын да жеке бeлiп карастыруда. Дегенмен, Казакстан Республикасында ондай адамдар тобы кeп емес. Улттык статистика бюросынын мэлiметтерiне CYЙенсек, казiргi танда елiмiзде 2 млн-нан астам зейнеткер бар. Олардын 1/2 пайызы денсаулыгына байланысты кажеттi элеуметтк-медициналык кeмектi Yйден алуда.
Когамдагы карттарга деген тезкарастын жагымды устанымда
болуы кеп факторларга байланысты. Отбасы, бала-бакша, мектеп жэне баска да элеуметтiк институттар болашак урпактын бiлiмi мен мэдениетiн гана жогарылатып коймай, сол жас урпактын карттардан Yлгi-енеге алып, урпактар сабактастыгын камтамасыз етедi. 90-шы жылдардагы орын алган кYрделi езгерiстер бул сабактастык тамырына балта шауып, кундылыктар дуниесше жана кезкарастар тугызды. Алдымен саяси аренада алып одактын ыдырауы, табектеле орын алган экономикалык кулдырау жэне элеуметлк турмыстын темендеуi халыктын барлык тобынын алдына жана жагдайга бешмделу мiндетiн койды. Бул жагдай карттарга ерекше ауыр тиiп, тек кана картаюга гана емес, когамга бешмделу жагдайын туындатты.
Элеуметтану, психология, физиология жэне биология гылымдарыньщ зерттеу объеючсше айналган карт адам жана экономикалык формацияда тэуевд тулгага айналып, когамнын ерекше курметке лайыкты мYшесiне емес, экономикалык гылым аныктагандай, когамда белсендшпн жогалткан жэне экономикалык ауыртпалыкка айналган субъектшер катарына жаткызылуда. Когамда карттыкка жэне картаюга терю кезкарастын калыптасуы кебiне батыстык мэдениеттiн экспансиясымен байланыстырылады. ДэстYрлi казак когамына жат карттар Yйi санынын кYрт есуi де кундылыктар дуниесшщ алмасуымен ерекшеленедi. Ал бiз сан гасырлар бойы «кариясын сыйлаган, жетiмiн жылатпаган, жесiрiн
кангыртпаган, ана сутш ардактап, ата салтын салмактап ескен елм1з» (Жанатаев, Эзиева).
Картаюды когамнын жет1ст1г1 деп бшетш казак, когамы, егде жастагы адамдарга эркашан курмет керсет1п, тер1нен орын берген. Нарыктык экономиканын ауылдык мекендердщ турмысына экелген зардабы, ауыл халкынын калаларга жаппай коныс аударып, мегаполистердщ турмыс-т1рш1л1г1не уйрен1су1, жаппай жумысыздык пен жастардын дэрежес1 темен кызметпен айналысуы урпактар арасындагы сабактастыктын жойылуына экеп сокты. Бул жана когамда карт адам зейнет жасына шыккан сэттен когамнан аластатылып, дербес субъект ретшде эрекет етуде. 0м1р1н1н басым бел1г1н кызметте етк1зген кария ез1 уш1н туындаган жана шынайылыкка уйрешсе алмайды. Оларга кемек керсету1 тшс отбасы, когам жэне мемлекет «артылган жукке» немкурайлы карап, м1ндет1н материалдык, кажеттшкт канагаттандырумен гана байланыстырады.
«Каз1рг1 Казакстаннын жастары — еск1 жуйенщ куйреу1, саясаттагы, экономикадагы жэне элеуметтк саладагы тубегейл1 жэне ете киын реформалар жагдайында ескен жана урпак» (Ки1та§атЬе1;о¥а 243). Урпактар арасында орын алган тус1н1спеуш1л1к пен кактыгыстар карттардын б1р тобынын ауыр психикалык ауруларга шалдыгуына, ал ек1нш1 тобынын карттар уй1н1н тургыны кейп1н кешу1не экеп согуда. Бул тыгырыктан шынудын басты б1р шеш1м1 — когам арасында карттык пен картаюга деген кезкарасты езгерт1п, когамнын кэр1л1кт1 — данышпандык, тэл1м-тэрбие кез1 рет1нде кабылдауында. Бул кызметл к,аз1рг1 когамда енерд1н турл1 жанрлары б1рт1ндеп колга алуда. Онын 1ш1нде буг1нг1 гылыми жумыстын басты такырыбына айналган — эдебиет пен кино енершщ ез туындыларында карттар бейнес1н кеск1ндеу1, болашак
урпак, санасында непз рет1нде калыптасуы мумк1н. Жас урпакты енер туындылары аркылы жанашырлыкка, мойынсунуга, курметтеуге тэрбиелеу егде жастагы адамдардын елдег1 дэрежес1н жогары денгейге кетер1п, олардын картаюга жэне жана элеуметтк жагдайга бей1мделу1н жещлдетедь
Жас урпакты тэрбиелеп, оны толыкканды «жеке тулга» рет1нде калыптастыру эдеби шыгармалардын нег1зг1 жел1с1. «Казак эдебиет1нде жеке тулга ез Отаны мен елшщ коргаушысы болып табылатын жеке тулга жэне баскаларга камкорлык жасай алатын адам рет1нде б1ркатар магынада колданылады» (То1еп, Мап1ауе¥а, ЛИтЕЬапоуа, ОаЬНоу 96). Ягни, тек тэрбиес1 жаксы адам гана «жеке тулга» бола алады. Ал, жаксы тэрбиеш адами кундылыктарга уйретет1н шыгармалар гана бере алады.
Гипотеза 1
Жастардын карт адамдарга деген курметш калыптастыру мэселес болашакка деген сен1ммен караудын нег1зг1 факторы. Адам элеуетш дамыту жэне Казакстан халкынын рухани жангыруы урпактар арасындагы езара эрекеттестктщ маныздылыгын аныктайды. Казак дэстурл1 мэдениет1ндег1 жастардын улкендерге курмет керсету1н1н кер1н1с1н эдебиет жэне кино енер1 аркылы жетк1зу урпактар сабактастыгын калпына келт1ред1. «Эрб1р урпак езара байланыс пен езара тэуелд1 ю-кимыл удер1с1нде гана элеуметт1к кауымдастык ретшде калыптасады. Ягни, жана буын тек алдыщыга гана емес, сонымен катар алдыщы буын да жастарга колдау керсете алады» (Яковенко, Ковалева).
