Научная статья на тему 'НЕКОТОРЫЕ ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ВОПРОСЫ МЕТОДОВ СОВРЕМЕННОГО ОБУЧЕНИЯ ГРАЖДАНСКИХ ПРАВОВЫХ ДИСЦИПЛИН'

НЕКОТОРЫЕ ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ВОПРОСЫ МЕТОДОВ СОВРЕМЕННОГО ОБУЧЕНИЯ ГРАЖДАНСКИХ ПРАВОВЫХ ДИСЦИПЛИН Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
63
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
юридическое образование / метод / методика преподавания гражданско-правовых дисциплин / образовательные стандарты / учебный процесс / юрист-педагог / педагогическое мастерство / юридические кадры / современные педагогические технологии. / qualified legal personnel / methodology for teaching civil law / student learning topics / assignments and guidelines / classroom evaluation criteria / use of modern pedagogical technologies / improved effectiveness of workshops with practical practitioners / student application of civil law and Forming skills related to document preparation.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Рузиназаров Шухрат Нуралиевич

в данной статье раскрываются: своеобразные аспекты теории, практики и методики обучения гражданско-правовых дисциплин; тенденции развития современного юридического образования; научно-инновационные подходы в данной сфере; мастерство юриста-педагога; проблемно-целевые вопросы юридической педагогики в процессе подготовки квалификационных юридических кадров в нашей стране.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOME THEORETICAL ISSUES OF MODERN TEACHING METHODS OF CIVIL LAW

this article discusses the aspects of the theory and practice of teaching methodology of civil law disciplines, tendences of developing contemporary legal education, scientific-inovative approaches in this sphere, high competence of teachers in legal education and problematic-purposeful issues of legal pedagogics in the process of training highly qualified cadres in legal field of our country.

Текст научной работы на тему «НЕКОТОРЫЕ ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ВОПРОСЫ МЕТОДОВ СОВРЕМЕННОГО ОБУЧЕНИЯ ГРАЖДАНСКИХ ПРАВОВЫХ ДИСЦИПЛИН»

jrjlyV Yuridik fanlar axborotnomasi

|fjl Вестник юридических наук

Review of Law Sciences

SOME THEORETICAL ISSUES OF MODERN TEACHING METHODS

OF CIVIL LAW

SH.RUZINAZAROVa

Tashkent State University of Law, Tashkent, 100047, Uzbekistan

НЕКОТОРЫЕ ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ВОПРОСЫ МЕТОДОВ СОВРЕМЕННОГО ОБУЧЕНИЯ ГРАЖДАНСКИХ ПРАВОВЫХ

ДИСЦИПЛИН

Ш.РУЗИНАЗАРОВ"

Ташкентский государственный юридический университет,

ФУЦАРОЛИК ХУКУЦИЙ ФАНЛАРНИ ЗАМОНАВИЙ УЦИТИШ МЕТОДЛАРИНИНГ АЙРИМ НАЗАРИЙ МАСАЛАЛАРИ

Ш.РУЗИНАЗАРОВ"

Тошкент давлат юридик университети

Аннотация: мазкур мацолада мамлакатимизда юксак малакали ууцуцшунос кадрларни тайёрлаш жараёнида фуцаролик ууцуций фанларни уцитишнинг назарий ва амалий методикасининг узига хос жщатлари, замонавий юридик билимларни эгаллашнинг ривожланиш тенденциялари, соуадаги илмий-инновацион ёндашувларнинг талцини, юрист-педагогнинг мауорати ва юридик педагогиканинг муаммоли мацсадли масалалари ёритиб берилган.

Калит сузлар: юридик таълим, метод, фуцаролик ууцуций фанларнингуцитиш методикаси, таълим стандартлари, уцув жараёни, юрист-педагог, педагогик майорат, юридик кадрлар, замоновий педагогик технологиялар.

Аннотация:в данной статье раскрываются: своеобразные аспекты теории, практики и методики обучения гражданско-правовых дисциплин; тенденции развития современного юридического образования; научно-инновационные подходы в данной сфере; мастерство юриста-педагога; проблемно-целевые вопросы юридической педагогики в процессе подготовки квалификационных юридических кадров в нашей стране.

