CC BY
5УДК 94(517)
СУДАРЧ, САЙД ИНЖАННАШИЙН ОРЧУУЛГА "ХЭВ ДУНДЫН ЁСОН"-НЫ ТУХАЙ вГУУЛЭХ ЗУУР
Батсуурь А.
Ховд их сургууль. Хэл зохиолын тэнхимийн профессор, Ховд, Монгол Улс E-mail: baTcyypb@gmail.ru
Товч хураангуй
Сударч В.Инжиннаши орчуулгын гол зорилго нь танин мэдэхYЙн Yндэc, хожим мэдлэгт тэмYYлэгчдэд зориулсан гарын авлага болгон егех явдал юм. Энэ болбоос КYнз хийгээд ^нзийн сурталтны сэтгэлгээ соёлын нэг гол цем бегеед YYнийг "Хэв дундыг сахихуй ёсон" гэдэг. КYнзийн «тев дунд» гэсэн зегнел одоо «хэв» гэсэн ойлголттой нягт уялдаж байна.
Инжаннашийн уран зохиолын туршлагыг нарийвчлан судалж Yзвэл энэ Yзэл бодлыг Yндэc болгон ашиглах нь ЗYЙтэй юм. 23 бYлгээc бYPДCЭн «Чжун-юн» («Дунд ба тогтмол байдал» эсвэл «Тев ба нийтлэг байдал») каноник трактат нь МЭЭ 5-р зууны КYнзийн нэрт гYн ухаантан Зи Си-тэй холбоотой юм. ТYYнийг ^нзийн ач хYY гэж Yздэг. Энэ бол «Ёслолын бYpтгэл» (Ли Чи)-ээс бие даасан текст болгон тусгаарласан ёс ЗYЙн шинж чанартай трактат юм. ЭнэхYY текст нь онтологийн асуудлуудад зориулагдсан болно: энэ нь чин сэтгэлийн хувийн амжилт ба хYpээлэн буй бодит байдлын дарааллын хоорондох харилцааны метафизикийн зарчмуудыг бий болгодог. Зев замаас юу ч хазайхгуй байх нь «дунд», еерчлех ЗYЙл бол «тогтвортой байдал» биш юм. Дунд ба тогтмол байдал нь CYP жавхлантай тул жирийн хYMYYCт хYpч чaддaггYЙ. Юуны емне тэд ард тYмэндээ тохиолдож буй бYх ЗYЙлийн хариуцлагыг хYлээдэг захирагчтай холбоотой байдаг. Энэ нь ^нзийн сайн мэддэг зарчмыг «алтан дунд» гэж тайлбарладаг. Ёс суртахууны энэхYY зарчим юунаас бYPДЭхийг зохиогч тодорхойлжээ. ХYMYYCийн харилцаанд «зохирол» гэхээс илYY чухал ЗYЙл бaйдaггYЙ гэж ^нз номлосон. "Хэв дундын ёсон" номд "...ёслол журамд нийцэхYЙг "зохирол" хэмээмой. Дунд болбоос тэнгэрийн дор хэрэг YЙлийн эх Yндэc болой, зохирол болбоос тэнгэрийн дор тYгээмэл жам болой. Дунд хийгээд зохирол дор хYpэхYЙд тэнгэр газар тус тусын сууринаа тогтнож, тYмэн бодос телжин дэлгэрэх белгее" хэмээсэн байдаг. Зохирол нийцэл бол бYх тохиолдолд дагаж мердех ёстой бYх нийтийн зам юм. Энэ нь «алтан дунд» зарчмыг хэpэгжYYлэхийг урьдчилан таамаглаж байна.
Тулхуур уг
Инжаннаши, хэв дундын ёс, орчуулга, Yзэл танилт.
UDC 94(517)
THE TRANSLATION OF THE SCHOLAR AND MINISTER INJANNASHI IS ABOUT «HEV DUNDYN YOSUN»
Batsuuri A.
Ph.D (History),
Hovd university. Professor, Department of linguistics, Khovd, Mongolia E-mail: baTcyypb@gmail.ru
Annotation
The main purpose of the translation of the scholar V. Injinnashi is to provide the basis of cognition and later a guide for those who seek knowledge. This is the core of Confucianism, and it is called "rule of norm and middle". Confucius's prophecy of the "central average" is now closely aligned with the notion of the "norm". The "central average" or "norm" should not be "overstated" or "understated" and should only be "adjusted". A closer look at Injannashi's literary experience suggests that this view should be used as a basis. The canonical treatise «Chzhun-yun» («Middle and constancy» or «Centrality and Commonality»), consisting of 23 chapters, is attributed to Zi Si, a famous Confucian philosopher of the 5th century BC. He is considered as the grandson of Confucius. This is a treatise of an ethical nature, separated into an independent text from the "Records of the Ritual" (Li Chi). This text is devoted to ontological issues: it establishes the metaphysical principles of the relationship between sincere personal success and the sequence of surrounding reality. Not deviating from the right path is "middle", and what changes is not "stability, constancy". Middle and constant are so majestic that they are inaccessible to the common man. First of all, they are associated with the ruler, who takes responsibility for everything that happens to his people. The author defines what this moral principle consists of. Confucius preached that there is nothing more important in human relationships than "harmony". The middle ground is the root of action under heaven, and harmony is the common ground under heaven. When the middle and harmony are reached, the heavens and the earth will be established and the thoughts will flourish. Harmony represents universal path, which must be adhered to in all circumstances. This implies the realization of the principle of the "golden mean".
Key words
Injannashi, hev dundyn yosun, translation, authentication.
УД И Р Т ГА Л
Сударч, сайд Инжаннаши олон хасаг тэрэг ном судрыг целмен уншиж, эртний хэрэг явдлыг тэнхэрYYлэн судалж, еерийн Yзэл санааг боловсруулан бYхийдээ эрт едгеегийн мэргэдийн Yзэл танилт, ухаарал сэхээрлээс эш Yндэс авч, олон ЗYЙлийн хэрэг учир, явдал мерийг шинжин, ул суурьтайгаар еерийн бYтээл туурвилд тусгах, хэт хойчийн ИрЭЭДYЙД хэрэг болуужин хэмээн шигтгэл цохолт хийх нэгэн ЗYЙЛИЙH урлан бYтээх аргыг голлон хэрэглэж, жинхэнэ дорно дахины соёлт хYMYYний Yлгэр жишээг YЗYYлсэн их номын Yйлчин сударч байсан ажгуу. Чингэхдээ олон хэлний судар шастирыг уншиж судлахын сацуу хожим хойчийн мэдлэг ухааралд дурлагчдын хэргийн учир зарим нэгэн сонгодог бYтээл, судрыг монгол хэлнээ орчуулан Yлдээжээ. YYний нэг нь эртнээс нааших олон Yеийн мэргэдийн Yзэл санааны хетеч, хятадын утга соёл, иргэншилд гун бат суусан КYнзийн сэтгэлгээ, Yзэл санааы эх сурвалж болох "Таван ном1, дервен бичиг2" хэмээх
цоморлогт багтах КYнз /?Ь^/-ийн ач хуу Зы Си /^Ш/-ийн туурвисан "Хэв дунд ёсон" /ФШ/ хэмээх "бичиг" юм.
