ХХ ЗУУНЫ МОНГОЛ ЯРУУ НАЙРГИЙН ТУУРВИЛ ЗүЙН ШИНЭТГЭЛ ШИНЖ (Д. НАЦАГДОРЖИЙН ЯРУУ НАЙРГИЙН ЖИШЭЭН ДЭЭР) (= ИННОВАЦИОННЫЕ ЧЕРТЫ МОНГОЛЬСКОЙ ПОЭЗИИ ХХ В. (НА ПРИМЕРЕ ПОЭЗИИ Д. НАЦАГДОРЖА)

Бигэрмаа Р.

УДК 821.512.36

DOI: 10.22162/2587-6503-2020-3-15-278-285

ХХ зууны монгол яруу найргийн туурвил ЗYЙн шинэтгэл шинж (Д. Нацагдоржийн яруу найргийн жишээн дээр)

(= Инновационные черты монгольской поэзии ХХ в. (на примере поэзии Д. Нацагдоржа))

Бигэрмаа Р.1

1 Университет науки и техники, Школа иностранных языков, кафедра азиатских исследований (8-й хороо, Бага тойруу, Сухэ-Баторский район, Улан-Батор, Монголия 14191) доктор (Ph.D.), старший преподаватель E-mail: bigermaa@must.edu.mn

Аннотация. В данной статье автор рассматривает особенности поэтического творчества классика современной монгольской поэзии XX в. Д. Нацагдоржа. Основная цель этой статьи — изучить инновации в творчестве поэта. Автор попытался дать характеристику его поэзии на основе анализа некоторых стихотворений, позволяющих определить такие моменты его поэтического творчества, как сложение основных концепций ритма, стиха и просодии, которые являются основными единицами изучения стихотворных произведений. В произведениях Д. Нацагдоржа, особенно в его стихах, нет фиксированных идей, традиционной письменной формы и стилистического влияния древних письменных произведений, которые оказали незначительное влияние на литературу начала революции. Видно, что он писал свои стихи на литературном языке, стилистике и образах современного монгольского языка, и это сильно отличается от письменного стиля, образа мышления и влияния стилистики классического и устного монгольского языка на нынешних писателей и поэтов. Практически нет ученых, которые изучали бы стихи Д. Нацагдоржа в форме речи, мало исследователей, которые бы давали определение, яв-

ляется ли это произведением или нет. Диалог является важной частью системы художественной литературы, имеет большое значение в решении новых проблем, возникающих по ходу повествования, повышении накала конфликта, смягчении, объединении, правильном выявлении эволюции характера, раскрытии настроения и особенностей поведения персонажа. Другой ключевой особенностью мастерства поэта является то, что он использует диалог, в первую очередь, в стихотворении, уникальным образом выражая общие черты композиции в стихе, и создает чувственные стихи, связанные с определенными событиями. Ключевые слова: инновация, традиции, монгольская поэзия, поэма-диалог

Благодарность. Материалы статьи апробированы на Международной научной онлайн-конференции «Монголоведение в начале XXI в.: современное состояние и перспективы развития - II», проведенной при финансовой поддержке РФФИ (проект № 20-09-22004) и частичной поддержке гранта Правительства РФ (№ 075-15-2019-1879).

Для цитирования: Бигэрмаа Р. ХХ зууны монгол яруу найргийн туурвил ЗYЙн шинэтгэл шинж (Д. Нацагдоржийн яруу найргийн жишээн дээр) (= Инновационные черты монгольской поэзии XX в. (на примере поэзии Д. Нацагдоржа) // Бюллетень Калмыцкого научного центра РАН. 2020. № 3. С. 278-285. (На монг.) DOI: 10.22162/2587-6503-2020-3-15-278-285

UDC 821.512.36

DOI: 10.22162/2587-6503-2020-3-15-278-285

Innovative features of 20th century Mongolian poetry (on the example of the poetry of D. Natsagdorzh)

Bigermaa R. 1

1 University of Science and Technology, School of Foreign Languages, Department of Asian Studies (8th khoroo, Baga toiruu, Sukhe-Bator district, Ulaanbaatar, Mongolia 14191) Ph.D., Senior lecturer E-mail: bigermaa@must.edu.mn

