CC BY
15
УДК 331 ББК 65.240.51
Азимов Абдумавлон Цалилович, д.и.и., профессор ДИСДДТТ; ^акимов Аббос Акбарович, унвонцуи кафедраи назарияи щтисодй ДИСДДТТ (Тоцикистон, Хуцанд)
Азимов Абдумавлон Джалилович, д.э.н., профессор ИЭТ ТГУК; Хакимов Аббос Акбарович, соискатель кафедры экономическая теория ИЭТ ТГУК (Таджикистан Худжанд)
Аzimov Abdumavlon Jalilovich, Dr. of Economics, Professor of the department of the theory of economy under the IET TSUC; Hakimov Abbos Akbarovich, claimant for candidate degree of the department of the theory of economy under IET TSUC (Tajikistan, Khujand),E-MAIL: abbos_a88 @mail.ru
Калидвожа^о: шугли ауоли, муаммоуои шугл, цувваи кори, бекорй, захирауои меунати, музди меунат, шугли гайрирасми, муаммоуои соуаи кишоварзи, омилуои пайдоиши муаммоуо
Барои муайян ва ошкор кардани муаммоуои минтацавии шугли ауоли, ки яке аз омилуои асосии таъсиррасонанда ба рушди ицтисодиёти давлат ба уисоб мераванд, кушиш ба харц дода шудааст. Сабабуои асосии муаммоуои шугли ауоли дар ноуияи Зафаробод - кам будани цойуои кори, паст будани маош дар корхонауои амалкунанда, мушкилщои соуаи кишоварзи ва нисбатан баланд будани фоизи царзуои бонки мавриди таулил царор гирифтаанд. Сауми шуъбаи Агентии меунат ва шугли ауоли дар ноуияи Зафаробод барои бо кор таъмин кардани бекорон дар солуои 2018-2019 арзёби шудааст. Хамзамон сарчашмауои ба миён омадани муаммоуои мазкур муайян карда шудаанд ва тагйирёбии онуо дар муддати якчанд сол инъикос гардидааст. Методли муцоисавй -омори, уамчунин методи нацшагирй ва гузаронидани коруои таулилй дар ин соуа истифода шудаанд, таъсири оцибатуои муаммоуои шугл ба ицтисодиёт ва ауоли шару дода шудааст.
Ключевые слова: занятость населения, проблемы занятости, рабочая сила, безработица, трудовые ресурсы, неофициальная занятость, проблемы аграрной отрасли, факторы появления проблем
Проблемы региональной занятости населения являются одними из основных факторов, влияющих на экономический рост страны. Целью исследования является определение и объяснение этой проблемы. Анализируется проблема занятости населения в Зафарабадском районе на основании показателей уменьшения рабочих мест, низкого уровня зарплаты на действующих предприятиях, из-за проблем в аграрной отрасли и высокой ставки кредитных процентов. Кроме того, отмечена роль Агентства труда и занятости населения Зафарабадского района по обеспечению занятости и уменьшению безработицы в 2018-2019 годах. Одновременно определены источники образования этих проблем и показаны изменения в них в течение нескольких лет. Применен сравнительно-
БАЪЗЕ МУАММОУОИ ШУРЛИ А^ОЛИ ДАР НОУИЯИ ЗАФАРОБОД
НЕКОТОРЫЕ ПРОБЛЕМЫ ЗАНЯТОСТИ НАСЕЛЕНИЯ ЗАФАРАБАДСКОГО РАЙОНА
SOME PROBLEMS OF POPULATION'S EMPLOYMENT IN ZAFAROBOD NOKHIYA
статистический метод, а также методы планирования и проведения аналитических работ в этой сфере, выявлено влияние проблемы занятости населения на экономику и демографические показатели региона.
Keywords: employment of population, problems of employment, labour force, unemployment,
labor resources, unofficial employment, problems in agrarian branch, factors of problems
upspringing
The article dwells on the problem of regional employment of population as the mostly burning one in state economy. The authors try to account for the factors preconditioning the formed plight. Here refer reduction of job vacancies, low wages, high credit interests in the agrarian branch. Zafarabad nokhiya as a small administrative-territorial unit specializing in agriculture is taken as an example. The authors explore the economy situation referring to the period of2018-2019. They touch upon the issues of the origin of the problems enumerated above and their vascillations for certain spans of time. Concurrently the authors consider such moments as statistics demography adding to the elucidation of the situation dealt with.