Гипотеза 2
Жастар бойында егде жастагы адамдарга курметпен карауды калыптастыру элеуметт1к институттардын, бшм беру уйымдарынын, когам мушелер1н1н максатты кызмет1н уйымдастыру аркылы
79
80
мYмкiн болады. Бiр жагынан отбасы мен когам жас урпактын элитарлы мэдениетке деген кызыгушылыгын тудыратын непзп субъектiлер болса, мемлекет сол элитарлы мэдениеттщ сапалыгын карастыратын жэне онын дуниеге келуiне демеушi болатын басты институт.
Эдiстер
Макалада авторлар егде жаска жеткен азаматтардын бейнесiн эдебиет жэне кино енершде сомдалуын талдап, сол аркылы карттардын элеуметтiк ортага сэттi бейiмделуiнiн тэрбиелiк шарттарын аныктады. Бул енер саласында бар туындылардын кажеттi зерттеу эдiстерiмен талдану жумысы болды. Сонымен катар, авторлар тандалып алынган такырыптын жаhанауи маныздылыгын ескерш, болашак зерттеушiлерге кажеттi негiз бола алатындай корытынды жасауга тырысты. Атап айтканда, шетелдiк жэне отандык туындылардын шшде ен танымалдылары тандалып алынып, олардын тэрбиелiк мэнi мен урпактар сабактастыгында латын орны туралы тужырым жасалды.
Алынган деректердiн нэтижелерi бойынша карттардын бейiмделу Yдерiсiне он жэне терю эсер ететiн факторларга талдау жYргiзiлдi. Жинакталган акпарат магистранттардын дипломдык жумысына кажеттi материалдар коры ретшде колданыла алады.
Нэтижелер
БYкiл элемде орын алып жаткан халыктын картаю Yдерiсi кайтарымсыз Yдерiске айналып бара жатыр. Бул демографиялык езгерiс когам емiрiнiн барлык салаларына ыкпал етеда. Енбекке кабiлеттi адамдар санынын ^рт темендеуi барлык елдер алдында зейнет жасын кетеру мэселесiн коюда. Б¥¥ да когамды жана шынайылыкка бешмдеу мэселесi тенiрегiнде iс-шаралар тiзiмiн
даярлау Yстiнде. Карттыкты мыкты денсаулыгымен, бай тэжiрибесiмен карсы алу басты мэселеге айналуы тиiс. Мемлекеттерге берген усынысында Б¥¥ бiркатар манызды мэселелердi алга коюда. Олардын катарында — картаю мен кэршкке деген когам мYшелерiнiн кезкарасын езгерту, адамдардын ез денсаулыгына деген кYтiмiн арттыру, дурыс картаю мэселесш алга кою, когамда егде жастагы адамдардын элеуетiн дамыту Yшiн жагдай жасау, медициналык-элеуметтiк мекемелерде карттарга кажеттi кемек сапасын еселеу. Бул ю-шараларды жYзеге асыруга когамнын барлык институттары белсендi атсалысуы кажет. Карттардын бейнесш бiлiм мен агартушылыктын кезi ретiнде ангарту, олардын бай емiрлiк тэжiрибесiн когамнын дамуында колдану мемлекет пен когамнын мшдеть
Картаюга он кезкарасты калыптастыру, ягни толеранттылык таныту — бул урпактардын когамдагы Yйлесiмдi езара эрекеттесуiн, егде жастагы адамдардын картаюга элеуметтк бейiмделуiнiн утымды багыттарын аныктау мYмкiндiктерiн, жастардын болашакта ездершщ де картаю мэселесiн сындарлы кабылдауын камтамасыз ететiн тетiктердiн бiрi. «Картаюга деген толерантты кезкарас кем дегенде Yш нысанда керiнедi:
1. Жас урпак немесе жалпы когам тарапынан егде жастагы жэне карт адамдарга деген толеранттылык;
2. Егде жэне карт адамдардын ез картаю фаючсше толеранттылыгы;
3. Жас жэне орта жастагы адамдардын болашак картаюына деген толеранттылыгы (Сергеева 4).
Ерте ме кеш пе картаю Yдерiсi эр адамнын емiрiнен орын алады. Карттыкка бейiмделудiн каншалыкты жещл ететiндiгi отбасы мYшелерiне байланысты. Алайда, кеп жагдайда бул кемек материалды колдаумен шектеледi. Казiргi заманнын тэрбие кезше айналган галамтор когамда орын алатын катынастар
мeн кYбылыeтapFa oeep eTy жaFынaн aлFaшк,ы opындa. БYл Faлaмaт кYштi тэpбиeлiк мaн,ыздa пaйдaлaнy бipкaтap шeктeyлepгe тaп бoлyдa. Онын aлFaшкыeы жaeтapдын, romern тaндayдaFы дepбeтiгi бoлea, eкiншiei тэpбиeлiк мaцызFa иe кoнтeнтriн, a3 бoлyы. Сoнымeн KaTap, кiтaп бeтiн тeк мeктeп тaбaлдыpыFындa aшyды мeн,гepгeн жaстap, eaбaктaн тыс ya^irra элeyмeттiк жeлiлep эeepiнe тaп бoлyдa. БYл бaFыттa бiздiн, oйымызшa мынaдaй шapaлap K^Fa aлынyы тиie. Отбaeы тapaпынaн бaлaлapдын, тeхникaлык KYPылFылapды кoлдaнyдaFы мeлшepiнiн, бoлyы, мeктeп тapaпынaн — «100 кггап» жoбaeынын, мoтивaциялык ыкпaлын кapaeтыpy, KoFaM тapaпынaн бaлaлapFa тэpбиe бepep KapbiM-KaTbrnae opнaтy, aл мeмлeкeт бaлaлapдын, элeyмeттiк жeлiлepдeн бoeaFaн yaкытын KaMTy мaксaтындa eнep кpyжoктapын, eпopт eeкциялapын жэнe eн, бaeтыeы тeлeдидap мeн ктап бeттepi apкылы бepiлeтiн мaтepиaлдapдын, тэpбиeлiк мaн,ызынa epeкшe тещл бeлy.
