CC BY
6Автор статьи пришел к выводу, что литературный язык является важным источником народных говоров.
Ключевые слова: «Нафахат аль-унс», изменение, метод (стиль), переобразование, лексический состав языка, связь, состав.
THE CONNECTION OF "NAFAHAT-AL-UNS" OF ABDURAHMAN JAMI'S LANGUAGE WITH MODERN TAJIK DIALECTS
The article is devoted to the connection of the language of the prose works of the 15 century -"Nafahat-al-uns" by Abdurrahman Jami with modern Tajik dialects. Based on the factual material, it is proved that a number of words in the literary language are common today to express different meanings, and in modern Tajik dialects their old meanings have been preserved to this day. As a result of analysis and comparison, the author found that some words have undergone certain changes in form and meaning and are sometimes used in phrases in some Tajik dialects.
The author of the article came to the conclusion that the literary language is an important source of folk dialects.
Keywords: "Nafahat al-Uns", change, method (style), evolution, lexical composition of the language, connection, composition.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Сафарзода Муллоохун Бурхрнй-докторант (PhD>)-и кафедраи забони тоцикии МДТ-и «Донишгощ давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Fафуров» (Тоцикистон, Хуцанд) почтаи электрони: Mullookhun95@mail.ru;
Сведения об авторе:
Сафарзода Муллоохун Бурхони-докторант (PhD) кафедры таджикского языка Худжанского государственного университета имени Б. Гафурова, Email : Mullookhun95@mail.ru;
About the author:
Safarzoda Mullookhun Burkhoni-PhD student of the Chair of Tajik Language of Khujand State University named after B. Gafurov, Email : Mullookhun95@mail.ru;
ИСТИЛО^ОТИ ХДРБИИ ЗАБОНИ ОЛМОНЙ ВА МАСЪАЛАИ ТАРЧ,УМАИ ОН БА ЗАБОНИ ТОЧДКЙ
Fуломова Ф.А.
Академияи идоракунии давлатии назди Президенти Цум^урии Тоцикистон
Рушд ва тагйирёбии бошиддати вазъияти имрузаи чамъиятй-сиёсй, иктисодй ва ичтимой дар чахон ба густариши муносибатхо, аз чумла муносибатхои сохаи харбй, сохахои маориф, илм ва фарханги чахон таъсири калон мерасонанд ва ба дигаргунихои куллй мусоидат мекунад.
Ин хама боиси афзоиши фавкулоддаи мухимияти истилохот дар забон мегардад, ки ба накши махсус доштани илми истилохшиносй дар забоншиносии муосир далолат мекунад.
Пеш аз баррасии масъалаи истилох ва истилохшиносй моро зарур аст, ки аввалан худи мафхумхои калима ва истилохро бо якчанд чумла, дар шакли мухтасар шарх дода, фаркияти онхоро нишон дихем.
Калима мачмуи овозхои садоноку хамсадоест, ки мувофики коидахои маъмули як забон бо хам васл шуда, як маънои томи лугавй ва ё грамматикиро ифода менамояд. Калима бо забон гуфта мешавад, бо гуш шунида мешавад ва бо чашм дидаву хонда мешавад.
Яъне, калима аломати забонй буда, маъноро тачассум мекунад ва маънои аломат кобилияти алокамандии он бо предметхои гуногуни вокеият мебошад.
Аммо истилох, калимаи дорои чунин хосиятхоест, ки онро ба гурухи махсуси аломатхои забонй дохил мекунад.
Баръакси калимаи маъмулй, истилох метавонад танхо бо як объекти вокеият алокаманд бошад, ки он дар навбати худ метавонад ё мафхум ё як ифода ва ё як гурухи ашёи якхела бошад.
Як истилох наметавонад маънохои гуногуни семантикиро ифода кунад, яъне истилох хамеша якмаъност.
Аммо, ин якмаъной танхо дар доираи як сохаи илм мушохида карда мешавад, зеро дар сохаи дигар хамон як аломат метавонад мафхуми тамоман дигар ё объекти тамоман дигари вокеиятро ифода кунад.
