Научная статья на тему 'НЕКОТОРЫЕ ПРОБЛЕМЫ ФОРМИРОВАНИЯ ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКИХ КОМПЕТЕНЦИЙ УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ НА УРОКАХ ПРИРОДОВЕДЕНИЯ'

НЕКОТОРЫЕ ПРОБЛЕМЫ ФОРМИРОВАНИЯ ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКИХ КОМПЕТЕНЦИЙ УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ НА УРОКАХ ПРИРОДОВЕДЕНИЯ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
80
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МЛАДШИЙ ШКОЛЬНИК / НАЧАЛЬНАЯ ШКОЛА / УМЕНИЕ / НАВЫК / КОМПЕТЕНЦИИ / ИССЛЕДОВАНИЕ / ТВОРЧЕСТВО / ПЕДАГОГО-ПСИХОЛОГИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ ЛИЧНОСТИ / ОБРАЗОВАНИЕ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Табаров Дилшод Давлатхуджаевич, Алимов Сироджидин Шералиевич

В статье, на основе аналитического изучения методической, педагогической и психологической литературы, обосновывается актуальность формирования самостоятельности и исследовательско-творческих качеств в младшем школьном возрасте, как развивающие условия исследовательской компетенции. Отмечается, что развивающий ресурс самостоятельных внеклассных учебных работ, как развивающий фактор развития личности в условиях перехода на новые образовательные стандарты, требует изучения и переоценивания. Следует отметить, что успехи учащихся в процессе учебно-исследовательской деятельности имеют связи с такими качествами личности, как устойчивость, целеустремленность, решителность, ответственость, дисциплинированность, стремление к самообразованию и к творчеству. По мнению психологов, причинами слабого развития волевых качеств у детей младшего школьного возраста могут быть боязнь от непредвиденных последствий деятельности, боязнь ответственности, потеря веры в свои силы и возможности. Предпологается, что целеустремленность - это умение правильно распределить время и организовать свой труд, видеть рузультат работы и её последовательные ступени.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOME PROBLEMS OF FORMATION OF RESEARCH COMPETENCES OF PUPILS IN LEARNING NATURAL SCIENCE IN PRIMARY CLASSES

The article, based on the analytical study of methodological, pedagogical and psychological literature, substantiates the relevance of the formation of independence and research and creative qualities in primary school age, as developing conditions for research competence. It is noted that the developing resource of independent extra-curricular studies, as a developing factor in the development of personality in the context of the transition to new educational standards, requires study and reevaluation. It should be noted that the success of students in the process of educational research activity is associated with personality traits such as stability, determination, determination, responsibility, discipline, the desire for self-education and creativity. According to psychologists, the reasons for the weak development of volitional qualities in children of primary school age may be fear of unforeseen consequences of activity, fear of responsibility, loss of faith in one's strengths and capabilities. Purposefulness is supposed to be the ability to correctly distribute time and organizing the work, to see the result of this work and its successive steps.

Текст научной работы на тему «НЕКОТОРЫЕ ПРОБЛЕМЫ ФОРМИРОВАНИЯ ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКИХ КОМПЕТЕНЦИЙ УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ НА УРОКАХ ПРИРОДОВЕДЕНИЯ»

описцвает его положительное влияние на формирование личностных, интеллектуальных и профессиональных навыков учителя в условиях развития рынка труда.

Автор утверждает, что повышение профессионального матерства путём самообразования и саморазвития в условиях перехода на компетентностный подход в обучении, обеспечивается как фактор качественного образования.

Самообразование - как важнейшее средство повышения методического мастерства, способствует творческому поиску новых путей использования инновационной технологии, вовлечения учащихся в активный творческий процесс на уроках, выбору творческих решений и

развитию интеллектуальных способностей учащихся.

Ключевые слова: творчество, инновация, самообразование, совершенствование, профессионализм, поиск, анализ, квалификация, качественное образование.

SELF-EDUCATION - THE MOST IMPORTANT FACTOR OF INCREASING PROFESSIONAL SKILLS OF TEACHERS

In the article, the author substantiates the importance of self-education as one of the factors for increasing the teacher's professional skills and the quality of education, and also describes its positive impact on the formation of the teacher's personal, intellectual and professional skills in the development of the labor market.

The author argues that increasing professional motherhood through self-education and self-development in the context of the transition to a competency-based approach to learning is provided as a factor in quality education.

Self-education - as the most important means of increasing methodological skills, contributes to the creative search for new ways to use innovative technology, involving students in the active creative process in the classroom, choosing creative solutions and

development of students' intellectual abilities.

Keywords: creativity, innovation, self-education, improvement, professionalism, search, analysis, qualification, quality education.