Эдeбиeт жэнe кинo тYЛFaнын, кaлыптaeyынa ыкпaл eтeтiн epeкшe KYpaл. Бaлa тез^н кiтaп бeттepiнeн KopшaFaн opTa тypaлы бiлiм aлaтын жae Ypпaктын, eanaebma aлFaн эeepлep eMip бoйындa ыкпaлын тигiзeдi. Цифpлык тeхнoлoгиялapдын, дaмyы eнepдiн, eн, жae TYpi кинo сaлaсынa epeкшe нaзap ayдapтyдa. Сoл ктап бeттepiндeгi poмaндap мeн пoвeeтьтepдiн, экpaнизaциялaнyы eн, тapтымды жaнpлap кaтapындa. Онын, бaсты eeбeбi, шынaйлык пeн aшыктык.
K,a3ipri зaмaнFы кoFaмнын, eaндык тeхнoлoгиялap дэyipiнe aяк бaey жaFдaйындa rarno элeмнiн, бeт-бeйнeeiн KYpaeтыpaтын, кYндылыктap дYниeсiн дэpiптeйтiн, кepepмeннiн, мiнeз-KYлKы мeн жYpiс-тYpысынa oeep eTe aлaтын ыкпaлды бYкapaлык aкпapaт кYPaлынa aйнaлyдa. БYл Fылыми 3epTTey apкылы фильмдepдiн, жaeтap тoбынa oeep eTyrn^ eзeктi мoeeлeei ^Tepwrn, oлapдын,
KapTTap бeйнeeiн eoмдay apKbMbi KoFaM iшiндe жaFымды пiкip кaлыптaстыpy идeялapы кeтepiлдi. «...кинoнын, пeихoлoгиялык oeepi бap. Шынындa дa, кинoнын, oeeprnern кYлiмeipey нeмeee кeз жae, Kyarnbrn нeмeee кaЙFы, ТОЛКУ нeмeee тыныштык ee3iMi тyындaFaн тYpлi eeзiмдep Mern эмoциялap пaйдa бoлaды» (Бyкинa 4).
Кaзaкeтaндык кинo eнepiндe eoцFы кeзeндe тещл тoлapлык кинoлeнтaлap кeптeп тYсipiлyдe. ОFaн Рeeпyбликaмыздa 2019 жылы 03 кaн,тapдa кaбылдaнFaн «Кинeмaтoгpaфия тypaлы» зaн, дa oeep eTTi. Осы зaн,нын, пpeaмбyлaeындa: «oлeyмeттiк мaн,ызы бap фильмдep — KOFaмнын, пaтpиoттык, pyхaни-aдaмгepшiлiк, зияткepлiк жoнe мoдeни oлeyeтiн apnbipyFa, eeкeлeн, Ypпaкты тopбиeлeyгe бaFыттaлFaн e3em, oнын, iшiндe тapихи фильмдep» (7), дeлiнгeн. ЯFни eeкeлeн, Ypпaктын, сaнaсынa тopбиeлiк epeкшeлiгiмeн ыкпaл eтeтiн кинoлeнтaлapFa epeкшe нaзap ayдapылaтындыFы бeлгiлeнгeн. БYл мoeeлe Пpeзидeнтiмiз Кaeымжoмapт Toкaeвтын, дa epeкшe нaзapындa. Кaзaкeтaн Пpeзидeнтi сaпaлы oдeби тyындылap мeн кинoфильмдepдiн, жapык кepyiн бipкaтap тYЛFaлapмeн Yнeмi тaлкылayдa. Олapдын, кaтapындa жaзyшы-дpaмaтypг СмaFYл Елyбaй, Кaзaкeтaн кинeмaтoгpaфиeтep oдaFынын, тepaFaeы Еpмeк TYpeынoвтa бap.
KapT aдaмнын, тeлeэкpaн apкылы бeйнeeiн eoмдaFaн кинoлeнтaлap кaтapынa eoцFы жылдapы жapык кepгeн «Шaл», «Шыpaкшы», «Мнoгoдeдный», «AнaFa aпapap жoл» фильмiн жaткызyFa бoлaды. «Шaл» кинoтyындысын бYKapa хaлыккa Yeынap aлдындa Еpмeк TYpeынoв кинoлeнтaнын, oйлay жoнe тaлдayFa бeйiм aдaмдapFa apнaлaтындыFын бaeып affre^. Э. ХЭМИНГУЭЙДЩ «Шaл мeн тeн,iз» шыFapмaeынaн тyындaFaн кинoлeнтaнын„ тepeн, филoсoфиялык мoнi бap. AAaM pyхынын, ^шш бeйнeлeгeн шaл oбpaзы бYкiл кaзaк хaлкынын, eMip eaлтымeн бaйлaныeтыpылaды. TaбиFaт
s1
82
пен коршаган ортага камкорлыкпен карай бшген халыктын бiр адамнын кейш аркылы берiлу Yлгiсi, кинолента барысында адам санасында орын алган езгерютер болашак жастарга енеге болуга турарлык. Болашак урпакка камкорлыкты бала мен атасынын карым-катынасы негiзiнде байкауга болады. Атасынын баласына айткан накыл сездерi, Yй шаруашылыгын жYргiзуде берген кенестер^ жалпы карапайым турмысынын езi кiшкентай баланын киындыктар тезу, адамгершшкке умтылу касиеттерiн дамытты. Аталмыш режиссердщ «Шыракшы» атты жана туындысы кария емiрiнен Yзiндiлерге толы. Бас кешпкердщ тагдырына согыс, одан кейiнгi киын-кыстау кезен, жакындарынан айырылу сиякты ауыр жагдайлар жазылганыммен оларга тетеп бере алган «шыракшы» ез заманынын бетке устар тулгасы. Касиеттi жердiн тазалыгына аса мэн берiп, бул юке жауаптылыкпен караган кариянын тулгасы агартушылык кызметпен толыктырылып, жастардын бойында Yлкен курмет керсету касиетiн тугызады. Мейiрiмдiлiк пен жаркын болашактын бейнесiне айналган кария ауыл аралап жергiлiктi халык арасында Yлкен элемге есiк ашуда. Кариянын ролш сомдаган актер Мурат Мукажанов Анапа каласында еткен «Киношок-2019» фестивалiнiн «Кино енерi кызметшiсiнiн поэтикалык бейнесiн сомдаганы Yшiн» бас казылар алкасынын арнайы дипломын иелендi (Турсунов).
БYгiнгi танда кино тек куатты букаралык коммуникация куралы гана емес, сонымен катар жастардын бос уакытын еткiзудiн куралы. Елiмiздiн 1р1 калаларында кинотеатрлар кептеп ашылып, оларда керсетiлер кинотуындылар iшiнде казакстандык фильмдер кептеп керсетшуде.