Агар маънои лугавии калима аз матн муайян гардад, пас маънои истилох дар доираи як сохаи илм аз руйи матн муайян намегардад, яъне дар доираи як сохаи илм истилох хамеша як объектро ифода мекунад.
Масъалаи истилодот ва истилодофарй барои дар як забони давлатй, танзими корбурди лугату истилодоти он бо риояи вижагидои меъёрдои забон аз нигоди таърихй падидаи мудими сиёсй дар бораи забон ба шумор меравад.
Масъаладои истилодшиносй ва ташаккулёбии истилодоти забони муосири точик дануз дар солдои 20-уми асри XX ба объекти омузиши забоншиносони ватаниву хоричй табдил ёфта буданд. Дар атрофи масъаладои забони адабии муосири точик мубодисаи доманадоре барпо шуда буд, ки масъаладои истилодшиносиро низ дарбар мегирифт. Дар даврони шуравй оид ба масъаладои мазкур як катор лугату фардангномадо ба табъ расиданд, ки вазъи илми истилодшиносии он солдоро инъикос менамуданд [Рушди истилодшиносй дар забондои чумдуридои шуравии ИЧШС, 1986, с. 143].
Истиклолияти Чумдурии Точикистон дар соли 1991, кабули «^онун дар бораи забони давлатй», дар соли 1989 ва тадриру такмили он дар даврони истиклолият барои инкишофи забоншиносии навини точик тамоми шароитро фародам овард.
Дар содаи тадкики истилодоти забони точикй дар замони Истиклолият С.Назарзода (Ташаккули истилодоти ичтимой-сиёсй дар садаи XX, 2003), Мирзо Хасан Султон (Истилодоти илмии «Китоб-ут-тавдим»-и Абурайдони Берунй, 2004), П.Нуров (Истилод ва истилодсозй дар забони илмии точикй, 2006), Н.Н.Худоиева (Сохтори тадлили маъноии системаи истилодоти дарбии забони точикй, 2019) ва дигарон садмгузор дастанд. Дар асардои ондо ба истилод дамчун калима ва иборае бадо дода мешавад, ки мафдуми содаи муайяни илму техника, фардангу даёти чомеаро тавсиф медидад.
Дар илми забоншиносй аз чониби олимони сода таърифдои гуногуни мафдумдои истилод ва истилодшиносй шард дода шудаанд.
Дар умум, ба акидаи аксарияти мудаккикон истилод калима ё ибораи махсусест, ки дар содаи муайяни касбй кабул шуда, дар шароити махсус истифода мешавад.
Дар асари Мудаммадиев М., Талбакова X., Нурмудаммадов Ю. «Лексикаи забони адабии точик» тавсифи зерини мафдуми истилод дода шудааст: «Истилод (аз вожаи лотинии terminus - сардад, канор) калима ва ё ибораест, ки ба таври якмаъно мафдумдои илм, истедсолот, санъат ва содадои дигари фаъолияти инсонро мефадмонад». [Мудаммадиев М., Талбакова X., Нурмудаммадов Ю., 1997, с.125].
Истилодот кисми мустакили дар забон буда, бо фаъолияти касбй ва содавй зич алокаманд аст. Истилодоти дар як содаи илм, техника, истедсолот системадои худро ташкил медиданд, ки пеш аз дама бо робитадои консептуалии донишдои касбй муайян карда мешаванд, дар доле ки кушиш мекунанд, ки ин робитадоро бо воситадои забонй ифода кунанд.
Хар як истилод дар низоми истилодот таърифи дакики илмии худро дорад. Як калима метавонад барои содадои гуногуни дониш истилод бошад, аммо ин полисемия нест, балки омонимия аст (ниг. ба истилоди мавч дар гидравлика, радиотехника ва оптика).
Истилод ба системаи умумии лугавии забон ба воситаи системаи истилодоти хос (терминология) ворид мешавад.
