Научная статья на тему 'НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ТРУДОВОГО ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН'

НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ТРУДОВОГО ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
49
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
право на отдых / время отдыха / виды времени отдыха / выходные дни / ежегодный трудовой отпуск / удлиненный и дополнительный отпуск / порядок предоставления отпусков. / the right to rest / rest period types / rest period / weekends / annual labor holidays / extended and additional holidays / the procedure for granting holidays.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Усманова Мубарак Акмалджановна

в статье рассматриваются вопросы, связанные со временем отдыха, трудовым отпуском, который является основным видом времени отдыха, а также порядком их предоставления, работающим по найму в трудовом законодательстве.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOME ISSUES OF IMPROVING THE LABOR LAW OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN

the article deals with the issues of rest period, basic leave, which are the main types of rest period, the order of their provision for hired workers in labor legislation.

Текст научной работы на тему «НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ТРУДОВОГО ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН»

SOME ISSUES OF IMPROVING THE LABOR LAW OF THE REPUBLIC

OF UZBEKISTAN

M.USMANOVAa

Tashkent state University of law, Tashkent, 100047, Uzbekistan

НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ТРУДОВОГО ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН

М.УСМАНОВА"

Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ МЕХ^НАТ ЦОНУНЧИЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ

М.УСМАНОВА"

Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистон

Аннотация:мацола дам олиш вацти билан боглиц булган масалаларга багишланган булиб, меунат цонунчилигига кура ёлланиб ишлаётган барча фуцаролар дам олиш ууцуцига эга эканлиги, дам олиш вацтининг асосий турларидан булган меунат таътиллари ва уларни бериш тартиби ёритилган.

Калит сузлар: дам олиш ууцуци, дам олиш вацти, дам олиш вацтининг турлари, дам олиш куни, йиллик меунат таътиллари, узайтирилган ва цушимча меунат таътили, меунат таътилини бериш тартиби.

Аннотация:в статье рассматриваются вопросы, связанные со временем отдыха, трудовым отпуском, который является основным видом времени отдыха, а также порядком их предоставления, работающим по найму в трудовом законодательстве.

Калит сузлар:право на отдых, время отдыха, виды времени отдыха, выходные дни, ежегодный трудовой отпуск, удлиненный и дополнительный отпуск, порядок предоставления отпусков.

Annotation:the article deals with the issues of rest period, basic leave, which are the main types of rest period, the order of their provision for hired workers in labor legislation.

Keywords: the right to rest, rest period types, rest period, weekends, annual labor holidays, extended and additional holidays, the procedure for granting holidays.

Республикамизда изчил амалга ошириб келинаётган ижтимоий-сиёсий, щтисодий, ^у^у^ий ислох,отларнинг барчаси инсон манфаатларига йуналтирилган ва инсон учун моддий, ижтимоий-сиёсий, маънавий-рух,ий ^улай шарт-шароитлар барпо ^илишни кузлайди.

Мамлакатимиз Президента Ш.Мирзиёев таъкидлаганидек: "Инсон манфаатларини таъминлаш учун, аввало, одамлар билан, хал^ билан муло^от ^илиш, уларнинг дарду ташвишлари, орзу-ниятлари, х,аётий муаммо ва э^тиёжларини яхши билиш керак" [1].

Асосий максади фукаролар учун муносиб ва фаровон турмуш шароити яратишдан иборат булган давлатимиз бозор муносабатларига утиш шароитида иктисодий-ижтимоий дукукларни тула кафолатлашга каратилган зарур чора-тадбирларни куриб келмокда.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 22 январдаги ПФ-5308-сонли "2017— 2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясини "Фаол тадбиркорлик, инновацион гоялар ва технологияларни куллаб-кувватлаш йили"да амалга оширишга оид Давлат дастури тугрисида'ги Фармони кабул килинди. Фармонда ижтимоий содани ривожлантириш содасида ижтимоий димоя килиш ва фукаролар соглигини саклашни янада кучайтириш буйича комплекс чора-тадбирларни амалга ошириш, ижтимоий дорихоналарнинг ривожланган тармогини яратиш, адоли бандлиги ва фукароларнинг реал даромадларини ошириш, "истеъмол саватчаси"ни аниклаш, ижтимоий уй-жойлар курилишини кенгайтириш, адолининг ижтимоий димояга мудтож катламини ва ногиронлиги булган шахсларни дар томонлама манзилли куллаб-кувватлаш назарда тутилди.