Жастар санасына фильмдердщ эсерiн зерттеуге арналган гылыми жумыстар кебiне олардын негативтi эсерiн алга тартады. Мысалы, олар
кебiне жагымсыз мiнез-кулык пен когамга жат катынастарды дэрiптейдi. Дегенмен, кинонын он ыкпалына катысты зерттеулердi де ескермей коюга болмайды. Себебi, отандык режиссерлердiн авторлык кинотуындылары когам мYшелерiнiн барлыгына дерлж позитивтi эсер етедi.
Танымал казакстандык режиссер Акан Сатаевтын «Анага апарар жол» атты картинасы ерекше патриоттык сезiмге толы туынды. Отан мен борыш, ана мен бала катынасы философиялык iзденiстер аркылы эрбiр казакстандык жYрегiнде ешпес iз калдырды. Алгашкы идея мен онын жYзеге асырылуы арасындагы байланыс туындынын танымалдылыгына жол ашты. «Анага апарар жол» фильмi жас урпактын санасында жакындарымен орныккан карым-катынасты жангырту жолдарын карастыруды, олар туралы пiкiрлерiн езгертудi, ескi решштерд умытып, жана емiр бетiн ашуга шакырады. Анага курметпен карап, кызмет пен мансаптын сонында жYргеннiн орнына ана алаканын устап, батасына ие болуды армандау кажеттiгiн алдынгы орынга кояды. Бул туындыда ана мен бала катынасы аркылы бул дуниедегi ен кымбат нэрсенiн — отбасы екевдгш умытпау кажеттiгi сипатталады.
Жартыгасырга созылган окига желiсi тарихи окигалардын ауыр кезендерше сипаттама бередi. Ужымдастыру, жут, сталиндщ репрессиялар, екiншi дуниежузiлiк согыс, тылдагы ауыр жумыстар, сталиндiк лагерьлер халыктын, эаресе жас урпактын санасында мэнгшкке сакталуы керек.
Гылыми жумысымыздын езегi болып табылатын карттар Yйiндегi жагдайдын сипатталауын Женiсхан Момышевтiн «Многодедный» картинасынан кездестiре аламыз. Экелер мен балалар арасындагы карым-катынас такырыбы кай кезенде болмасын езектiлiкке ие. Кэршк таукыметiн карттар Yйiнде тартуга мэжбYр кариялар тагдыры аландатпай
коймайды. Бул такырыпты кетерген режиссер ез фильмш комедия жанрында усынганымен, жастардын, назарын аудара бiлiп, езектi мэселе тенiрегiнде ой тарката бiлдi. Эрине коммерциялык кинонын элсiз жактары да жеткшкл, дегенмен каз1рг1 жастар тшне келтiрiлген фильмнен болашакка сабак алатындай Yлгiсi де жетерлiк. «Комедиялык жанрда тYсiрiлген киноленталар эмоционалды бэсенсу мен демалу куралы ретшде танылганымен, кезкарастар мен максаттардын езгертуiне ыкпал ете алады» (Кубрак 180).
Хабар агентлгшщ колдауымен тYсiрiлген «Кария атты» телехикаясы карттар YЙiне катысты мэселенi ен жогары денгейде кетерiп, шынайы емiрден алынган окигаларды камтыды. Телефильмнiн режиссерi Асхат Мусабайдын айтуынша, бул жоба ата-эжелерш карттар Yйiне еткiзу туралы ойлап жYрген азаматтардын орайынан кайтуына септiгiн тигiзедi деген Yмiтпен тYсiрiлген (0рiсбай).
Жалпы, дэстYрлi казак когамында карттар Yйi деген угымнын езi болмаган. Бул Yдерiстiн себебi, жаhандану мен батыстандыру YPДiсiнiн етек алуында. Абай аталарынын шыгармалары негiзiнде емес, батыстык бестселлерге негiзделген
тэрбие алган жастар «ешюм ешкiмге мiндеттi емес» деген устанымды жалау ететiн болды. Айн Рэндтiн элемге эйгiлi шыгармасы «Егер ол езiнiн байлыгын езi тапканын жэне онын езiне жэне тек езше тиесiлi екенiн ешкашан умытпаган болса....» (Рэнд 54) сиякты философиялык тургыда адам психологиясына терен, астыртын эсер ететiн цитаталарга толы. Бул шыгармамен куана танысып жаткан казакстандык жастарда енбеккорлык пен жетюткке жету устанымымен катар, «мен ешшмге ешнэрсе мiндеттi емеспiн» устанымынын калыптаспауына кiм кепiл. Элi калыптасып Yлгермеген жас тулга психологиясына капиталисттiк когам кертартпаларын кiм тYсiндiрiп бере алады. Сондыктан да, жастарымызды езiмiздiн тел эдебиетiмiзбен таныстыру аркылы тэрбиелеу, канымызда бар салт-дэстYрлерiмiздi сактап калудын, улттык кодымызды табудын кепiлi.
Атакты казак жазушысы Телен Эбдковтьщ кылкаламынан шыккан «Эке» повестi жастык пен кэрiлiк такырыбын одан эрмен дамытып, емiрдiн санаулы сэттерiн сипаттау аркылы окырман санасына ой салады. Эрдайым емiрдiн мэнiн алдагы болашактан iздейтiн жас урпак бiр сэтке уакыт агымын токтатып, еткен емiр мен алдагы уакытка
83
1 кесте. Казак енершде карт бейнесш сомдаудын тэрбиел1к мэн1
Туындыньщ тэрбиелж мэн1 Шыгарма атауы
Фильмдег1 кей1пкерлер мен уакигалар терен философиялык магынага ие. Тутас идеялык езекке 51р1ккен тагдырлар адам ем1ршщ мэн1не жол ашады. Ермек Турсынов «Шал»
Откеннщ бейнес1н жангырту аркылы болашакка еак ашкан карт бейнес1 тек жарык сэулен1н жылуы 1спеттес. Ермек Турсынов «Шыракшы»
Тек ана гана сэби1н 9 ай курсагында, 3 жыл алаканында, ем1р бойы журег1нде кетер1п журед1. Акан Сатаев «Анага апарар жол»
Тагдырдын тэлкепнен карттар Yйiн мекендеген егде жастагы адамдарга деген кезкарастын трансформациясы олардын картаюга, интернат Yйiне, когамга бешмделуш женiлдетедi. Жещсхан Момышев «Многодедный»
Адамгершiлiкке, iзгiлiкке, мейiрiм мен енбексYЙгiштiкке кiтап аркылы тэрбиелеуге кол жетюзген жазушы ерен енбегiмен халык жадында мэнгi сакталады. Телен Эбдiков «Эке»
Yлкендердi сыйлау, ананы кастерлеу, сенiмге лайыкты болу, Yмiттi актау басты парыз. Габит МYсiрепов «Ананын анасы»
s4
тез TaeTa^ Ypпaктap apaeындaFы кapым-кaтынaстын, мaн,ыздылыFын eeкepeдi. «...жaзyшы кaй кeзeн,нiн, oкиFaлapын apкay eтпeeiн, aлдымeн aдaм тaFдыpын, oнын, тыныe-тipшiлiгiн, eмipдeгi ^pee-тapтыeын, oлeyмeттiк opтaдaFы opeкeтiн, KOFaмдaFы aлap opнын тepeцнeн apшып тaнытyFa мaкeaт eтeдi» (ЖYмaгeлдин).
