CC BY
17
ЭОЖ 37.035.6(574.1) МРНТИ 02.51.45
ЖАЦА ЦАЗАЦСТАНДЬЩ ПАТРИОТИЗМ ЦАЛЫПТАСТЫРУ МЭСЕЛЕЛЕР1
Б.А. МОЛДИН
Марат Оспанов атындагы Батыс Казакстан мемлекетгiк медицина университет^
Актебе, Казахстан
Жаца казакстандык; патриотизм калыптастыру мэселелерi
Б.А. Молдин
Марат Оспанов атындагы Батыс Казахстан мемлекеттж медицина университета, Актебе, Казахстан
0зектiлiгi. Жа^индык даму процесшде когамныц барлык салалары езгерiп жацаша сипатка енiп жаткан кезецде, адамныц кундылыктарымен бiрге оныц кажеттшт^ де, талаптар да езгередi. Осы туста мемлекет те азаматтарына оныц iшiнде жастарга жаца талаптарга карай элеуметтену мэселесш койып отыр. Сондыктан жаца казакстандык патриотизм калыптастыру мэселесi - ете езекп такырыптардыц бiрi.
Зерттеудщ мацсаты. Жаца казакстандык патриотизм калыптастыру теориялары мен мацызын оныц киындыктарын аныктау.
Зертеудщ эдiстерi мен деректерi. Отандык жэне элемдж галымдардыц гылыми эдебиеттерш, мемлекетте кабылданган зацдарды жэне жастар саясаты туралы багдарламалар мен статистикалык мэлiметгерге суйене отырып талдау жасау.
Еорытынды мен талцылаулар. Жаца казакстандык патриотизм калыптастырудыц жолдары мен киындыктары, жастар саясаты туралы зацдар мен багдарламалардагы жастардыц дамуына берiлген MYмкiндiктер оныц iшiнде саяси, экономикалык, кукыктык, мэдени, элеуметгiк мэселелер аныкталды.
Hezi3zi свздер: реформа, жастар, стратегия, патриотизм, модернизация, институт, инновация.
Вопросы формирования нового казахстанского патриотизма
Б.А. Молдин
Западно-Казахстанский государственный медицинский университет имени Марата Оспанова, Актобе, Казахстан
Новый казахстанский патриотизм - это достижение многонационального и поликонфессионального общества. Статья содержит три части: в первом разделе дается определение понятия «патриотизм», во-втором - трудности, которые встречаются в ходе патриотического воспитания, в третьем разделе - формирование казахстанского патриотизма и пути решения трудностей.
В данной работе раскрывается значение молодежной политики как составной части государственной политики, в том числе теории формирования нового казахстанского патриотизма. Рассмотрены приемлемые формы повышения политической активности молодежи, создание условий социально-экономического развития, их активное участие в общественно-политической жизни государства, государственные реформы молодежной политики Республики Казахстан. Ключевые слова: реформа, молодежь, стратегия, патриотизм, модернизация, институт, инновация.
Issues of formation of new Kazakhstan patriotism
B.A. Moldin
West Kazakhstan Marat Ospanov State Medical Uniyersity, Aktobe, Kazakhtan
The article is divided into three parts: the first section provides a definition of patriotism; in the second there are the difficulties of the patriotic education; in the third kazakh patriotism generation and the ways of difficult decisions are described. This article shows the importance of youth policy as an integral part of public policy, including the theory of formation of new Kazakhstani patriotism. Increasing political activity of youth, creating conditions of socio - economic development, and their active participation in the socio -political life of the state, the state of reform of the youth policy of Kazakhstan are considered. Keywords: reform, youth, strategy, patriotism, modernization, institute, innovation.
Жаhандык даму процесшде когамныц барлык салалары езгерш жацаша сипатка енш жаткан кезецде, адамныц кажетгiлiкгерiмен бiрге оныц кундылыктары да, талаптар да езгеред^ Осы туста мемлекетте азаматтарына оныц швде жастарга жаца талаптарга карай элеуметтену мэселесш койып отыр. Мше осы урдк когамдагы езекп мэселелердщ бiрi жаца казакстандык патриотизмнщ улпс оны калыптастыру жолдары мен киындыктары кандай деген сурактарга жауап iздейдi.
