CC BY
15УДК 24+94(517)
ендер гэгээн занабазарын зохиосон «жанлав цогзолма» ЕРеел ЗАЛБИРАЛ
Батсуурь А.
Ph.D, хэл зохиолын тэнхимийн профессор. Ховд их сургууль. Ховд, Монгол Улс E-mail: a_batsuuri@ymail.com
Товч хураангуй
Монголын нэрт соён гэгээрYYлэгч анхдугаар богд Эндер гэгээн Занабазар (1635-1723) /Жавзандамба Лувсандамбийжанцан Балсамбуу/-гийн зохиосон "Жанлав цогзолма" буюу "Адистидын манлайг ершеегч эх" хэмээх ереел залбирлын шYлгийн утга, Yзэл санааны Yндэсийг буддын шашин соёл, гYн ухааных нь суурь дэвсгэр дээр тавьж тодруулан Yзэх хэрэгтэй юм. Буддын сургаал номлолын уг Yндэс нь танин мэдэхYЙн сонсох, бясалгах, туурвих YЙл ажиллагааны харилцан дараалсан эрэмбэ дээр суурилсан тогтолцоонд оршиж байдаг. Тиймээс хYний гэгээрэхYЙн YЙл ажиллагааны сэтгэлзYЙн талыг тарни мантрын мэдлэг мэдэгдэхYYний тогтолцоонд тулгуурлан эгэл хYн тайлан мэдэхэд нэн тYвэгтэй нууцын зэрэгтэйгээр ^нзгий бясалгалын аргазYЙгээр томьёолж, тYYнийгээ еренхийлсэн тYлхYYP дохиоллын тYвшинд илэрхийлдгийг бясалгалын бYтээл туурвилаас харж болно. ЧухамхYY тийм ангилалд багтаан Yзэж болох бYтээлийн нэг нь энэхYY ереел залбирлын шYлэг юм.
Тулхуур уг
Эндер гэгээн Занабазар, Жанлав цогзолма, ереел залбирал, гун утга, Yзэл санааны Yндэслэл.
UDC 24+94(517)
PRAYER-BLESSING "ZHANLAV TSOGZOLMA", created by zanabazar
Batsuuri A.
Ph.D, Professor, Department of linguistics. Hovd university. Khovd, Mongolia E-mail: a_batsuuri@ymail.com
Annotation
This article is devoted to the work of Dzanabadzar "ZHANLAV TSOGZOLMA". This text is very important for understanding the phenomenon of Nagarjuna, his contribution to the development of the history of Buddhism in general and especially Buddhist philosophy, the meaning of the system of Madhyamika (the middle view, free from extremes) that he founded. The author of the article also pays attention to Tsongkhapa's comments. The research is based on the original texts. The translation from Tibetan of the works of Buddhist thinkers is relevant and important for the reconstruction of authentic teaching and for understanding Buddhist philosophy as a whole.
Keywords
Undur gegeen Zanabazar, Janlav tsogzolma, blessings, deep meaning, ideological basis.
УДИРТГАЛ
I. Зохиолын тодорхойлолт
I.1. Адистидыг ершеегч зохиолын тухайд
"Бурханы шашны сургаал номлолын ЗYЙлд буй "сонсох, санах, бясалгах гурав", "номлох, тэмцэх, туурвих гурав" хэмээх Бурханы шашны тэвчил, онолын эрдэмд мэргэн, ариун, сайн хувраг шавийн ёсоор хэрхэн суралцаж сургууль ломнирийг яаж Yйлдэхийн шатны гишгYYP мэт эрэмбэ зэрэгтэй агуулгыг илэрхийлэн ном эрдэм суралцахын цагт эхлээд олныг сонсох, дараа нь сонссоноо сэтгэлдээ санах, дараа нь сонсох санахын ЗYрхэн шимийг авах арга болсон бясалгал бYтээлийг эцэст хYргэн хийх явдал гэнэ" (ХYрэлбаатар, 2001: 73-74).
Гэгээнтэн жаран хоёрныхоо гал хулгана жил буюу аргын тооллын 1696 онд уг залбирал ереелее зохиожээ. Цагийн цевууний ужиг гажгийг шинжлэн, магад сайныг YYCгэх шалтгаан Yрийг дэглэсэн уг бYтээлийг зохиох болсон учир шалтгааныг доктор, профессор Л. ХYрэлбаатар "Очир Автай сайн хаанаас аваад эдYгээ Гэгээтэ-ний Yеийг хYртэл, Ойрад ЗYYн гарын ноёдын CYYлийн Сэнгийн Yед тулж ирэх хYртэл Эелд, Халх хоёрын еер хоорондын хямралдан тэмцсээр ирсэн есен Yеийн ес хонзонг амарлиулан тайвшруулж, дайн самуунгуй тайван амгалангийн чин санааг чангад хичээж энэхYY цагийг тохинуулах утга учиртай залбирлыг зохиосон гэнэ" (2001: 55) хэмээн тодорхойлсон байна. Энеег хYртэл Монголын голлох CYм хий-дYYДийн едер тутмын цогчин уншлагад энэхYY бYтээлийг оруулан уншиж, бясалгал бYтээлийн кадан болгосоор ирсний учир ийм ажээ.
ХЭЛЭЛЦYYЛЭГ
Эндер гэгээн Занабазар тухайн Yеийн монголын улс терийн байдал, гадаад дотоодын эв эе эвдэрсэн цагийн таван цевYYн1 лYгээ сэтгэл ихэд чилэн, монголчууд хийгээд эх болсон хамаг амьтны ирээдYЙд учрах, учирч болзошгYЙ зовлон тYЙтгэрийг амарлиулан, YЙлийн Yрийн дамжлагыг таслан, энх жаргалангаар менхед оршихыг ереен дурдатгасан Yзэл санаагаа ном бYтээхийн емне, урьд одуулахуй найруулгын долоон гишYYнээр бутээлийнхээ бутэц зохиомжийг жигдлэн найруулсан байна. ЭнэхYY долоон гишYYн нь: Дээд YГYЙ долоон тахил (Долоон гишYYнт) (saptavidha anuttarapuja, ч-з^-чц-яя^-ч-1
1. vandana
2. pujana
3. papadesana
4. anumodana
5. adhyesana
6. bodhicittotpadah
7. parinamana ceti
яж^-ч||
щз-д-^-щ^-чц ^-ч11
-ч||
Мергел Тахил
Хилэнц наманчлал Даган баясахуй Дурдахуй
Бод сэтгэл YYCгэхYЙ
(залбирахуй)
Зорихуй
Уг бYтээл нь есен бадаг буюу 36 шад шYлгээс бYтнэ.
'Таван цев, са.: paсca kasayah, те.: з^з-я-д-ц
Гэгээнтний энэхYY бYтээлийг: Номын багш, дуун ухаантан Иштавхай гэвшийн орчуулга "Адистидын манлайг ереегч" (БШСТТ II, 2000: 337-338), Хамба лам асан Х. Гаадангийн орчуулга "Жанлавцогзалма-Адистидын дээдийг хайрлагч эх" (ХYрэлбаатар, 1992: 11-12) гэсэн хоёр 3Yän орчуулгыг эх тевед зохиолтой нь харьцуулан, мен Ганжуурва Номун хааны "Адистидын дээдийг хайрлагч эхийн тайлбар оршвой" (ГНХ). Жэдорын хамба Агваанхайдавын "Адистидын дээдийг хайрлагч эхэд алдаршсаны тайлбар Yгсийн утгыг тодруулагч оршвой" (А) хэмээх хоёр ЗYЙл тайлбар зохиолоор баримжаалан эх техстийн задлан шинжилгээ хийж тайлбарлах болно.