Этенщ apмaны eз бaлaeыe ел кaтapынa ^ey, кeштeн кaлдыpмay, eлiнe aдaл ^töMeT eтeтiн aзaмaт тopбиeлey. Пoвeeтьпeн тaнyысy бapыeындa op6íp o^^rç oeындaй apмaны «eзiм жeтпeгeн жepгe бaлaм жeтсe eкeн дeгeн oй бoлды» сeйлeмiнeн arçFapyra бoлaды (ЭбдiкYлы 115).
Aвтop мeн oкыpмaн apaeындaFы кepiнбee romp peтiндe бepiлгeн кeйiпкep бeйнeei бipтe жaцaшыpлык, бipтe кaтыгeздiк eeзiмдep тyFызaды. Екi жaкты eeзiм тyдыpa бшген шыFapмa oкыpмaн тapaпынaн eынFa дa Yшыpayы мYмкiн. Дeгeнмeн, eшкiмдi eнжap кaлдыpмaeы aйдaн aнык.
Кepкeм oдeбиeттiн, apкaeындa бiз KopшaFaн дyниeнi тaнимыз, KYбылыeтap тypaлы пiкip кaлыптaeтыpaмыз, aдaми кaтынaeтapды жaн,a кыpынaн тaнимыз, pyхaни дyниeмiздi бaйытaмыз. «Жae aдaм eзiнiн, жaeынa жoнe пeихoлoгиялык epeкшeлiктepiнe бaйлaнысты eзiн eнep тyындылapынын, кeйiпкepлepiмeн сaлыстыpyFa, тeн,eyгe, eaхнaдa, экpaндa нeмeee кгат^ бoлып жaткaн oкиFaлapды eзiмeн бaйлaныстыpyFa, шыFapмa aвтopынын, киялымeн жaeaлFaн иллюзия oлeмiнe eнyгe бeйiм» (Пyшкинa 152).
К^к oдeбиeтiнiн, клaeeик жaзyшыeы Faбит МYeipeпoвтын, шыFapмaeынa тoктaмaй кeтy бiз Yшiн Yлкeн Faпiлдiк. Сoнay 1933 жылы жaзылFaн «Aнaнын, aнaeы» шыFapмaсы aнa кYДipeтi тaкыpыбындaFы oцгiмeлep кaтapынa кipeдi. Бaлaeынын, тaFдыpы Yшiн eз eмipiн KиюFa дaйын aнaнын, бeйнeсi, жaeтap бoйындa oтбaeылык KYндылыктapды жoFapы бaFaлay кaeиeтiн eiн,ipeдi. Aнaнын, мaхaббaты, aнaнын, тiлeгi, тiл бiткeн
жYpeгi жay кoлынa тYeкeн кызын aMarn eaктaп, бoeтaндык eыйлaйды.
Aнaнын, бeйнeсiн eoмдay кaй yaкыттa бoлмaeын Yлкeн oeep eTy кyшiнe иe. Ойттеш кapт aдaмдapFa дeгeн кYPмeт ropeeTy кaeиeтiнiн, кaлыптaey нeгiзi бiздiн, oйымызшa, oтбaeы мeн мeктeп тaбaлдыpыFындaFы aлFaн тopбиeмeн Yштaeaды.
Пiкipталас
KapT aдaмдap жoнe oлapдын, тYЛFaeы opтYpлi Fылымдapдын, зepттey oбъeктiei бoлып тaбылaды. Ornep тyындылapы apкылы eгдe жaeтaFы aдaмдapдын, бeйнeeiн тopбиeлiк мoндe eoмдay oлapдын, KOFaм мeн кapтaю Yдepieiнe бeйiмдeлyiн жeн,iлдeтeдi. Кiтaп бeттepiндe eипaттaлFaн arna мeн oкe бeйнeei кepкeм шыFapмaлap apкылы хaлык жYpeгiнe жeтiп, Yлкeн тopбиeлiк мoнгe иe бoлaды.
Бiздiн, oйымызшa, кapтaю — бipтiндeп жYpeтiн Yдepie ieпeттee. Ол жылдapFa сoзылып, eoттepмeн бaйлaныeтыpылaды. Егep кapтaю Yдepiс эвoлюциянын, 6íp бeлiгi peтiндe кapaстыpсaк, oндa бaeкa дaмy Yдepieтepi сиякты oны Yздiкeiз Yдepie дeп кaбылдay кaжeт. Кopiлiк пeн кapт aдaм aныктaмaeын нaкты aйкындay мYмкiн eMee. Сeбeбi, кapтaю бipтiндeп жYpeтiн, бaстayы жoк, бipaк aяFы мoлiм Yдepiс (Лoeeвa 29).
Kapтaюды тeк сыpткы epeкшeлiктep apкылы aныктayFa бoлмaйды. Сeбeбi, бYгiнгi тaндa шaшынa aFы epTe тYeкeн нeмeee дeнeayлыFынa бaйлaныeты ^pT aдaмнын, кeйпiн жaбынFaн aдaмдap теп. Сoл сиякты кapттap тypaлы дa бipкaлыпты пiкip кaлыптaeтыpып, oны YeTarnyFa бoлмaйды. Эp дoypeннiн, eз жaстapы бap бoлFaндaй, op дoyipдiн, eз кapиялapы бap. Дeгeнмeн, 6íp rnopee зaмaн eзгepee дe mo^í eзгepiссiз кaлyы тиie, oл кapт aдaмFa дeгeн кaмкopлык пeн кYpмeт.