Сведения об авторе:

Корвонбекова Иклима - соискатель Институт развития образования Академии образования Таджикистана. Тел: (+992) 502075841

About the autor:

Korvonbekova Iqlima - Researcher of the Institute of Educational Development Academy of Education of Tajikistan. Phone: (+992) 502075841

БАЪЗЕ ПРОБЛЕМАМИ ТАШАККУЛ ДОДАНИ САЛО^ИЯТ^ОИ ТАДЦИЦОТИИ ХОНАНДАГОНИ СИНФХОИ ИБТИДОИ ДАР ДАРСХРИ ТАБИАТШИНОСИ

Табаров Д.Д., Алимов С.Ш.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Яке аз талаботхои давлат ва чомеаи башарии имруза аз кормандони сохаи маориф аз он иборат аст, ки хонанда баъд аз хатми мактаб бояд дорои он салохиятхое бошад, ки донишхои дар мактаб андухтаашро дар хаёти вокеии шахсию чамъиятиаш бомахорат истифода бурда, аз он суд бурда тавонад. Имруз максаду мароми сохди Маорифи Точикистон, низ ба он нигаронида шудааст. Барои амалинамоии ин хадаф аз тарафи Вазорати Маориф чорахои зиёд андешида шуда истодааст. Гузаронидани курсхои омузишй, семинару тренингхо ва корхои фахмондадихй дар байни муаллимони муассисахои тахсилоти ибтидой, умумй, литсею колечхо ва мактабхои олии кишвар бо таври густурда идома дорад. Барои пурра амалишавии таълими босалохият дар муассисахои тахсилоти ибтидой корхои зиёде ба анчом расида истодааст.

Зеро дар синфхои ибтидой, дар хонандагони хурдсол салохиятхое пайдо мешаванд, ки минбаъд ташаккул ёфта ба салохиятхои калидй табдил меёбанд. Досил намудан ва ташаккул додани салохияхои тадкикотй дар хонандагони хурдсол мушкиле мебошад, ки халли он вазифаи аввалиндарача ва асосии муаллимони синфхои ибтидой мебошад. Пас худи салохият чист? Салохият кобилияти дар фаолиятхои хаётй бо махорати баланд амалй карда тавонистани донишхои андухташуда буда зина ба зина ташаккул меёбад.

Чунончи педагог ва психологи бузурги рус А.В.Хуторский, тасдик мекунад, ки салохиятнокй хамбастагии томи сифатхои шахсият (дониш, махорат, малака, ва

усулхои амалинамоии онхо) буда ба доираи муайяни предмету протсесхо нигаронида шудааст ва барои фаолиятхои босифату сермахсул зарур аст [10, 11]. Дамчунин, олим кайд мекунад, ки хосилшавии салохиятхо дар хонанда аз синни хурди мактабй зарур буда, дарачаи ташаккулёбии онхоро дар рафти ичрои фаолонаи амалхо санчида бахогузорй менамоянд. Дар натичаи хосил шудани салохиятхо фаолияти инсон ба раванди тархрезишуда табдил меёбад.

Раванди ташаккулёбии салохиятхо, махсусан салохиятхои эчодкорй ва тахкикотии хонандагон дар мактаби ибтидой, пеш аз хама дар рафти таълими Табиатшиносй ва махсусан гузаронидани корхои амалию озмоишхо вусъат меёбад. Озмоиш (эксперимент) гуфта, фаолиятхои эхсосотй-модии шахсиятро меноманд, ки барои ба даст овардани донишхои нави илман асоснок ва ё дар амал санчидани донишхои назариявии каблан ба даст овардашуда ичро менамоянд. Агар мушахассан бигуем озмоиш ин ичроиши амалии донишхо ва санчидани дурустии тахмину назарияхо буда дар раванди дарсхои табиатшиносии мактаби ибтидой яке аз чанбаъхои дорои неруи азими хосилкунандаи донишхои нав, махорату малакахо ва салохиятхои калидй дар хонандагони хурдсол ба шумор меравад. Дангоми гузаронидани озмоишхо дар дарсхои табиатшиносй чахонбинии кудак инкишоф ёфта, шароити ташаккулёбии идрокию-тахлилии хонанда ичро мешаванд. Озмоишхои дар мактаб гузаранда, аз фанни табиатшиносй бояд бо мухити ихотанамудаи шахсият ва фаолиятхои хаётии хамарузаи хонандагон алокаманд бошанд. Яке аз принсипхои педагогикаи классикй, низ аз кормандони сохаи маориф талаб мекунад, ки хам китоби дарсй, хам барномахо бояд тарзе тартиб дода шаванд, ки бо хаёти хонанда, табиати махал, урфу одатхо ва фаолиятхои мехнатии мардум алокаманд бошанд. Донишхое, ки дар чахорчубаи ба хам алокамандгардонии дарси анъанавй ва ичроиши амалии он дар шароити беруназсинфию беруназмактабй ба даст меоянд бисёр амик ва мустахкам буда ба рушди махорату малака ва салохиятхои тадкикотии хонандаи хурдсол оварда мерасонанд. Дар доираи фаолиятхои мустакилонаи таълимй, амалинамой ва ё санчидани хакконияти донишхои назариявии дар раванди таълими табиатшиносй гирифташуда ва дар асоси он ба фаолиятхои мустакилонаи тадкикотй пардохтани хонандаи хурдсолро аксари мухакикони методисти фанни табиатшиносй таъкид намудаанд. Чунончи ба акидаи педагоги барчастаи рус Б.Е.Райков, методи тадкикотй дар табиатшиносии мактаби ибтидой, исботкунандаи имконпазирии аз тарафи хонандаи хурдсол мустакилона дарёфтани алокамандии байни фактхои илмй ва мукоисанамоии предмету ходисахои гуногун ва дар фаолиятхои хаётй амалинамоии ин донишхо мебошад.[ 8, с. 145]. Дар раванди таълим бевосита аз тарафи хонанда ичрои супоришхои мустакилонаи амалй -озмоишй савияи донишандузии онро баланд намуда дар ташаккулёбии мустакилият ва эчодкории у накши асосиро мебозад. Зеро «Объект хамон вакт хотирмон мешавад, ки ба объекти фаолияти амалии субъект табдил ёбад...» [4, с.173].