Казакстан Республикасыныц Президент «Болашакка багдар: Рухани жацгыру» атты макаласыныц басымдык багыттарында когамды рухани жацгырту аркылы халыктык бiрегейлiк калыптастыруды накты керсеткен. Оныц шщде бшмнщ салтанат куруы, улттык бiрегейлiктi сактау, сананыц ашыктыгы, бэсекеге цаб1летт1л1к, прагматизм мэселелерi жас буын, мемлекеттщ болашагы жастарды тэрбиелеуде аса мацызды екеш анык. Казакстан халыктарыныц демографиялык
Молдин Б.А. - саясат гылымдарыныц магистрг, Цазацстан тарихы жэне цозамдыц пэндер кафедрасыныц аза оцытушысы,e-mail: Poliglot_kz@mail.ru
к^рылымы негiзiнен жастар республиканьщ эрбiр екiншi т^ргыны отыз жаска толмаган азаматтар екенiн ескерсек, Казакстаннын да болашагы ел жастарыныц даму денгейiмен, олардын когамда ыкпалдасуымен байланысты. Когамнын негiзгi тiрегi козгаушы кYшi саяси, экономикалык, элеуметтiк реформаларды жетiлдiруде когам к^рылымдарын модернизациялауды жYзеге асыратын да - жастар. Казахстан Республикасынын Президентi «Казакстан-2050» Стратегиясы: калыптаскан мемлекеттiн жана саяси багыты» атты халыкка жолдауынын жетiншi багытын: «Жана казакстандык патриотизм - бiздiн кещлтты жэне кепконфессиялы когам табысынын непзЬ» деп атады [1]. Жана казакстандык патриотизм ^гымы жанаша сипатка ие болды, ейткенi постиндустриалды когамнын талаптары мен к^ндылыктары езгердi. Бiрак кандай когам болмасын онда ^лгтын мшез-к^лык ерекшелiгi, емiр сYPу дэст\^ ескерiлуi керек. КР Президентi «Патриот» болу - «Б^л Казакстанды ез журепнде ^ялату жэне оны басты к¥ВДылык деп санау» керек деген болатын [2]. Жас казакстандыктар Yшiн Елбасынын емiрi мен енбек жолы - ез елшщ патриоты болудын жаркын Yлгiсi болып табылады. Жана казакстандык патриотизмнiн басты к¥ВДылыктары жастарга арналган багдарламаларда аныкталган. Онын iшiнде жастардын дэстYрлi к^ндылыктары бiлiм мен мансап, бiлiм беру жYЙесiнiн енбек нарыгына айкын бейiмделудi, аныкталган кажеттiлiктер мен технологиялык жаналыктарды ескере отырып, бшм беру мен кэсiптiк даярлау жYЙесiнiн экономикалык, элеуметтiк жэне кэсiпкерлiк болмыска сэйкес болуы талап етiледi. Жастар арасында гылымнын мэртебесiн арттыру жэне оларды инновациялык жобаларды эзiрлеуге катыстыру - жастар саясатынын негiзгi багыттарынын бiрi. Екiншi багыты жалпыга ортак енбек когамында жастардын аса манызды негiзгi к^ндылыктары жастарды экономикалык енбек кызметше тартуга негiзделген енбексYЙгiштiк пен ерекше енбек этикасы болуы керек делшген. Когамды накты айтканда жастарды жогарыда айтылган идея-ларга багыттау Yшiн жYЙелi ж^мыстар мен саяси -экономикалык, рухани тэрбиелеу кажет. Патриотизм ез жерше, онын тарихына, мэдениетiне, онда т^ратын халыкка, мерекелерi мен кYнделiктi емiрiне, мемлекеттiк нышандарына деген айрыкша т^лгалык карым-катынас калыптастыру. Жастардын санасына патриотизм - езщ, отбасын жэне бiздiн Отанымыз Yшiн деген ^лы жауапкершiлiк екенiн сщру ерекше манызды.