Иктисодий ва ижтимоий даёт содаларидаги ютуклар натижасида мамлакатимизда инсон дукукларини тула кафолатлаш дамда бу дукукларни реал амалга оширилиши учун имкониятлар тобора кенгайиб бормокда. Бу долат дар бир фукаронинг эркин касб танлаш, узи ходлаган машгулот тури билан шугулланиш, адолатли ва кулай меднат шароитларига эга булиш, меднат содасида конунда назарда тутилган барча дукуклардан фойдаланиш имкониятларига дам тула тааллуклидир.

Иш вакти давомийлигини чегаралаш ва дак туланадиган меднат таътилига булган дукукнинг таъминланиши инсон дукуклари содасидаги асосий халкаро-дукукий дужжатларда дам мудим урин эгаллайди. Жумладан, Инсон дукуклари умумжадон декларацияси (24-м.) ва "Иктисодий, ижтимоий ва маданий дукуклар тугрисида'ги халкаро Пакт (7-м.)да дар бир шахснинг дам олиш ва буш вактга эга булиш дукуки, хусусан, иш кунининг окилона чекланиши ва дак туланадиган даврий таътилга булган дукуки назарда тутилган.

Узбекистон томонидан ратификация килинган ХМТнинг 47-сонли "Иш вакти давомийлигини дафтасига кирк соатга кискартириш тугрисида'ги (1935) ва 52-сонли "Хдк туланадиган таътиллар тугрисида'ги (1936) конвенциялари дам олишга булган дукук билан бевосита боглик.

Узбекистон Республикаси Конституциясида назарда тутилган энг мудим ижтимоий дукуклардан бири ёлланиб ишлайдиган ходимларга берилган дам олиш дукукидир. Конституциямизнинг 38-моддасига кура: "Ёлланиб ишлаётган барча фукаролар дам олиш дукукига эгадирлар. Иш вакти ва дак туланадиган меднат таътилининг муддати конун билан белгиланади".

Конституциямизда эълон килинган ушбу дукук Узбекистон Республикасининг Меднат кодекси ва бошка конунлар билан янада аниклаштирилган, бу дукукдан фойдаланиш йуллари ва воситалари белгилаб куйилган.

Ёлланиб ишловчи ходимларнинг дам олиш хукуклари конунда катъий белгилаб куйилганлиги ва уларга амал килиш мулкчилик шакли, ташкилий хужалик усулидан катъи назар, барча корхона, ташкилот иш берувчиларига дукукий мажбурият сифатида юклатилганлиги ходимлар учун меднат дукуклари кафолатларидан биридир.

Жумладан, Узбекистон Республикаси Меднат кодексининг 8-боби дам олиш вактига багишланган булиб, 126-моддага кура дам олиш вакти ходим меднат вазифаларини бажаришдан холи булган ва бундан уз ихтиёрига кура фойдаланиши мумкин булган вактдир.

Меднат кодексининг 8-боби 1-параграфи иш куни давомидаги кундалик, дар дафта ва байрам кунларидаги дам олиш вактларини назарда тутади. Умумий коидага кура дам олиш вактида ишга жалб этиш такикланади. Бирок ишлаб чикариш зарурияти ва бошка конунларда назарда тутилган объектив сабабларга кура дам олиш вакти дисобидан ишга жалб этишга конун дужжатларида белгиланган тартиб дамда шартларда йул куйилиши мумкин. Иш вактидан ташкари ишлар, дам олиш кунлари ва байрам кунларидаги ишлар учун камида икки дисса микдорида дак туланади. Байрам ва дам олиш кунидаги иш ходимнинг ходишига караб бошка дам олиш куни бериш билан копланиши мумкин.

Ходимларни байрам кунлари иш берувчининг фармойиши билан ишга жалб этишга алодида доллардагина конунда назарда тутилган асослар буйича ва тартибда йул куйилади [2].

Узбекистон Республикаси Меднат кодекси ва бошка конун дужжатларига кура иш вактининг халкаро дужжатлар талабларига тула мос равишда чеклаб куйилганлиги дам олиш вакти содасидаги энг самарали ва ишончли кафолатдан иборатдир.