Юуны тул уг бичгийг орчуулах болсон тYYний далд эчнээ санааг туурвил бYтээлээс нь тодруулан Yзэж, ертенцийн жам ёсны Yзэгдэл - мен чанар, хYMYYний сэтгэлийн эерэгYY хийгээд сергYY сэтгэл хедлелийн учир гогцоог хэрхэн ухаарч байсан Yзэл ухаарал, танин мэдэхYЙн томьёоллыг бага боловч нээн YЗYYштэй учир доор эш Yндэс татан тайлбарлахыг хичээв.
Сударч Инжаннаши "Дунд хэв"3 нэртэй орчуулгын гар бичмэлийн тегсгелийн цохолбор егYYлэлд:
Бурхан бодьсугийн номыг уншваас буян садан дэлгэрээд Богд мэргэдийн бичгийг боловсруулбаас бодис бухнээ нэвтэрч /48/4 Дэлхий дахины тэргYYн нэгэн бэрх чухал дунд хэвийн судар твгсвв. Буян эрдэмт их Чин улсын наймдугаар YеийнЭзэн хааны арван CYYдрийн хэр БYрэнт засагчийн дврввдYгээр он, цагаан сарын арван нэгэн сахигч нэрт эзний вдвр швнв зулын доор, хулгана цагийн эхэнд бичиж твгсгвн, вдрийг тэмдэглэв." хэмээн тэмдэглэснээр хеен Yзвэл БYрэн засагч (^tn) 1856 онд терсен бол "арван CYYДPийн хэр" гэвэл 1866 он, тэрээр 1862 онд хаан ширээнд суусан гэвэл "БYрэнт засагчийн дврввдYгээр он" нь мен 1866 он болж, дээр дурдсан хоёр тоон баримт яв цав тохирч буй тул уг дэвтрыг 1866 онд орчуулжээ. Чухам хэдэн сарын хэдний едер уг орчуулгаа ДYYPгэж цэг хатгаснаа "цагаан сарын арван нэгэн сахигч нэрт эзний вдвр швнв зулын доор, хулгана цагийн эхэнд" гэж дурдсанаар хеен гаргавал: Билгийн тооллын XIV жарны улаан бар жилийн есен улаан мэргэтэй, огторгуй суудалтай хаврын тэргYYн сарын шинийн 11-ний едрийн хулгана цагийн эхэн
'Таван ном гэдэгт: "Шулэглэлт ном" /1^^/, "Засагт ном" "Зурхайт ном" /М^/, "Ёслолт
ном" /?LiE/, "Хавар намар" /#^/
2Дервен бичиг гэдэгт: "ШYYмжлэлт егуулэл" /Ü^/, "Мэнз бичиг" "Их суртахуй"
"Хэв дундын ёсон" /ФШ/
3Уг орчуулга нь одоо "ввер монголын нийгмийн шинжлэх ухааны хYрээлэнгийн номын санд хадгалагдаж байна. /"Ёжит зохиол сул тэмдэглэл тууж" /Инжаннашийн бYрэн зохиол/ боть, 2010, ввер монголын ардын хэвлэлийн хороо, 0-р тал/
4"Монгол Yсгийн дундад хэв" гар бичмэлийн нYYний дугаар
meHe ay. AprbiH ToonnbiH 1866 ohh 02 capbiH 25-hw egep HaM raparr meHHHH 23 цar 40 MHHyTbiH Yeg opnyynraa TercreH, «apraax ^ra xaTra® ha 29 HacaHgaa yr opnyynrbir xннcнээ HnTre®:, тYYхэн Hyxan 6apHMTbir Y^flээ«ээ. ЭнA gypgcaH ^r хyraцaar hoto.® 6ac "HH^HHHamH 6h xopHH ec HacanTan" хэмээн Tercre.HHH цoxo.п6op erYY^эпAЭэ gypA®^.
"Eypxan dodbcadbin HOMbis ynmeaac 6ym cadan дэnгэpээд
Eozd мэpгэдuuн Quhsuus QonoecpyynQaac Soduc 6YXнээ нэemэpн /48/
^nxuu дaxuнu тэргYYн нэгэн 6эрх nyxan dynd xэeuuн cydap mescee" re« Tercre.HHH y^ha caHaaHH HaHag, Yзэ.п TaHHnT нэrэнт TorcoH 6onoxoo BypxaHbi cypraan HoMnonbiH Mep зэprэм:®: 6onox rypBaH 6oAra.HHH нэrэн garaH 3aMHarnHHH epeHXHH rop.ro.T 6ogb xyTrHHH Teneex AЭЭA TepenxTHHH1 HOMwr cygnaH yHmBaac caHH yphhh HyynraH 6yaHT cэтrэ.птэн, caHcpwH MyHxar xapaHxyHraac rexrornha onmpoH Aэ.пrэpэx xyBbraHr 3aa«, axuynaH эpтннн мэprэAннн эeprYY ®ypaMT hom 6HHruMr HarrnaH cyAan®, ByagwH cypraa^ hom^O.I - KymHHH хэв ^ypaMTafi mYтэ.пцYYnэн 6o.noBcpyy.nax 6ereec cэpэxYнrээc thhh мэAЭXYн xYpтэ.пx TaBaH цоrц nyraa нэвтэpн, 6э.пrэ 6unrYYH Aээmnэн can^pax gyHgag Yзэn2, эeprYY эвcэн aMbgpaxyHH xэв «ypaMg нэвpэxYнн YYA3 Hb "^nxuu дaxuнu mэpгYYн нэгэн 6эpх nyxan дyнд хэeиuн cyдap" xэмээн yxaapcHbi ynup gop YYHHHr opnyyncaH 6onoxoo tob TogopxoM erYYn:®ээ.