Шыгыстын кернектi ойшылы Эл-Фараби керсеткендей: «Тэрбиесiз берiлген бiлiм, адамзаттын кас жауы» [3]. Казiрri уакытта жастарды тэрбиелеуде кездесетiн негiзгi мэселелер де жок емес. Олардын катарына жастарга патриоттык тэрбие берудiн басым багыттарынын бiрi идеологиялык багдарлардын ез денгешнде насихатталмауы, емiрлiк к^ндылыктардын шынайы патриоттык сезiмдердi мойындамауга жетелейтiн тар прагматикалык кезкарастармен
ауыстырылуы, халыктын кейбiр белiгiнiн енбек етпей табылган молшылыкты дэрiптеуi, эдiлдiкке сенбеушiлiк сезiмдерiнiн туындауы, занга мойын ^сынушылыктын темен болуы, элеуметпк институт ретiнде отбасынын тэрбиелш релiнiн элсiреуi, б^каралык акпарат к^ралдары онын iшiнде интернет материалдары, элеуметпк желiлердегi жеке т^лганын калыптасуына керi ыкпал ететiн акпараттардын болуы деп есептеймiз. Б^л бiздiн елiмiзде гана емес элемде болып жаткан мэселе, осы процестер жастар арасындагы белгiсiздiк жагдайлардын шишешсуше жэне халыктын кейбiр белiктерi непзп кYшiн емiр CYPуге кажеттi карапайым амалдарды жасауга багытталуы, дэстYP мен ^лттык мэдениеттiн орнына терiс агымдардын iшiнара бой алу, бiлiм алушыларда акпараттардын кеп болып оны талдай алмауына немесе азаматтардын рухани к¥ВДылыктарын тугынушылык кызметтердщ ауыстыруына экеледi.
Сонымен катар казiр елiмiзде терт миллионга жуык жастар болса, онын 10%-ы - арнайы мамандыгы жок жэне ж^мыссыз. Дипломы бар бiрак ж^мыс таба алмайтын немесе мамандыгына с^раныс жок азаматтарымыз да бар. Эрине оган жастар кiнэлi емес, б^л жерде жастарды элеуметпк -экономикалык т^ргыдан колдайтын ата-ана, мектеп жэне маман репнде дайындайтын оку орындарынын жауапкершiлiгi. Казрп уакытта баланын тэрбиесiне ата-ана, баланын бiлiмi мен тэртiбiне мектеп, маманнын ж^мыска орналасуы мен бiлiм сапасына оку орындары жауап беруi керек. (автор - Б.М).
2014 жылы осы максаттарды жYзеге асыруда «Казакстан 2020: Болашакка жол «Казахстан Республикасы мемлекеттiк жастар саясатынын 2020 жылга дейiнгi т^жырымдамасы» дайындалды жэне 2015 жылы Парламенттщ жалпы отырысында «Казакстан Республикасынын мемлекетпк жастар саясаты туралы» КР Заны кабылданды [4].
Реформаларды жYзеге асыруда барлык салалардын механизмдерш жетiлдiру ж^мыстары, жYзеге асырылып жатырганы белгiлi. Аталган зандар мен реформалар жастардын элеуметпк-экономикалык дамуына, сондай-ак мемлекеттщ когамдык-саяси емiрiне жас азаматтардын белсендi катысуы Yшiн жагдай жасауга багытталган мемлекеттiк жастар саясатынын тиiмдi Yлгiсiн калыптастыру максатында эзiрленген. Б^л ретте к^жатта мемлекеттiк жастар саясатынын басты мiндеттерi мен негiзгi багыттары айкындалып, осы багыттагы орталык мемлекеттiк органдардын крыретщ^ бекiтiлген. Жалпы алганда заннын, реформанын негiзгi максаты жастардын табысты элеуметтенуiне багытталган тиiмдi мемлекеттiк жастар саясатын калыптастыру Yшiн заннаманы жетiлдiру, олардын элеуетiн ел дамуына ж^мсау болып табылады. Б^дан белек, к^жатта мемлекеттiк жастар саясаты субъектiлерiнiн ж^мыс iстеуiне к^кыктык мумшнджгер беру, жастармен тиiмдi ж^мыс iстеудiн тетiктерiн калыптастыру, жастардын к¥кыктарын кенейту нормалары
68
Батыс казакстан медицина журналы 58 (2) 2018
камтылган. Тутастай алганда кужатта мемлекеттiк жастар саясатынын басты Yш мiндетi камтылып отыр. Бiрiншi, жастардыц кукыктары мен занды мYДделерiн коргау, екiншi жастарды елдiн элеуметпк-экономикалык жэне когамдык саяси eмiрiне белсендi араластыру, Yшiншiден мемлекетшiл азаматтарды тэрбиелеу жэне казакстандык патриотизмдi ныгайту максаттары койылган.