Ходимларга бериладиган дам олиш вактининг энг мудим куриниши йиллик меднат таътили дисобланади. Узбекистон Республикаси Меднат кодексининг 133-моддасига кура барча ходимларга, шу жумладан уриндошлик асосида ишлаётган ходимларга, дам олиш ва иш кобилиятини тиклаш учун иш жойи ва уртача иш даки сакланган долда йиллик меднат таътиллари берилади. Айрим тоифадаги ходимларга уларнинг меднат вазифаларининг узига хос жидатлари ва хусусиятларини дамда бошка долатларини эътиборга олиб, конун дужжатларига мувофик узайтирилган таътиллар белгиланади.

Узбекистон Республикаси меднат конунчилиги меднат дукуклари ва кафолатларининг минимал даражасини урнатган булиб, барча иш берувчилар ходимларга уларни такдим этишлари лозим. Иш берувчи томонидан Касаба уюшмаси кумитаси ёки ходимларнинг бошка вакиллик органи билан келишиб кабул килинган жамоа шартномалари, жамоа келишувлари, локал дужжатлар, шунингдек меднат шартномаси конунчиликда назарда тутилганига нисбатан кушимча меднат дукуклари ва кафолатларини назарда тутиши мумкин. Масалан, ходимларга амалиётда мазкур корхона ёки мазкур содада узок йиллик меднат стажи учун кушимча дак туланадиган меднат таътиллари (конунчиликда белгиланганидан ташкари), оилавий долатини дисобга олиб (туй, бола тугилиши, якин кариндошининг вафот этиши) киска муддатли дак туланадиган таътиллар бериш дам кенг таркалган.

Меднат шароити узига хос булган ишлар учун, шунингдек ута зарарли ва ута огир меднат шароити учун кушимча таътилнинг энг кам муддати, бундай таътилни бериш шартлари ва тартиби Узбекистон Республикаси Хукумати томонидан белгиланади.

Таътил дар йили, шу таътил берилаётган иш йили тугагунига кадар берилиши лозим. Ишлаб чикариш тусидаги сабабларга кура жорий йилда таътилни тулик бериш имкони булмаган алодида долларда, ходимнинг розилиги билан таътилнинг ун икки иш кунидан ортик булган кисми кейинги иш йилига кучирилиши мумкин, шу йили ундан, албатта, фойдаланмоги лозим.

Мамлакатимизнинг ижтимоий-иктисодий ислодотлар натижасида кулга киритаётган ютуклари даётимизда туб узгаришларга олиб келмокда ва халкаро дукукий дужжатларда, энг аввало, Халкаро Меднат Ташкилотининг Узбекистон томонидан ратификация килинган конвенцияларида назарда тутилган халкаро стандартларни янада кенг жорий этиш имконини юзага келтирмокда. Шу муносабат билан биз дам олиш вактига оид меднат конунчилиги нормаларига, шу жумладан Узбекистон Республикаси Меднат кодекси ва бошка конунларга узгартириш ва кушимчалар киритиш, дам олиш вактига оид нормаларни конкретлаштириш зарурати долзарб булиб турибди деб дисоблаймиз. Шунга кура, меднат конунчилигининг дам олиш вактига оид коидалари кенгайтирилиши юзасидан куйидагиларни таклиф киламиз:

Меднат кодексининг дам олиш вактига оид боби иш вактидан ташкари вактларда ишга жалб этишга йул куйиладиган асосларни назарда тутиши ва айнан шу ернинг узида бундай ишларга жалб этилиши мумкин булмаган ходимлар тоифалари аник равшан курсатиб куйилиши керак. Чунки бу долатнинг аник курсатиб куйилмаганлиги ва давола килувчи хусусиятга эга эканлиги конун нормасини куллашда бирмунча кийинчиликларни келтириб чикармокда;

Меднат кодекси иш берувчининг ташаббусига кура меднат таътилини кейинрокка кучириш асослари ва тартибларини дам назарда тутиши, бунда ходимлар дукукларининг кафолатларига риоя этилиши керак;