ХЭРЭГJIЭГAЭХYYН, APrA
Cygapn B. HH^HHHa^HHH (HH^aHHamu, 2010) Yзэn нэrэнт TorccoH TaBHH TaBaH HacaHgaa TyypBHcaH "Yзэn caHaar Hb эc мэAЭв" xэмээx mYYM®.ro.nT erYY^ng "Нэгэн эpд гapcaн xoep эмиuн mэмцэnдээн, нэгэн mepnurn Qarn ^yy xoep гэpиuн mэмцэnдээн, нэгэн xoмyyнu anQarni mYMмэc мyyeuнгuuн4 mэмцэnдээн, нэгэн mepurn 3anbxau 6a hushu^5 эдгээp зэpгuuн onoн ЗYunuuн mэмцэnдээнд цeмeep mэмцэnдэxuuн мanmгaaн 6apunдnaгa нYднuu eмнe мaмuд un Qaux Yun myn YYнuuг YYPд Qaux нэгэнm moгmcoн mэмцэnдээн" xэмээн xyBb 6ogranb Tanaac Hb Yзвэn эcpэг тэcpэг aT.aa тэмцэnAЭx cэтrэnннн yr YHAЭC нэrэн 6onoxbir AYrro®, 6ac caHaa cэAэn, Y^nc зоpнnrо Hb нэrэн HHrreH aT.aa, 6ue 6нeAЭЭ Meneepxex "нэгэн uwnuuн
TypBaH 6ogranb: 1. fflpaBaK (mo: cohccohoo gyypcrarn, Te: ^-g^ca: sravaka,) rypBaH xenreHHH нэr mpaBaKHHH xenreHg opcoH 6ogranb. Hx xenreHHH aHMar caBbir eepee aHxaapaH y. aBcaH 6ereeg 6ypxaH тэprYYгнээc hom cohccohw ynnp coHcorn 6ywy mpaBaK xэмээcэн 6yH. Cohccohoo 6ycgaA gyypcrax ynpaac cohccohoo gyypcrarn h xэмээмYн [BfflCTT. I-1999: 501]. 2. BpaAHra6yga (mo: eepee rэrээpcэн, Te: ^-^j ca: pratyekabuddha) BpaAHra6yga Hb eepee ra^aap opmnxyng 6aacax 6ereeg эцcннн цaгт 6ycgwH yBgucT y. AyngyHAaH eepuHH 6ogHHr h.t 6onrox 6ereeg HucBaaHucaac an® YHnAЭx Tyn thhh roproMYH. BpaAHra6ygaA xupcuHH эвэp мэт 6ereeg Hyxan aBarn hx, enyi^H xoep 6ereeg rypaB 6o.oh [BfflCTT.I-1999: 150]. 3. BogbcagBa (mo: 6ogb 6aaTap cэтrэflт, Te: g^-^q-^^^^qqjca: bodhisattvah) Hx xenreHHH cypaflцax MepHHH 6ogranb 6ereeg hx 6ogHHr onox^iH Tyn ranaBWH eHe, raзpнн xon^ir y. a®paH, тэprYYн 6a Ye rumYYHHH erner erexeg cэтrэfl y. MaTpax ynup 6ogbcagBa 6ogb 6aaTap cэтгэflт xэмээ®ээ [BmCTT.I-1999: 146].
2ByAAнзмwн coHrogor rYH yxaaHw ron ннraэfl 6onox gyHgag Yзэfl (MagixaaMaKa)-HHH xoocoH naHapbiH oHonoop TaHn6apnarAaHa. AnHBaa kmc Y3ЭГAflннг raнц зorcoнro Tanaac 6um MeH raнц xegneHre Tanaac Hb 6yc зorcoнro xegneHre xoepwH Tanaac Hb 6Yxэfl 6onroH TaHHx 6yggwH rYH yxaaHw YHACЭн TorrcoH Taan^iH ror Hb TeB Yзэfl 6yKy gyHga Yзэfl km.
3КYнзннн cэтrэflrээннн eB цoмopflor 6YrээпYYA.
4A.HBaa aaMHw 6ннээн: тYmмэfl myyBHH [xopmoo] (TepHHH aaMHw an6aH xaarn).
5 fflygapra, yhbhh.
урчуудын атгаг, нэгэн хввлгвний отоочны атгаг, нэгэн номын гYрэмчийн атгаг, нэгэн ертвнцийн сургаалтны атгаг" гэх мэтийн алдас унал нь адил болохыг эчнээ тоочин дурдаж, чухамхYY эдгээр нь емне дурдсан тэмцэлдээний шалтгаантай хамт бYрэлдэх ажээ гэх Yзэл танилтад хYрснээ "атгаг эдгээрYYд хэмээгч тэмцлийн орчлонтой хамт барилдан бYтсэн нэгэнт тогтсон энгийн зан" юм гэж томьёолжээ. ЭнэхYY томьёоллыг Инжаннашийн нанхиад хэлнээс орчуулсан ^нзийн ач хYY Зы Си-ийн (Зы Си, 2013) туурвисан "Хэв дунд'п-аас эшлэн тодруулбал: "Хэлбэрэх YгYй нь дунд хэмээхYй. Yл халахыг нь хэв хэмээмYй. Дунд хэмээгч дэлхий дахины твв ёсон. Хэв хэмээгч тэнгэрийн доорхны тогтсон зyü"2 гэж аливаа ЗYЙлсийг ийм тийм хэмээн хоёр хязгаарт хэтийдYYлэлгYЙгээр YYCЭл YYтгэлийн Yнэн мен, терелх чанарт нь дулдуйдан танин барихыг "тев ёсон", хэзээ ч осолдон хазайлгаж Yл болох, атгаг, тэмцэлдээний бай, аль эсвэл халхавч бамбай Yл болгох тийм чигч, хэзээ ч Yл хэлбийлгэх тогтсон жам, зан журмыг "тогтсон 3Y^' хэмээн Инжаннаши ухааран ойлгож байсны гэрч бол тYYний дээрх томьёолол юм (Сумадирадна, 1959; ЖYгдэр, 1978; БШСТТ I-1999; Жалгаа, 2010 ).
ХЭЛЭЛЦYYЛЭГ
ЧухамхYY санаа, агуулга бухий томьёолол буддын судар шастирт тохиолдох Yндсэн Yзэл ойлголтын нэг юм. YYнийг дэлгэрYYлэхийн тулд буддын гYн ухааны ойлголт ухагдахуунд тYшин ярья.