Осы реформада керсетшген мемлекеттiк жастар саясатынын негiзгi багыттарында олардын iшiнде KOлжетiмдi жэне сапалы бiлiм берудi камтамасыз ету, гылыми-техникалык элеуеттi дамыту, денсаулык сактау, салауатты eмiр салтын калыптастыру, жумыспен камту, жастар арасында кэсiпкерлiктi дамыту шараларын жYзеге асыру тапсырылган. Сонымен катар жас отбасылар Yшiн колжетiмдi тургын Yй жYЙесiн дамыту, кукыктык мэдениет децгешн арттыру, сыбайлас жемкорлык кершютерше тeзбеушiлiкке тэрбиелеу, экологиялык мэдениеттi калыптастыру, талантты жастардыц кабiлетiн дамытуга жэрдемдесу жэне бос уакыт пен мэдени демалыс Yшiн жагдай жасау мэселелерi де кезделген. Бул мемлекет тарапынан жастардыц саяси, элеуметтiк дамуына жасалган колдау.
Ал, жастардыц мiндеттерi - реформаларды жYзеге асырып мемлекеттiн дамуына Yлес косу, отанынын патриоты болу. Мемлекеттщ дамуымен узак жылдарга багытталган «казакстан - 2050» даму Стратегиясын жYзеге асыруда жастардыц ролi жогары екенi белгiлi. Жастар мемлекет тарапынан болатын камкорлыктыц объектiсi гана емес, жастар - когам eмiрiне катысушы жэне оныц даму сапасына, каркынына ыкпал ететiн белсендi субъект. Жаца казакстандык патриотизм калыптастыруда барлык институттардыц ролi мен орны мацызды. Соныц iшiнде бiлiм институттарыныц жауапкершiлiгi мен жуктемеа кYPделi. КР Президентiнiн «Болашакка багдар: Рухани жацгыру» макаласында атап керсеткен когамдык гылымдар философия, саясаттану, элеуметтану, мэдениеттану пэндерiнiн iлiмдерi негiзiнде жастардыц элеуметпк-саяси бiлiмдерiн кетеру аркылы жаца казакстандык патротизм калыптастырудыц ролi жогары. Мысалы, саясаттану пэшнде саяси бiлiмдердi бере отырып, саяси идеология, саяси мэдениет, саяси сана, саяси элеуметтену, саяси модернизация, саяси конфликт^ саяси дагдарыс угымдарын тYсiндiру барысында елiмiздiн жацару, даму жепспктерш, саяси турактылыгын, экономикалык куаттылыгын аз уакыт шшде кол жетк1зген жетютжтер^ даму патенциалыныц жогары екенi айтылады. Сонымен катар «Казакстан -2050» даму Стратегиясыныц жетi багыты, он сын катер мен «Мэцгшк Ел» идеясыныц басты кундылыктары, «¥лт жоспары: 5 институционалдык» реформасын жузеге асырудагы жуз накты кадамда кeрсетiлген мацызды салаларды тYсiндiруде, талдай бiлуге уйретуде ерекше орын алады [5] .