Yлкeндepдi кYPмeттeмey eз кeзeгiндe oтбaeы институтынын, тoлыккaнды кaлыптaeyы мeн дaмyынa, ^^Merrm
катынастар иерархиясынын мултк1с1з жумыс 1стеу1не кедерп жасайды. Егде жастагы адамнын когамдагы жэне отбасындагы орны мен ролше арналган гылыми жумыстарда картаюдын адам психологиясына эсер1 мен когамнын карттарды кабылдау спецификасы иерен зерттелген. Ол зерттеулердщ катарына С. Т. Толеуханованын, Ю. О. Булуктаевтын, А. К. Ешманованын, В. В. Юрициннын, Р. Г. Ивановтын жумыстарын жаткызуга болады. Бул салада ерен енбек аткарып келе жаткан галымдар енбектер1не б1здщ улес1м1з, карттаю удер1с1не когам, онын 1ш1нде эс1ресе жастардын кезкарасынын калыптасуына енер аркылы эсер етуд1н езектшгш кетерумен байланысты.
Корытынды
0нер халыктын рухани казынасы. 0нер туындылары кай уакытты алмасаныз урпак тэрбиелеуде ерекше манызга ие болган. Халык ауыз эдебиет1 аркылы халкынын рухын сезшген сэби, есе келе онын материалдык мэдениет1мен танысып, оны келес1 урпакка жетк1зед1.
Дэстурд1 мыкты устанган казак халкы ауыл улкендер1н эркашан курметтеп, тер1н берген. Сол сабактастыкты жалгастыру буг1нг1 енерд1н демеу1мен де юке асып жатыр. 0нер туындылары бетшде карт бейнес1н жогарыда аталган эд1с-тэс1лдермен сомдау болашак урпактын тэрбиес1н дурыс багыттауга жэне урпактар арасындагы сабактастыкты жангыртуга мумк1нд1к беред1.
Онермен карым-катынастагы нег1зг1 кундылыктар катарына—элитарлы енер ретшде эдебиетке, отандык кино енер1не кызыгушылык пен курмет сез1м1н ояту, рухани мэдениеттщ дамуына ыкпал ет1, улттык кодты тус1нуд1н жолдарын игеру, тутас керкем шыгарманы, кино туындысындагы философиялык ойды кабылдауды жаткыза отырып, керкем эдебиет пен кинонын ерекше ыкпал етуш1 курал рет1ндег1 маныздылыгын кетеру идеясы буг1нг1 жумыстын басты максаты. Б1р макала келем1нде мундай езект1 мэселен1 таркату мумк1н болмаганымен, оны болашак диссертациямнын беттер1нде толыктай ашу жумысын одан эрмен жалгастырамыз.
85
Авторлардьщ Yлесi
К. Е. Тауенов - зерттеу тужырымдамасыныц негiздемесi, зерттеулердi жоспарлау, салыстырмалы талдау жYргiзу, зерттеу нэтижелерЫ корыту, корытындыларды тужырымдау, зерттеу нэтижелерш тYсiндiру.
М. А. Эбшев - эдебиет деректерiн талдау жэне корыту, эдебиет деректерЫ жинау, деректердi жинау жэне жYйелеу, талдамалык-шолу зерттеушщ дизайнын эзiрлеу, белгiлi бiр мэселелер бойынша кецес беру.
Т. Т. Еспенова - колжазбаны ресiмдеу, шетелдт дерекквздермен жумыс, мэтiннiк зерттеу бвлтн дайындау жэне пысыктау.
Вклад авторов
К. Е. Тауенов - обоснование концепции исследования, планирование, проведение сравнительного анализа, обобщение результатов, формулировка выводов, интерпретация результатов исследования.
М. А. Абишев - сбор и систематизация данных источников, их анализ и обобщение, разработка дизайна обзорно-аналитического исследования, консультация по определенным вопросам.
Т. Т. Еспенова - оформление статьи, работа с зарубежными источниками, подготовка и доработка исследовательской части текста.
Contribution of authors
K. E. Tauyenov - substantiation of the research concept, research planning, comparative analysis, generalization of the research results, formulation of conclusions, interpretation of the research results.
M. A. Abishev - analysis and generalization of literature data, collection of literature data, collection and systematization of data, design development of a review and analytical study, consultation on certain issues, analysis and revision of the text, conceptualization of findings.
T. T. Yespenova - design of the article, work with foreign sources, preparation and revision of the research part of the text.
86
Дереккездер Ti3iMi
Эбд^улы, Телен. Эке: Повестер мен эцпмелер. Алматы: Кайнар, 2005.
Букина, Виктория. «Роль киноискусства в социально-нравственном и духовном воспитании детей на примере фильма «мальчик в полосатой пижам». Молодой ученый, № 1 (135), 2017, с. 21-25, moluch.ru/archive/135/37734/. Дата доступа: 30 апреля 2021.
Жанатаев, Данат жэне Агила Эзиева. «Карттар y^ мен балалар y^ кара шацырак па?» Адырна, 01 мамыр 2020, adyrna.kz/post/36663. Дата доступа: 30 апреля 2021.
Жумагелдин, Жангелдк «Телен Эбд^улыныц прозасындагы адам жэне когам мэселесi». H,араFандыуниверситеттщ хабаршысы, №2, 2015, 92-98 б.
Кинематография туралы Казакстан Республикасыныц Зацы 2019 жылгы 3 кацтардагы № 212-VI КРЗ. adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1900000212. Дата доступа: 30 апреля 2021.
Кубрак, Тина и Таисия Гребенщикова. «Влияние кино на представления молодежи о пожилых людях». Вестник РУДН. Серия: Психология и педагогика, т. 15, № 2, 2018, с. 178-191.
Кулмагамбетова, Светлана. «Воспитание через формирование патриотизма». Вестник Саратовского государственного технического университета, № 3 (67), 2012, с. 243-246.
Лосева Полина. Против часовой стрелки: Что такое старение и как с ним бороться. Москва, Альпина нон-фикшн, 2020.
брюбай, Жолдас. «Карттардыц Yйiнде казактыц саны кебеюшщ себебi неде?» 87
Massaget, 05 кыр^йек 2017, massaget.kz/arnayyiJobalar/habar/47934/.