"Тэр Yзэгдэл еерее огоот эс бYтсний тул болой. Атгаг тедий нь Yзэгдлийг эндYYPЭхийн тедийд буйн тул болой" (Васубанду: 28а-28Ь) хэмээсэн эртний энэтхэгийн их сэтгэгч Васубандугийн Yзэл нь аливаа юмс Yзэгдлийн гадаад илрэл болсон шинж чанар нь тухайн ЗYЙлийн дотоод мен чанарыг илэрхийлэгч болж чадах^й гэдэг Yндэслэлийг гарган тавьж, тэр нь зевхен Yзэгдлийн тедийд оршин танин мэдэхYЙд зевхен янагуух Yнэний харьцаанд оршигч юм гэж тодорхойлжээ (Batsuuri, 2011: 67). Чухамдаа тэрхYY муу сэтгэл, ЗYЙ бус ааш араншингийн менхYY чанар нь Yзэгдэх енгендее бус хYMYYний [сансрын] YЙл, нисваанисаас YYДЭгдэх нэг л уг Yндэстэй болохыг еереер хэлбэл бие-сэтгэлийн нэгдэл болох хYн буюу бодгалийг3 YЙл нисваанисын эрхээр терегдех "буян нYглийн авьяасаар Yндэс нь ДYYPЭЭД тYYн лYгээ даган зохилдсон амьтны терлийг аваад эзлэн YЙлдэх тул ДYYPЭн цувралт хэмээгдюY" (Сумадирадна, 1959: 265) хэмээн тодорхойлсноос тодорхой харж болно. ЭнэхYY Yзэл ойлголтын суурь дээр уг '^зэл санааг нь эс мэдэв" хэмээх шYYмжлэлт егYYллийн Yндсэн агуулгыг тавьж Yзвэл "тэмцэлдээн", "атгаг" хоёулаа Yзэгдэх енге нь еер еер боловч YYДЭх эх YYCвэрийн хувьд гагцхYY "орчлонтой хамт барилдан бYтсэн нэгэнт тогтсон энгийн зан" гэж "Хэв дунд"-д томьёолсныг богд
1ЭнэхYY орчуулга нь "Монгол Yсгийн дунд хэв" нэртэйгээр "Ёжит зохиол сул тэмдэглэл тууж" /Инжаннашийн бYрэн зохиол/ ботид Монгол бичгийн нийт 57 HYYP бYхий эхийг гэрэл зургаар оруулжээ. 260-316-р тал, Зы Си-ийн уг бYтээлийг М.Чимэдцэеэ 2013 онд, Ш.Эгшиг 2012 онд тус тус хятад хэлнээс орчуулан "Хэв дундын ёсон" нэртэйгээр хэвлYYлжээ.
2"Монгол Yсгийн дунд хэв" "Ёжит зохиол сул тэмдэглэл тууж" /Инжаннашийн бYPэн зохиол/ Хех хот, 2010, ввер монголын ардын хэвлэлийн хороо, 260-р тал
Жич: Yy^fe- М.Чимэдцэеэ "Эс хазайхуй, эс хэлбийхуйг "дунд" хэмээмой, эс хувирахуй, эс еерчлегдехуйг "хэв" хэмээмой. "Дунд" хэмээхYЙ нь тэнгэрийн дор тев ёсон, хэв хэмээхYЙ нь тэнгэрийн дор тогтоосон жам болой" хэмээн орчуулжээ. Зы Си, "Хэв дундын ёсон", УБ., 2013, 28-р тал
3Мо: ДYYрэн цувиралт, Те:
3ohxob "Bogb MepuHH 33p3r"-T33 "AHxaH Hb opnnoH 6yt3xhhh manTraaHg yMn xuMr33A HHcBaaHHc xoep x3p3rT3H 6o.obh, HucBaaHuc эpxэм MeH 6enree. HucBaaHuc y^M 6ereec xypaacaH yMn toohooc HerHceH 6yM 6o.obh HuMr xuMr33A mopoo тэpгYYтэн YrYH xepeHreep Horoo yn 6yt3xhh.3h yMng xaMT нэrэн yMnA3x нexцen yryHH Tyn 3oBnoHruHH Horoo yn 6yt3xhhh Tyn xuMr33A HHcBaaHHc 6yM 6ereec yMn ypbg xypaacaH YrYH 6o.obh тэp gapyH mHH3 xypaa®, xoht цorцнr aBaxwH Tyn 6onoM" (3ohxob: 121a) xэмээн erYY.c3HT3H ®umHH agunTra® y3B3. TyH TogopxoM xapargaHa.
Cygapn HH®aHHamuHH "BypxaH 6ogbcagwH hom", "Borg M3pr3AHHH 6uHHr" xoepwH rYH yTra, 3HH33 caHaar 33p3^yyn3H Y3ЭXAЭЭ x3px3H yxaapH, aaxuH TaHbcaH 6apb® 6yHraa TogopxoH eryy.n®33.
YyHuMr 3m TaTaH Y3be. HH®aHHamu 6h, eHyyx3H M3g.3r33p opnoHruHH yMn MepuHr egep meHe, ®un capwr M3A3nryM 6acanraH 6ogo®, зцзcт Hb "мeнxYY1 YS ysyu, Y^p ysyu, дyyн ysyu, дYpc ysy^ xypn зoгcwээ" x3M33H xoocoh HaHapwr TaHux, 6ogbcagwH M3g.3rT ohhh xyp3x a®33 x3M33H TaHbcaH 6onoxoo gypgcaH 6aHHa. T3r3n xoocoH HaHap r3rH Hb HyxaM royr eryyn®, T3p TaHHH M3A3xyHH yha3c aaraag 6ongrHHH yHpwr Togpyyn6an HH®aHHamuHH royHg xYp33g 3orccoHwr x3.33g erHe.
0HeeruHH muH®.3x yxaaHw xaHgnara Hb cygnax 3YHnuHr H3rgM3n 6aHp cyypuHaac aBH Y33®, acyygnwH MeH HaHapwr x3T aB^ypyynaH aMap H3r3H 3yh.a Ha.3aaxaac anb 6onox 3aHncxuHx 6on®33. Thhm33c 6ha acyygnwr anb 6onox o.oh Tanaac Hb H3rgM3n 6aHgnaap aBH Y33®, anuBaa 3yh.hhh MeH HaHapwr epeHxuHg Hb Hn3pxuHn® Hagax HHHT.3r AYrH3.T raprax нexцen 6oncoH "y. xyBbcax HaHap" (HHBapuaHTHocTb)2-wr ByggwH ecoop 6on xoocoн нaнap3-wr Torroox maapgnaraTaH. Hhm33c ByggwH ryH yxaaHw mYT3H 6apH.gnara, apra 6unur, xoocoH HaHapwH ecoop myT3^YYn3H anuBaa acyygnwr H3rgM3. 6aHp cyypuHaac aBH Y3A3r apra3YHr6apuMT.ax Hb 3aHnmryH. Энз Hb H3r ecoHgoo opHHH yeuHH muH®.3x yxaaHw ronnox cyganraaHw apra3yM 6onox epeHxuH Torro^ooHw apra3yHT3H H3.33A oMpo^oo apra3yHH Torro^oo r3® Y33® 6o.ho. royHw typyyh ByggwH yhac3h gepBeH moгmcoн maanan4-wH TaHHH m3A3xyhh oHorgoxyyH 6onox "cyypb"-uMr ToMbeonoH Y33x m3A3ta3xyyhhh H3rgc3H Torro^oor TogopxoMnoH rapra®, tyyha c3Tr3n oroyH, yxaMcapTaM xo.6ootoh 3neMeHTyYA Hb aMap YYp3rT3H 6onoxwr TorrooHo r3c3H x3p3r.