Ключевые слова: юридическое образование, метод, методика преподавания гражданско-правовых дисциплин, образовательные стандарты, учебный процесс, юрист-педагог, педагогическое мастерство, юридические кадры, современные педагогические технологии.

Annotation:^« article discusses the aspects of the theory and practice of teaching methodology of civil law disciplines, tendences of developing contemporary legal education, scientific-inovative approaches in this sphere, high competence of teachers in legal education and problematic-purposeful issues of legal pedagogics in the process of training highly qualified cadres in legal field of our country.

Keywords:qualified legal personnel, methodology for teaching civil law, student learning topics, assignments and guidelines, classroom evaluation criteria, use of modern pedagogical technologies,

improved effectiveness of workshops with practical practitioners, student application of civil law and Forming skills related to document preparation.

Мамлакатимизда юксак малакали ду;у;шунос кадрларни тайёрлашда фанларни, шу жумладан юридик фанларни у;итиш самарадорлигини ошириш мудим адамият касб этади. Дарда;и;ат, юридик таълимни ривожлантирмасдан ва замон талабларига жавоб берадиган юксак маънавиятга эга булган ва ду;у;ий илмни мукаммал узлаштирмаган ду;у;шунос кадрларсиз инсонпарвар ду;у;ий давлатни барпо этиб булмайди. Х^у;у;ий илм-фан ва юридик таълим узвий богли; тушунчалардир. Шу боис илм-фан ривожланмасдан туриб юридик таълим тизимида улкан муваффа;иятларга эришиш мушкул масаладир.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев таъкидлаганидек, бугунги замон барча содалар ;аторида илм-фанни дам янги бос;ичга кутаришни талаб ;илмо;да. Зотан, жамият олдида турган долзарб масалаларни илм-фансиз ечиш ;ийин. Мазкур содани ва олимларни дар томонлама ;уллаб-;увватлаш давлатимизнинг устувор вазифаларидандир [1].

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги Фармони билан тасди;ланган 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасининг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясида юридик кадрларни тайёрлайдиган олий таълим муассасалари фаолиятини янада такомиллаштириш вазифаси назарда тутилган. Хусусан, Тошкент давлат юридик университетининг у;ув режаси ва дастурларини ишлаб чи;иш буйича ваколатларни кенгайтириш; университетнинг жамоатчилик бош;арув органи - Хрмийлик кенгашини тасди;лаш, унинг таркибига суд ва ду;у;ни мудофаза ;илувчи органларнинг радбар ходимларини, ННТ, таълим ва тад;и;от муассасаларининг вакилларини киритиш, унинг зиммасига университетни ривожлантириш стратегиясини ишлаб чи;ишга, хал;аро дамкорликни кучайтиришга, у;ув жараёнининг шакллари ва методларини ишлаб чи;ишга кумаклашиш вазифаларини юклаш, хал;аро суд ва арбитражларида иштирок эта оладиган, юридик ва жисмоний шахсларнинг ду;у;ларини димоя ;ила оладиган юридик кадрларни тайёрлаш, юридик кадрларни тайёрлаш содасида етакчи хал;аро ташкилотлар, хал;аро таълим муассасалари, масладат марказлари, олим ва мутахассислар билан дамкорликни йулга ;уйиш билан богли; амалий тадбирлар кузда тутилган.