Раванди хосилшавии салохиятхои тахкикотии хонандагони хурдсол хамон вакт сермахсул мегузарад, ки он барои хар як дарс, мавзуъ, фаолиятхои таълимии беруназсинфию беруназмактабй ва умуман тамоми раванди таълим ба хадафи асосй табдил ёбад. Дар баробари ба хадафи асосй табдил ёфтани ташаккулёбии салохиятхои тадкикотй дар хонандаи хурдсол ташкили як катор шароити педагогй хатмй буда бояд барномахои таълимй тарзе ташкил шаванд, ки ходисахои табиии омухташаванда, хадалимкон хонандаро ба гузаронидани озмоиш тахрик диханд. Супоришхои характери озмоишй дошта бояд «муайян, возех, мушаххас» [12 с.59] буда, мазмунан барои хонанда фахмо бошанд. Фаолияхои таълимй бояд бо роху усулхое ташкил карда шаванд. ки самаранокии ташаккулёбии салохиятхои тадкикотии хонандаи хурдсолро дар рафти озмоишхо таъмин карда тавонанд. Ва дар охир бояд роххои ташхиснамоии дарачаи ташаккулёбии салохиятхои тадкикотиро, ки дар хонандаи хурдсол дар раванди озмоишхо хосил мешаванд коркард ва амалй бояд намуд.

Барои он, ки ба масъалаи истифодаи озмоишхо бо максади вусъатбахшии ташаккулёбии салохиятхои тадкикотй дар хонандаи хурдсол равшанй андозем бояд пеш аз хама тахлили таърихй-мукоисавии истифодаи озмоишхоро дар раванди таълими табиатшиносй гузаронем.Дар асоси тахлили адабиётхои психологй-педагогй маълум гардид, ки истифодаи озмоишхо дар раванди таълими табиатшиносй бо максади рушди махорату малакахо ва татбики амалии онхо дар хаёти вокеъи падидаи нав набуда таърихи тулонй дорад. Дануз аввалин методист - педагоги сохаи илмхои табиатшиносй, ки аввалин барномаи таълимии табиатшиносй ва дастурамали таълимии онро навиштааст, В.Ф. Зуев оиди ташкил намудани кабинети махсусгардонидашудаи

табиатшиносй ва гузаронидани озмоишу мушохидахо дар табиат таъкид намуда буд [8, с.33 - 35]. Баъдтар Август-Генрих Любен, ки аввалин шуда дар таълими табиатшиносй принсипхои умумидидактикии Песталотсй, Дистерверг ва диг. чорй намуда буд, фаолиятхои мустакилонаи хонандагонро дар мадди аввал гузошта ба ташаккулдихии малакахои тадкикотии хонандагон дар рафти дарсхои табиатшиносй диккати чиддй дода буд. [8, с.50]. А.Я Герд ба масъалаи корхои беруназсинфию беруназмактабии хонандагони хурдсол дар раванди дарсхои табиатшиносй дахл намуда гуфта буд, ки « таълими табиатшиносй бояд дар доираи имконият дар бог, сахро ва ботлок огоз ёбад.», зеро танхо дар ин чо ходисаю ашёхоро дар холати табииашон мушохида намудан имконпазир аст. [12, с. 14]. Агар корхои озмоишию беруназсинфй аз табиатшиносй то асри ХХ асосан чанбаи заминшиносй дошта бошад, пас дар ибтидои асри ХХ дар он равияхои биологй, физикй, метеорологй пайдо намуд. Махсусан В.В Половсов дар китоби «Асосхои методикаи табиатшиносии умумй» ( соли 1907, 1922 дар тахти тахрири Б.Н.Райков) самти биологии таълими табиатшиносй диккати чиддй дода аст. Ба акидаи В. В. Половсов дар дарсхои табиатшиносй оиди растанию хайвонот танхо маълумоти соддатарин дода мешавад ва маълумотхои асосиро хонанда дар табиат дар вакти гузарнонидани мушохида ва озмоишхои мустакилона дар табиат (албатта бо рохбари ва рохнишондихии муаллим) ба даст меорад[ 12, с.18]). Дар замони Дукумати Шуравй методикаи таълими табиатшиносй асосан дар тахти принсипи бо хаёти мехнатии вокеии мардум алокаманд гардонидани барномахо ва маводи таълимй тараккй намуда ба корхои мустакилонаи беруназсинфию беруназмактабй ва мехнати муфиди чамъиятии хонандагон аз синни хурди мактабй диккати чиддй дода шуд. Кариб дар тамоми шахру нохияхо марказхои махсуси озмоишию тадкикотии кудакону наврасон бо номхои Натуралистони чавон ба фаолият сар кард. Дар ин марказхо махфилхои Селексионери чавон, Табиатдусти чавон, Харгушпарварй, Мургпарварй, Мургобипарварй, Дустдорони табиат ва г. амал мекарданд, ки натичаи кори онхо бевосита вориди истехсолот мегардид [7]. Дар барномахои таълимй бошад боби махсус-Корхои беруназсинфй - пайдо шуд, ки дар он тархи фаолиятхои беруназсинфию беруназмактабй бо шархаш пешниходи муаллимон мегардид [13]. Яке аз вазифахои асосии мактаби Шуравй ин ба хонандагон омузонидани мустакилона кор кардан буд [12, с.91]. Корхои мустакилона ба хонандагон имконияти ташаккулдихии фикрронй, малакахои гузаронидани озмоишу мушохидахо, мустакилона ба даст овардани донишхо, инкишофи неруи эчодй ва махорати истифодаи донишхои ба дастовардашударо дар амал медихад. [12, с.91]. Бо таври васеъ истифодабарии корхои мустакилонаи беруназмактабй дар раванди таълим, формализм ва авторитаризм дар таълим пешгири менамояд.