CygapH HH®aHHamu ^am naBmpyynaH: "Wyн xэмээeээc, эpmнuu 6oгд mepenxmeн cypsaanuus Ynдээcэн rn xouh y^um XYMYYн mepenxmeнuuг 6oгд Qomoxym YYд oнonm Qeseemen" x3M33H 6ogb MepuHH 33pr33p 3aMHaH, yh. HacBaaHucaac xaraцaн, HupBaaH c3Tr3.g xYp3x yphhh Teneex cypraan hom.o. r3® TaHbcaHaa TogopxoM eryYn®, 3apuM
'MeHxyY x3M33x Hb MeH HaHap, T3pxYY HaHap, xoocoH HaHap r3g3rT3H H3r3H yTraTaM Yr.
2A.HBaa mHH®.3x yxaaHw ron acyygan 6on y. xyBbcarH HaHap (HHBapuaHTHocTb) km. Ohh®.3x yxaaHw a.b H3r3H ca.6apT rapH 6aMraa A3Bmun Hb y. xyBbcarHHHH xo.6oohm Tanaap 6hahhh M3g.3r rYH3rHHpH 6aftraaTaft myyg xo.6ootoh r3® 6araaH x3n® 6o.ho x3M33H 3pg3MT3g Y3A3r.
3ca.: sunyatah, Te.: yxaaHTaH ArBaaH6a.gaH "Hex^n manrraaHg AynAyHgaH 6yrc3H
anHBaa 6yx3h Hb eepHHH MeH HaHapaap xoocoH x3M33H homaocoh, yyh33c raMxaMmur 6onox caHH homaoa xaa 6aMx B3?" [ArBaaH6a.gaH. fflyr3H 6apH.gaxyHH MarTaan./rten 'brel bstod pa'i grel/ 36b], [®yrA3p H. ArBaaH6a.gaHrHHH ryH yxaaHw Y33n, YB., 1978, 57-p Tan] r3® TogopxoftncoH 6aMgar.
4ca.: siddhanta, Te.: ^q-^qj Hb myr33H, Mep, yp rypaB 6a y33n, 6acanran, aBgan rypBwH anranwr mHH®.33g, eepuHH oKyHw ungpaa Marag 3H3 6o.oh x3M33H mHHTr3c3H TyMnwH xyBb yYHHHr eryyn3x 6ereeg TyYHHHr y3YY.3x33p eryyn3rH yrc3g h TorrcoH Taanan x3M33H H3pHHgc3H 6yM 6onoM. [BfflCTT. II-1999:282]
Yec энэ сургаалыг еерийн атгаг санаанд уяж "эдугээх цагт нэгэн зуйлийн буянт тврвлхтвн хэмээн гарч, уе уеийнулс тврд турэмгий завшааныг эрхлэн шахагджээ" гэж сургаалын Yндcэн чанагуух зорилгыг нь завсар зуурын ашиг завшаан болгож, эрх ашгийн бамбай болгож буйг ч шуумжилжээ. Бодь мерийн сургаал номлол нь чухам ямар ойлголт ухагдахуунд суурилан хегжиж ирснийг товч тедий тодруулан Yзвэл Инжаннашийн санаа онолт улам илэрхий болно.
Дарма хэмээх ойлголт нь аливаа оршихуйн ууггэл санааг танин мэдэх бололцоо (ахуйлаг хийгээд санаалаг ойлголт1)-ных нь хамт томьёолон Yзэх авидармын ёсон дахь хамгийн гол Yндcэн ойлголт мен бегеед чухам л эндээс хYний сэтгэл, сэтгэцийн аливаа Yйл Yйлдэл, YP ДYн (амгалан хийгээд зовлон, зовлон ч бус амгалан ч бус)-г ухааран сэрж, еерийн сэтгэлийн дотоод Yндэc дэх нисваанис хэмээн нэрлэгдэх, ернийн судлаачдын клеша хэмээн санскритаар нэрлэн ЗYЙ бус ёс суртахууны элементууд гэж ойлгох сэтгэлийн серег нелеелел буюу эрчмийг хаан, туунийг боомтлох ерендегийг улам боловсронгуй болгох явцад хYMYYний бие хэл сэтгэлийн Yйл, Yйлдвэрийг сайн ЗYгт залан жолоодох арга зам (мер)2-ыг Yндэcлэн бий болгоод, эцсийн зорилго болох нирваан хэмээх сэтгэлийн эерэг телев байдал буюу гэгээрэл ^р)3-ийг олох нэг ёсондоо сэтгэлээ таньсан хYн (бодьсадва)4-ий еерийгее танин мэдэхYЙн онолын тевшинд хYртэл авидармын ёс5 хегжихдее Бурхан багшийн номлосон анхдугаар номын хYPДнээc эш Yндэc авсаар гуравдугаар номын хYPДЭнд дээд авидарма хэмээн нэрлэгдэх хYртлээ алгуур аажим тегелдержсеер иржээ. Чухамхуу энд л Буддын сэтгэл судлал буюу сэтгэлийн тухай сургаалын хамаг охь шим нь оршин буй болно.
Инжаннашийн дээрх Yзэл онолт нас ахихад хэрхэн лавшран тогтсоныг тYYний бYтээл туурвилаас эш татан егYYCнээc харж болно. Цаанаа "зэвуурхэн жигших нууц атгаг сэтгэл" еверлеед, наанаа "нуурийн дээр инээн нийлуулэн узэх" атлаа яаж тийн авирлаж, хуурмаг сэтгэл гаргаж чаддагийг "цулис би хажуунаас харсаар" мэдэрч "маш олноос олонтоо узсээр сая ийм нэгэн зуйлийн хилэнцэт хорхой мэт хун хэтэрхий олонтоо байхыг лав цав олж мэдээд вврийн зантайгаа таацуулан узвэл аяа унэхээр тэнгэр газар алслан, галав дэлхий вврчлвгджээ" хэмээн еенее энэ цаг юутай цевуун болсныг Yзэж, "Авай эдгээр зэргийн атгаг харанхуйн агаар амьсгалын дотроос зангидаж бутсэн хун хэмээгчид эгнэгт энгийнээсээ этгээдхэн олноосоо онцгойхон хэмээн явах ардын дотроос гарах буй еэ" хэмээн хYн ардын оюун санаа улам улмаар харанхуй болж буйн шалтгаан нь, "терелх тув тунгалаг" гэгээн сэтгэл ямх ямхаар бус алд алдаар буудийн байгааг олж хараад хэрхэх учраа олохгуй бачууран байгаагаа Инжаннаши "Y3ai санааг нь эс мэдэв" хэмээн еерийнхее сэтгэл санаагаа нээж, "Аяа уугээр узвэл, этгээд узэлтэн нэгэнт эеэргуу гэгээнд ул хурэхийг мэдэвч этэгээд таны узэл саналыг нь эс мэдэв. Эрхбиш лав нэгэн зуйлийн эрхлэн баримтласан онол санал буй болой. Нарийвчлан асуухуйяа бэрхтэй" ууний учрыг олж, хужрыг тунгаахыг хожмын мэргэдэд захин Yлдээcэн ажээ.