Шугли ахолй яке аз мафхумхои иктисодй ба хисоб рафта, омили асосии рушди иктисодй ва ичтимоии давлат мебошад. «Шугл - хдма гуна фаъолияти шахрвандони кобили мехнат мебошад, ки ба санадхои меъёрию хукукии Ч,умх,урии Точикистон мухолиф набуда, ба конеъ гардонидани талаботхои шахсй ва чамъиятиашон алокаманд мебошад ва ба онхо даромад (музд) меоварад. [1, с. 73].
Дар шароити чахонишавй ва рушди инноватсионии иктисодиёт афзоиши шумораи бекорон яке аз масъалахои халталаби иктисодй ба хисоб меравад. Дар аксари давлатхои мутараккй аз байн бурдани бекорй таъмини иштиголи пурра максади олй ба хисоб меравад.
Бекорй дар кишвар масъалахои ичтимой ва иктисодиро ба миён меорад. Аз чумла аз лихози ичтимой хангоми дар мухлати муайян идома ёфтани бекорй коркунони бекормонда дарачаи тахассуси худро аз даст медиханд, ки боиси бад шудани вазъи чисмонию психологии коргар шуда метавонад. Аз лихози иктисодй бошад, хангоми афзоиши бекорй хачми такозо, пасандоз, маблаггузорй ва мачмуи арза кам мешавад. Дар илми иктисодиёт барои нишон додани натичаи таъсири бекорй ба сатхи истехсолот конуни Оукенро истифода мебаранд. Мувофики ин конун дар сурати як фоиз зиёд шудани дарачаи хакикии бекорй аз дарачаи табий бекорй хачми мачмуи махсулоти миллй (МММ) то 2,5% кам мешавад.
Камшавии шугли ахолй дар бахши давлатй, рушди шугли гайрирасмй, тагйири сохтори сохавй, афзоиши бекории пинхонй, рушди кори муваккатй, зиёдшавии нобаробарии даромади ахолй ва гайра, ки дар мачмуъ муаммохои шугли ахолиро ифода менамоянд, ба низоми иктисоди бозорй таъсири назаррас мерасонанд [2, 15-20].
Муаммохои шугли ахолй асосан аз иктисодиёти минтакавй сарчашма гирифта, таъсири манфии худро ба дигар сохахои иктисодиёт мерасонад. Якчанд чанбахои масъалахои шугли ахолиро дар нохияи Зафарободи вилояти Сугд тахлил менамоем. Нохияи Зафаробод, нохияи кишоварзй буда, кисми зиёди ахолии он дар ин соха фаъолият мебаранд.
Пеш аз муайян намудани мушкилихои шугли ахолй мо бояд нишондихандахои бозори мехнати нохияро тахлил намоем. Вокеияти нохдя мавчудияти бозори мехнати "сечузъа" муайян мекунад, ки онро ба хиссахои шугли расмй, шугли гайрирасмй ва мухочирати мехнатй чудо намудан мумкин аст.
Чадвали 1. Динамикаи нишонди^анда^ои захира^ои ме^нати ва шугли а^оли дар но^ияи _Зафаробод (сол.^ои 2014-2019)_
Солхо 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Соли 2019 нисбат ба 2015 Тагирё би бо %
Шумораи ахоли (нафар) 67434 69349 70823 72365 73917 75035 108,1 +8,1
Захирахои мехнати (нафар) 38700 39047 39211 41216 42308 42740 109,4 +9,4
кувваи кори, аз он чумла, ахолии 26330 26623 26910 28420 28630 28904 108,5 +8,5
машгул (нафар)
кувваи кории истифоданашуда 2203 2308 2402 2540 2652 2780 120,4 +20,4
(нафар)
Шумораи 3890 3054 3478 3008 2981 3256 106,6 +6,6
мухочирони
мехнати.
Бекорони расман эътирофшуда (нафар) 104 508 712 506 1115 1161 228,5 +128,5
Манбаъ: Омори солонаи но^ияи Зафаробод, 2018- С.57; Вазъи ицтимоию щтисодии ноуияи Зафаробод барои январ-декабри соли 2019. - С. 25-28.