Хусусиятдои асосии истилод индоянд:
1) мувофик будани инъикоси мазмуни мафдум, якрангии семантикй;
2) таносуби мантикии он бо дигар истилодоти умумй;
3) дарачаи касбии истифодаи амалй (терминологияи техникй, химиявй, тиббй, варзишй).
Истилодот баръакси дигар намуд калимадо характери датмии ичтимой дошта, аз ранги
эмотсионалй мадруманд, дар ифодаи мафдумдо асрснок, вокей (объективй), катъй ва устуворанд.
Дар киёс бо калимадои дигар, истилод дакиктар аст. Истилод аз чидати сохтор метавонад аз ду ё зиёда калима (ибора) иборат бошад, ки ягонагии маъноии чудонашавандаи ба кадри кофй асоснокшударо ташкил медиданд ва мафдуми муайянро ифода намуда, бе якдигар истифода намешаванд.
Аз гуфтадои боло метавон хулоса намуд, ки истилодот низ ба мисли калима водиди сохторй-семантикии забон буда, барои номгузории ашё ва хусусиятдои ондо, падидадо, ки мачмуи хусусиятдои грамматикии маъной, фонетикй ва сохтори маъной доранд, хизмат мекунад.
Дар мавриди мафдуми истилодшиносй забоншиноси точик П. Нуров чунин навиштааст: «Истилодшиносй (ба маънии илми истилод, яъне терминология) илмест, ки инкишоф бавучудой ва таркиби истилодоти як содаи тахассусй ё дамаи содаи онро меомузад».[1] [Нуров П. Истилодшиносй. - Душанбе: Дониш, -2006. - 40- 46].
Чи тавре дар боло кайд намудем, дар як сода истилодоти хоси худро доро мебошад ва содаи дарбй низ истисно нест.
Раванди эчоди истилодоти дарбй бо пайдоиш ва ташаккули на тандо истилодоти дарбй, балки истилодоти дукукй ва чамъиятй-сиёсй низ хос аст.
Аз ин ру, дар чараёни тахдиди пайдоиш ва ташаккули падидаи инкишофёбандаи истилодот, ошкорсозии тамоюлхои умумии рушди он дар илмхои харбй ва дигар сохахои илм метавонад, хам барои фанхои харбй, харбй-техникй, техникй ва хам барои илми забоншиносй натичахои чолиб ба бор орад.
Бояд таъкид кард, ки сохаи харбй аз бахшхои алохидаи зиёде иборат аст, ки хар яке аз онхоро метавон хамчун шохахои мустадили илм баррасй кард.
Аз ин ру, набояд танхо аз мафхуми умумии «истилохи харбй» истифода бурда шавад, балки истилохоти тактикй, ташкилй, харбию техникй, истилохоти ба навъхои гуногуни душунхо ва навъхои дуввахои мусаллах ва гайра мансуббударо низ бояд фард кард.
Хамаи ин сохахои гуногуни илм ва фаъолияти харбй буда, хар кадоме аз онхо дорои истилохоти ба худ хос мебошанд.
Дар доираи хар яке аз ин сохахо маънои истилох комилан якмаъно аст.
Якмаъногии истилохро набояд бо шакли тарчумаи истилох ба забони дигар омехта кард, зеро муодили тарчумашудаи ин ё он истилох маънои он нест, балки танхо яке аз тарзхои эхтимолии мувофидати истилох мебошад.
Мумкин аст, ки якчанд вариант вучуд дошта бошад, зеро доираи фахмише, ки хамон як истилох дар як забон ифода менамояд, дариб хеч гох бо чунин доираи фахмиш дар забони дигар мувофидат намекунад.
Махз ба хамин хотир, зарурияти дар забонхои гуногун чобачогузории хачми гуногуни мафхумхо ва хатто мафхумхои аз хамдигар фардкунанда хамчун эквивалентхои тарчума ба миён меояд.
Инро дар мисоли зерин нишон медихем.