Хрзирги пайтда энг долзарб муаммолардан бири юридик фанларни, хусусан, Фу;аролик ду;у;и фанини у;итишнинг назарияси ва методикасини такомиллаштириш дисобланади. Чунки Фу;аролик ду;у;и фанини у;итишнинг илмий-назарий муаммоларини урганмасдан кузланган ма;садга эришиш мушкул масаладир. Энг аввало, шуни таъкидлаш керакки, фу;аролик ду;у;и ду;у;нинг энг мумтоз содасидир. Фу;аролик ду;у;и мулкий ва у билан богли; номулкий муносабатларни тартибга соладиган нормаларни узида мужассамлаштиради. Фу;аролик ду;у;ини у;итиш назарияси ва методига асосан мумтоз таълим методлари маъруза, семинар-амалий машгулотлар тарзида олиб борилади. Шунингдек, уни у;итишда замонавий у;итишнинг энг илгор ва самарали усулларидан фойдаланилади. Амалдаги таълим стандартларига асосан Фу;аролик ду;у;и умумкасбий фанлар сирасига кириб хусусий ду;у; тизимида узига хос мав;еини эгаллайди. Юриспруденция содаси буйича асосий ва махсус у;итиладиган ду;у; содасидир. Фу;аролик ду;у;и - Узбекистон миллий ду;у; тизимида энг катта ва мудим содаси сифатида урин эгаллайди. Фу;аролик ду;у;и билан тартибга солинадиган муносабатлар шахс, давлат ва жамият учун гоятда мудим адамият касб этади. Демак, шахс, давлат ва жамиятнинг ду;у;ий долати фу;аролик ду;у;и билан тартибга солинадиган ижтимоий муносабатларга узвий богли;дир. Фу;аролик ду;у;и нормаларисиз унинг субъектлари фаолияти ва узаро муомаласини тасаввур этиб булмайди. Мулк ду;у;и, мажбурият ду;у;и институтлари бевосита жамиятнинг и;тисодий негизлари и;тисодий муомала билан бевосита богли;лигини назарда тутсак, бу фаннинг шахс, давлат ва жамият даётида на;адар мудим адамият касб этишидан далолат беради.

Метод (methods грек тилидан олинган булиб) маъноси - тад;и; этиш йули назария, таълимот демакдир. Бош;ача айтганда, теварак-атрофни билиш ёки ани; ма;садга эришиш усулидир. Фу;аролик ду;у;и фанини у;итишда бир ;атор методлар ;улланилиши мумкин. Биринчиси -тушунтириш-курсатиш. Унинг модияти шундаки, педагогик ходимлар турли воситалар билан тайёр ду;у;ий ахборотни беради, талаби эса уни тушуниб, англаб узига мудим жидатларни ;айд ;илиб олади. Иккинчиси - репродуктив метод. Унга кура, педагогик ходим олинган ахборотни, курсатилган воситалар ор;али досил ;илинган билимларни узлаштиришни ташкил этади.

Педагогик фаолият инсон меднатининг энг мураккаб содалардан бири дисобланади.

Юрист педагогнинг олдида турган энг мудим вазифа бу предметни яхши билишининг узи етарли эмас. У ёки бу даражада педагогик мадоратга эга булиши, педагогик жараённинг барча сир-асрорларини, унинг шаклларини, талабани укитиш методларини пухта эгаллаган булиши керак.

Педагог олим П.Ф.Контерев фикрича, укитиш, таълим, ургатиш, тарбиялаш, ривожлантириш, мураббийлик илмини, билимни етказиш, жазолаш ва бошка куплаб сузлар турли хосликка тарафлар, восита ва моментлар яхлит педагогик процесснинг мудим имкониятлари булиб саналади. Бу таъриф муайян даражада укитувчининг талабага таъсирининг тарбиявий ва таълим жидатларини тулик камраб олади. Юридик олий укув юртларида педагогик жараён деганда, укитувчининг талаба тафаккури ва хулк-атворига таъсир курсатишнинг, яъни унинг олган назарий ва амалий билимларини келгусидаги меднат фаолиятида куллаш максадида укув режаси, тизимли, узок муддатли таълим-тарбиявий амал ва усуллар йигиндиси тушунилади [2].

Шундай килиб, юридик олий укув юртида педагогик жараён "икки томонлама узаро таъсир этишдир. Бундай таълим дукукий муносабатларнинг асосий субъекти укитувчи ва талабадир.

Укитиш таълимнинг энг мудим ва зарурий атрибутидир. Юридик олий укув юртида укитиш деганда, умумий ва махсус юридик билим бериш дамда зарурий малака ва куникмаларни досил килиш тушунилади. Билим укитишнинг бош натижасидир. Машдур педагог Л.П.Буеванинг фикрича, "Педагогиканинг вазифаси (нафакат мактаб) укитиш ва тарбиялаш жараёнини бошкаришда ёркин намоён булади. Олий укув юрти педагоги учун шу нарса мудимки, материални билишнинг узи етарли булмай, уни талабанинг бойлигига айлантириш кобилиятига эга булиши лозим" [3].