Умуман дар ин давра дар чодаи корхои беруназсинфию беруназмактабии мустакилонаи хонандагони синни хурди мактабй дар рафти дарсхои табиатшиносй тадкикотхои зиёди педагогй-психологй гузаронида шуда (Б. Н. Райков, К.П. Ягодовский, М.Н.Скаткин, В. Ф. Шалаев, Я.И.Пелерман, баъдтар, В.П.Горошенко, Л.Ф.Мелчаков, В. М. Пакулова, З.А. Клепинина ва г.) адабиётхои зиёде пашкаши оммаи васеъи муаллимон гардид.

Солхои 80-уми асри гузашта чун дигар сохахои хочагии халк дар сохаи маориф низ тахаввулоти чиддй ба амал омад. Соли 1984 ба мухокимаи ахли маориф « Самтхои асосии реформаи тахсилоти умумй ва касбй» гузошта шуд. Акнун мактаби ибтидой 4 сола ва дар назди муаллимони синфхои ибтидой вазифахои нав гузошта шуда, тибки барномахои нав хонандагони синфхои ибтидой ( синфхои 1-1У) дар баробари донишхои умумй бояд, усулхои оддитарини ичрои корхои дастиро ба монанди парвариши растанихои хочагии кишлок, таъмир ва таёр намудани воситахои айёнии таълимй, сохтани бозичахо, ва дигар ашёхои зарурии мактабу богчаи бачагонро аз худ менамуданд [6, с.35].) Чорсола гардидани мактаби ибтидой иконияти дуруст хату савод баровардан ва омузиши амики донишхои элементарии табиатшиносиро барои хонандагони хурдсол фаррохтар намуда, барои зина ба зина омухтан ва хосил намудани махорату малакахо шароити хубтаре таъмин намуд.

Солхои 90-уми асри гузашта дар тамоми чахон дигаргунии азиме ба амал омад. Пошхурдани Иттифоки Шуравй ва бархамхурии низоми чахонии сотсиалистй дар тамоми сохахои хочагии халк, аз чумла сохаи маориф дигаргунихои чиддиро ба амал овард. Шаклхои нави таълим, хусусигагардии он, ташкили гимназияу литсейхо, таълими равиявй, таълими тафрика, таълими хамгиро ва г. заруратеро ба миён овард,

ки ба низоми таълимy маоpиф стандаpтxои нав воpид гаpдида, аз нуктаи назаpи педагогию психологй тачдид ва 6озомузи гаpдад.

Даp ин давpа адабиëтxои илмии зиëде нашp гаpдиданд, ки ба фаолиятxои таълимй -тадкикотии хонандагон аз нyктаи назаpи ташкили шаpоит баpои амалинамоии неpyи эчодкоpии худи хонанда нигаpистанpо заpyp мешyмоpанд. Тачpибаи ватании ташаккyлдиxии шахсияти мактаббача, ки ба таpбияи шахсияти озоди доpои хyсyсиятxои эчодкоpй ва хyдамалинамой нигаpонида шyда 6уд, ба чунин фаъолиятxои тадкикотй ба монанди: созандагй, максаднокй, маxсyлнокй ва хyдидоpакyнй диккати чиддй медод. Даp алокаманди бо ин фаолиятxои таълимй-тадкикотии хонандаи хypдсол, чи даp мактаб ва чи даp pафти фаолиятxои беpyназмактабию озмоишxои хонагй, хусусияти мустакилй ва хyдидоpакyнию худамалинамой мегиpад.Заxматxои зиëди педагогй шаxодати онанд, ки фаолиятxои таълимй-тадкикотй, аxамияти баланди самаpанокии он ба эxсосот ва тафаккypи хонанда таъсиpи калон меpасонад. Мо ташкили фаолиятxои тадкикотии хонандаи хypдсолpо даp шаpоити фаолиятxои беpyназсинфию озмоишxои хонаги аз фани табиатшиносй таxлил намуда ба хулосае омадем, ки баpои амалинамоии таълими инкишофëбанда ба ташкили озмоишxои хонагй ва натичагиpии онxо, муносибат, мyошиpати байниxамдигаpии хонандагон ва хонандаю муаллим диккати чиддй додан лозим аст. Зеpо pаванди таълим даp назди хонанда пеш аз xама заpypати муносибати байниxамдигаpии хонандагонpо ба мдан оваpда бевосита онxоpо иштиpоккyнандаи фаолияитxояш месозад.

Фаолияти талимй-тадкикотй худ аз худ яке аз фаолиятxои эчодй ба шyмоp pафта, маxсyли он донишxои нав мебошад.

Аз таxлили адабиëтxои мyосиpи педагогй-психологй [ 2, 3, 5, 9, 10, ], хyсyсиятxои зеpини фаолиятxои таълимй-тадкикотии хонандагони хypдсолpо даp мактаби ибтидой чудо намудан мумкин аст:

- ба аз худ каpдани дониш ва малакаxо нигаpонида шудааст;

- ба аз худ каpдани pоxxои методии идpоки илмй нигаpонида шудаст;

- ба таFиpëбй ва ташаккyлëбии шахсияти хонанда таъсиp меpасонад (боазмй, кунчкобй, инкишофи неpyи эчодй).