Истилохи олмонии der Angriff метавонад якчанд муодили точикй дошта бошад: хамла, хучум, тачовуз, зарба, юриш, тохтутоз.
Дар ин маврид истилохи олмонй нисбат ба истилоххои номбаршудаи точикй маънои васеътар дорад.
Бо назардошти гуфтахои боло метавон таърифи истилохро чунин шарх дод: истилод калима ё ибораест, ки аломати забонии он бо як мафхум дар доираи як сохаи илм алодаманд аст.
Истилохоти харбй чунин калимахое мебошанд, ки дар доираи як сохаи фаъолияти харбй таносуби якмаъногии мушаххас доранд.
Мачмуи истилоххои хамин сохаи илм истилохоти онро ташкил медихад.
Метавон гуфт, ки дар бораи истилохоти харбй дар шакли умумй сухан рондан нодуруст аст, балки чанд сохаи фаъолияти харбй вучуд дошта бошад, хамон дадар намудхои истилохот вучуд дорад.
Махз барои хамин, истилохот аз руйи намудхои душунхо ва навъхои дуввахои мусаллах, аз руйи намудхои техникаи харбй, инчунин истилохоти ташкилй, умумитактикй, ситодй, харбй-сиёсй ва гайрахо ба гуруххо чудо карда мешавад.
Хамаи ин навъхои истилохот ба истилохоти умумихарбй дохил мешаванд.
Дар доираи фаъолияти харбй мафхуми охирин маънои мухим надорад, он танхо барои чудо кардани корхои харбй аз дигар сохахои фаъолияти инсон зарур аст.
Чй хеле ки дайд намудем, истилохоти харбй калимахое мебошанд, ки дар доираи як сохаи фаъолияти харбй таносуби якмаъногии мушаххас доранд. Ин маънои онро дорад, ки истилоххо синоним надоранд.
Хамзамон бояд дайд намуд, як датор масъалахое, ки дар баробари амидтар шудани донишхои харбй, харбй-техникй, илмй-техникй ва талаботи рузафзуни амалияи омузиш, тахдиди истилохоти харбй торафт мухимтар шаванд хам, аз мадди назари мухаддидон дур мемонанд.
Ба датори онхо, ба назари мо, мушкилоти баррасии назариявии маводи дастраси истилохоти харбии забони муосири точикй, муайян намудани хусусиятхои истилохоти харбии хозираи точикй дар сохаи истилохоти харбиро метавон ворид намуд.
Ба сохаи таддидоти истилохоти харбии забони точикй хануз дар миёнахои асри XX асос гузошта шуда буд.
Махз дар хамин давра дар асоси лексикаи махсуси харбии асри XII, охири асри ХХ ва ибтидои асри XXI, барои инкишоф ва танзими истилохоти харбй шароит фарохам оварда
шуд.
Истилохоти харбй аз руйи хусусиятхои маъной, тарзи корбурд ва зухури онхо дар осори С.Анварй [2] , Д.Саймиддинов [3], Н.Шаропов [4], Н.Н.Худоиева [5] ва дигарон тасниф шудааст.
Тавре ки Н.А.Шаропов менависад, истилохоти харбй «дар фармонхои харбй, дар хама чо, мувофиди талаботи замон» вучуд доранд [Шаропов, 1988, с. 99].
Айни замон масъалаи истилохоти харбии забони точикй яке аз самтхои мубрами таддидот ба шумор меравад.
Масъалахои тарчумаи харбй, истилох ва истилохшиносии харбй, рамзкушой ва тарчумаи ихтисороти харбй, роххои дарёфти хамарзишхо (эквивалент) хангоми тарчумаро Г.М.Стрелковский, А.Г.Рябов, А.М.Плехов, Н.Н. Ершов, Ч,. Икромй, Г.А.Судзиловский, Л.Л.Нелюбин ва дигарон низ баррасй кардаанд.