Машдур чехиялик педагог Я.А.Коменский нуктаи назарига кура, "дар бир инсон билимни яхши узлаштириши учун тугри методларни танлаб олиши керак" [4]. Суз педагогик таъсир курсатишнинг воситаси сифатида деч кандай нарса билан алмаштириб булмайди. И.Е.Фербернинг фикрича, "укитишнинг техник воситалари педагогни сузини урнини боса олмайди, шунингдек куплаб техник воситалар сузга асосланади, суздан фойдаланилади. Бошкача айтганда, юридик олий укув юртларида бошка деч кандай метод сузли-тушунтириш методининг урнини боса олмайди [5]. Швецариялик педагог И.Т.Песталоцци "кургазмали укитишни, дар кандай билимнинг фундаментал негизидир" [6] деб эътироф этади.

Цивилист олим Е.А.Суханов фикрича, фукаролик дукуки предмети укитилишини узгартириш лозим. Фан сифатида укитилиши керак, амалдаги конунчиликни шардлаш тарзида эмас. Укув предмети конуншунослик эмас, балки дукукшунослик булиши зарур. Конун нормасини эмас, балки асосий цивилистик тушунча ва конструкциялар, уни амалиётда куллашнинг усул ва шакллари конунчиликдаги мисолларни курсатган долда укитилиши лозим [7].

Утган асрларда фукаролик дукукини урганиш буйича узгача фикрлар дукмронлик килар эди. XIX аср охирида француз юристи Париж университетининг вице-ректори Лиарнинг фикрича, "Хукук - бу ёзилган конун. Шу сабабли юридик факультетларнинг асосий вазифаси конунни шардлашга укитишдир, унинг методи эса дедуктивдир. ^онуннинг моддаси назарияни уз ичига олиб унга боглик долда окибатларига нисбатан кулланилади. Булажак юрист - бу геометр, юридик тарбия - соф диалектикадир. Бу нуктаи назар уша давр учун хос булиб бугунги дакконийликка тугри келмайди. XIX-XX бошларидаги кодификацияланган конунчилик яхлит ёпик булиб барча ижтимоий даётдаги дукукий масалаларга ундан жавоб олиш мумкин булган. Шу боис юристнинг вазифаси кодекслардан бу жавобларни излаб топишдан иборат булган [8].

Бошкача айтганда, конун кабул килиган пайтдаги тургунлик илгор гояларни унга киритиш имконини бермаган. Яъни конуншуноснинг дунёкарашидан четга чикиш мумкин булмаган.

Бугунги кунда миллий фукаролик конун дужжатлари боскичма-боскич такомиллаштириб борилмокда. Шу боис бугунги кунда талабанинг билими етарли булмаслиги мумкин. ^олаверса, келажакдаги конунчилик долати дакида билим бериш дам мушкул масала дисобланади. Бугунги дукукшунос уз олган билимларини такрорлаш, янгилаш, укиган материалини умумлаштириш эвазига булажак касбий фаолиятга узини тайёрлаб бориши керак. Ушбу уринда америкалик олим М.Ноулзанинг фикрини келтириб утиш диккатга сазовордир. "Вадоланки, кишиларни тайёрлаш бундай шахслар узгараётган шароитда уз билимларини куллашга кодир булади ва асосий ваколатлилик шундаки, узининг бутун даёти мобайнида доимо уз билимини ошириб бориш салодияти ва куникмасига эга булиши лозим" [9]. Фукаролик дукукининг укитиш методикаси укитувчи радбарлигида олинган билимларни мустадкамлашга, талабанинг мустакил ижодий ишини ташкил этишга хизмат килади. Укитувчи ва талабанинг узаро дамкорлиги Фукаролик дукук фанини узлаштиришнинг асосий тамойилидир.

Учинчиси - муаммони баён дилиш методи. Педагог ходим худудий дарсни олиб боришда узи муайян муаммони дуяди, узи ечади, унинг хал дилиш йулини курсатади, худудий ходисани илмий билишнинг намунасини изохлайди.

Туртинчиси - хусусий изланиш ёки эвристика методи. Педагог ходим ушбу методни дуллашда худудий масала ёки топшириднинг жавобини топишга йуналтиради.