Бояд кайд намоем, ки даp адабжти илмии доиp ба методикаи таълими табиатшиносй, pоxи халли мушкилоти ба фаолиятxои мустакилонаи беpyназсинфй ва озмоишxои хонагй чалб намудани хонандаи хypдсол бо воситаи коpxои иловагии фаxмондадиxй, омузиши методикаи тадкикот ва даp хонанда бедоp каpдани даpки мушкилот, заpypати xалли мушкилот ва аxамияти ин мушкилот даp xаëти вокеи нишон дода шудааст.

Даp адабиëтxои методии педагогй-психологй, ки ба масъалаи чалб намудани хонандагони хypдсол ба фаолиятxои тадкикотй ва озмоишxои хонагй бахшида шудааст, тасдик шудааст, ки даp натичаи ин фаолиятxо на тащо салоxиятxои тадкикотии хонандагон инкишоф меëбад, балки боз донишxои гиpифта шуда мyстаxкам гаpдида ба низом медаpоянд ва хyлосабаpоpй мегаpданд.

Нyктаxои назаpи гyногyнpо оид ба муаянкунии мафxyми фаолияти таълимй-тадкикотии хонандагон, омухта ба хулосае омадан мумкин аст, ки он маxаки амалинамоии донишxои андухташуда даp шакли фаолияти эчодй, ки маxсyлаш пеш аз xама боз xам донишxои нав мебошанд, pоxxои фаолият ва методxои ба дастоваpии донишxои нав буда, xамчyн воситаи максаднокй инкишофи мактаббача таxpикдиxандаи фаолиятxои эчодию идpокии ощо буда, даp онxо андешаpонии маши^о ташаккул дода воситаи амалинамоии неpyи эчодиашон мегаpдад.

Баpои он, ки хонанда фаолияxои таълимй-тадкикотиpо мустакилона ичpо каpда тавонад ва ë даp чодаи фаолияти таълими-тадкикотй босалоxият бошад, y бояд гypyxи муайяни салоxиятxоеpо дошта бошад, ки баpои бадастоваpии натичаxои самаpаноки фаолиятxои таълимй-тадкикотй заpypанд.

Даp ин чой ба истилоxоти «салоxият» ва «салолоxиятнокй» диккат медщем.

Чуноне ки болотаp кайд намудем, А.В.Хyтоpский тасдик мекунад, ки салоxиятнокй xамбастагии томи сифатxои шахсият (дониш, маxоpат, малака, ва yсyлxои амалинамоии ощо) буда ба доиpаи муайяни пpедметy пpотссесxо нигаpонида шудааст, ки баpои фаолиятxои босифат ва сеpмаxсyл заpypанд [10,11]. Салоxиятнокй xамчyн кобилиятнокии умумии бо донишxо асоснок каpдашyда, тачpиба, аpзишнокй ва майл ба фаолиятxо буда даp натичаи омузиш ба даст меояд. Ба кавли муаллифон, салоxиятнокй он чизе мебошад, ки аз малакаxои амалй пайдо шуда, донишxоpо бо x0латx0и вокеи алокаманд мегаpдонад, ва ë кyшодтаp гуем - ëфтани донишу амалxои

зарури барои халли мушкили мебошад. Истилоххои «салохият» ва «салохиятнокй» аксар вакт хамчун термин истифода шаванд, хам вале чун термини устувор холо кабул нагардидаанд.Тахлили тадкикотхои Хуторский А.Б., Савенков А.И., Занина Л.В., Меньшикова Н.П. [9, 10,11, 3]. ва нишон медиханд, ки хосилшавии салохиятхо мархила ба мархила ба амал омада зинхои зерринро дар бар мегирад:

-мукаддимаи салохиятнокй (кобилиятнокй, лаёкат, аз худ кардани донишхо); -фаолияти кудак ба раванди тархрезишуда табдил меёбад (хосилшавии махорату малака);

-фаолияти амалй мехнатй (дар холати зарури дар зиндагии хамаруза истифода бурда тавонистани донишу махорат ва малакахои хосилшуда);

Дар хамаи ин холатхо ба дастоварй, мустахкамкунй ва амалинамоии донишхо давом ёфта натичаи он дар махсули фаолияти кудак таччасум меёбад. Яъне салохиятнокй хусусиятхои хосе мебошад, ки барои ичрои самарноки амалхои конкретй, бо истифодаи донишхо, малакахои хос ва усулхои фикрронй нигаронида, дар асоси он шавкмандии фардии шахсияти кудак барои ичрои супоришхо меистад.

Яке аз хосиятхои мухими салохиятнокй тачрибаи фаолиятхои мустакилонаи дар асоси донишхои универсалй ба даст омада мебошад.

Мафхуми «салохиятнокй» хамчун тавсифи натичаи маълумотгирй, дар натичаи вокуниши маориф ба даъватхои чомеа, истехсолот ва пешниходу хохишхои корфармо ба миён омадааст. Дониш ва махорат хамчун самараи вохиди тахсилот заруранд, вале барои чомеаи иттилооти имруза нокифояанд. Барои инсони имруза доштани донишхои энсиклопедй на, балки кобилияти истифода бурда тавонистани донишхои умумй ва махорат дар халли мушкилот ва холатхои конкретй бо таври фавкулодда зарур аст.