Тибки додахои чадвали 1 муайян гардид, ки нишондихдндаи кувваи корй аз соли 2015 то соли 2019 8,5%, шумораи бекорони расман эътироф шуда бошад 128,5% афзоиш ёфтааст, ки ин нишондиханда зиёдшавии сафи бекоронро нисбат ба кувваи корй ифода менамояд. Дар нохия ба монанди барзиёдии кувваи корй нисбат ба чойхои корй, паст будани сатхи саводнокй дар сохаи кишоварзй, нисбатан баланд будани фоизи карзхои бонкй, сатхи пасти музди мехнат ва пурра обёрй нашудани заминхои кишоварзй омилхои ташаккулёбии мушкилот дар сохди шугли ахолй ба хисоб мераванд. Дар нохия соли 2019 захирахои мехнатй 42740 нафар аз чумла ахолии машгули мехнат 28904 нафар, мухочирони берунй 3256 нафар, кувваи кории истифоданашуда 2780 нафар, бекорони расман эътирофшуда 1161 нафарро ташкил карданд ва бокимонда 6639 нафар ё ин, ки 15,5 % -и захирахои мехнатиро шахсони бо нигохубини кудакон машгул буда, бекорон ва ашхоси дорои шугли гайрирасмй ташкил менамоянд.
Ч,ойх,ои коре, ки шуъбаи Агентии мехнат ва шугли ахолии нохия ба бекорон пешниход мекунад, асосан дар бахши давлатй буда, музди кораш ба мехнатталабии кор мутаносиб нест. Бекорон махз ба сабаби камии маош, зиёдии масъулият ва мехнатталабии зиёди кор ба чойхои холии корй таваччух зохир намекунанд.
Чадвали 2. Фаъолияти шуъбаи Агентии ме^нат ва шугли ахолии но^ияи Зафаробод
дар соли 219 нисбат ба соли 2018
Нишондихандахо 2019 2018 Фоиз Фарк (+,-)
Шумораи бекорони ба кайд гирифта (нафар) 1161 1115 104,1 46
Бо кор таъмин шуда (нафар) 969 787 123,1 182
Ба касбомузй чалбшуда (нафар) 180 186 96,8 -6
Ба корхои чамъиятй чалбшуда (нафар) 67 67 100,0 -
Бекороне, ки ба онхо кумакпулй таъин шудааст (нафар) 132 127 103,9 5
Бекорони карз гирифта (нафар) 41 40 102,5 1
Маблаги карзи имтиёзнок (сомонй) 151000 114800 131,5 36200
Ярмаркахои гузаронидашуда (маротиба) 14 14 110,0 -
Бекорони аз кайд баровардашуда (нафар) 192 173 111,0 19
Ахолии бешугл (нафар) 482 467 103,2 15
Бекорони дар кайд буда (нафар) 237 346 68,5 -109
Шумораи чойхои кори холй дар нохия (вохиди корй) 127 155 81,9 -28
Манбаъ: Вазъи ицтимоию щтисодии ноуияи Зафаробод барои январ-декабри соли 2019.
С. 25.
Шуъбаи Агентии мехнат ва шугли ахолй дар нохияи Зафаробод барои бо кортаъминкунии ахолии нохия корхои мушаххасро аз руи барномаи мусоидат ба шугли ахолй ичро менамояд. Аз 1161 нафар бекорони бакайд гирифта 969 нафарашон бо кор таъмин шудаанд, ки ин 83,5% ро ташкил медихад. Аз чумла 41 нафар бо карзхои имтиёзноки инфиродии пешниходкардаи шуъба фаъолияти сохибкориро ба рох мондаанд. Расман чун бекор 237 нафар сабти ном шудаанд, лекин шумораи чойхои кори холй 127 вохиди корй мебошад. Корро асосан дар корхонахои давлатй, ки мохонаи миёнаи онхо 570 сомонй аст, пешниход мекунанд. Тахлили бозори мехнат собит месозад, ки музди миёнаи мехнати кормандони 13 сохаи амалкунанда, ки ба 4161 нафар мерасад, дар соли 2019 823 сомонию 74 дирамро ташкил кардааст. Мувофики меъёр сабади истеъмолии хар шахс дар як руз 405 грамм нон, 112 грамм гушт, 25 грамм мохй, 316 грамм шир, 46 грамм равган, 55 грамм шакар, 455 грамм сабзавот, 340 грамм мева, 252 грамм картошка ва ним дона тухмро дар бар мегирад, ки арзиши он ба хисоби миёна аз руи нарххои вокей 31 сомонй, дар як мох 930 сомониро ташкил мекунад. Чй тавре, ки мебинем, арзиши сабади истеъмолй аз мохонаи миёна бештар аз 100 сомонй зиёд аст.