Бешинчиси - таддидот методи. Ушбу метод билимни ижодий дуллашни таъминлайди, илмий билиш методи ордали билим эгаллашга имконият яратади. Бу казуслар, амалий масалалар, худудий хужжатлар тузиш, педагог ходим рахбарлигида муайян мавзуни таддид этиб урганиши ордали амалга оширилиши мумкин. Билимни мустахкамлашнинг мухим шарти машдлар асосида илмий тафаккурни хосил дилишга эришишдир.

Маълумки, вербал мулодот ёки сузлар ва харакатлар инсонга таъсир этишнинг энг таъсирчан воситасидир. Шу боис педагог ходим ва удувчи уртасида фанни узлаштиришнинг дудратли, керак булса, мужиза яратувчи ижодий кучи фикрлар ордали фаннинг туб мохиятини тушуниш ва англашдир.

Фударолик худуди фанини узлаштириш даражаси хам, удитувчининг педагогик махоратига узвий богликдир. Анализ (тахлил) муайян яхлит ходисани уни ташкил этувчи дисмларга булиб тахлил этиш маъносини англатади. Синтез унинг акси хисобланади. Унинг алохида элементи тимсолида яхлит ходиса хадида тасаввур хосил дилади. ^иёслаш - худудий ходисани диёслаш асосида унинг мохияти тушуниб олинади. Умумлаштириш - худудий ходисага ёки барча элемент ва компонентлар умумлаштирилиб урганилади. Далил - водеа ва ходисага хос барча далилий исботлар тупланиб, у хадида муайян анид амалий билим ва куникма шакллантирилади. Хулосаларни шакллантириш - олинган билимларни узлаштириш баробарида муайян водеа ва ходисаларга хос тегишли илмий, амалий хулосалар ишлаб чидишга муваффад булинади.

Эвристик метод йули билан удитишнинг мохияти шундаки, удитувчи рахбарлигида талабага маъруза ордали чидиш дилиш, мавзу буйича вазифа ва машдларни бажариш, бахс ва мунозара юритиш асосида талаба худудий ходисани билиш ва тушуниш ва англаш имконига эга булади. Фударолик худуди фанини удитишда дулланиладиган эвристик метод ордали педагогик жараёнга адлий фаолият рухиятини беради. Хусусан, талабалар билан "адлий хужум", маъруза, консультация, сухбатлар утказишдан тубдан фард дилади. Эвристик методда устуворлик талабанинг узига берилади. Удитишнинг эвристик методи асосан икки шаклда амалга оширилиши мумкин. Биринчиси, талаба уйга берилган вазифа ва машдни мустадил ечиб, семинар ва амалий машгулотларда уни тахлил дилади ва уз жавобларини беради. Иккинчиси, талаба удитувчи томонидан берилган муаммоли масалаларни ечиш, семинар машгулот, маъруза билан чидиш дилиши ва мустадил реферат мавзуларини бажариш ордали мухокама дилиниб утказилади. Удитишнинг бундай шакли дадимги Греция ва Рим мактабларида кенг дулланилган, яъни удитувчининг шархи ва хулосалари асосида удув машгулотлари олиб борилган.

Фударолик худудини урганишнинг роли ва ахамияти тобора ортмодда. Чунки булажак юристнинг юриспруденция сохаси буйича малакали кадр булиб етишишида бу фаннинг тутган урни бедиёсдир. Фударолик донун хужжатлари буйича чудур ва мустадил билимга эга булиш худудшуносликнинг барча йуналишлари учун зарурдир. Яъни судья, адвокат, прокурор, нотариус, юрисконсульт, терговчи, участка инспектори, божхона, солид ходими ва бошда соха мутахассислари хам Фударолик худуди фани сохаси буйича билим ва амалий куникмаларга эга булишни талаб этилади.

Маълумки, Фударолик худуди курси анъанавий икки дисмга ажратиб урганилади. Биринчи дисми фударолик худудининг умумий доидалари, мулк худуди, мажбурият худудининг асосий доидаларини уз ичига дамраб олади. Иккинчи дисми мажбуриятнинг алохида турлари, шартномадан ташдари мажбуриятлар, муаллифлик худуди, мерос, ворислик худуди каби махсус худудий институтларни узида ифода этади.