Мо дар натичаи тахлилхо ва омузиши адабиёти марбута ба хулосае омадем, ки дар тахти мафхуми «салохиятнокй» алокамандии томи сифатхои шахсият (дониш, махорат, малака, кобилияти фаолият) меистад, ки барои фаолияти босифати сермахсул зарур буда, салохиятнокй хамчун доштани салохиятхо мебошад.

Имруз таснифоти ягонаи салохиятхо мавчуд нест, зеро, ки то хол оиди чи микдор ва то кадом меъёр ташакккулёбии намудхои салохиятхое, ки барои инсон зарур аст, нуктаи назари ягона дида намешавад.

А.В.Хуторский се зинаи салохиятхоро чудо намудааст, ки дар зер меорем: -салохиятхои калидй, ки ба мазмуни умумии тахсилот таалук доранд; -салохиятхои умумифаннй, ки ба доираи муайяни фанхои таълимй ва самтхои маълумот таалук доранд;

-салохиятхои фаннй, ки чузъан нисбати зинахои пешинатавсифи мушаххас дошта имконияти дар доираи фани алохидаи конкретй ташаккулёбиро доранд [10,11].

Дар натичаи тахлили адабиётхо чор самти таълими салохиятнокиро дар дарсхои табиатшиносй чудо намудан мумкин аст: -салохиятхои калидй; -салохиятхои калидии умумй; -салохиятхои фании амалй; -малакахои хаётй.

Самти аввал ба ташаккулёбии салохиятхои калидии хусусияти болоифанидошта нигаронида шудааст мисол: ташаккулёбии махоратхои дарки маънии матни хондашуда, тахлили маълумотхои гуногун оиди ходисахою ашёхо, амал дар гурух бо максади ба дастовардани донишхо.

Самти дуюм бо ташаккулёбии салохиятхои хусусияти умумифанидошта нигаронида шудааст. Мисол: чен карда тавонистани харорат ва масофа, хисоб карда тавонистани харорати миёнаи рузона, хонда ва шарх дода тавонистани накшаи махал, таблитса ва расмхо.

Самти сеюм ба пуркувваткунии салохиятхои хусусияти санъати амалй доштаи тамоми тахсилоти ибтидой бояд нигаронида шавад. Яъне фаолиятхои кудак характери мустакилият пайдо намуда эчодкорона гардида, барои озмоиш ва ё ташкили мушохидахо дар табиат худаш шароит мухайё карда тавонад.

Самти чорум барои аз худ кунии «малакахои хаётй» нигаронида шуда, махорату малака ва салохиятхои хосилшударо бо максадхои гуногун дар хаёти вокеи истифода бурда тавонистан. [1,10,11]

Бо вучуди дар хамаи фанхои таълимии мактаби ибтидой мавкеъ доштани корхои таълимй-тадкикотй, дар раванди дарсхои табиатшиносй хусусияти хосеро касб менамояд.

Аввалан табиатшиносй, фанне мебошад, ки гурухи калони илмхо оиди табиатро дар бар мегирад, ки ба тамоми сохахои илм, техника, истехсолот ва хаёти мардум реша давондаанд. Имруз доштани донишхо оиди табиат кифоя набуда, балки доштани салохиятхое зарур аст, ки ин донишхоро дар шароитхои барои мо ношинос ва номуаяни ногахонй истифода бурда тавонем. Бинобар ин доштани малакахои тадкикотии характери табиатшиносй дошта барои тайёр намудани инсон ба фаолиятхои эчодию мехнатй дар самтхои гуногуни хаётй зарур аст.

Баъдан табиатшиносии мактаби ибтидой фанне мебошад, ки барои омузиши баъдинаи тамоми фанхои дакик дар зинахои минбаъда замина мухаё намуда тахкурсй мегузорад.Бинобар ин малакахои тадкикотие, ки дар курси табиатшиносии мактаби ибтидой хосил мешаванд, ба рафти кори талимй дар зинахои минбаъдаи тахсилот таъсири калон мерасонад.

Чуноне, ки дар натичаи омузишу тахлил мо салохиятнокиро чун доро будан ба гурухи салохиятхо муайян намудем, аммо барои он, ки хонанда худро дар самти корхои тадкикотй-таълимй салохиятнок эхсос намояд, бояд дорои як катор салохиятхои хоси тадкикотй бошад. Салохиятхои тадкикотиро мо хамчун салохият калидии хонанда дониста, чунин мешуморем, ки он ба хонанда дар худташаккулёбй, муваффак будан дар хаёти минбаъда кумак расонида ба таёр гардидани хонандаи хурдсолро ба фаолиятхои эчодй дар чодахои гуногуни фаолият таъмин менамояд.

Фаолияхои таълимй-тадкикотии хонандагони синни хурди мактабй дар раванди таълим хосиятхои зеринро мегиранд:

- ба азхудкунии дониш ва малакахо нигаронида шудаанд;

-ба азхудкунии роху усулхои методии идрокй нигаронида мешаванд (тахлилй, индуксия, дедуксия) ;

-ба тагирёбии шахсияти худи хонанда ва инкишофи у таъсир мерасонад (каввиазмй, кунчкобй, инкишофи неруи эчодй).

Омузиш ва баррасии адабиётхои марбута нишон доданд, ки инкишофёбии шавкмандии кудак ба фаолиятхои таълимй-тадкикотй дар мархилахои зерин мегузарад:

Дар зинаи аввал хонандагон пассивона рафтор намуда, ба чустани шарху исботи ходисахои мушохидашаванда ташшабус нишон намедиханд.