I.2. "Адистидыг ершеегч" хэмээн нэрийдсэний утга учрыг тайлах нь
Аливаа амьтанд ямагт YЙл, нисваанисаар боловсорсон нисваанист муу сэтгэл
орших бегеед YYнд бас сэтгэл амарлихын /бурхан болох/ шимт YP хеврел буй тул "Амьтан нь насад тYYнчлэн ирсний ЗYрхт мен болой" хэмээн сударт номлосон байдаг. Тиймээс орчлон ертенц YYCCЭн цагаас амьтны сэтгэл нь Yнэхээр эс бYтсэн /менх бус/ тул дээр дурдсан сэтгэлийн сайн ЗYгийн чанар нь ямар ч нехцел, шалтгаан, хYчнээс Yл шалтгаалан еерийн чанараар оршин аливаа эрдэм чадварыг YYCгэж болох ба ямар ч тYЙтгэрийг давж чадах сэтгэлийн тэнхээг илэрхийлэн сэтгэлийн ун-дэст оршино. Хэдий тийн еерийн чанараар орших боловч энэхYY шимт YP хеврелийг YндэслYYлэн боловсруулах ямар нэгэн нехцел, шалтгаан, хYч зайлшгYЙ хэрэгтэй болох нь шYтэн барилдлагын ёсон аж.
Их бага боловч YЙл нисваанисын гэмээр хиртсэн сэтгэлийн тYЙтгэрийг амарлиулах сэтгэлийн Yндэс дэх тэрхYY чанар нь зайлш^й хотол сайн хураар тэжээлгэн улам хYчийг олох болно. ТэрхYY хотол сайн хур нь дээд авралын орнуу-дын адистид юм. Иймээс еерийн хYч лYгээ дээд авралын орнуудын адистидтай
хавсран байж, сэтгэл амарлихуйн Yрийг олно гэсэн хэрэг бегеед адистид гэдэг нь хYч чадал орохын утгын илэрхийлэл юм. ХYч чадлыг ивээгч авралын дээд орон
нь адистидын сан, хYч чадлын их неец болох ажээ.
Авралын дээд орны хYч чадал буюу адистид гэгч нь ямар YYPЭгтэйг: "Тэр ч доорд чадал эгэлийн ечYYхэн нэгэн хYч эрт урьдаас буйд ялангуяат чадал хавсарс-наар одох нь, Yлгэрлэвээс усан болорт ус гарахын чадал буй авч сарны гэрлээр эс эзлYYлбээс ус гарахын ёс YГYЙ бегеед сарны гэрлийг сайтар тусгаваас усны Yргэлжлэл барагдаш^й гарах мэт болой. Бас Yлгэрлэвээс галт болорт гал гарахын чадал буй боловч нарын гэрлээр эс тусгаваас /хэт цахиурын/ уул тэргYYтнийг тYлэхийн орон YГYЙ бегеед нарын гэрэл тусгаваас гал гарах мэт болой. Тэгвээс авралын орон хамаг дээдэс адистидын сан болох нь мен болой гэх мэтээр Yлгэрлэн судар шастирт егYYлснээс Yзэж болно.
Адистидын сан болсон авралын дээд орны бYрэлдэхYYн хэсгийг зохиолын тэргYYн бадаг болох мергелийн гишYYнд жич жич дурдан мергел ергесен бай-длаас тодуулан егуулнэ. Гэгээнтэн эх болсон хамаг амьтны ашид хойчийн гэгээр-лийн Yрийг ереен залбирсан энэхуу зохиолоо "Жанлавцогзалма буюу Адистидын манлайг ершеегч эх оршвой", хэмээн нэрлэсний учир ийм ажээ.
II. Зохиолын тайлал
II.1. Хураангуй оньсын долоон гишууний тайлал
Гэгээнтэн тухайн Yеийн хийгээд урд хожидын номт гурван улсад гайхагд-сан их бYтээлчин байсныг тууний шавь нар болон, Ye зэргэдийн эрдэмтэн мэргэд хYлээн зевшеерч шид бутээл, увдис урлалаас нь суралцан, хYндэтгэл Y3"YY^ асныг
доктор профессор Л.ХYрэлбаатар багштан "Анхдугаар богд" хэмээх бутээлдээ тYYний намтар зохиол, захидал харилцааны бичиг, тYYхэн сурвалжуудад тулгуурлан бат нотолж, тодорхой эш татан тайлбарласан бий. "Сансар, нирвааны оройн дээд чимэг болсон дээд богд" хэмээн бидний ашиглаж буй тайлбар зохиолын эхэнд Анхдугаар Богдыг магтан дурдсан нь "Адистидын дээдийг ершеегч" зохиол нь хичнээн ^н, агуу их номлол болохыг давхар гэрчилж байна. Ийнхуу магтсаны утга учир нь их хелегний ёсонд "сансар нирваан хоёр ялгал^й" /samsara nirvanasambheda/ хэмээн Yздэг Yзэлтэй шууд холбоотой юм. Энэ талаар тев Yзлийн гYн ухааныг Yндэслэгч Нагаржуна "Дундад Yндсэн билгийг шYлэглэсэн" хэмээх бYтээлийнхээ нирвааны тухай егуулсэн бYлэгт:
"Орчлон нь нирваанаас /Онцын/ ялгал ечYYхэн буй бус Нирваан нь орчлонгоос /Нээрээ/ ялгал ечYYхэн буй бус /Тиймээс/ алимад нирвааны хязгаар Тэр нь орчлонгийн хязгаар буюу /Магадлавал/ тэр хоёрт ялгал ечYYхэн
Маш нарийн ч буй бус" [HflYE^Œ^ 25б-26а] хэмээн тодорхойлсон байдаг. Энэхуу эсрэг тэсрэг мэт утгатай боловч хоорондоо нехцелден орших дотоод харил-цаа холбоогоор нягт CYлэлдсэн ойлголтыг агуулан буй бегеед ууний оршихуйг нь жич жичид нь томьёолон нэрийдвэл эргэн орших ахуй нь орчлон харин зовлонгоос ангид орших нь нирваан болно. Гэвч энэ хоёр салш^й холбоотой, еереер хэлбэл сансар нирваан хоёр нягт холбоотойг егуулэх ажээ. Энэ нь Далай лам Данзанжамц "Орчлон ба нирваан хоёрын ялгаа нь бидний сэтгэлийн байдал (гэгээрсэн эсэх)-аас уудэлтэй" [Далай лам Данзанжамц, 2001: 34] хэмээн дурдсанаас тодорхой харагдана. Эндээс Yзэхэд Эндер гэгээн Занабазар сансар нирвааны хамаг мэдэгдэхYYнийг илтэд онон мэдсэн тул тYYнийг "Орчлон нирвааны оройн дээд чимэг" хэмээн магтан егуулсний шалтгаан аяндаа тодорно.