Бизнинг фикримизча, меднат таътилидан объектив сабабларга кура ушбу иш йилида фойдаланиш имкони булмаган долларда, шунингдек иш берувчи объектив сабаблар билан мазкур иш йилида ходимга меднат таътилини бериш имконига эга булмаган такдирда корхона касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошка вакиллик органи билан келишилган долда меднат таътилини тулалигича кейинги иш йилига кучириш тартиби жорий килиниши керак. Чунки корхоналар амалиётини урганиш ва текшириш натижаларининг гуводлик беришича, йиллик меднат таътилини ушбу иш йилида бермаслик кейинги йилларга утказиш доллари мавжуд булиб, бу дол меднат конунчилиги бузилишига олиб келмокда;

йиллик меднат таътилидан уз вактида фойдаланмаслик ва шу билан боглик равишда аввалги йилларда фойдаланилмаган вактлар учун таътил талаб килиш доллари тез-тез учраб турибди. Бу

масалада Мех,нат кодексида аник ва тушунарли норманинг мавжуд эмаслиги купгина чалкашликлар ва мураккабликларга сабаб булмокда.

Ушбу бушликни бартараф килиш учун, назаримизда, Мех,нат кодекси янги мазмундаги "Уз вактида фойдаланилмаган таътилдан фойдаланиш ва унинг учун пуллик компенсация тулаш" деган 1511-модда билан тулдирилиши лозим:

ходимларга узайтирилган ва кушимча мех,нат таътили берилишига асос буладиган х,олатлар ва кушимча таътил муддати, уларни бериш тартибларини назарда тутувчи махсус конунчилик ^ужжатлари ишлаб чикилиши ва кабул килиниши лозим.

Фикримизча, мех,нат шартномаси асосида ёлланиб ишловчи ходимларга бериладиган барча турдаги таътилларни ягона тизимга соладиган, уларни бериш шартлари ва тартибларини аник-равшан, тушунарли тарзда белгилаб берадиган Узбекистон Республикасининг "Таътиллар тугрисида'ги махсус конун лойихдсини ишлаб чикиш ва кабул килиш вакти келди.

Мех,нат ^укуки сохдсидаги конунчиликни такомиллаштирилиши ва ривожлантирилиши жах,оннинг демократик давлатлари, ривожланган мамлакатлар конунчилик амалиёти, халкаро ^укукий илгор тажриба ва тамойиллар эътиборга олиниб амалга оширилиши лозим.

Крнунчилигимизни такомиллаштириш умумий тараккиётимизнинг зарурий шарти булиб, иктисодий, сиёсий ва ижтимоий сох,аларда амалга ошираётган ислох,отларимиз таяниши керак булган заминни мустах,камлиги, илгари томон силжишимиз суръати, халкаро хдмжамиятга интеграциялашувимиз муваффакияти куп жихдтдан ^укукий ислох,отларимиз самараси ва ютукларига богликдир. Зероки, Узбекистон Республикасининг Биринчи Президента И.А.Каримов таъкидлаганидек: "Бу диёр, бу бетакрор юрт барчамизники, Ватанимизнинг мавкеи ва обруйини дунёда муносиб даражага кутариш хдммамизнинг мукаддас бурчимиз деб, айнан шундай тушунча билан бир ёкадан бош чикариб, белимизни каттик боглаб, жорий этилаётган ислох,от ва янгиланиш жараёнларини катъият билан давом эттирсак, х,еч шубхдсиз, марра бизники - Узбекистонимизда узгаларнинг хдвасини тортадиган эркин ва фаровон жамиятни, албатта, курамиз, узимизнинг эзгу максадларимизга, албатта, етамиз" [3].

References:

1. Mirziyoyev Sh.M. Milliy taraqqiyot yo'limizni qat'iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko'tarilamiz. I J. - T.: O'zbekiston, 2017. - B.114.

2. O'zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi. - T.: Adolat, 2017.

3. Karimov I.A. Inson manfaatlarini ta'minlash, ijtimoiy himoya tizimini takomillashtirish - ustuvor vazifamizdir. - T.: O'zbekiston, 2007. - B.17.

4. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. - T.: O'zbekiston, 2017.

5. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha Harakatlar strategiyasi to'g'risida"gi PF-4947-sonli Farmoni // O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami. - 2017. - №6. - 70-modda.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.