Дар зина дуюм хонандагон каме кушиш намуда, гох-гохе барои хали масъалахои наонкадар мураккаби тадкикотй ташшабус нишон диханд хам вале на хама вакт корро ба пуррагй анчом медиханд.

Дар зинаи сеюм шавку хохиш ва кушидан ба фаолиятхои таълимй-тадкикотй афзуда корро анчом медиханд вале дар банду баст ва хулосабарорй душворй мекашанд.

Дар зинаи чорум хонандагон бо ташшабуси худ кушиши хал намудани масъалахои тадкикотиро намуда онро мувффакона чамъбаст менамоянд.

Дар зинаи панчум, хонандагон бо таври доимй ва шавкмандии афзоянда мустакилона ба хали масъалахои тадкикотй машгул шуда онро бомувффакият чамъбасту муаррифй мекунанд [1].

Бояд гуфт, ки муваффакияти хонандагон дар раванди фаолиятхои таълимй-тадкикотй бо чунин хислатхои шахсият чун кавиазмй, катъият, устуворй, интизом, масъулиятнокй, кушидан ба дастовардхои эчодй, кушиш ба худмаълумотгирй ва г. алокаманд аст. Ба акидаи равоншиносон сабаби суст инкишоф ёфтани каввииродагии хонандагон мумкин аст, тарс аз масъулият, номуайянии окибати кор, гум кардани боварй ба кувва ва имкониятхои худ бошад. Тахмин меравад, ки каввиазмй ин махорати дуруст ташкил ва таксим намудани вакти кории худ, дидани дурнамои кори худ ва зинахои минбаъдаи он мебошад.

Фаолиятхои таълимй-тадкикотии хонандаи хурдсол пеш аз хама ба гузориши проблема, чустани рохи хал, аз дарачаи инкишофи кунчкобии онхо вобаста аст. Кунчкобй, ин дарачаи нисбатан баландтари шавкмандии идрокй мебошад. Тадкикотхо нишон медиханд, ки кунчкобй дар хонандагони синфхои ибтидой то як андоза нисбати хонандагони синфхои болой зиёдтар ба мушохида мерасад [5].

Дамин тавр ташаккул додани хислатхои эчодкорй-тадкикотии хонандагон дар синфхои ибтидой, дар чодаи донишандузии ояндаи онхо дар синфхои болой кадами басо мухим ва чиддй буда, беахамияти нисбати ин самти таълиму тарбия боиси тамоми хаёт ба душворй ва мушкилот ру ба ру гардидани шахсият мегардад. Имруз максади нихоии муносибати босалохият ба таълим ва умуман мактабу маориф низ тарбия ва ташаккул додани шахсиятхое мебошад, ки ба мушкилоти рузафзуни зиндагй дар шароити иктисоди бозаргонй ва чахони зудтахаввулотёбанда тайёр бошанд.

АДАБИЁТ

1. Андреев В.И. Учебный курс для творческого саморазвития.-3-е изд.- Казан: центр иновационных технологий, 2012-608с.

2. Блинов В. И, Сергеев С .И., Как реализовать компетентностный подход на уроке и во внеурочной деятельности : практическое пособие- М.: АРКТИ, 2007. - 132 с.

3. Занина Л.В., Меньшикова Н.П. //Основы педагогического мастерства/Серия «Учебники, учебные пособия». - Ростов н/Д.: Феникс,2008.-С.110-11,

4. Зинченко.П.И. Непроизвольное запоминание. М., Изд-во АПН РСФСР, 1961, - 173c.

5. Мухина B. C. Возрастная психология. Феноменология развития : учебник для студ. высш. учеб. заведений / В.С.Мухина. — 10-е изд., перераб. и доп. — М.: Издательский центр «Академия». -608 с. 2006

6. Пакулова В. М. Кузнетсова В.И. Методика преподования природоведения - Москва: Просвещение-1990, -192 с.)

7. Пономарев В.А.Опытническая работа юных натуралистов - Москва : Гос. изд. Мин. Просвещения РСФСР 1962-240 с).

8. Райков Б.Е. Общая методика естествознания Москва-1947 210 с.

9. Савенков А. И Содержание и организация исследовательского обучения школьников. М: Ось-89, 265 с/2004

10. Хуторской А. В.Современная дидактика: Учебник для вузов. - СПб: Питер, 2001. - 544 с.

11. Хуторской А.В. Педагогика. Учебник для вузов. Стандарт третьего поколения. - СПб.: Питер, 2017. - 720 с.

12. Шалаев В.Ф учпедгиз Москва 1946 208 с.

13. Ягодовский К.П. Практические занятия по Естествознанию в начальной школе-Гос. Учебно-педагогическое издательство наркомпросса РСФСР, Москва: 1938-316 с.

НЕКОТОРЫЕ ПРОБЛЕМЫ ФОРМИРОВАНИЯ ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКИХ КОМПЕТЕНЦИЙ УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ НА УРОКАХ ПРИРОДОВЕДЕНИЯ

В статье, на основе аналитического изучения методической, педагогической и психологической литературы, обосновывается актуальность формирования самостоятельности и исследовательско-творческих качеств в младшем школьном возрасте, как развивающие условия исследовательской компетенции.

Отмечается, что развивающий ресурс самостоятельных внеклассных учебных работ, как развивающий фактор развития личности в условиях перехода на новые образовательные стандарты, требует изучения и переоценивания.