Долоон гишуун нь аливаа оршихуйн гол Yндэсийг хураасан чагтага оньс мен бегеед эндээс орчлон нирвааны нэгдлийн уутгэл мен чанар, гэгээрсэн хийгээд эс гэгээрснээс YYДЭх сэтгэлийн байдлын ялгамжааг танин мэдэхийн Yндэс адистидын хYч чадал орохын бясалгалын суурь бYрэлднэ. Энэхуу бYтээл нь машид тодорхой гарсан тэмдэгт мантрийн дYрсээр томьёолсон сэтгэлгээний чагтага оньс болох "Соёмбо-зояди буюу еесеен гарсан гэгээн" Yсэгтэй шYтэн барилдсан, аливаа туур-вилыг бYтээх бясалгал бYтээлийн yyд буюу аврал одуулахуй, сэтгэл yyсгэхYЙн ереел залбирал хэмээн Yзэх бYрэн Yндэстэй юм. II.1.a. Мергелийн гишyyний тайлал
Бyтээлийн эхний бадагт мергелийн гишyYнийг хэрхэн илэрхийлснийг авч Yзвэл: Тэргyyн бадаг:
Адистидын манлайг ершеегч язгуур Yндэсний багш нар Агуу шидын хурыг буулгагч амарлингуй ба догшин тэнгэрс
Ад зэтгэрч бухнийг арилгагч дагинас номын сахиусанд Ариун гурван YYДний чин бишрэлээр сусэглэн мергемуй ТэргYYн шад нь: Эрдэм ном, гэгээрэх уйлд шамдагч хэн бухний еерт орших сэтгэл амарлиулах шимт херенгийг ивээн тэтгэгч эрдэм номын эхний цэгийг заан утгын салаа мечрийг ухааруулсан язгуурын багш болон тууний эрдэм номын ундэ-сийг уламжлуулан авсан ундэсний багш нарыг уе урагшлуулан урин дуудаж, сэтгэл юугээ чиглуулэх итгэлийн орон болгох ёс байх тул сэтгэлийн номхотхуун номонд зорьж, танин мэдэхуйн ундэст оруулах хетелберт сэтгэлээ чиглуулэн, узлийн цев, эндуурлийн харанхуйг арилган хутгийг олох тэргуутэн суурь, мер, урийн учир гогцоог тайлан мэдэхэд еерийгее зориулахын ялдамд мэдэгдэхууний нууцыг шат дараалан таних, бэлгэ билгууний чанад хурэхийн арга болсон асархуй, нигуулсэхуй, бодь сэтгэл хийгээд хоосон чанарыг онох узэл тэргуутнийг ухааран би тэргуутэнд мунхарах номхотхууны ундэсийг онон барихад сэтгэлийн адистид хуч чадлыг ершеегч нь лам багш мен учир туунд зориулагджээ.
Багш шавийн харилцааны нандин хэлхээс нь хунийг хун болгон телевшуулэх, цаашид оюун гэгээрлийн хоёргуй зам мереер хегжил боловсролын шат дамжлага ахихын шутэлцээг нэгэн уяанаас хевруулэн тэтгэж егсен енгерсен хийгээд эдугээ, хожим ирээдуйн уйлс эрдмийн ул тасрах менхийн шутэн барилдлагад оршин байна. Тийм ч учраас еерийн багшаас урагшлуулан емне емнийн багш нартай ч итгэл сэтгэлийн чин сужигт бясалгал бутээлийн ур шимээр холбогдон, тэдний адистид жанлавыг цаг ямагт еертее оршоож байдаг ёсон буйг буддын ном сургаалаар замнагч хэн хун тодорхой мэдэх буй за.
Буддын шашин соёлд мэдэгдэхууний хамгийн гол егегдехуунийг дарма хэмээн узэж, тууний ангилал, мен чанарыг ухаарч ойлгохыг эрхэмд барьж, туунээс улбаа-лан гэгээрэхийн телеех чинадын зорилгыг тодруулан бодь хутгийг олоход бие, хэл, сэтгэлийн гурван ууднээс хандахад чиглэгддэг. Тийм учраас сайн зугийн номыг най-ман тум дервен мянга буюу наян дервен мянган тоогоор жигдлэн тогтоосон байдаг. Тэрхуу номын цогцийг зохион бутээгч нь Бурхан багш буюу Будда мен бегеед тууний тогтоосон бага хийгээд их хелген, очирт хелгений ном сургаалыг сурч судлахад уе уеийн эрдэмт хутагт, бодьсадва нар хучин чармайлт гаргаж, еер еерсдийн бутээл туурвил, тайлбар сэлтийг уйлдсээр енеегийн энэ цаг уетэй золгосон байна.
Эдгээр судар шастрын хамаг охь шимийг хуртэн мэдэрч, гэгээрлийн хутгийг олохыг цаг цагийн номын шавь, номын садангууд хичээн чармайсны хучээр еерс-дийн сэтгэлийн дотоод чадамжийг нээн тэтгэж, гэгээрлийн урийг олсоор иржээ. Тийм учраас сэтгэлийн сайн муугийн ялгалыг мэдруулэх, авах огоорохын ёсыг багтаасан гурван аймаг сав ном, туунд суралцах номын садан, заагч сургаалын мэргэн багшийг сусэг итгэлийн дээдэд барьж, шутээний эх болгон дээдэлдэг сонсох, бясал-гах, туурвихын иж бурэн суралцахуйн ухааныг бий болгожээ. YYийг илтгэх нэгэн зуйл нь бидний евег дээдэс чухаг дээд гурван эрдэнэд залбиран шутэж, бие, хэл, сэтгэлийн уйл болсон явдал, номлол, бясалгалаа уйлс, шид, адистид жанлаваар тэт-гуулуулсээр еерийн лагшин, зарлиг, тааллийн эрдмийг тегс дээдэд хургэсээр ирсэн иж бурэн уламжлалт зан дадгалын сэтгэлгээ юм.
Хумууний бухий л харилцааны эх едеелт нь ямагт сэтгэлтэй холбогдох бегеед туунээс уудэн гарсан эергуу хийгээд серег ур дунгээс нехцелдех тумэн зуйлийн зан авирын енге аяс, ялгарал терхеес шалтгаалдаг болохыг буддын гун ухаанд тов
тодорхой заан сургаж, чухамхYY сэтгэл ухамсарын мен чанарыг танин мэдэхYЙн гол объект буюу суурь /^ц/ болгон тавьж онон ухаарсны Yндсэн дээр явдал Yйлс, хэл яриа, ухаарал тааллаа зев чигт хандуулан дадуулах арга болсон мерийн /^ц/ тухай сургаал онолыг боловсруулж, тэр л зам мереер замнан хYрэх билиг оюуны чинад болсон гэгээрлийн Yрийг /цдзтдц/ олох тухай онол - практик хосолсон бYхэл бYтэн тогтолцоот сургалтыг бий болгосон гэж Yзэж болно. Нэг Yгээр хэлбэл багш шавийн нандин хэлхээс болох шYтэн барилдлага уудэгдэж байж л гэгээрэхYЙн тухай эрдэм оюуны YЙл эхэлдэг гэж Yзэж болно.
Дэд шад нь: Судар дандарсын нууц увдисын бясалгалын шид бYтээлийг олохын эрхээр сэтгэлийнхээ угт хYCЭмжлэн ургуулах хот мандлын шадарлалыг сайтар бYтээх ам тангараг хийгээд сахил санваарын унал алдасаас сайтар сэргийлэх хэн нэгэн бээр ч бэлгэ тэмдэгт бодот хийгээд бэлгэ тэмдэггуй хийсвэр мер /танин мэдэхYЙ/-ийн Yе шат зэргэмжийг уусгэлийн хийгээд тесгелийн /зэрэг/ бясалгалын номлол, мэдэгдэхууний хэр хэмжээгээр нь таацуулан шидийг ершеегч нь амарлингуй хийгээд догшин дYрт ядам сахиусан тэнгэрууд учир тYYнд зориулагджээ.