Дата доступа: 30 апреля 2021. Й
о
Пушкина, Алена. «Влияние художественной литературы на формирование идеалов oi
ш
современной российской молодежи». Социальная психология и общество, 2014, «
—
№ 2, с. 152-157. ш
Сергеева, Тамара. Формирование толерантности к старению в современном е
о
обществе. Германия, LAP Lambert Academic Publishing, 2014. ^
Турсунов, Ермек. «Шыракшы - Хранитель». Официальный сайт АО «Казахфильм», з
2018, www.kazakhfilmstudios.kz/movies/10000/. Дата доступа: 30 апреля 2021. ~
Яковенко, Ирина и Елена Ковалева. «Формирование у молодёжи уважительного отношения к пожилым людям как социологическая и этнопедагогическая с
проблема», Вестник КРАУНЦ: гуманитарные науки, № 1-25, 2015, с. 46-54. °
Rand, Ayn. Atlas Shrugged. Random House, 1957. ~
<
Tolen, Zhengisbek, et al. "The Role of Outstanding Personalities in the Kazakh Society: Comparative Analysis of the Kazakh Traditional Social Culture." The Anthropologist, vol. 25, no, 1-2, pp. 95-102, DOI: 10.1080/09720073.2016. 11892093.
88
References
Abdikuly Tolen. Otets: Povesti i rasskazy [Father: Novels and Stories]. Almaty, Kainar, 2005.
Bukina, Victoria. "Rol' kinoiskusstva v sotsial'no-nravstvennom i dukhovnom vospitanii detei na primere fil'ma Mal'chik v polosatoi pizhame" ["The role of cinema in the social, moral and spiritual education of children on the example of the film The boy in striped pajamas"]. Molodoi uchenyi[Youngscientist], no. 1, (135), 2017, pp. 21-25. Available at: moluch.ru/archive/135/37734/. Access date: April 30, 2021.
Kubrak, Tina and Taisiya Grebenshchikova. "Vliyanie kino na predstavleniya molodezhi o pozhilykh lyudyakh" ["The impact of cinema on youth perceptions of elderly people"]. Bulletin of RUDN. Psychology and pedagogy series, vol. 15, no. 2, 2018, pp. 178-191.
Kulmagambetova, Svetlana. "Vospitanie cherez formirovanie patriotizma" ["Education through the formation of patriotism"]. Bulletin of the Saratov State Technical University, no. 3 (67), 2012, pp. 243-246.
Loseva, Polina. Protiv chasovoi strelki: Chto takoe starenie ikak s nim borot'sya [Counterclockwise: What is aging and how to deal with it]. Moscow: Alpina non-fiction, 2020.
Orisbai, Zholdas. "V chem prichina uvelicheniya kolichestva kazakhov v domakh prestarelykh?" ["What is the reason for the increase in the number of Kazakhs in nursing homes?"]. Massaget, 05 September 2017, massaget.kz/arnayyi_jobalar/ habar/47934/. Access date: April 30, 2021.
Pushkina, Alena. "Vliyanie khudozhestvennoi literatury na formirovanie idealov sovremennoi rossiiskoi molodezhi" ["The influence of fiction on the formation of the ideals of modern Russian youth"]. Sotsial'naya psikhologiya i obshchestvo [Social psychology and society], no. 2, 2014, pp. 152-157.
Rand, Ayn. Atlas Shrugged. Random House, 1957.
Sergeyeva, Tamara. Formirovanie tolerantnostik stareniyu vsovremennom obshchestve [Formation of tolerance to aging in modern society]. Germany: LAP - Lambert Academic Publishing, 2014.
Tolen, Zhengisbek, et al. "The Role of Outstanding Personalities in the Kazakh Society: Comparative Analysis of the Kazakh Traditional Social Culture." The Anthropologist, vol. 25, no, 1-2, pp. 95-102, DOI: 10.1080/09720073.2016. 11892093.
Tursunov, Ermek. Shyraqshy - Khranitel' [The keeper], 2018. Available at the official site of Kazakhfilm JSC, 2018, www.kazakhfilmstudios.kz/movies/10000/. Access date: April 30, 2021.
Yakovenko, Irina and Elena Kovaleva. "Formirovanie u molodezhi uvazhitel'nogo otnosheniya k pozhilym lyudyam kak sotsiologicheskaya i etnopedagogicheskaya problema" ["Formation of respectful attitude towards older people among young people as a sociological and ethnopedagogical problem"]. Zhurnal Vestnik KRAUNTs. Gumanitarnye nauki[KRAUNTs Bulletin. Humanities], no. 1-25, 2015, pp. 46-54.
Zakon Respubliki Kazakhstan "O kinematografii" [Law of the Republic of Kazakhstan "On Cinematography"], no. 212-VI ZRK, dated January 3, 2019, Available at: adilet. zan.kz/kaz/docs/Z1900000212. Access date: April 30, 2021.
Zhanatayev, Danat and Aguila Azieva. "Dom prestarelykh i detskii dom chernyi Shanyrak?" ["Nursing home and orphanage Black Shanyrak?"]. Adyrna, May 01, 2020, adyrna.kz/post/36663. Access date: April 30, 2021.
Zhumageldin, Zhangeldi. "Problema cheloveka i obshchestva v proze Tolena Abdikuly" ["The problem of man and society in the prose of Tolen Abdikuly"]. Bulletin of the Karaganda University, №2, 2015, pp. 92-98.
89
CM
o
CM CM at
=3
CD at E
=3
O >
ft OJ
-a
3
So <
o "cd
c
3
o —s
c
cd &
<
Id "c
aj <J
Канатбек Тауенов, Майдан Абишев
Казахский национальный педагогический университет имени Абая (Алматы, Казахстан)
Толкын Еспенова
Казахская национальная академия искусств имени Т. К. Жургенова (Алматы, Казахстан)
90
ВЛИЯНИЕ ИСКУССТВА НА АДАПТАЦИЮ ПОЖИЛЫХ ЛЮДЕЙ К ФЕНОМЕНУ СТАРОСТИ
Аннотация. Влияние искусства на воспитание подрастающего поколения рассматривается не только с позиции искусствоведения, но и гуманитарных наук, так как человек и есть творец этого искусства. От образованности и самое главное высокой культуры общества зависит его процветание и развитие. В этом ключе художественная культура народа и шедевры кинематографии, снятые или воодушевленные этими произведениями, являются мощным средством воспитания будущего страны.