Тэрээр "Богд мэргэдийн бичиг" нь "долоон жил эс хоригдсон аваас", "тэр мэт самуун цагт эс тохиолдсон бвгввс", "хотод эс хоносон болвоос", "бусдын бурууд",
1мо.: суурь, са.: nidana те.:^§)
2са.: marga, те.: <чя|
3са.: phala, те.: qg^
4cа.:bodhisattva,
5cа.:siddhanta, тогтсон таалал, те.:^я'адц|
"eeрuuн Yнэннuд", "цaгuuн caмyyнд" r3x M3T 3aBmaaHT aBgan x3p3r TynrapcHw xyBuap KyH3 ззpзrцcзн "TaBaH hom, gepBeH 6uHur" x3px3H aMap caag caBHugTaM TynrapH, ynaM®naH eHee xypH upc3HuMr TogoTroog, Энэ гypeaн 6oгд can eep 6ycaд цaг энэ гypeaн гэмuuг эpдэмmynupyynaн xэрэгnэwээ" x3M33H gypA®33.
"Hnэрxuu гэрн 6apuмmam, 6oгдuн 6uнгuuн myunд XYpeээc nрaгmaaxoocoн нaнapuн 6ypxaнu нoмuн yxaarnis mYmuгnэмYU, эдYгээгuuн мэpгэд eeрuuн mycus onoxyuдaaн Yn xuнээн 6Yгд 6ypxaнu mycus onoxus xuнээмYU. Энэ мeн, xoocmi гaднax xoocoн нaнap 6yc yy? xэмээн 6uд xoeyn нэгэн зэpэг эnэг xemmen uнээnдcэн 6emee" x3M33H "BypxaH 6ogbcagwH hom", "Borg M3pr3AHHH 6uHur" xoepwr 33p3^yyn3H, y33. oHo.Twr Hb myT3.^YYn3H aBax 6aMTan y3T3n ragHax aTrar y33rA3ng TeepergeH homwh m6h HaHapwH yxaaHwr yn onox 6yc yy? r3® ec®non ha33mhhh yMM33HHMr yycr3c3H a®33.
YP flYH
CygapH HH®aHHamu "мuнuu энэxYY "дyнд xэe"-uuн oнonm rn нaнapaap эxnэн xoornoop meгcceн m un эnecooр yдupnacaн 6onгoн 6umYY эpдэмд xypyy^x apsa manmгaaн мэm, 6oгдuн дYрмuuг гaднa unmгээд 6yрxaнu oнonmuг дomрoo aгyynwэЭ" x3M33H "X3bhhh AyHgwH ecoH"-Hw MeHxyy ryH yHup Hb anuBaa KMcwr 6aparnax "цaнaрaaр эxnэн 6apb®, HaHag opmuxynr xoornoop meгcceн -eep TaHHH yxaapH, HHag - HHHag HaHapyygwr xapun^H myT3^33HA TaHux 3pamhhh cyypb Hb "6oгдuн дYрмuuг гaднa unmгээд 6yрxaнu omnmus дomрoo aгyynwэЭ" r3® gyrH3c3H x3p3r km.
HH®aHHamuHH 6ogon caHaaHg H3r3H c3®ur, tyyhhh manraaH HyxaM royHg 6yMr "6uднuu мoнгonuн MYmээн 6aрunдnaгa 6a мyдaргuн 6ynн rn xэдuu ЗYumэu мэm 6onoeu, эдuuн xumus xuuгээд yxaaнu xyeb дaaн h нuмгэн, aдaгmaaн un гэгээн, myc saebnam, coe^m yxaaн Yn meрeгдex aman эннээ нyyц xoocoн нaнaрm нoмuн camaap xэрxэн дэnгэрcэн 6onoe" x3M33H 6ogonxHMn3H hhm caMxaH 6yaH mygaprwH yMnuMr xuMx Hb 3yMH x3p3r 6onoBH xypaacaH Hb 6ara, yxaapcaH Hb eHyyx3H Tyn Tyc 3pg3M, coen r3r33p3.ryM 6aMTan royHg 6yggwH caHBaap, marmaaBag A3nr3p3x Hb roy B3 r3® xanarnaH eryyn®33. YyHuM yHup manTraaHwr T3p33p 6aMranb, opHHH, ynupan MeHHHH anuBaa y33rg3n 3yM 3oxucoopoo ToxuoxryM yHup xyH apg Hb 3opur 3YpxryM aBH xhh xyygaM M3A3nT3H 6o.obh, oH^oMpoH M3pr3®ux Hb цeeн 6aMx r3® yHupnaag "Onorn rn cyдaр muнweээc mapum mammi mYumгэр 6onмyu, 6эxэc aмmaneaac 6uнгuuн xaamarni xynsau 6onмyu" x3M33HMyHxapaH 6ogonxHMn3x yHup "YYнuu дyндaac гэнэm, eдрuuн oдoн, meнuuн conomo мэm нэwгээд xomooд цonгoрcoн мэдэn yxaaнmaн sapeaac, oд эceээc эд Hyxas, эceээc 3px дymyy, эрx6um нэгэн ЗYunээр mYY^u XYHнuuг 6yypyynw, цonгoрoн нэemрэxэд xypsx ysyu" r3® e®.oH eryyn®33.
Эцэcт Hb "Eyрxaнu нoмoнд Yunu^ эрx xэмээмYU. Eoгдuн 6uHusm mэнгэрuuн mepenx xэмээмYu" x3M33H yr xoep homao. cypraanwH TaHHH M3A3xyM cyypb eep eep 6onoBH "ys мeн нaнaрuн oнonm rn нэгэн aдun" r33g BypxaHw нoмA"цeмeeр erne YSYu, Y^p ysyu, дyyн ysyu, 6oд ysyu xoocoн asaapaap eeрuuн xyebдaa upw ohuxus aдunmгaн Ynгэрnэн eгYYncэн 6ywy". XapuH BorgwH 6uHur Hb" Тэнгэрuuн meрYYncэн xэмээгн Хyрмacm mэнгэр mYYнuuг an6aдaw unгээcнuuг eгYYncэн 6yc, 6uнгuuн ecoнд un6э un гэрн, moдoрxou mэмдэг ysyus esYY^x ysyu myn, apsa ysyu Xex mэнгэр, гyрeaн гэрэn, anma, гun6эnгээнuuг 6apbw, нuumээр umгэмwnYYnw, cauндyдuрдax cэдnээр 6ywy" r3® TaHHH M3A3x 3aM Mep Hb eep eep 6onoxwr TogopxoMn®33.