Когамды эсiресе жастарды саяси-элеуметтiк тургыдан дамыту максатында «Казакстанныц
элеуметтiк жацгыруы: жалпыга ортак ецбек когамына карай жиырма кадам», «Казакстан Республикасын Yдемелi индустриялык-инновациялык дамытудыц мемлекеттiк багдарламалары» жастарга ездерш керсетуге, айрыкша мYмкiндiк беру ушш жасалган. Жастардыц iске жумыла бiлуiнiн экономикалык кундылыгы аса жогары. Зерттеулерге суйенсек, жастардыц уштен бiрi жумыс Yшiн елдiн кез келген ещрше баруга эзiр екендiгi аньщталган. Кадр жепспей-тiн немесе жумыс орны бар аймактарга элеуметтiк бешмделуге мYмкiндiктер жасалган. Оган мысал репнде «Серпiн» багдарламасын айтуга болады. Мше осындай багдарламаларды тиiмдi пайдаланып, жастарга насихаттап жогарыдагы мэселелердi реттеуге эбден болады. «Казакстан 2050 даму Стратегиясында» керсетшген экономикалык прогматизм оныц iшiнде инновациялык экономикага ету, казакстандык жастардыц инновациялык мшез-кулкын калыптастыру мiндеттерiнiн eзектi екенш кeрсеттi.
Сондыктан барлык жацаны айрыкша кабылдагыш, зацдар мен реформаларга бешмделпш, мол элеуетi мен шыгармашылык зияткерлш энергиясы бар жэне элеуметтiк белсендi кызметке дайын жастар тэж1рибеге жаца идеяларды енгiзiп, eндiрiстердi модернизациялауда ролi зор. Мемлекетiмiзде осы жYктемелердi жастарга тапсыра отырып, ел дамуыныц айкын жолы гылым мен бiлiм аркылы, елдщ дамуына улес косатын мемлекетшш азаматтардыц калыптасуы мацызды. Немесе мемлекеттеп «Yш плдшк» саясат жYргiзу багдарламасы да негiзiнен жастарга басымдык беред^ бул максатта реформа элемнiц тшн бiлiп езге елдерге кетiп, элем азаматы болу емес, керiсiнше жан-жакты азамат болып калыптасып, гылым мен техниканыц тiлiн мецгерiп, элемнiц озык тэжiрибесiн жинактап елiцнiц дамуына улес косып, кызмет ету керек дегендi кeрсетедi.
Итальяндык галым Г. Моска «Элементы политической науки» ецбепнде, «Мемлекет гылымга бет бурса - меритократия, каржы мен табысты бiрiн-шi орынга койса технократтык ал идеология жогалса дiни, авантюристер мен ултшылдар калыптасады» деп тужырымдаган [6, 215б]. Президент Н.Э. Назарбаев «меритократиялык» кагидага CYЙенiп мемлекет билiгiн калыптастыруды тапсырган болатын. Бул жYЙенi калыптастыруда бшмда, саяси белсендi мемлекетшiл патриоттардыц косатын улей зор болмак. Меритократиялык кагида бойынша мемлекеттiк жэне баска да кызметтерге азаматтардыц сатылап ецбек жолымен, бшш, дарыны, кабiлетiне карай кeтерiлуi тшс [7]. Елiнiц патроиоты, мемлекетшiл азаматтарды калыптастыратын басты институт бул отбасы, отбасы когам болмысыныц, мемлекеттiц негiзi, адалдык, адамгершiлiк жэне рухани YЙлесiм жуйесшдеп мацызды буын болып табылады. Отбасы кызметтерi аркылы тулга отанга, езше ез жакындары Yшiн элеуметтiк жауапкершшк сезiмiн калыптастырады. вмiрдiц кундылыгы, каушйздш жэне оны жалгастыру отбасымен тжелей байланысты болгандыктан, отбасы
жaстap сaясaты мэселелеpiнде негiз болуы кэжет. Себебi, «Отбaсы шягын мемлекет».
KоFaм - ripi оpгaнизм, онын K¥PЬIлымдapы бip-бipiне тэуелда, 9p6íp x^Fa eзiне жYктелген тaпсыpмaлapды жayaпкеpшiлiкпен д^ыс aткapсa eндipiстiн де сол ap^rabi мемлекеттщ де дй^ым eз денгейiнде Yлес косэды [8].