Пурра обёрй нагардидани заминхои кишти хочагихои дехконй муаммои дигари шугли ахолй дар нохияи Зафаробод ба хисоб меравад. Дар нохия обтаъминкунии
заминхои обй бо таври сунъй сурат мегирад. Масохдти заминхои обй - 35807 гектар буда, 24000 га бо воситаи пойгоххои обкашй барои як хосил гирифтан бо об таъмин мебошад. Як кисми 11807 гектари замини бокдмонда аз чоххои амудй бо об таъмин мегарданд. Дехконони нохия инчунин бо рустанипарварй ва чорводорй низ м ашгуланд.
Дар нохияи Зафаробод аз руи маълумоти хисоботи нозироти андоз 4068 хочагии дехконй мавчуд аст [5].
Агар дар хар як хочагии дехконии нохия бо хисоби миёна 4 нафар кор кунад, шумораи умумии кормандон 16272 нафарро ташкил менамояд. Х,амаи кормандони мазкур коргарони мавсимианд, зеро аксарияти хочагихо дар як мавсим аз китъаи замини хочагй як хосил мегиранд. Бино ба гуфти мутахассисон иклими нохияи Зафаробод ба гирифтани ду ё се хосил мусоид аст, лекин иктидори обёрикунии нохия ба руёндани як хосил мерасад. Пойгоххои обкашии нохия соли 1966 сохта шуда, кобилияти кории онхо нисбат ба иктидораш 0,3 маротиба кам шудааст. Дар сурати баркарор кардани иктидори пурраи пойгохи обкашй ва каналхои нохия 16272 нафар бо чойи кори мавсимии босамар таъмин шуда, ба иктисодиёти нохия сахми дучанд гузошта метавонанд.
Инчунин як кисми ахолй бо чорводорй машгул мебошад, ки он низ аз истифодаи самараноки замин вобастагй дорад. Агар хочагидорони нохия аз китъаи замини хочагии ба зиммаашон вобаста буда, ду- се хосил гиранд, кори мавсимии онхо бо кори доимй табдил меёбад. Инчунин хангоми ду ва ё се хосил гирифтан ташкил кардани сохаи чорводорй дар назди хочагихои дехконй ба максад мувофик буда, ба кохиши ташаккули бекорй дар нохия мусоидат менамояд.
Баланд будани фоизи карзхои бонкй масъалаи дигарест, ки ба рушди сохаи кишоварзй таъсир мерасонад. Х,оло дар нохия 10 намояндаи бонкхои тичоратй фаъолият мекунад, ки фоизи пастарини карзи дар сохаи кишоварзй пешниходкунандаи онхо 24%-и солона мебошад. Дар чадвали 3 карзхои бонкхои тичоратию давлатии нохия то 1 -уми январи соли 2020 тахлил шудааст.
Цадвали 3. Маблаггузорй аз тарафи бонк^о то 01.01.2020 дар нохияи Зафаробод
азор сомони)
Мувофики сохахо
Шумораи карз гирифтаго н (нафар) Х,амагй карзхои додашуда Кишоварзй Саноат Сохтмон Савдо Истеъмолот а ха иг аох Д ос
6132 57196,9 25826,0 - 1139,0 2972,0 9621,5 17638,4
Манбаъ: Вазъи ицтимоию щтисодии нохияи Зафаробод барои январ-декабри соли 2019 -
С.27.
^исми зиёди карзхои бонкии ба ахолии нохия додашуда ба сохаи истеъмолй рост меояд. Дар нохия дар соли 2019 хамагй бо маблаги 57196,9 хазор сомонй карз бо мизони аз 24 то 30 фоиз дода шудааст. ^арзхои додашудаи соли 2017 дар хамин соха аз руи мизони 36 фоиз бо маблаги 17173,3 хазор сомонй мебошад, яъне маълум мегардад, ки чи кадаре, ки фоизи карз паст шавад, хачми маблаги карзй ва шумораи
карзгирандагон зиёд шуда, захирахои мехнатй бо шугл банд мешаванд [3, с.171].