Фударолик худуди нормаларини дуллашда амалиётчи мутахассис узининг кундалик амалий иш фаолиятида куп маротаба дуч келади. Шу боис педагог ходим фударолик худудининг назарий асосларини билиб долмасдан, фударолик донун хужжатларини амалиётда дуллаш буйича билим ва куникмаларга хам эга булиши талаб этилади. Бошдача айтганда, фударолик худуди нормаларини анид хаётий вазиятларда татбид этиш куникмаларига эга булиши зарур. Фударолик худуди буйича педагогик жараён педагог ходимнинг узод муддатли, тизимли равишда талабанинг келгусида амалиётида фойдаланиладиган билимини олиш, тафаккурини хосил дилишга таъсир этишнинг бутун босдичини узида ифода этади. Юридик олий удув юртларидаги педагогик жараён, икки томонлама "жараён", икки томонлама харакат жараёни булиб, бу таълим худудий муносабат

марказида укитувчи ва талаба (магистр) туради. Юрист педагог уз предметини мукаммал билишининг узи етарли эмас. Унинг асосий вазифаси педагогик мадоратнинг сир-асрорларини дар томонлама пухта эгаллаб олган булиши лозим. Яъни юрист-педагог у ёки бу даражада педагогик жараённинг узи нима, унинг шакл ва усуллари нималардан иборат маъруза укиш ва семинарларни утказиш методикаси кандай булиши керак. Буларни жуда пухта узлаштириб олган булиши зарур.

Юриспруденция содаси буйича кадрларни тайёрлашда талабаларни маънавий тарбиялашнинг роли дам жуда катта адамиятга эга эканлигини инобатга олиб, укув машгулотларида тарбия ва таълимни уйгунликда олиб бориш мадорати ва куникмасига эга булиш лозим. Бу эса педагог ходимдан нафакат уз фани, балки маънавият содаси буйича асосий манбаларни пухта узлаштириб олишни дам зарурат килиб куяди. Чунки дукукшунослик дипломини олган мутахассис уз амалий иш фаолиятида юзлаб инсонларнинг такдирини дал килади. Юристларни ахлокий тарбиялаш нафакат дарс жараёнида, балки укитувчининг хулк-атвори оркали талабаларга сезиларли таъсир курсатиш оркали амалга оширилади.

Таълим методикаси - алодида таълим жараёнида педагогик фаолиятда кулланиладиган усул ва воситалар йигиндисини узида акс эттиради. Укитиш методикасининг таркибий кисми сифатида ундан кузланган максадга эришиш баробарида билим олиш ва урганишнинг шакл, усуллари ва тамойилларини камраб олади.

Укитишнинг методи деганда, талабанинг муайян юридик фанни узлаштириш максадида талабага укитувчининг таъсир килиш усули тушунилади. Юридик фанларни укитишнинг турли хил методлари мавжуд. Хусусан, сузлаб бериш - тушунтириш методи, тасвирлаш методи, техник воситалардан фойдаланиш методи ва амалий укитиш методлари шулар жумласидандир. Бундан ташкари, укитишнинг актив (фаол) методи "Давра судбати" методи, "Аклий дужум" методи, "Мунозара" методи, муаммовий метод - аник вазиятни тадлил килиш методи ва касбий муаммоларни дал килиш методларининг афзалликларини дам таъкидлаш жоиз.

Фукаролик дукукини укитишнинг турли хил туркумланишига эга булган маъруза, семинар ва амалиёт машгулотлар оркали амалга оширилишини назарда тутсак, замонавий укитишнинг шаклланган энг илгор методларини педагогик фаолиятда самарали куллашни талаб этади. Укитишнинг алодида турларини тадлил этиш асосида уни Фукаролик дукуки фанини укитишда кулланиладиган мудим жидатларга эътибор каратиш максадга мувофикдир. Хукукшунос кадрларни тайёрлашда юридик педагогиканинг асосий вазифаларидан бири тегишли дукук содалари буйича маърузаларга тайёргарлик куриш ва уни утиш дисобланади. Ричард Бэндлер таъкидлаганидек, кайсидир предмет буйича укитувчи муайян сода буйича ваколатли ва у дакида куп билиши мумкин. Бирок улар одатда буни кандай урганганлиги дакида, яна бири улар бошкаларни укитишни кам биладилар. Олий укув юртлари укув жараёнининг мудим кисми - бу маърузадир. Маъруза (лотинча lactio) укитувчи (маърузачи) томонидан тизимли, узлуксиз монолог тарзида укув материалини, (одатда назарий тусдаги) баён этишдир.