Гутгаар шад нь: Урьд хожид тегсгесен эрдэм, тааллын YP шимээр бYтээл туурвилийн эхийг хатгах, цаашид уламжлан цYглэхэд учрах ямар нэгэн саад тот-горыг арилган, сэтгэлийн цалгарал Yл гарахаас сэргэмжлYYлэн тэтгэж, Yл зохилдох ЗYг бYхнийг амарлиулан, зохилдох нехцелийг тэгштгэн YЙл, туурвил еесеен сэтг-элчилэн бYтэх YЙлсийн дээдийг ершеегч нь дагинас, ном тэтгэгч сахиуснууд мен учир туунд зориулагджээ.
Детгеер шад нь: Дээрх мэт дээд авралын орны адистид, шид, YЙлсийн хYч чадлыг сэлбэн тэтгэсний ачийг хYCЭмжлэн дурдахын шалтгаанаар бие, хэл, сэтгэлийн ууднээс ихэд биширч буй санаагаа нийдэм хамтаар дуртган мергел юугаа зориулжээ. ИйнхYY адистидын язгуур, шидийн язгуур, YЙлсийн язгуур гэх гурван язгуурт мергелийн гишуунийг зориулан, тYYний ач тусыг дурдсан байна.
Мергелийн гишуунээр "аврал одуулж, бодь сэтгэл уусгэх" нь еерсдийнхее зев чигийг бататган, эрхэм зорилгоо нэгэн YЗYYPт тевлеруулэн бясалгаж, зохилдох нехцелийг YYтгэн эерэг сайхан сэтгэлийг YYCгэж, аливаа Yл зохилдох ЗYЙлсээс зайлсхийж, бодь газарт хYрэхийг хYCCЭж буйгаа мерген илэрхийлж буй бясалгалын анхдагч шат хэмээн ойлгож болох юм.
Тааллын Yндэс нь эрдмээр Yл гуцуудах баялаг нэгнийг ачит сургаалын багш хэмээх бегеед тэр нь судар тарнийн хамаг ухааны оньсыг нээгчийн мен чанарт мен учир мергелийн манлай болно. Yл зохилдох хязгаараас гэтэлсэн эерэг тийм сэтгэлийг бурханы ном, уг сэтгэлийг бYрэн эрхшээн гэгээрсэн хYнийг бурхан, энэхуу зам мереер замнахыг заагч хYнийг хувраг хэмээн нэрийднэ. Чухамхуу сэтгэлээ гэгээрYYлэх тэрхYY шат дамжлагаар одмуй хэмээн амьдралын ЗYг чигээ илэрхийлэн мергел YЙлдэхYЙ нь аврал одуулах YЙлдэл юм. Цаашид зевхен еерийн тусын тулд бус эх болсон хамаг амьтны тусын тулд еерийн итгэл ЮYгээ зориулахад сэтгэлээ чиглуулэх хэрэгтэй бегеед чингэж байж л зам мерийн дундаас буцахгуйгээр, хYрсэн тYвшинд сэтгэл алгасах^йгээр, Yл няцан зам мерее бYрэн туулж гэгээрэлд хYрэхээр тэмуулэх нь чухал хэмээн судар шастирт сургасан байдаг.
П.1.Ь. Тахилын гишYYны тайлал
Дэд бадаг:
Кочевая цивилизация: исторические исследования. 2022. №1 | ISSN 2782-3377
N.C.
Теология | DOI: 10.53315/2782-3377-2022-2-1-100-114
H.R.
Олон ЗYЙлээр бэлтгэж сэтгэлээр хувилгасан тахилын чуулганыг
Огторгуйн тYгээмэл энэ бYхнийг огоот дYYPгэн eргeмYЙ
Орчлон тэргYYлшгYЙгээс хураасан уналыг наманчлан боомтолж
Олон эгэл ба хутагтны 6yx буянд даган баясалцмуй
Эхний хоёр шадаар: Дээрх мергелийн гишYYнд дурдан мергел Yйлдсэн авралын орон бYхнийг бодитой хэмээн сэтгэж, ариун дээд эд эдлэл, бэлгэдлийн шYтээн, эрдэнэ тэргуугнийг бэлтгэн тYYнийгээ сэтгэлээр хувилган тахил ергелийг Yйлдэн буй бясалгалын санаандаа ургуулан ергех тавиг сэлтийн байдлаар илгээж тахилын гишYYнийг бYтээн ергеж буйгаа дурдатгасан байна.
Тахилын эд ЗYЙлсийн бYрэлдэхYYнд:
I. Дервен ус, 2. Чухал эдлэх таван хегжим, 3. Хаан терийн долоон эрдэнэ, 4. Шадарын долоон эрдэнэ, 5. Элзий хутгийн найман бэлгэ, 6. Элзий хутгийн найман тахил зэрэг багтана.
Дээр дурдсан тахилын эдээ бодитой бэлтгэн ергех боловч бясалгал бYтээлийн Yед ихэвчлэн сэтгэлдээ дYрслэх байдлаар тахил тавигаа гYЙцэлдYYлэх ёсон ч буй. Ингэхдээ Yндсэн зорилгодоо хYрэхийн тулд еерийгее болон бYхий л байр байдал, цаг заваа бYрэн зориулж, бусдад туслахын тулд ЗYрх сэтгэлээ дYYPЭн дайчлахаа илэрхийлж, сэтгэлээрээ тахил ергене. Тахил нь бурхан, тахилын шYтээнд ергел тахил, бэлэг сэлт ергеснеер бидэнд адистид аяндаа ирнэ, хэрэв тийн тахил Yйл-дэх^й аваас тэд биднийг хайхрах^й енгерне гэсэн утга агуулгаар Yйлдэж буй YЙл биш. Харин еерийнхее зорилгод хYрэх, бодь сэтгэлийн тулд бYхнээ ергедег, тиймээс сэтгэл хангалуун байж, хеер баяртайгаар сэтгэлээр хувилган тахил ерге-хийг хичээнэ.
II.1.C. Наманчлал, даган баясахуйн гишYYний тайлал
СYYлийн хоёр шадаар: Огторгуй тэргYYлшгYЙгээс енее хYртэл бие, хэл, сэтгэлийн YYДнээс хилэнц, алдлыг хэдий чинээ хураасан бYхийг наманчилан, аминд тулсан Yед ч ямарваа тYЙтгэрт YЙлийг цээрлэх санаагаа eгYYлэн намачлалын гишYYнийг бYтээжээ.
Орчлон тэргYYлшгYЙ цагаас хураасан аливаа нYгэл хилэнцээ дервен хYч бYрэлдсэн наманчилгаагаар хаан боох нь чухал. ТэрхYY дервен хYч нь: 1. Аврал одуулж, бодь сэтгэлийг уусгэхээс YYДЭх шYтээний хYч, 2. Урьд хураасан аливаа нYгэл хилэнцдээ харамсан гэмшихээс YYДЭх тийн сехеен гаргагч хотол явдал, 3. ЭдYгээ хийгээд хожим нYгэл YЙлдэхээс сэрэмжлэн хорих сэтгэл YYCгэн, хэзээ ч HYГЭЛ YЙлдэхгYЙ хэмээн еертее чанга дадуулан, емнее зорилго тавин ЗYтгэснээс YYДЭх гэмээс буцахуй, 4. НYглээ ариусган еерийн чадлын хэрээр буян YЙлдсэнээс YYДЭх ерендегийн хотол явдал мен болой.
Хоёрдугаар хYч болох тийн сехеен гаргагч хотол явдал нь зургаан ЗYЙлийг багтаана. YYнд:
1. ГYн судрын аймгийг шYтэх. Чанад хYрэхYЙ (Барамид) тэргуутэн судрын Yгийг авах, барих, унших тэргYYтэн мен.