Асархои Т.Д. Канделаки, В.П. Даниленко, Б. Головина, П Нурова, А. Хаютина, С Назарзода, А. Реформатский, А.В.Суперанская, Ш.ИДаитов, А.Юсупов, Н.Офаридаев ва дигарон ба масъалахои назария, тахлили истилох ва истилохсозй бахшида шудаанд.
Ба омузиши масъалахои башаклдарорй ва истилохсозй Н.Шарофов, Д.А. Х,айдарова, Е. Федорченко, Т. Шокиров, С.В. Гринев, Т Бердиева, Л. Сквортсов, А Холиков ва дигарон машгул шудаанд.
Хусусиятхои лексикй-семантикй, тахлили лингвистикй оид ба сохтори семантикии истилохот ва истилохшиносй дар асархои Н. Шеглова, Т. Шокирова, Р. Тсаголов, Р.Ю. Кобрин, М. ^осимова, М.Б. Султонова, О.И. Стрижевская, В.П. Сорокалетова, X. А. Саидова ва дигарон инъикос ёфтаанд.
Мавзуъхои тахлили сохторй-семантикии лексикаи харбй, истилохоти харбй ва истилохшиносй аз чониби А.И.Подберезкин, Н.В. Егоршина, И.Гасимов, М.Н.Лату, А.И.Леонов, В.Н.Шевчук, С.Д.Шелова, Р.Р.Исаева, А.В.Уланова, А.А.Подрезова, Т.Д.Михайленко, Х.Саидов, В.В.Чеботарева мавриди тахкик карор гирифтаанд.
Дар мачмуъ, дар даврахои гуногун ба масъалаи истилох, истилохоти харбй ва истилохшиносй олимону мухаккикони ватаниву хоричй, ба монанди Г.О. Винокур (1939), Ш. Балли (1955), Д.С. Лотте (1961), А. А. Реформатский (1968), А.Д. Хаютин (1972), А.В.Суперанская (1976), Т.Л. Канделаки (1977), Д.С. Лотте (1982), С.В.Гринёв (1993), С.Д.Шелов (1995), С.Д.Шелов (2003), С.Назарзода (2003), П.Нуров (2006), В.А. Татаринов (2006), Мирзо Х,асан Султон (2008), М. Г. Бойко (2011), В.В. Чеботарева (2012), Н.Н.Худоиева (2019) ва гайрахо машгул шудаанд.
Дар тадкикоти ин олимону мухаккикони ватаниву хоричй принсипхо ва усулхои ташаккули истилохот, хусусиятхои сохторию маъноии он, инчунин махсусиятхои мушаххасгардонии он мавриди тахлилу баррасй карор дода шудаанд.
Агар масъалахои умумии тарчумаро сарфи назар кунем, пас масъалаи истилох барои тарчумаи харбй яке аз мухимтарин масъалахо ба хисоб меравад.
Хусусияти фарккунандаи хама намуд матнхои харбй дар нихоят бой будани онхо аз хар гуна истилохоти харбй зохир мегардад.
Бо назардошти рушди босуръати сохаи илми харбй ва махсусан техникаи харбй, руз то руз истилохот ва иборахои истилохии нав ба нав пайдо мешаванд.
Бахши истилохоти лексика ба унсури фаъолтарини адабиёти харбй табдил ёфта, инкишофи босуръати он зарурати ба як шакли муайян даровардани истилохот ва танзими корбурди онро ба миён меорад.
^ариб дар хамаи кишвархо барои танзими истилохоти илмй комиссияхои махсуси истилохотй ташкил карда шуда, оид ба сохахои мухталифи илми мазкур дастурхо ва лугатхои махсуси истилохотй ба нашр расонида мешаванд.
Ин икдоми бузург аз он чихат комилан зарур гашт, ки бидуни танзими истифодаи лексика дарки матнхои харбй торафт душвор мегардад.
Аммо, сарфи назар аз танзим, хусусиятхои миллии истилох ва истилохот нигох дошта мешаванд ва худи танзим дар кишвархои гуногун ба таври гуногун сурат мегирад.