Педагогик мадорат малакасига эга булиш учта гурудга ажратиб урганилиши мумкин: лойидалаштириш, конструкторлик ва ташкилий. Лойидалаштиришда билимнинг намоён булиши: укитилаётганлар мутахассислигини дисобга олган долда укитувчининг уз маъруза курсини режалаштириш кобилияти; талабаларнинг мазкур курсни узлаштиришдаги кийинчиликларни назарда тутиши; талабаларнинг кийинчиликларни бартараф этиш учун зарур метод ва методик усулларни аниклаш; укитиш жараёнида талабаларнинг эътирозларини англаш ва дисобга олиш ва келгусидаги педагогик фаолиятида ундан тегишли хулосалар чикариш; узининг маърузасида турдош фанларнинг алокасини урнатиш шулар жумласидандир.

Конструкторлик билишнинг намоён булиши: битта дарсга материалларни танлаш; мавзунинг асосий узагини ташкил этувчи тушунча ва конуниятларни ажратиб ифода этиш; ушбу дарсда норматив ва назарий материалларнинг тугри нисбатини топиш; дарснинг бир боскичдан иккинчи боскичга утишини мантикий режалаштириш; назарий материалларни енгил ва оддий жойлаштиришни кийин ва мураккаб жидатларини изодлаш; мазкур мавзуга хулосалар килиб бошкасига утиш; аудитория зерикишини ва талабанинг диссиётларидаги токатсизликни олдиндан кура билишлардан иборат.

Ташкилотчиликни билиш укитувчининг уз вактини ташкил этиш куникмасига эга булиш, талабалар билан якка тартибда ва жамоа булиб ишлашда, укув ишларида узаро даракатда булишда улар фаолиятини тизимли назорат килиб боришда намоён булади.

Хулоса килиб айтганда, булажак дукукшунос юридик таълим олиш жараёнида тегишли илмий ва дукукий манбалардан самарали фойдаланиб бугунги кун талабаларига жавоб берадиган етук

кадрлар булиб етишишлари лозим. Удитувчи ва талабани узаро харакати эса, уз навбатида, уларни замонавий мутахассис сифатида тайёрлашнинг мухим омили хисобланади.

Фударолик худуди фани буйича амалий билим ва англаш методикасини роли шундаки, семинар машгулотида модулли удитишнинг турли усулларини дуллаган холда амалга оширилиши лозим. Маълумки, семинар ва амалий машгулотларини утказишдан кузланган асосий мадсад талабанинг маъруза назарий курсини чудур узлаштириб олишига эришишдан иборатдир. Шунингдек, Фударолик худуди фани буйича утказиладиган семинар ва амалий машгулоти талабани, мустадил фикрлашга, назорат доидаларини мушохада дилишга, куникмаларни шакллантиришга, тегишли асослантирилган хулосалар чидариш ва нудтаи назарини химоя дилишга ургатади.

Фударолик худуди фанини удитишда дулланиладиган семинар машгулотларини утказишнинг энг мухим усуллари хадида турли хил нудтаи назарларни билдириш мумкин. Биринчиси, утган мавзу буйича колликвиумлар утказиш ордали удитувчининг дуйган муаммосини илмий-назарий тахлил дилиш асосида уз дарашларини ифода этиб беради. Талаба нафадат дарслик, удув-дулланмаларни урганиш асосида, балки илмий адабиётлардаги материаллардаги фударолик худудига оид манбаларни урганади, тизимли тахлил этади, диёсий-худудий услубдан фойдаланиб, у ёки бу фударолик-худудий ходисанинг юридик табиатини анидлайди ва шу аснода узининг назарий билимларини янада бойитади. Афсуски, семинар машгулотларида масаланинг ушбу жихатига етарли ахамият берилмайди. Фударолик-худудий ходисанинг назарий жихатларини пухта узлаштириш фактик амалиёт буйича тугри хулосаларни чидаришга ёрдам беради.