Инчунин бо паст шудани фоизхои карзи бонкй, субъектони сохаи кишварзй фоидаи бештарро ба даст меоранд. Х,оло дар нохия харочоти субъекти сохаи кишоварзй барои кишти 1 га пахта 8000 сомониро ташкил мекунад. Аз 1 га ба хисоби миёна 30 сентнер хосил ба даст меояд. Агар хосили мазкур бо нархи 4,80 сомонй/кг фурухта шавад, маблаги даромад 14400 сомониро ташкил медихад. Мабалги карзи 8000 сомонй аз руи бо 24 фоизи солона 9077,72 сомонй мешавад. Фоидаи дехкон 5322,28 сомонй мебошад, ки ин бо хисоби миёна дар як мох 5323/6мох=887,04 сомониро ташкил мекунад.
Масъалаи дигари сохаи кишварзй паст будани сатхи саводнокии мутахассисон ва кормандони хочагихои дехконй мебошад, онхо коидахои агротехникй ва истифодаи самарабахши оби полезиро ба кадри бояду шояд намедонанд. Дар нохияи Зафаробод аксарияти сохибони хочагихои дехконй ба касбу кори гуногун фаъолият намуда, кори хочагии дехконй барои онхо шугли иловагй ба хисоб меравад. Аз ин хисоб талафи зиёди об, кам шудани хосилнокй ва истифодаи гайрисамарабахши замини хочагй ба мушохида мерасад. Агар хочагихои дехконии мазкурро мутахассисон ва шахсони алохида салохиятдор чун шугли асосй истифода баранд, масъалаи нарасидани оби полезй ва кохиши хосилнокии мехнат хали худро ёфта, шумораи бекорон низ дар нохия нисбатан кам мешаванд.
Аз руи маълумоти нозироти андоз соли 2019 дар нохияи Зафаробод шумораи сохибкорон- шахсони хукукй 459 нафар, сохибкорон- шахсони вокей 1211 нафарро ташкил кард, ки онхо ба бартараф намудани муаммохои шугли ахолй мусоидат менамоянд. [5]
Фаъолияти аксари сохибкорон- шахсони хукукй ва вокей дар сохаи савдо ва хизматрасонй ба рох монда шудааст. Омили дигаре, ки ба шугли ахолй таъсир мерасонад, дар нохия мавчуд набудани корхонахои истехсолй мебошад. Х,оло дар нохия нух корхонаи пахтатозакунй мавчуд аст, ки дар онхо зиёда аз 300 нафар кор мекунанд, хамаи ин коргоххо мавсимй хастанд.
Аз руи мушохида ва тахлил дар нохияи Зафаробод муаммохои зерини шугли ахолии муайян карда шуданд:
> пурра таъмин нашудани заминхои кишоварзй бо оби полезй дар давраи мавсим.
> Нобаробарии афзоиши кувваи корй нисбат ба таъсиси чойхои корй;
> мушкилии инфиродии бекорон (нодуруст интихоб кардани касб, надоштани саводи муайян оид ба касб, иродаи ноустувору надоштани малака ва гайрахо);
> паст будани маоши чойхои холии кор, ки аз тарафи шуъбаи Агентии мехнат ва шугли ахолй пешниход мегарданд;
> баланд будани фоизи карзи бонкй;
Дар нохияи Зафаробод зарурати таъмири пойгоххои обкашии нохия ва баркароркунии каналхои обгузар яке аз роххои халли муаммои шугл мебошад. Х,амзамон бонкхои тичоратй бояд фоизи карзро вобаста ба минтакахо тафрикабандй намуда, дар минтакахои аз чихати чойгиршавй ва коммуникатсия махдуд, шароити обёрикунии сунъй фоизи пастарини карзро пешниход намоянд.
Шуъбаи Агентии мехнат ва шугли ахолиро зарур аст хизматрасонихоро аз руи Консепсияи ташаккули хукумати электронй дар Ч,умхурии Точикистон ба рох монда, сомонаи худро таъсис дихад, ки бекорон дар он бевосита дар бораи чойхои кори холй маълумот дастрас карда тавонанд. Дар фехристи чойхои кори холии шуъбаи Агентии мехнат ва шугли ахолй, зарурати таъсис додани мачмуи гояхои фаъолияти сохибкорй
чоиз аст, ки бекорон вобаста ба шароит, кобилият ва имкониятхои худ гояро интихоб намyда, фаъолияти худро таъсис диханд, зеро «бехтарин кор ин аз руи касби дустдошта фаъолият намудан мебошад, ки инсон хамаи кобилият ва имконияташро барои ичрои он сарф намуда самараи баландтаринро ба даст меорад» [6, с.9].