^phira ЭЙТКЭНДЭ, жэнэ кaзaкстaндык пaтpиотизмнiн негiзгi кaFидaлapы мемлекеттiн тapиxын, ^лттык к¥ндылыктapды (тiлiн, тapиxын, ментaлитетiн, дзст^н), мемлекеттiн зaндapын, pэмiз-
Эдебиеттер mi3iMi:
1. KP Пpезидентi Н.Э.Нaзapбaев «Болaшaккa бaFдap: Pyxaни жaнFыpy» Егемен Kaзaкстaн, сэyip 2017 жыл.
2. KP Пpезидентiнiн «Kaзaкстaн - 2050» Сrpaтегия-сы кaлыптaскaн мемлекеттiн жэнэ сэяси бaFыты» этты Kaзaкстaн xaлкынa Жолдэуы, Егемен Kaзaкстaн, 14 желтоксaн 2012 жыл.
3. Тaйжaнов А.Т. «Бэтыс Kaзaкстaн медицинa жypнaлы» 2015;45(1):16-20.
4. «Kaзaкстaн Pеспyбликaсы мемлекеттiк жaстap сэлсэтынын 2020 ^rnFa дейiнгi т¥жыpымдaмaсы» Егемен ^зэкст^ 2014.
5. Тaйжaнов А.Т., Шэмшi Б.И, Молдин Б.А. «Сaясaттaнy». Актeбе 2015.
6. Бaлaпaновa Э.С., Молдин Б.А. «Хaбapшы» эл-Фapaби aтындaFы Ka3aK ¥лттьщ Унивеpситетi, œpra 2010;2:23-27.
7. Шэмшi Б.И. «Бэтыс Kaзaкстaн медицинa жypнaлы» 2014;46(2):14-18.
8. Молдин Б.А. «Бэтыс Kaзaкстaн медицинэ жypнaлы» 2015;45(1):58-62.
деpiн бiлy мен кaтap мемлекет aлдындaFы мiндеттеpдi оpындayды жэткызэмыз. Антикэ дэyipiнiн ойшылы Плэтон «Идеялды мемлекет» K¥py теоpиясын т¥жыpымдaFaн, бiздiн пiкipiмiз идеялды мемлекет - eзiн туып eсiп, бiлiм элып, енбек етiп eмip CYpiп жэткэн мемлекет. Елiнiн Пaтpиоты болу eз iсiндi жayaпкеpшiлiкпен aткapып, мiндеттеpiндi оpындaп, мемлекеттiн дaмyынa Yлесiндi косу.
Келш тYCтi: 10.01.2018. БaспaFa кэбылдэнды: 05.02.2018.
Spisok literatury:
1. QR Prezïdenti N.Ä.Nazarbaev «Bolaçaqqa bagdar: Rwxanï jañgirw» Egemen Qazaqstan, säwir 2017 jil.
2. QR Prezïdentinm «Qazaqstan - 2050» Strategïyasi qaliptasqan memlekettiñ jaña sayasï bagiti» atti Qazaqstan xalqina Joldawi, Egemen Qazaqstan, 14 jeltoqsan 2012 jil.
3. Tayjanov A.T. «Batis Qazaqstan medïcïna jwrnali» 2015;45(1):16-20.
4. «Qazaqstan Respwblïkasi memlekettik jastar sayasatiniñ 2020 jilga deyingi tujirimdamasi» Egemen Qazaqstan 2014.
5. Tayjanov A.T., §äm§i B.Ï, Moldïn B.A. «Sayasattanw». Aqtöbe 2015.
6. Balapanova Ä.S., Moldïn B.A. «Xabarçi» äl-FaraM atindagi Qazaq Ulttiq Wnïversïteti, serïya 2010;2:23-27.
7. §äm§i B.Ï. «Batis Qazaqstan medïcïna jwrnali» 2014;46(2):14-18.
8. Moldïn B.A. «Batis Qazaqstan medïcïna jwrnali» 2015;45(1):58-62.
70
Батые ^азацстан медицина журналы 58 (2) 2018