Следует отметить, что успехи учащихся в процессе учебно-исследовательской деятельности имеют связи с такими качествами личности, как устойчивость, целеустремленность, решителность, ответственость, дисциплинированность, стремление к самообразованию и к творчеству. По мнению психологов, причинами слабого развития волевых качеств у детей младшего школьного возраста могут быть боязнь от непредвиденных последствий деятельности, боязнь ответственности, потеря веры в свои силы и возможности.

Предпологается, что целеустремленность - это умение правильно распределить время и организовать свой труд, видеть рузультат работы и её последовательные ступени.

Ключевые слова: младший школьник, начальная школа, умение, навык, компетенции, исследование, творчество, педагого-психологическое развитие личности, образование.

SOME PROBLEMS OF FORMATION OF RESEARCH COMPETENCES OF PUPILS IN LEARNING NATURAL SCIENCE IN PRIMARY CLASSES

The article, based on the analytical study of methodological, pedagogical and psychological literature, substantiates the relevance of the formation of independence and research and creative qualities in primary school age, as developing conditions for research competence.

It is noted that the developing resource of independent extra-curricular studies, as a developing factor in the development of personality in the context of the transition to new educational standards, requires study and reevaluation.

It should be noted that the success of students in the process of educational research activity is associated with personality traits such as stability, determination, determination, responsibility, discipline, the desire for self-education and creativity. According to psychologists, the reasons for the weak development of volitional qualities in children of primary school age may be fear of

unforeseen consequences of activity, fear of responsibility, loss of faith in one's strengths and capabilities.

Purposefulness is supposed to be the ability to correctly distribute time and organizing the work, to see the result of this work and its successive steps.

Key words: primary school student, elementary school, habit, skill, competence, research, creativity, teacher-psychological development of personality, education.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Сведение об авторе:

Табаров Дилшод Давлатхуджаевич - ассисент кафедры методики начального образования Таджикского государственного педагогического университета имени С.Айни Электронная почта : tabarov72@list.ru Тел (+992) 934000369 Алимов Сироджидин Шералиевич - кандидат педагогических наук, доцент кафедры методики преподавания химии Таджикского государственного педагогического университета имени С.Айни, Тел: (+992) 918499602 электронная почта jmaveuda @inbox.ru

About the author:

Tabarov Dilshod Davlatkhujaevich — Assistant of the Chair of Primary Education Teaching Methodology, Tajik State Pedagogical University named after S. Ayni. Email: tabarov72@list.ru Тел:(+992) 934000369

Alimov Sirodzhidin Sheralievich - Candidate of Pedagogical Sciences, Dotsent of the Chair of Chemistry Taching Methodology, Tajik State Pedagogical University named after S. Ayni, Тел: (+992) 918499602 E-mail: jmaveuda @inbox.ru

К ВОПРОСУ О НЕКОТОРЫХ ОСОБЕННОСТЯХ ТЕХНОЛОГИИ ФОРМИРОВАНИЯ КОММУНИКАТИВНО-РЕЧЕВЫХ УМЕНИЙ

Махмадуллаева Ш.Н.

Таджикский государственный педагогический университет имени С. Айни

Ещё на начальной стадии своей независимости, таджикское правительство, в соответствии с потребностями экономического, политического, социального развития общества, столкнулось, с тем, что реформированию и изменению подлежали многие сферы жизни, среди которых важное место занимала система образования на всех уровнях. Естественно, когда образовани определяется в узком смысле - как единый процесс воспитания и обучения, при котором приобретаются совокупность ценностных установок, таких как знания, навыки, умения, функции, компетенции и опыт, а в широком смысле её можно определить как процесс вырабатывания характера и физических способностей формирования ума, личности. В переходном же периоде, в первую очередь, данная сфера нуждается во внедрении такой технологии образовательного процесса, которая была бы способна помочь субъекту войти в культуру, освоить её ценности и c успехом выступать в развитом бытие. Поэтому, обновление содержания и форм образовательного процесса нуждается во внедрении универсальных требований к компетентности подрастающего поколения, которые опять-таки зависят от технологии. Система образования в данном случае должна включать комплекс мер, устремленных на постижение не только необходимых особенных запасов знаний, но и на вырабатывание важнейших элементарных качеств человека, таких как коммуникативная и речевая активность. [7, с.226-229]

Нет никаких сомнений в том, что технология коммуникативно-речевой деятельности в процессе развития, воспитания и обучения ребенка является главным инструментом. Любая деятельность в воспитании и образовании сегодня не представляется без осознания или практического использования таких понятий, как «воспитательные технологии», «образовательные технологии», «педагогические технологии», «технологии воспитания» «технологии обучения», «технологии управления», «дидактические технологии» и т.п.

Ещё в XVII веке основоположник научной педагогики Я.А. Коменский одним из первых заложил и создал предпосылки для интерактивных и проектных технологий и таким образом идеи технологизации воспитания и образования принадлежат ему. Или же можно и привести такой пример: «сравнение учебного процесса с часами в произведении «Великая дидактика», интерпретируется как введение технологического подхода»: «Итак, искусство обучения не требует ничего, кроме умелого распределения времени, предметов и метода ... ». [5, с.27-30]

Методология науки утверждает, что любая технология создаётся с целью овладения процессом при помощи поставленные последовательно задачи с применением необходимых средств и действий, т.е. в практическом и процессуальном смысле именно технология

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.