2. Хоосон чанарт CYCлэх. Би YГYЙ болон тунгалаг гэрлийн мен чанарыг ухах, анхнаасаа арилсан чанарт зэрэгт сэтгэл итгэмжлэх болой.
3. Урин тоолох. «Зуун Yсэгт» (егжа) тэргYYтэн ялгамжаатай тогтоол тарни тэргуугнийг зан Yйлийн ёсоор урин тоолох болой.
4. Лагшин дурийг шутэх. Бурханд сусэглэн лагшин дурийг бутээх болой.
5. Тахил ергех. Бурхан болоод тууний суврага тэргуутнийг элдэв зуйлээр тахих болой.
6. Нэр алдар шутэх. Бурхан болон их бодисадва нарын нэр алдрыг сонсож дуудах болой (Зонхов, 2004: 197-198).
Бас Хутагт Нагаржунайгийн зохиол "Ном (дарма)-ийн унэхээр хураангуй" (Н) хэмээх сударт хучийг гурван зуйл хэмээн ялгасан байдаг. Энэ гурван зуйл хуч (са.: balam trividham, те.: нь:
1. karmavyavartakam ^'ч^'ч^'Ч^чц Yйлийг няцаан уйлдэгч
2. klesapakarsakam ^як^'ч^ч^' Нисваанисыг таслан холтгогч
3. manapramadadi Омог хийгээд сэрэмж vyavartakam ceti тэргуутнийг няцаан уйлдэгч Мерийн зэрэгт оршсон хийгээд эс оршсон эгэл терелхтен хийгээд арай
ахисан тувшний мэдлэг ухамсартай узэхуй мерийн1 зэргэмжээс дээших хутаг-тын аливаа сургаал номлолыг хэр хэмжээнд ухаарч их бага ямар боловч буяныг даган баясаж, сэтгэлээрээ ч гэсэн баясгалан уусгэхийг таалснаар даган баясахуйн гишуунийг уусгэжээ.
"Жанлав цогзолма" зохиолын гун утга нь буддын гун ухааны суурь узэл ойлгол-тын хурээнд авч узэхэд тун тодорхой юм. Тухайлбал: "Орчлон тэргуулшгуйгээс хураасан уналыг наманчлан боомтолж" хэмээх шадын агуулгыг задлан дэлгэруулэхэд ийн болой.
Эерийн хийгээд бусдын шалтгаанаар терегден байх нисваанист сэтгэлийн уйлдлээр уруудан доошлох оюуны ядуурал болох орчлонгийн гурван мер, туунийг хаан боох ерендгийг буй болгохоос шалтгаалж нехцелддег гэгээрэх мерийн унэн нирваант сэтгэлийг уусгэн еедлех мерийн зэргийн тухай асуудлын учир гогцоог тайлахад буддын гун ухаанд сэтгэлийг танин барих буюу оюун судлахуйн ундсийг тодорхойлох хамгийн чухал нехцел бурднэ. Орчлонгийн гурван мер нь:
• Нисваанисын мер,
• Yйлийн мер,
• Зовлонгийн мер юм.
Энэ нь нисваанисад шутэж уйл уйлдэх ба уйл уйлдсэнээс зовлон гарах, зовлонд шутэж нисваанис терех ургэлжлэл тасралтгуй эргэн орчих орчлонгийн мен чанарыг энэхуу гурван мереер илэрхийлнэ. '^йлс нь нисваанисын шалтгаант Нисваанис нь хуран уйлдэхуй уйлийн мен чанарт Бие нь уйлсийн шалтгаант
Гурвуул бээр мен чанараар хоосон" (НХЧДШ: 38а) хэмээн Нагаржуна зовлонгийн шалтгаан болгон авч уздэг бурдвэруудийг хоорондоо шалтгаан урийн холбоо хамраалтай байх бегеед тэр нь ямагт унэхээр бутээгуй хоосон чанарын телев байдлаар илрэхийг нь дурдаад:
Узэхуй мер, са.: darsanamarga, те.: ад^чяц таван мерийн нэг. Машид тонилсны (орох) олом алимад нэгэн урьд эс узсэн тэр ямагт чанарыг шинээр узэж хутагтын газар хурэх, номын чанар ямар мэт би-угуйг илт онон номтон ямар мэтийн утгыг хэр зохисоор онох ба бодийн долоон гишуунийг бясалгасан бээр тэвчигдэхуун нисваанис нугуудыг утгаар нь дарахын ёсоор тэвчин, таван аюулаас хагацаж эрдмийг олох мер болой. YYнд арван зургаан эгшин хэмээвээс дервен унэн бурд номыг хулцэх, номыг мэдэх, даган хулцэх, даган мэдэх лугээ дервеед болгон ялгах болой (БШСТТ I, 2000: 360) .
Уйлсийг хоосон хэмээн Yнэхээр мэдвээс Тэр ямагт чанарыг Yзсэний тул Уйлс Yл гарах буюу тэр YГYЙ бегеес Алимад YЙлээс болсон Yл гармуй" (НХЧДШ: 38а) хэмээн дээрх зовлонгийн шалтгаан бYрдвэрYYДийг Yнэхээр хэмээн Yзвэл, буй хэмээн Yзэх эндyyрлийн шалтгаан болох мунхаг нь аяндаа терех учиртайг илэрхийлж энэ нь цаанаа хYний сэтгэлийн мен чанараас улбаатай болох нь аяндаа мэдэгдэж буй юм.
Уйл, нисваанис, зовлон буюу орчлон тyyгээр ч Yл барам нирваан буюу хуран эс yyдсэн дармууд ч нэг нэгнээсээ шалтгаан - Yрийн холбоотой Yргэлжлэх шYтэн барилдлага болох нь тодорхой. YYнийг дэлгэрyyлэн Богд Зонховын (1357-1419) "Их бодь мерийн зэрэг" зохиолоос Yзвэл: ".. .Анхан нь орчлон бYтэхийн шалтгаанд YЙл хийгээд нисваанис хоёр хэрэгтэй боловч, нисваанис эрхэм мен белгее. Нисваанис YГYЙ бегеес хураасан Y^n тооноос негчсен буй боловч чийг хийгээд шороо тэргyyтэн YГYЙ херенгеер ногоо Yл бYтэхчилэн YЙлд хамт нэгэн YЙлдэх нехцел YГYЙн тул зовлонгийн ногоо Yл бyтэхийн тул хийгээд нисваанис буй бегеес YЙл урьд хураасан YГYЙ боловч тэр даруй шинэ хурааж, хойт цогцыг авахын тул болой" (ЗЛ: 121а) хэмээн хамгийн эрхэм шалтгаан нь нисваанис болохыг егyyлсэн байна. Тиймээс Гэгээнтэн: "Орчлон тэргyyлшгYЙгээс хураасан уналыг наманчлан боомтолж" хэмээн тэр нь нийт хийгээд нийт бусын буяны шалтгаан болохыг зааж, "Олон эгэл ба хутагтны б-^ буянд даган баясалцмуй" хэмээн даган баясахуйн гишyyнийг оньслон илэрхийлсэн байна.