Х,амаи ин масъалаи истилох ва истилохоти харбиро ба мухимтарин мушкилоти тарчумаи харбй табдил медихад.
Масъала аз он чихат хам печида аст, ки дар адабиёти забоншиносй дар масъалаи муайян кардани худи мафхуми «истилох» то хол ягонагии комил вучуд надорад.
Мо ба мохияти бахсхои илмй доир ба ин масъала зиёд таваччух накарда, кушиш мекунем, ки фарки байни калимаи мукаррарй ва истилох, дар ин маврид истилохи харбиро, муайян созем.
Матнхои харбй хусусиятхои хоси худро доранд, яъне дорои истилохоти фаровони сохторхои гуногун мебошанд. Дар дахсолаи охир ба илм диккати бештар дода мешавад, ки дар натичаи он ташаккули ногузири истилохоти нав, ба хусус истилохоти харбй ба вучуд меояд.
Ба омузиши масъалаи истилохоти харбй Г.М. Стрелковский [6], Л.Л. Нелюбин [7], В.Н. Шевчук [8] ва дигарон машгул шудаанд, зеро масъалаи мазкур яке аз масъалахои мухимтарини тарчумаи харбй ба хисоб меравад.
В.Н. Шевчук мафхуми «истилохоти харбй»-ро чунин мехисобад, ки «мачмуи муназзами истилохоти харбии забон, ки дастгохи маълумотии илми харбиро инъикос мекунанд ва бо шаклу усулхои бурдани чанг, бо масъалахои истифодаи стратегии куввахои мусаллах, хамчунин истифодаи оперативй-тактикии ташкилот, кисмхои харбй ва чузъу томхо бо ташкилот, аслиха ва тачхизоти техникии онхо алокаманданд». [3, с. 488].
Барои ташаккули истилохоти харбй калимахои барои хамаи халкхо умумй, ки дар мувофика бо истилохот маънои махсусро кабул мекунанд, истифода бурда мешаванд, дар айни хол, маънои асосии онхо гум намешавад, баръакс дар ин истилохот хамчун шакли дохила эхсос карда мешавад.
Мисол, дар чунин истилохоти харбй, ба мисли der Panzerjäger -«кушуни киркунандаи зиддитанкй»; der Fallschirmjäger - кушуни десантй-парашютчиён» маънои асосии калимаи der Jäger - шикорчй хис карда мешавад.
Маънои нави истилохоти болозикр аз маънои калимаи аввал бармеояд. Х,амин тавр, кушуни киркунанда-зиддитанкиро мачозан метавон «шикорчй» номид.
Тарчумаи аксарияти истилохоти харбй-техникии забони олмонй ба дигар забонхо осон нест. Х,ар кадоме аз онхо хусусиятхои сохторй ва аломатхои хоси худро дорад. Бисёр вакт дар забони тарчумашаванда ба ин ё он истилохоти харбй-техникии забони олмонй эквивалент (хамарзиш) умуман вучуд надорад.Бештари чунин истилохот мутаносибан дар лугатхои харбй ва техникй чамъ оварда шудаанд.
Мутаассифона, на хамеша онхо ба тарчумон кумак расонида метавонанд, зеро истилохоти харбй хамеша дар рушд мебошанд, тачдиди доимии онхо ба вучуд меояд, мафхум ва истилохоти нав пайдо мешаванд.
Бинобар ин, тарчумон метавонад ба мушкилоте ру ба ру гардад, ки барои халли онхо у бояд аз истилохоти нав истифода бурда тавонад. Х,ангоми тарчума пеш аз хама мутарчим бояд мунтазамии лексикаи харбиро, ки ба ин ё он сохаи мушаххаси истифодаи истилохи мазкур ишора мекунад ва бо такя ба он метавон бо осонй эквиваленти (хаммаънои) мувофики онро ёфт, ба назар гирад. Чумлахои зеринро хамчун намуна меорем:
An diesem deutschen Nebelwerfer sind die Austrittsdüsen erkennbar: Sie waren schrägversetzt und gaben dem Geschoss den notwendigen Drall zur Stabilisierung.