Пожилые люди обладают опытом и пониманием того, что необходимо обществу для его эволюции. Для качественного исследования были подобраны и проанализированы научные статьи по вопросам геронтологии, социальной адаптации и искусствоведения. Примеры, предложенные в статье, раскрывают облик современной художественной литературы и кинематографии, способствуют формированию уважения к людям старшего поколения.
Уважительное отношение молодого поколения к мудрости, знаниям, духовной культуре -основа процветания государства. Государство - это его народ, язык, традиции. Возрождение и сохранение культурного кода нации - основной приоритет любого постсоветского государства. Анализ некоторых произведений, положительно отмеченных критиками и экспертами, был взят за основу в качестве положительных примеров, повлиявших на взгляды и убеждения молодых людей, ознакомившихся с данными произведениями.
Эффективность воспитательного процесса через призму художественной литературы и кинематографии была отмечена как отечественными учеными, так и зарубежными. Их вклад в определение адаптации к пожилому возрасту и адаптационного процесса в отношениях с молодым поколением - основа всех исследований социологов и искусствоведов, изучающих связь искусства с обществом.
Долгожданная независимость стала дорогой к исполнению мечты предков о едином независимом государстве. Его дальнейшая судьба в руках молодого поколения, которое будет высоко держать это знамя и нести его гордо в новом мире. Доверить будущее страны молодежи, которая чтит традиции предков, уважительно относится к пожилым членам общества, знакома с материальной и духовной культурой страны и считает ее основой государственности -это должно стать приоритетом.
Ключевые слова: пожилые люди, молодежь, искусство, литературные произведения, кино, воспитание, культурный код нации.
Для цитирования: Тауенов, Канатбек и др. «Влияние искусства на адаптацию пожилых людей к феномену старости». Central Asian Journal of Art Studies, т. 6, № 2, 2021, с. 77-92. DOI: 10.47940/cajas.v6i2.420.
Kanatbek Tauyenov, Maidan Abishev
Abai Kazakh National Pedagogical University (Almaty, Kazakhstan)
Tolkyn Yespenova
T. K. Zhurgenov Kazakh National Academy of Arts (Almaty, Kazakhstan)
THE INFLUENCE OF ART ON THE ADAPTATION OF THE ELDERLY TO THE PHENOMENON OF OLD AGE
Abstract. The influence of art on the education of the younger generation is considered not only
from the point of view of art history, but also from the point of view of the humanities, since
the individual person is the creator of this art. The prosperity and development of a society depends
on its education and, most importantly, on its high culture. In this sense, the artistic culture
of a people and the masterpieces of cinematography shot or inspired by these works are a powerful
means of educating the future of the country.
Older people as a part of society have the experience and understanding of what society needs for its evolution. For a qualitative study, scientific articles on gerontology, social adaptation, and art history were selected and analyzed. The examples offered in the article reveal the appearance of modern fiction and film-making, which contributes to the formation of respect for the people of the older generation.
A respectful attitude of the younger generation to wisdom, knowledge, and spiritual culture is the basis for the prosperity of the state. The state is its people, language, and traditions. The revival and preservation of the cultural code of the nation is the main priority of any post-Soviet state. The analysis of some works positively noted by critics and experts was taken as a basis as positive examples that influenced the views and beliefs of young people who got acquainted with these works.
The effectiveness of the educational process through the prism of art literature and cinematography was noted by both domestic and foreign scientists. Their contribution to the definition of adaptation to old age and the adaptation process in relations with the younger generation is the basis of all research by sociologists and art historians studying the relationship of art with society.
The long-awaited Independence of Kazakhstan became the road to the fulfillment of the ancestral dream of a single independent state. Its future fate is in the hands of the younger generation, who will hold this banner high and carry it proudly in a completely new world. Entrusting the future of the country to young people who honor the traditions of their ancestors, respect the elderly members of society, are familiar with the material and spiritual culture of the country and consider it the basis of statehood should be a priority.
Keywords: elderly people, youth, art, literary works, cinema, education, cultural code of the nation.
Cite: Tauyenov, Kanatbek, et al. "The influence of art on the adaptation of the elderly to the phenomenon of old age". Central Asian Journal of Art Studies, vol. 6, no. 2, 2021, pp. 77-92. DOI: 10.47940/cajas.v6i2.420.
91
Авторлар туралы мэлiмет:
Сведения об авторах:
Authors' bio:
Канатбек EpFa3br^bi Тауенов —
Абай aTbiHAaFbi Казак, улттык педагогикалык университет^ саясаттану жэне элеуметтж-философиялык пэндер кафедрасынын 3 курс докторанты (Алматы, Казакстан)
Канатбек Ергазыевич Тауенов —
докторант 3-го курса кафедры политологии и социально-философских дисциплин Казахского национального педагогического университета имени Абая (Алматы, Казахстан)
ORCID ID: 0000-0002-6458-9999 email: ktauenov@mail.ru
Kanatbek Ye. Tauyenov —
3rd year Doctoral Student, Department of Political Science and Socio-Philosophical Disciplines, Abai Kazakh National Pedagogical University (Almaty, Kazakhstan)
Майдан АйтмаFамбетYлы Эб1шев — Абай атындаFы Казак улттык педагогикалык университет^ саясаттану жэне элеуметтж-философиялык пэндер кафедрасы, элеуметтану Fылымдарынын докторы, профессор (Алматы, Казакстан)
Майдан Айтмагамбетович Абишев — доктор социологических наук, профессор кафедры политологии и социально-философских дисциплин Казахского национального педагогического университета имени Абая (Алматы, Казахстан)
Maidan A. Abishev — Doctor of Social Sciences, Professor, Department of Political Science and Socio-Philosophical Disciplines, Abai Kazakh National Pedagogical University (Almaty, Kazakhstan)
ORCID ID: 0000-0001-6697-2943 email: abishev1943@mail.ru
Толкын Турсын^ызы Еспенова —
Т. К. Жургенов атындаFы Казак улттык онер академиясы, коркемсурет кафедрасынын аFа окытушысы, педагогика магистр (Алматы, Казакстан)
Толкын Турсыновна Еспенова —
магистр педагогики, старший преподаватель кафедры изящных искусств Казахской национальной академии искусств имени Т. К. Жургенова (Алматы, Казахстан)
Tolkyn T. Yespenova — Master of Pedagogy, Senior Lecturer, Department of Fine Arts, T. K. Zhurgenov Kazakh National Academy of Arts (Almaty, Kazakhstan)
ORCID ID: 0000-0002-1076-6435 email: tolkyn_espenova@mail.ru