Инжаннаши уг тегсгелийн цохолбор егYYллээ "Богд Зы Си Yйлийн эрхийг эс мэдсэн бус, бусдын эс мэдэхийг мэдэж тэнгэр хэмээсэн болой, Мэргэд бээр хянан шинжлэх ажаму" хэмээн "Хэв дундын ёсон"-ыг зохиогч Богд Зы Си бээр хамгийг мэдсэний YP шим аливаа ЗYЙлс цем шYтэн барилдах жам ёсыг дундад Yзлээр танин мэдэх бололцоотой гэж Yзсэнийг хожмын мэргэд шинжин судлахыг захиж, энэхYY егYYлэлдээ цэг хатгажээ.
ДYГНЭЛТ
• Сударч, сайд В. Инжиннашийн "Хэв дундын ёсон"-ыг орчуулсан гол зорилго нь аливаа ЗYЙлийг танин мэдэхYЙн суурь, хожим хойчийн эрдэм мэдлэгт тэмYYлэгчийн гарын авлагад ергехийн учир ажээ.
• Орчуулгын хэл найруулга уламжлалт монгол бичгийн хэлний урсам найруулгаар бодит ойлголт ухагдахууныг оновчтой оноон нэр хадаж орчуулсан нь илт харагдана.
• В.Инжаннашийн ертенцийг Yзэх Yзэл, баримталж ирсэн Yзэл танилт нь 6yp залуу насанд нь хэвшин тогтсон болохоо орчуулгын тегсгелийн цохолбор егуулэлд бурнээ илэрхийлж, хожим хойчийн уран бутээл, туувилдаа баримталсаар ирснийг нас хэвийсэн уед туурвисан "Узэл санааг нь эс мэдэв" хэмээх ёжит егууллээр нь хеен узэхэд тодорхой харагдана.
• "Бурхан бодьсадын ном", "Богд мэргэдийн бичиг" хоёрыг энэ тэнцуу судалж, нэгийг нь ереесгелдуулэн хэтийдуулэх бус шутэн барилдуулж ухаарч байсан нь тууний узэл танилтын эх суурь болж байжээ.
• Сударч, сайд В. Инжаннашийн урлан бутээх туурвил зуйн туршлагыг нарийвчлан судлахдаа энэхуу узэл танилтаар дэвсгэр хийвэл зохилтой мэт.
Ном з у й
Агваанбалдан. ШYтэн барилдахуйн магтаал /rten 'brel bstod pa'i grel/ 36b.
Батсуурь, А. (2011). Буддын гYнухааны авидармын ёсонд сэтгэцийн Yзэгдлийг тайлбарласан нь /диссертаци/. УБ., 67-р тал.
Буддын шашин соёлын тайлбар толь, Буддын судлал (1999). Цуврал-II, Нэг, хоёрдугаар дэвтэр. УБ /зохиогчид: Ш. Чоймаа, Л. Тэрбиш, Д. Бурнээ, Л. Чулуунбаатар/.
Васубанду. Dharmadharmatavibhangavrtti, Ном хийгээд номын чанарыг тийн ялгахуй, 28а-28Ь нуур.
Жалгаа, Б. (2010). Инжаннашийн оны бичиг. УБ., 198-199-р тал.
Жугдэр, Ч. (1978). Агваанбалдангийн гYн ухааны Yзэл, УБ., , 57-р тал.
Зонхов. Их бодь мврийн зэрэг /Byang chub lam rim chen po/ 121а.
Зы Си (2013). Хэв дундын ёсон / орчуулсан М. Чимэдцэеэ. УБ., 28-р тал.
Инжаннаши, В. (2010) Ёжит зохиол сул тэмдэглэл тууж /Инжаннашийн бурэн зохиол/. ввер монголын ардын хэвлэлийн хороо.
Сумадирадна (1959). Твввд монголын дохионы бичиг нэр Yгутга гурвыг тодруулан харанхуйг арилгагч зул, I-II боть, УБ. 265-р нуур.
References
Agvaanbaldan. Praise of idolatry / rten 'brel bstod pa'i grel / 36b.
Batsuuri, A. (2011). Explanation of mental phenomena in the avidarmic practice of Buddhist philosophy (dissertation). UB., 67.
Dictionary of Buddhism and Culture, Buddhist Studies (1999). Series-II, Books One and Two. UB / authors: Sh. ^OHMaa, H. Terbish, D. Burnee, L. Chuluunbaatar/.
Vasubandu. Dharmadharmatavibhangavrtti, Thus the Distinction between Book and Book Quality, 28a-28b.
Zhalgaa, B. (2010). Injannashi's letter. UB., 198-199. Jugder, Ch. (1978). Agvaanbaldan'sphilosophical views. Ulaanbaatar, 57. Tsonkhov. The degree of the Great Bodhi Line / Byang chub lam rim chen po/ 121a. Zy Si (2013). Moderation / translated by M. Chimedtseee. UB., Page 28.
HH^aHHamn, B. (2010) Yojit's novel is a weak note / Injannashi's complete novel/. Inner Mongolia People's Press Committee.
Sumadiradna (1959). Tibetan-Mongolian Sign Language, Nouns, Senses, Darkness Eraser, Volumes I-II, UB. 265.
XABCPAIT1
Бурхан бодьсадын номыг уншваас буян садан дэлгэрээд
Богд мэргэдийн бичгийг боловсруулбаас бодис бухнээ нэвтэрч /48/
Дэлхий дахины тэргуун нэгэн бэрх чухал дунд хэвийн судар тегсев.
Буян эрдэмт их Чин улсын наймдугаар уеийн
Эзэн хааны арван суудрийн хэр
Бурэнт засагчийн деревдугээр он
Цагаан сарын арван нэгэн сахигч нэрт эзний едер шене зулын доор Хулгана цагийн эхэнд бичиж тегсген, едрийг тэмдэглэв. Инжаннаши би, миний бармагийн тоосны тедий мэдлээр агуу огторгуй мэт орчлонгийн уйлийг хянаваас, едер шене ургэлжлэн, жил сар золголдон уг угуй, дуу угуй, тэргYYнгудайн эргэцYYлэн тойруулан бодсоор, эцэст /49/ менхуу уг угуй, унэр угуй, дуун угуй, дурс угуйд хурч зогсжээ. Юун хэмээвээс, эртний богд терелхтен сургаалийг улдээсэн нь хойч уеийн хумуун терелхтенийг богд болгохуйн ууд онолт бегеетел, эдугээх цагт нэгэн зуйлийн буянт терелхтен хэмээн гарч, уе уеийн улс терд турэмгий завшааныг эрхлэн шахагджээ. Ер Вэн, Y хоёр вангийн мэт эзэн ба Жэу, Шоо хоёр гунгийн адил сайд ул гарах нь юуны шалтгааныг эс олж мэдсэнээр дув дуугай, сэв сэмээр болохоос еер юуныг сэтгэх, тиймийн тул илт туулсан Шагжамуни бурхан ийм ардад сэнхрэл болгон, дээд хоосны хаалганд дэвшуулэх замыг нээн гаргасан ч буй еэ. /50/ Инжиннаши би хорин ес насалтал, намайг мэдэж чадсан нэгээхэн нехер, Шоо Ху, Жиян Шэн-гийн егуулсэн нь: "Улаан тоосны бид бээр, ном бичиг хоёроос бус зуйлийг хэлэлцвээс эсвээс биеэ магтмуй, эсвээс бусдыг
1 "Монгол Yсгийн дундхэв" "Ёжит зохиол сул тэмдэглэл тууж"/Инжаннашийн бурэн зохиол/ Хвх хот, 2010, веер монголын ардын хэвлэлийн хороо 307-335-р тал.