Дар чумлаи мазкур дар тарчумаи ду истилох мушкилй ба миён меояд: der Nebelwerfer ва die Austrittsdüse. Бояд кайд намуд, ки харду истилох ба сохаи артиллерй мансубанд.
Инро метавон аз руйи кисмати werfer муайян кард, ки дар тарчума ба забони точикй маънои «партоянда, %аводщанда»-ро дорад. Аммо, барои маънои аслии истилохи дуюмро фахмидан, танхо ба хисси_пешакй_такя намудан кофй нест. Ба тарчумаи чумлаи мазкур мегузарем:
Дар ин миномёти реактивии олмонй сопло%ои (нуги конусшакли найчае барои мунтазамкунии цараёни моеъ ё газ) барцаста намоёнанд: он%о бо ме%вари танаи тири туп дар зери як кунц цойгиранд ва парвози уро устувор карда, даврзании зарурии мушакро таъмин менамоянд.
Дар масъалаи тарчумаи истилохи дуюм бошад, ёфтани эквивалент (хамарзиш) дар забони тарчумашаванда бенихоят мушкил аст, зеро он аз руйи маънои худ ба истилохи аввала комилан мувофик нест. Мутарчим бояд тарчумаи истилохи мазкурро бо рохи шархдихй ичро намояд.
Х,амин тавр, барои тарчумаи дурусти истилохи забони аввала ба забони тарчумашаванда дар матни мушаххас, тарчумонро мебояд ба ташкили системавй ва тахлили сохтории истилохоти харбй такя намояд, зинахои вобастагии истилохот ба хамдигарро тартиб дихад, истилохотро ба навъу намуд, таксим ва тасниф кунад, хамчунин ба умки истилохи зарурй ворид шавад ва онро «тавассути зехни худ» гузаронад, то ки мохияти калимаи зеринро дакик дарк намояд.
АДАБИЁТ
1. S. Yatimov. «Modern diplomacy, Manual». - Душанбе, 2013, 210 с.
2. С.Анварй. Вожахои низомй дар «Шохнома» / С.Анварй. - Душанбе: Маориф, 1994. - 117 с.
3. Д. Саймиддинов. Пажухишхои забоншиносй/ Д.Саймиддинов. - Душанбе: Ирфон, 2013. - 310 с.
4. Н.А. Шаропов. Пути развития лексики современного таджикского литературного языка/ Н.А.Шаропов; отв. ред. В.А.Капранов-Душанбе: Дониш, 1988. - 133 с.
5. Н.Н.Худоиева. Сохтори тахлили маъноии системаи истилохоти харбии забони точикй.- Душанбе, 2019. -148 с.
6. Стрелковский Г.М. Теория и практика военного перевода. Немецкий язык / Г.М. Срелковский. - М.: Воениздат, 1979. - 272 с.
7. Нелюбин Л.Л. Введение в технику перевода / Л.Л. Нелюбин. - М.: Изд-во Флинта, 2009. - 216 с.
8. Шевчук В.Н. Справочник военного переводчика / В.Н. Шевчук. - СПб.: Изд-во «Русь», 2016.-400 с.
ИСТИЛОХОТИ ХАРБИИ ЗАБОНИ ОЛМОНЙ ВА МАСЪАЛАИ ТАРЧУМАИ ОН БА ЗАБОНИ ТОЧДКЙ
Дар замони муосир аксари кишвар%ои олам артишро яке аз институт%ои му%им ва зарури ицтимои ме%исобанд. Бо ин мацсад зарурияти омузиши %аматарафаи со%аи %арби, хусусият%ои тарцумаи истилохоти %арби ба вуцуд меояд. Мацолаи мазкур ба омузиши истилохоти %арбии забони олмонй ва мушкилоти тарцумаи он%о бахшида шудааст.