Ер нь буяныг ахуй Yeсийн ялгалаар ялгаваас: 1. Терлийн буян, 2. Барилдлагын буян, 3. Илт YЙлдсэн буян, 4. Тус хYргэсэн буян, 5. Огоот барихын буян, 6. ерендегийн буян, 7. Чухал амарлихуйн буян, 8. Шалтгаан зохилдохын буянууд болой. II.1.d. Дурдахуй, залбирахуй, зорихуй хэмээх гурван гишyyний тайлал Гутгаар бадаг:
Галав бээр гун дэлгэрэнгYЙ номын хYрдийг эргyyлэхийг дуртгаж Гаслант орчлонг эцэслэхийг хYртэл бат оршихыг залбирмуй Гагц yyгээр жишсэн хамаг буяны цогцсуудыг Гайхамшигт гурван цагийн бурхан шавь нар ереелчлен Детгеер бадаг:
Амьтан бyхний балай мунхагийн харанхуй бYгдийг арилгаж Аливаа хамгийг айлдагч билгийн гэгээнийг мандуулахад зориулмуй Тэргyyн шадаар: Гэгээрлийн зэрэгт оршсон удирдагч, дээдсyyд гурван хеле-гний эгэл хийгээд дунд, дээд терелхтнyyдийн номхотгохуунд еер еерийн дурласан гYн хийгээд агуу утгат номын хYрдийг их энэрэнгYЙгээр эргyyлэн соёрхохын ёсоор дурдахуйн гишyyнийг yyсгэжээ.
Eygga eepuHHxee hom.o. cypraa.bir xyhhh owyH yxaaHbi TeBmHH, re^p.HHH Te.eex ABga. мepтэн Hb xo.6orgyy.aH A.raBapTaM hom.ocoh 6aHgar. YYHHHr "HaHKag a^upcaH Hb" cygpaac эm TaTaH Togpyy.6a.: "EypxagwH homwh ec Hb xoep 3yh. 6o.oH. Энэ Hb mamHw ec xuMrag tottcoh Taa..wr Tyc Tycag Hb a.raxbiH ecoH wm. TyyHfl mamHwr eryy^xuHH ec a.b хэмээвээc энэ Hb э.gэв homwh cygpwH hom.o. xuM^g aMbTagwH cэтгэ. 6o.oh 6нmpэ.ннг «Map мэтнн.эн Y3YY.^x 6o.oH. TyyHg tottcoh Taa..wH ecoH a.b хэмээвээc энэ Hb a.HHaap eгYЗэpYYg eepuHH cэтгэ.ннн Yзэгg.ннн thhh aTraruHr H^yy.aH Y8.gэx 6o.oH... TyyHg hhh хэмээх 6ereeg: Mhhhh ec Hb xoep 3yh. 6ereeg tottcoh Taa.a. xuMrag mamHH 6o.oH. Ha.xcyygag eryy^xuHr hom.ox /mamuH/, eгYЗэpнннxннг tottcoh Taa.a. /rYH yxaaH/ гэx 6e.ree" (E: 197b-198a). MeH nyxaMxyy cyypb 6o.coh мэgэгgэxYYнннг caHTap ohoh yxaapH HaHarm xэpxэн YH. ABg.aa x«HaH 6o.oBcpyy.ax apra 3aM 6o.coh y^hhh Mepeep 3aMHaH xYpcэн yp gYH гэгээp.ээp Hb эгэ., gyHg, gээg Tepe.xTeH xэмээн rypBaH 6ogra.HHH TeBmHHg aHru.aH Yзgэг a«ээ.
magaap: Сэтгэ.ннн hx tyht^p rac.aHruHH xapaHxyHr gapax ecwr Y3YY.^, 3aaH HHr.yy.rorH cypraa.biH 6arm, xyBpar, hom cэ.т Hyxar gээgэg hhh ЗYpxнээcээ 6нmpэн, eBger cexepH, a.raa xaMTaTraH 6h тэpгYYтэн homxotox xaMar aMbTHbi TycwH Ty.g opH.oH xэgнн xYpтэ. opmux, gээg HupBaaH, opH.oHruHH HaHap нэгcэx cэтгэ.ннн HaHapT opmHxwr Ty.Ta. hx ннгYY.пcэнгYнгээp 6aTag opmur xэмээн caHaH caHaH gagyy.axaap 3a.6upaxyHH rHmyyHHHr YYCгэнэ.
Tyrraap 6agruHH ryTraap, geTreep mag, geTreep 6agruHH тэpгYYн, gэg magyyg Hb: Eogo. caHaaHgaa caHaH gagyy.caH 3a.6upaxyHH rHmyyHHH anaap rypBaH ^ruHH xaMar гэгээpcэн 6ypxag, 6yflHTaHryygbiH epee. agucTHgwH xyh Haga. eepT op«, 6h тэpгYYтэн xaMar aMbTaH cэтгэ.ннн TY&rrep, MyHxaruHH xapaHxyHraac amug cэp^;, мэgэгgэxYYннн aBax, opxuxbiH opoH 6yxHHHr caHcap HHpBaaHbi a.ra.rYHg xYpгэн AЭ.гэpYY.эx caHaa my.yygcaHaap 3opuxyHH rHmYYHHHr «Hrg.YY.TOH eHe xoMmgbiH a.HBaa 6Yтээ. TyypBH., гэгээpэxYнн HaHag xYpэx agucrug, mug, yh.c 6Ypэн Tercrex HaMpyy.rbiH go.ooH rHmyyHHHr Terc 6YpgYY^^ 6aHHa.
II.2. Сэтгэ.ннн Myy yp xeBpe.uHr 6ooh, ^thhh 6aMg.bir ToxHHyy.ax coepxo.wH TaH.a.
Acap xэтэpxнн цeвннн 6a.ap xapaHxyH Y.эм« 6Ypxcэн AHMmurT Myy ^thhh aMbTaH 6yxhhht ннгYY.cэxYнгээp aBap TaBgyraap 6agar:
Эrэ. HucBaaHucwH Myy yh.hhh yp цaгтaa 6o.oBcopcoH Э.gэв 3oB.oHruHH энт тYнмэp 6Yxэн a«Hgaa aMap.uag Эcpэг тэcpэгннн ec apu.aH энэpэ. acpaM^aap HaHpaMga^ Энx aMra.aHrHHH Terc e.3uHr gэ.гэpYY.эн coepx oo
fl,eTreep 6agruHH Tercre.HHH xoep mag Hb: 0MHex HaHpyy.rwH go.ooH rumYYHHH an He.eer 3a.ryy.aH gypgax ynpa., 6Yтээ.ннн xэcэг 6o.ox TaBgyraap 6agarTaH 3aBcap 6apu.gyy.caH mY.эг.пэ. a«ээ.