Abstract. In this article the author examines the features of the poetry of the classic of contemporary Mongolian poetry of the 20th century D. Natsagdorzh. The main purpose of this article is to point out the innovations in the poet's work. The author tried to characterize his poetry on the basis of an analysis of some poems that will allow to determine such moments of his poetic work as the composition of the basic concepts of rhythm, verse and prosody, which are the main units of the study of poetic works. In the works of D. Natsagdorzh, especially in his poems, there are no fixed ideas, traditional writing and stylistic influence of ancient written works, which had little impact on the literature of the beginning of the revolution time. It can be seen that he wrote his poems in the literary language, style and image of the modern Mongolian language, and this is very different from the written style, way of thinking and the influence of the style of the classical and oral Mongolian language of current writers and poets. There are practically no scholars who would study D. Natsagdorzh's poems in the form of speech, there are few researchers who would determine whether this is a work or not. Dialogue is an important part of the system of fiction and is of great importance in solving new problems arising in the course of the narrative, increasing the intensity of the conflict, softening, uniting, correctly identifying the evolution of character, disclosing the mood and characteristics of the character's behavior. Another key feature of the poet's skill is that he uses dialogue primarily in the poem, expressing the general features of the composition in the verse in a unique way and creates sensual poems associated with certain events. Keywords: innovation, tradition, Mongolian poetry, dialogue-poem Acknowledgement. The article was presented at the international scientific online conference "Mongolian Studies at the beginning of the 21st century: Current State and Development Prospects - II", held with the financial support of RFBR (project № 20-09-22004) and partial support of the Russian Government Grant (№ 075-15-2019-1879).

For citation: Bigermaa R. Innovative features of 20th century Mongolian poetry (on the example of the poetry of D. Natsagdorzh). In: Bulletin of the Kalmyk Scientific Center of the RAS. 2020. No. 3. Pp. 278-285. (In Mong.) DOI: 10.22162/2587-6503-2020-3-15-278-285

Их зохиолчийн шYлэг найраг олон талтай, бичлэг сэтгэлгээний элдэв хэлбэр, зохиомжийг ашигласан нь тYYний уран бYтээлийн нэг гол онцлог нь юм. Алив зохиолчийн бугээл он цагийг ертеелж, цаг хугацаа улирахын хэрээр улам Yнэ цэнтэй болж, Yе Yеийн уншигчдын анхаарлыг татсаар байдгийн нэг нууц нь тухайн зохиолчийн авьяас билиг, ур чадвартай шууд холбоотой. Ур чадварын хэр хэмжээг илэрхийлэх нэг чухал нууц нь еерийн хэлэхийг хYCЭж байгаа уран санааг илэрхийлэн дамжуулж чадахуйц ямар нэг Yзэгдэл, явдал, дYP байдалд орох, хувилах, сонгох, сонирхолтой бас хачин (парадокс) болгох чадвар юм.

Д. Нацагдоржид эл Yйлийг хэрэгжуулэх хангалттай билиг заяасан нь тууний бYтээлийг Yнэ цэнтэй, гайхан бишрэх ЗYгт хетелдег. YYний нэг жишээ нь санаанд оромгYЙ, нYДЭэр YЗЭмгYЙ, гайхан эргэлзэж, уншигч «худал» хэмээн мэтгэхийг хYCЭвч, маргах аргагYЙ Yнэнийг илтгэсэн уран сэтгэмжит Yл ялиг YЙл явдал бYхий мэдрэхYЙн шYлгYYД нь хамаарна. Ийм шYлгийн онцлог нь егуулэмжийн процесст, тYYний доторх щдээр Yзэж, биетээр харж эс болох амилсан уран дурийг «хачин жигтэй» байдалд бYтээх явдал бегеед уншигчийг энэхYY хачин «жигтэй» байдлаараа урхидан, еерийн уран сайхны бичил ертенц руу татан оруулахдаа уншигчаас зевхен мэдрэхYЙ, ондоошуулж тесеелехийг шаардан, унших YЙлийн явцад вакуум маягийн (энэ дэлхий ертенцед YГYЙ гэмээр) цоо шинэ орон зай, бYтээц рYY шилжин орж, бодот мен чанарыг сэтгэл хедлелеер таних, улмаар ойлголт руу хетелдег уран сайхны евермец шийдэл бYXYЙ бYлэг ШYЛГYYД юм. Жишээлбэл: «Нянгийн яриа» шYЛэг юм.

«Нэгэн хуй салхин дотор» оршин орогнох газаргYЙ болсон хот газрын «гэдэсний евчин»-ий нян хотоос хедее руу, харин хедеегеес хот руу «яр евчний нян» хоёр еер еерийн «хуй салхин»-г хелеглен эруулийг хамгаалахаас амь мултарч, суурьшил сэлгэхээр бачимдан сандралдан явах замд хаа ч юм агаарын нэгээхэн дайдад уулзалдаад тус тус: <^ний цусан дор эм хийж, манийг алаад байх болов» хэмээлдэн ярилцаад «хуй салхин хелеглеж» (салхи бурд хийх тедийд) хаашаа ч юм, нэг тийш хийсэн одож буй нянгууд ил егуулэмжтэй, амьшуулсан, ондоошуулсан, эсрэгцуулсэн,