Натицацои таццщот метавонанд аз цониби забоншиносон цангоми тарцумаи матнцои ихтисосашон мацдуди самти царби истифода бурда шаванд.
Калимщои калиди: истилоцоти царбии забони олмони, хусусиятцои тарцума ба забони тоцики, истилоц, царби, лексика, синонимцо, забон, муцоиса.
НЕМЕЦКАЯ ВОЕННАЯ ТЕРМИНОЛОГИЯ И РОБЛЕМЫ ЕЕ ПЕРЕВОДА НА ТАДЖИКСКИЙ ЯЗЫК
В настоящее время армия считается одним из важнейших институтов общественного строя государств. С этой целью возникает необходимость комплексного изучения специфики военного дела, в том числе военной терминологии. Данная статья посвящена изучению профессиональных военных терминов немецкого языка и проблемам их перевода. Результаты исследования могут быть использованы лингвистами при переводе текстов с ограниченной военной специфики и военного содержания.
Ключевые слова: немецкие военные термины, особенности перевода на таджикский язык, термин, военное, лексика, синонимы, язык, сравнение.
GERMAN MILITARY TERMINOLOGY AND THE PROBLEM OF ITS TRANSLATION INTO TAJIK
In modern times, the army is considered one of the most important institutions social life. There is a need for a comprehensive study of the military, the specifics of the military sector, military terminology. This article is devoted to the study of professional terms of the German language and the problems of their translation. The results of the research can be used by linguists when translating texts with limited military specialization.
Key words: German military terms, specificity of translation into Tajik, term, military, vocabulary, synonym, language, compare.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Fуломова Фотима Абдурахмоновна-докторанти Академияи идоракунии давлатии назди Президенти Цумцурии Тоцикистон, Тел: (+992) 555570655;
Сведения об авторе:
Гуломова Фотима Абдурахмоновна-докторант Академии государственного управления при Президенте Республики Таджикистан, Тел: (+992) 555570655;
About the author:
Gulomova Fotima Abdurahmonovna-doctorate of Academy of public administration under the President of Tajikistan. Phone number: (+992) 555570655;
ЛЕКСИКО-СЕМАНТИЧЕСКОЕ ПОЛЕ КАК СПОСОБ СИСТЕМАТИЗАЦИИ ЯЗЫКОВЫХ РЕПРЕЗЕНТАЦИЙ КОНЦЕПТА «ПРИВЕТСТВИЕ» В АНГЛИЙСКОМ И ТАДЖИКСКОМ ЯЗЫКАХ
Азимова Г.Э.
Российско-Таджикский (Славянский) университет
Понятие «концепт» относится к числу инструментальных и понятийных аппаратов когнитивной лингвистики при сопоставительном изучении и анализе лингвистических явлений в родственных и неродственных языках [4, с.30].
Рассмотрение того или иного концепта представляется возможным посредством исследования лексико-семантических полей, позволяющие выявить семантику и сочетаемость лексем того или иного концепта. Изучение семантики лексем внутри одного лексико-семантического поля должно проводиться с учетом его парадигматического и синтагматического уровней языка, так как при таком подходе возможно детальное изучение семантики лексем в их сопоставлении с другими составляющими полями при выделении внутренних, различительных признаков и, в свою очередь, их синтагматические связи[6, с.53].
В современной лингвистике существует три подхода к определению явления и строения ЛСП (лексико-семантического поля): ономасиологический, семасиологический и синтаксический.
Ономасиологический подход заключается в том, что лексические единицы того или концепта группируются в соответствии с одним понятием и отражают семантическую и функциональную близость. Семасиологический же подход определяет семантическую структуру слов с широкой семантикой, образование полевых систем, изучение сложных парадигматических связей между отдельными словами внутри поля. Метод компонентного анализа выделяется именно в рамках семасиологического подхода к определению полей, и заключается в описании структуры значения лексических единиц и выявления интегральных и различительных элементов их семантики. Семасиологический вид анализа дает