Урьд одуулсан найруулгын долоон гишYYнийг сэтгэлдээ дадуулан бясалгасны Yрээр адистидын хYч чадлыг олж, сэтгэлийн муу YP хеврелеер соёолсон цагийн цeвYYний YP боловсорч бид хийгээд хамаг амьтан нисваанист сэтгэлийн YYДЭлт элдэв ЗYЙлийн зовлон тYЙтгэрийн их галд нэрвэгдэх энэ насны хийгээд хойтын Yйлийн Yрийн1 дамжлагыг таслан машид амарлиулах их нигYYЛсэхYЙгээр авран, эв эе эвдэрсэн еер зуурын еш хонзонгоос татгалзан асрахуй хийгээд ершеенгуй сэтгэ-лээр еер зуураа зохилдон сайн заяаны хотол чуулган дэлгэрYYЛэн зохиох айлтгал соёрхолыг тавьсны тайлал болно. Таван цев (расса kasäyäh,
1. klesakasäyah Нисваанисын цев
2. drstikasäyah Yзлийн цев
3. sattvakasäyah ^-«^-^-яц Амьтны цев
4. äyuhkasäyah, Насныы цев
5. kalpakasäyasceti Цагийнцев
Таван цевийн утгыг товч дэлгэрYYЛэхэд: Yзлийн цев нь тэрс бурууд урвах бегеед нисваанисын цев хатуу хYчирт ене удаан байх хийгээд амьты цев нь сэтгэлийн Yндэ-сийг номхотгоход бэрх болох ба насны цев нь зуун наснаас хасагдан буурах ба цагийн цев нь тэмцлээр дуурэх эдгээр тавын хураангуй нэр болой (БШСТТ II, 2000: 278). II.3. Эцэст хYрсний тус ереелийн тайлал Зургадугаар бадаг:
es es es es ^ ^es ~s
Хэзээ ч хуурмаг^й итгэл минь аврагтун аврагтун ХэмжишгYЙ нигYYЛэхYЙн сан минь болгоогтун болгоогтун ХэдYЙ эртний тангарагаа 6yy алмайрагтун 6yy алмайрагтун Хэтэрхий Yтэр тYргэнээ бидийг авран таалагтун таалагтун Зургадугаар бадгийн ГYH утгыг тайлахад: Би тэргуугэн амьтнууд орчлонгийн зовлонгоос Yтэр тYргэн аврагтун хуурмаггYЙ аварлын итгэл хэмээн дуудаж, ямар мэт аврах хэмээвээс мунхагийн нехцелеер yü^ot хураасан, YЙлийн эрхээр сансрын YЗYYPЭЭC аюуш тамыг хYртэл теерч тэнэсэн эргэх хYPД мэт еерийн эрх^й Yл амсхийн орчих энэ ёсыг энэрэхYЙн мэлмийгээр дахин дахин болгоогтун болгоогтун хэмжээ хязгаарлаш^й нигYYЛсэхYЙн сан чи бээр орчлонгоос гэтлэхийн агуу их аргыг YЗYYЛэхийн YYДнээс амьтаны эс боловсорсон хийгээд боловсорсон бухнийг гэтэлгэх хийгээд гэтэлгэсэн бYгд эцэст хYргэн зохиохын YYДнээс аврах мен. ТYYний учир шалтгаан ч авралын орон бYгдийн тулд, YЙлдвэрийг амьтан хамгийн тусад сэтгэлийг YYCгэн агуу их ереелийг зохиохын цаг болсны энэ ёсыг Yл алгасан, Yл алгасахад урдын бясалгаж, хYчтэй тангараглаж, тэр хYчийг Yл умартан одоо таалан, тааллыг урвуулалгYЙ оньсолж, Yтэр тYргэн зовлонгоос аврах хэмээсэн болой.
^йлийн YP, са.: karmaphalam, те.: Бурхан багшийн сургаал номлолын гол хэсгийн
нэг нь YЙлийн YP хэмээх ойлголт юм. Энэ нь шалтгаан YP гэдэгтэй хуваарь адил юм. Yйлийн Yрээр сав, шим ертенц тогтож хоосорно. Хар, цагаан YЙлийн YP нь Yлгэрлэвээс, бие, CYYДэр мэт болой. Бие, хэл, сэтгэлээр YЙлдэх муу YPr арван YЙлийг нугэл хэмээх ба уунээс няцваас буян болно. Хийсэн Yйлийн YP нь эрт, хожуу хэзээ нэгэн цагт боловсрох нь хуурмаг^й. Муу YЙлийн YP зовлон, сайн Yйлийн YP жаргалан болон боловсрох жамтай ажгуу (БШСТТ II, 1999: 368-369) .
Мэдрэмж сэтгэгдлийг хYлээн авч ойлгон хариу YЙлдэл хийх нь сэтгэлийн буюу оюун ухааны хариу YЙлдэл болохын хувьд тусгалын маягтай шийдвэр би-елYYлэх YЙлдэл бегеед тэр нь хэрхэн еерийгее ухамсарласан хатуужил хYлцэнгYЙн итгэл зоригоос хамаарч цаашдын YЙлдэл явдал нь мэдрэгдэх, ухамсарлагдахын YP ДYн, тус эрдэм нь бий болно. Эндээс бид аливаа YЙл YP, шалтгаан нехцлийн биелэл болон хэлбэр ДYPC тэргYYтэн цогцоор улиран зеегдеж байгаа ЗYЙл нь оюун санааны ендерлег бэлгэ билгYYний чанад хYрсэн хYний (бодгалийн) хувьд хуурамч байдал, ене хол мэт Yзэгдэх бегеед енгерсний YЙлд нь хамаарагдана.
Учир нь менх бус хуран YYДCЭн орчлонгийн тYмэн ЗYЙл хуурмагаас гэтлэн танин мэдэхYЙн ирээдYЙ рYY чиглэсэн нэгэн YЗYYPт сэтгэлийн хувьд енген талын янагуух Yнэн нь енгерсен урьдын YЙл, нисваанисын нехцел шалтгаанаас уудэлтэй тул тYYнд тэмYYлэхээс эрс татгалзан гэгээрлийн ирээдYЙ (Yр) болох нирвааны тал руу тэмYYлДЭгт оршино. Иймээс Гэгээнтэн эцэст хYрсний тус ереел, билиг билгууний чанад одохуйн гун тааллын шимээ ергесен нь ажгуу. Долдугаар бадаг:
Бурхан шашны нарны гэрэл арван ЗYг мандах ба Буй бYх амьтан амгалангийн цогийг Yргэлж эдлээд Бузар тYЙтгэрийг арилган буяныг тегсгесен бурханы хутагт Бушуу тYргэнээ амьтны тусын тулд хYрэхYЙеэ болтугай
Долдугаар бадгийн гун утга нь: Yлгэрлэвээс нарны гэрэл арван ЗYгт сацран харанхуй хамгийг арилган тYYнчлэн ялгуусны шашны нигYYлсэхYЙн нарын гэрэл амьтанд огоот тYгэж биет бYгдийн оюуны харанхуйг арилган оюуны гэгээг дэл-гэруулэх хийгээд тэр мэт дэлгэрсэнд удирдан хилэнцийг тэвчин буяныг ёсчлон бYтээхийн YP амгалан жаргалангийн цогийг амьтан бухэн менхед эдлэн, тYYнээс зэрэгчлэн хоёр тYЙтгэрийг арилган хоёр чуулганыг огоот тегсгеж, ямар мэт хэдий чинээ ном бYхнийг илтэд айлдагчийн ахуй Yес хийгээд хутгийг Yтэр тYргэтгэн, эс гарсныг Yтэр тYргэн хYртэн олох болтугай хэмээсэн болой. Наймдугаар бадаг:
Чухаг дээд лам гурван эрдэнэ Yнэний адистид ба Чухам Yнэн чанар ба шYтэн барилдлага Yнэний хYчин Чуулсан бид бYгдийг CYCЭг ба ламын сахиулсны YЙлсээр Чухал хYCCЭн бYгд сэтгэлчлэн бYтэх болтугай
Наймдугаар бадгийн гун утга: Лам хийгээд чухаг дээд гурван эрдэнээр цаг хэзээд ч хуурмаггуй Yнэний адистид хийгээд гадаад дотоод ном хамгийн мен чанар урвалтгуй номын тев утга YнэмлэхYЙн ахуй ёс хийгээд нэрийтгэлийн хамаг ном еер еерин хувьд дулдуйдан бYтэх шYтэн барилдлагын утга хэзээ ч хуурмаггYЙн хYч лYгээ болохыг Yл эзэлхийн хYч хийгээд би тэргYYтэн хамгийн ёс зохилдохыг дурших ямарчлан
номыг тэтгэгчийн сахиусан дагинасын амарлиулан дэлгэрYYЛэх эрх сайжрахын Yйлсийн орохуйг алгасалгYЙ бутээх хYчээр тонилохуйн тусыг агуулах бYгдээр эгээр-лийн нийт даяарын YP сэтгэлчлэн бYтэх болтугай хэмээн ереесен болой.