Лозим ба таъкид аст дар дигар нохияхои вилояти Сугд, аз чумла нохияи Мастчох, Ашт ва Ч,аббор Расулов низ муаммохои шабех ба муаммохои сохаи шугли ахолии Зафаробод мушохида мерасад, зеро ахолии ин минтакахо хам асосан дар сохаи кишоварзй фаъолият мебаранд.
Х,укумати Ч,умхурии Точикистон ва нохияи Зафаробод бо назардошти яке аз самтхои асосии стратегияи давлатй будани шугли ахолй дар ин самт як катор барномахои давлатии мусоидат ба шугли ахолй, аз чумла Стратегияи давлатии рушди бозори мехнати Ч,умхурии Точикистон то соли 2020, хадафи чоруми миллй -эълон шудани саноатикунонии босуръати кишвар, барномаи давлатии мусоидат ба шугли ахолй, «Солхои рушди дехот, сайëхй ва хунархои мардумй» эълон гардидани солхои 2019-2021 [7], таъсиси грантхои Хукумати Ч,умхурии Точикистон ва раиси вилоят ба занони бе шугл, чалби сармояхои дохиливу хоричиро амалй гардонида истодааст, ки дар оянда ба халли тадричии муаммохои шугли ахолй ва кам кардани шумораи бекорон дар нохия мусоидат мекунад.
Пайнавишт:
1. Я^ев О. Ходиев Д, Щтисодиё'т ва ицтиможти меунат (воситаи таълимй), Кисми якум Душанбе: Ирфон,2007.- 275 с.
2. rernm Б. M. Э^тмика и coциoлoгия mpyдa: yчeбник для вyзов. - М: Издаmельcкaя гpyппa «HOPMA-ИНФРА М», 1999. - 384 с.
3. Омори солонаи ноуияи Зафаробод. Нашрияи шуъбаи омори ноуияи Зафарободи Сарраëсаmи Агентии омори назди Президенти Чумуурии Тоцикистон дар вилояти Сугд, 2018. -184с.
4. Вазъи ицтимоию ицтисодии ноуияи Зафаробод барои январ-декабри соли 2019. Нашрияи шуъбаи омори ноуияи Зафарободи Сарраëсаmи Агентии омори назди Президенти Чумуурии Тоцикистон дар вилояти Сугд, 2019, - 52с.
5. Хисоботуои нозироти андози ноуияи Зафаробод дар давраи соли 2019 (Архиви нозироти андози ноуияи Зафаробод)
6. Попов А. 100 способов заработать деньги в трудные времена.- М:АСТ «Астрель»,2010. -193 с.
7. Паëми Президенти Чумуурии Тоцикистон Эмомалй Раумон ба Мацлиси Олии Чумуурии Тоцикистон аз 26 декабри 2019 сол. - www. president.tj (санаи муроциат 18.04.2020с)
Reference Literature:
1. Yahyoev O. Hodiev D, Economy and Social Labour (scholastic allowance). Part one, Dushanbe: Cognition, 2007. - 275pp.
2. Ghenkin B. M. Economy and Sociology of Labour Textbook for higher schools - M.: publishing group NORMA-JNFRA, 1999. - 384pp.
3. Statistical Annual of Zafarobod Nokhiya. Pubishers ' Division on Statistics of Zafarobod Nokhiya Management Agency on Statistics under the Auspices of Tajikistan Republic President in Sughd Viloyat 2018. -184pp.
4. Economy Social Status of Zafarobod Nokhiya for January-December, 2019. Publishers' Division on Statistics of Zafarobod Nokhiya Management Agency on Statistics under the Auspices of Tajikistan Republic President in Sughd Viloyat. - 2019. - 52pp.
5. Reports of Tax Inspection of Zafarobod Nokhiya for 2019 (Archive of Tax Inspection of Zafarobod Nokhiya).
6. Popov A, 100 ways to Earn Money in Hard Times ACT, Astrel M: 2010. -193pp.
7. The Message of Tajikistan Republic President, Leader of the Nation Reverend Emomali Rakhmon to the Supreme Council (Majlisi Oli) of Tajikistan Republic from December 26, 2019. - www.president.tj (date of request: 18.04.2020).