Яна бир шаклланган усул семинар ва амалий машгулоти даврида казуслар, муаммоли саволларнинг ечимини топиш, турли хил фударолик худудий тусдаги хужжатларни мустадил тузиш ва уз хатолари нималардан иборат эканлиги тугрисидаги куникмаларга эга булиши лозим. Бундан ташдари, Фударолик худуди фани буйича семинар ва амалий машгулотларида ролли уйинлардан хам кенг фойдаланиш мадсадга мувофид. Шу боис семинар машгулотини утказишнинг олдиндан тайёрланган тематик режаси, технологик картаси ёки удув сценарийси ишлаб чидилса, утказилаётган семинар ва амалий машгулотининг самарадорлик даражаси шунча ортади. Шу боис юридик педагогика буйича шугулланаётган олимларнинг фикрича, ролли уйинлардан хам кенг фойдаланиш лозим. Айрим манбаларда устувор булган фикрларга душилиб булмайди. Ролли уйинлар фадат Жиноят-процессуал худуди, Фударолик процессуал худуди фанлари буйича семинар ва амалий машгулотларини утказишда эмас, балки бизнинг фикримизча, иктисодий ва хакамлик процесси буйича фударолик худудий муносабатлардан келиб чидадиган низоларни хал этиш буйича хам бундай удув усулларидан одилона фойдаланишга эришиш лозим.

Хорижий давлатларнинг тажрибасидан келиб чидиб изохласак, Фударолик худуди фанида семинар ва амалий машгулотларни олиб боришда махсус худудий ахборот стендлари, цивилистик фаннинг етук ва атодли намояндалари билан Фударолик худуди кафедрасининг махсус удув-методик кабинетларида утказиш зарур. Бу гарчи муайян ташкилий тусга эга булсада, Фударолик худуди фанини удитиш самарадорлигини оширишга ёрдам беради.

Маълумки, фударолик худуди буйича норматив-худудий хужжатлар сони ортиб тобора ривожланиб бормокда. Шу боис семинар ва амалий машгулот мобайнида фударолик худуди манбаларини тезкорликда дидириб топиш дандай фойдаланиш куникмасига эга булиш учун Lex.uz, Yurida, Norma электрон норматив-худудий базадан фойдаланиш куникмасига эга булиш лозим. Бу эса, уз навбатида, талабанинг фударолик донун хужжатларини амалиётда дуллаш буйича билимларини оширишга имконият яратади. Энг мухими, фударолик худудига оид халдаро худудий-хужжатлар, хорижий давлатларнинг фударолик донун хужжатлари тизими билан танишиш куникмаларига эга булиш, фударолик-худудий диёсийшунослик сохаси буйича муайян билимларни эгаллаш учун шароитни вужудга келтиради. Кези келганда шуни таъкидлаш керакки, булажак худудшунос нафадат назарий билимга эга булиши, балки хар бир у томонидан ёзиладиган худудни дуллаш хужжати грамматик ва стилистик жихатдан хатосиз ёзиш куникмасига эга булиши керак.

References:

1. Mirziyoyev Sh. Ilm-fan yutuqlari - taraqqiyotning muhim omili. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning Yangi yil arafasida 2016 yil 30 dekabr kuni mamlakatimizning etakchi ilm-fan namoyandalari bilan uchrashuvidagi nutqi // Xalq so'zi. - 2016. - 31 dekabr.

2. Konterev P.F. Pedagogicheskiy protsess. - SPb., 1925. - S.1.

3. Buyeva L.P. Sotsiologiya i pedagogika // V st. Problemi pedagogiki. - M., 1978. - 134 s.

4. Komenskiy Ya.A. Izbr. pedagogicheskix soch. T.1. - M. - S.137, 206-263.

5. Ferber I.Ye.Ocherki vuzovskoy pedagogiki. - Saratov, 1984. - 137 s.

6. Pestalotsii I.T.Izbr. pedagogicheskiy soch. T.2. - M., 1963. - 147 s.

7. http://belisa.org.by/ru/izd/other kadr 2006 / kadr 25

<http://belisa.org.by/ru/izd/other%20kadr%202006%20/%20kadr%2025>. html.

8. http://belisa.org.by/ru/izd/other kadr 2006 / kadr 25

<http://belisa.org.by/ru/izd/other%20kadr%202006%20/%20kadr%2025>. html.

9. www.modelpsychology.ru/trans-722-1html.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.