Гурван цагийн ошихуйн уйл YЙлдэл, бие хийгээд сэтгэлийнхээ бод телевеесее ангижран билгийн чанад хYрсэн оюунаараа аливааг "би-угуй"-д барих сэтгэлт дээд бодгаль нь хоосон чанар буюу тэрхYY мен чанарыг ухааран еерийнхее бие махбод хийгээд оюун санаанаас YYтгэлт аливаа зовлон, мэдрэмж тесееллеесее ангижран жинхэнэ Yлэмж амарлин ахуйн оршихуйг эдлэгч болохын хувьд тYYнд орчлон нирвааны мэдэгдэхYYн ялгалгуй болох тедийд алив мэдлэгийн оройд хYрч Yнэхээр мерийн Yнэнийг ухаарсан нь тэр ажээ. Тэр бодгаль нь эх болсон зургаан ЗYЙл амьтны телее еерийнхее бухий л ахуй Yеэ зориулахад чиглYYЛДЭг гэсэн Yг юм. II.4. Магад сайн чуулганыг дэлгэруулэх елзий егуулэхийн тайлал Есдугээр бадаг:
es es es ^ ^ es
g^-^-^-qq -m^g-S^g-^ -^q -qq|| -ä^g-^q^ -я -Щя -qq -q^ -^g -^||
Аврал бухэн хурсан ачит ламын адис ивээлээр Ахуй уес хийгээд алс хэтийн хамаг гутамшиг амарлиад Амарлингуй нирваан сансрын сайн чуулган еерее бутэхийн Ариун хотол чуулганаар цэнгэхийн елзий хутаг орштугай Есдугээр бадгийн гун утга: Гурван аврал бухнийг хоцроолгуй хурсны мен чанар гурван зарлигийн ач тегссен лам багшийн нигуулсэхуйн адистид хийгээд тууний хучээр ахуй уес хийгээд эцэст хурсний эрдэм дээрээс дээш арвжихад завсрыг таслахын ундэс бухэн амарлиж, хорвоогийн илт ендрийн сайн чуулган хийгээд амарлингуйн магад сайны сайн чуулган хамаг хичээлгуйгээр аяндаа еесеен бутэхийн хотол чуулганы цогийг цаг менхед цэнгэхийн елзий орших болтугай хэмээсэн болой.
ДYГНЭЛТ
Бодгаль тэдний шат дамжин сайжралыг олох нь еерсдийнхее мэдрэмж, сэтгэхуйн эрхтнээ хегжуулэх чадвар, бололцоотой холбогдох бегеед туунийгээ хэрхэн ухамсарлан, енгерснее эргэж харах буюу еерийгее хянах уйлдэл болох зургаан суртахууныг баримтлах ялангуяа шагшаавадын суртал буюу санваар сахихтай шууд холбоотой юм. Бие махбод хийгээд оюун ухамсраа тегелдержуулэн "хорвоогийн ил ендрийг" (ц^щ-чЦ-я^-я^) олох нь хуний сэтгэл, сэтгэлээс болсноос уудэлтэй бутээгдэхуун бегеед гадаад ертенц буюу дотоод орчлонгоо мэдрэхуйн эртнээрээ дамжуулан дурс хэлбэрээр хуртэх нь махбодын уйлдлийн хувь болж, сэтгэлд бари-гдсан мэдрэмжээ чанагч сэтгэлийн эрхтнээрээ сэтгэн мэдрэх зургаа дахь мэдрэхуй нь оюун ухамсрын уйлдлийн хувь гэж хэлж болно.
Энэ насны жаргалан, зовлонгийн урийг эдлэх, туунийг бий болгохын телеех сэтгэл, зутгэлийг ойлгон мэдрэх [маш арилсны шутээн] илт ендрийг уйлдэхийн хувиар сусэг тэргуутэн таван эрхтнийг ертенцтений тачаангуйгаас ангижирсныг эрхшээгч гэж нэрлэжээ.
Hom 3yh
A — AraaaHxangaB, H. AgHcrugbiH gээgннг xanpjarn эxэg ajgapmcaHH Taftj6ap YrcuHH yTrbir TOgpyy^arH OpmBOH, Te.:
B — Bygga. XyTarr HaHKag a^upcaH Hb hx xe^reHHH cygap, Te.:
BHCTT I, 1999 — ByggbiH mamuH coejbiH Taftj6ap Tojb-I (1999), yjiaaH6aarap.
BHCTT II, 1999 — ByggHH mamuH coejbiH Taftj6ap TOjb-II (1999), yjiaaH6aarap.
BfflCTT I, 2000 —ByggHH mamuH coejbiH Taftj6ap TOjb-I (2000), yjiaaH6aarap.
BHCTT II, 2000 — ByggHH mamuH coejbiH Taftj6ap TOjb-II (2000), yjiaaH6aarap.
rHX — raH^yypBa HoMyH xaaH. AgucTugHH gээgннr xanpjarn эxннн Taftj6ap opmBoft, Te.:
flajan jaM ,Цaнзaн®aмц (2001). Huro MaHraHH ec 3yh. yjiaaH6aarap. 3H — 3ohxob HyBcaHgarea. Bogb MepuHH зэpэг, Te.:
3ohxob HyBcaHgarea (2004). Bogb Mepufe зэpэr-1 / Opnyy^caH B. ByjraH/. yjiaaH6aaTap. HX^^TH — Harap^yHa. XoocoH HaHapbiH gajaH mYrorr. MoHroj flaH^yyp, 105-p 6oTb, 38a HflYBH—Harap^yra. flyHgag Yнgcэн 6mraHr mY.jэraэcэн. MoHroj flaH^yyp 105-p 6oTb, 256-26a H — Harap^yHa. Homhh (gapMHH) Yнэxээp ajraj, Te.: XYpэj6aaтap, H. (1992). AjTaH xYpgэн. yjiaaH6aarap. XYpэj6aaтap, H. (2001). AHxgyraap 6org. yjiaaH6aaTap.
References
A — Agvaankhaidav, L. Elucidate the meaning of the description of the glorification of the mother who loves the higher of adistid:
B — Buddha. The Mahayana Sutra, written in incarnate Lanka:
EDBC I, 1999 — Explanatory dictionary of Buddhism and culture (1999), Ulaanbaatar.
EDBC II, 1999 — Explanatory dictionary of Buddhism and culture (1999), Ulaanbaatar.
EDBC I, 2000 — Explanatory dictionary of Buddhism and culture (2000), Ulaanbaatar.
EDBC II, 2000 — Explanatory dictionary of Buddhism and culture (2000), Ulaanbaatar.
GNK — Ganjurva Nomun Khan. The interpretation of a mother loving supreme adistid: l^gi^sj'
Dalai Lama Danzanjamts (2001). New millennium ethics. Ulaanbaatar. ZL — Zonkhov Luvsandagva. Lamrim Chen Mo: i^i««'^'^'^!! Tsonkhov Luvsandagva (2004). Bodhi Line-1 / translated B. Bulgan/. Ulaanbaatar. NSVOE — Nagarjuna. Seventy verses on emptiness. Mongol Danjuur, volume 105, 38A NMMK — Nagarjuna. Mulamadhyamakakarika. [Fundamentals of the Middle Way] (dBu-ma rtsa-ba shes-rab). Mongol Danjuur, volume 105, 25B-26A. N — Nagarjuna. Dharmasangiti: Khurelbaatar, L. (1992). Golden Drum. Ulaanbaatar. Khurelbaatar, L. (2001). First Bogd. Ulaanbaatar.