буруушаамуй, эсвээс цагийг муушаамуй, энэ гурваас Yл гармуй. Эрт, Вэн ван, ^ Ли хотод долоон жил эс хоригдсон аваас, "Еи Жинг ном" /"Зурхайт ном"М^2 yi jing /-ыг хэн ялган гаргамуй. nY Си, тэр мэт самуун цагт эс тохиолдсон бегеес "ЦYн ЧиY бичиг"-ийг /"Хавар намар" chünqiü / хэн YYДЭн чадамуй? Еэ Гун, Цоо Хэхотод эс хоносон болвоос, '^y Ли судар" /"Ёслолт ном" ^ИЙ li ji /-ыг хэрхэн нэгтгэмYЙ. Вэн ван бусдын бурууд "Зурхай"-г ялган чадав, ЖэY гун /51/еерийн Yнэнчид "Ёслол"-ыг хоцруулан чадав, nY Си, цагийн самуунд "Засаг"-ийг тодорхойлон чадав. Энэ гурван богд сая еер бусад цаг энэ гурван гэмийг эрдэмт улируулан хэрэглэжээ. Илэрхий гэрч баримтат, богдын бичгийн туйлд хYрвээс ярагтаахоосон чанарын бурханы номын ухааныг тYшиглэмYЙ, эдYгээгийн мэргэд еерийн тусыг олохуйдаан Yл хичээн бYгд бурханы тусыг олохыг хичээмYЙ. Энэ мен, хоосны гаднах хоосон чанар бусуу? хэмээн бид хоёул нэгэн зэрэг элэг хештел инээлдсэн белгее. ТYYнчлэн, Инжаннаши би хэ^йбээр энэхYY "Дервен бичиг"-ийн ухааныг баахан ч Yл тесеелен бегеед целбен бичсэн нь, /52/ хойч Yед уншин тесеелегчид гарваас, барамын тоосны тедий, монголд тус болму хэмээсэн белгее.
Ер миний мэдэж тесеелсен газар бяцхан ч y^^ тийм боловч, багш HYГYYД битYY Yгээр жолоодон сэнхрYYлэх, мянган утга, тYмэн ухааны дотроос нэгэн ширхэг хагас мехлегийн тедий бараглан дагамжилсан миний энэхYY "дунд хэв"-ийн онолт нь чанараар эхлэн хоосноор тегссен нь ил элёсоор удирласан болгон битYY эрдэмд хYPYYлэх арга шалтгаан мэт, богдын дYрмийг гадна илтгээд бурханы онолтыг дотроо агуулжээ. Инжаннаши би, ухааны хувьд багц тедий хYртэж терсен болбоос, урьд вангийн ёсыг сонсон тесеелех белгее. /53/ Багш нехер Шоо Xy-гийн хэлсэн уг, бидний монголын шYтээн барилдлага ба шударгын буян нь хэдий ЗYЙтэй мэт боловч, эдийн хишиг хийгээд ухааны хувь даан ч нимгэн, адагтаан ил гэгээн, тус гавьяат, соёлын ухаан Yл терегдех атал эчнээ нууц хоосон чанарт номын санваар хэрхэн дэлгэрсэн болов. Бидний энэ орны тэнгэрийн цаг мес, гурван тохой дугуй хелдмYЙ, газрын чадал цэцэг дервен сард сая дэлгэрмYЙ, энэ нь бэлгийн амьсгал тавирчээ, уул болвоос орой Yргэлжлэн, ус бегеес ёроол урвалхийлмуй, энэ нь шороон чадал мехесджээ. Тиймийн тул хYн нь зориг y^^ амьтан нь енге YГYЙ, YYний дотор гол мерен YЗYYP гарч далайд нэвтэрсэн, евер хэдэн хошууны /54/ хYн нь баахан мэдэлтэй шиг гэвч цолгорон нэвтэрч онцгой гарах нь машид цеен. Олонх нь судар шинжвээс шарын шашны тYЙтгэр болмуй, бэхэс амталваас бичгийн хаалганы хулгай болмуй. YYний дундаас гэнэт, едрийн одон, шенийн солонго мэт нэжгээд хошоод цолгорсон мэдэл ухаантан гарваас, од эсвээс эд чухаг, эсвээс эрх дутуу, эрхбиш нэгэн ЗYЙлээр тYYний хYчнийг бууруулж, цолгорон нэвтрэхэд хYрэх YГYЙ. Тиймийн тул манай Монголын бурхан ба богд гарахыг олонтоо олж сонсоогуй хэмээмYЙ. Аяа мен болой, Yнэн ажгуу. YYгээр Yзвээс, тэнгэр хYMYнийг терYYлэхYЙд орон газрын чадал лугаа тэнцуулэн хосолдуулан, барилдуулан терYYлэхийг мэдвээс болох болой. /55/ Бурханы номонд Yйлийн эрх хэмээмYЙ. Богдын бичигт тэнгэрийн терелх хэмээмYЙ. ТYYний уг мен чанарын онолт нь нэгэн адил, цемеер енге y^^ Yнэр Y^^ дуун YГYЙ, бод YГYЙ хоосон агаараар еерийн хувьдаа ирж очихыг адилтган Yлгэрлэн егYYлсэн буюу. Тэнгэрийн теруулсэн хэмээгч Хурмаст тэнгэр туунийг албадаж илгээснийг егYYлсэн бус, бичгийн ёсонд илбэ ил гэрч, тодорхой тэмдэг y^^ егуулэх YГYЙ тул, арга YГYЙ Хех тэнгэр, гурван гэрэл, аянга, гилбэлгээнийг барьж, нийтээр итгэмжлYYлж, сайнд удирдах сэдлээр буюу. Богд Зы Си YЙлийн эрхийг эс мэдсэн бус, бусдын эс мэдэхийг мэдэж тэнгэр хэмээсэн болой, Мэргэд бээр хянан шинжлэх ажаму. /56/