ёгт егee аястай суртал ухуулгын шYлгээс ур ЗYЙн хувьд их eeр, уншигчаас ойлгохуйг бус мэдрэх, мэдрэхYЙгээс танихуй руу татаж дYрсэлсэн арга барил тухайн Yеийн тeдийгYЙ найрагчийн бусад шYлгээс онцгой содон туршилт юм. Энэ мэт «eвчний нян» сургууль соёл, олон нийтийн газраар хаа сайгуй хэрэн хэсуучилж, очсон газар бYртээ урьдчилан сэргийлэх тарилгад нядлагдаж, уг тарилгаас хоцорсон нэгэн галч хYMYYний биед орж eвтгeн байхуйд эрYYлээс хамгаалахынхан очиж, шинжлэн тогтоогоод, урьдчилан сэргийлэх тарилгыг хийн устгаж буй нь нэг л тохиолдол мэт ч шинэ тутам хeгжиж буй шинжлэх ухааны ололт, тухайн цагийн хоцрогдсон буурай нийгмийн байдал, хYн зоны эрYYл мэнд, мэдлэг, соёл боловсролын хэр хэмжээний тYгээмэл дYP тeрхийг уран тeгeлдeр нээсэн нь ойлгож ухаарах YЙлээс илуу мэдэрч танихуйд чиглYYлснийг харж болно.

Meн «Цуст байлдаан» (1935), «Дэгжин банди» (1935), «Xайран хамар» (1935), «Нэгэн дусал шYлс» (1935), «Манийг хэн ална» (1935), «Яр янхны шуудан» (1933) зэрэг мэдрэхYЙ шаардаж, ухаарахуйг хYCCЭн шYлгYYД хамаарах юм.

Гайхалтай нэг жишээ бол «Гундэг чавганц, гурмийн хэнгэрэг» YЙл явдалт шYлэг бeгeeд ГYндэг чавганц eвдсeн нь гэдсэн дэх нянгийн хорлол бeгeeд ходоодыг нь шимэн сорж байгаа, нянгуудын баяр цэнгYYн, мeн «Цуст байлдаан» шYлгийн гаднаас хYний биед нэвтэрч халдах eвчний нянг эсэргууцэн тулалдах цусны бeeмс сeрeн зогсож буй зэрэг eгYYлэмж нь хYний нYДЭнд эс Yзэгдэх, уйл явдлыг eгYYлэх ч уншигчийн бYхий л мэдрэмж, мэдрэхYЙ, ой ухаанд шинжлэхYЙ ухааны нарийн мэдлэгийг тYгээхэд нь зохиолчийн эрYYл энх, суртал ухуулга, танин мэдэхYЙн чиг зорилгот мэдрэхYЙн шYлгийн санг бYPДYYлсэн юм.

Ийн хачин жигтэй дур, дурслэл, зeрчлийг сонгож, уншигчдын анхаарлыг татаж, сонирхлыг eдeeхийн зэрэгцээ шулэгтээ харилцан яриаг сонгосон нь ур чадварын хэр хэмжээг илтгэнэ. Энэ нь XIX зууны дунд уеэс XX зууны эхний 20-30-аад онд монгол уран зохиолын уе хуртэл нэлээд дэлгэрч асан «Yo>, «Яриа» зохиолын уламжлалтай олон талаар холбоотой байж мэднэ. Эртний Энэтхэг Тeвдийн уран зохиолоос орчуулсан сургаал зохиолын уламжлал,

Дорж мэйрэн, хуульч Сандагийн «Yo>, Ишсамбуу Ханбо номун хаан Агваанхайдав нарын яриа зохиол, Бодоо, Навааннамжил, С. Буяннэмэх... нарын бYтээлд ч ийм хэлбэр буюу жанр eргeн дэлгэрсэн явдал нь тухайн Yед ард нийтийн олонх нь бичиг Yсгийн чадваргYЙ, суртал гэгээрлийн ажлыг явуулахад ийм жYжигчилсэн аман жигшYYллийн хэлбэр нийцтэй байсантай холбоотой байна.

Эл уламжлал хувьсгалын эхэн Yеийн ард иргэдийг гэгээрYYлэх, боловсруулах, суртал ухуулгад зохист тул хувьсгалын эхэн Yеийн уран бугээлчид ч ийм харилцан ярианд суурилсан уран дур бYхий Yргэлжилсэн, шYлэглэсэн «Яриа», «Yo» хэлбэрийн зохиомжийг eргeн хэрэглэж байв.

Иймээс их зохиолчийн суртал ухуулга, эруул энхийн шYYмжлэлт суртал ухуулгын сэдэвт шYлгYYДЭД харилцан ярианы хэлбэрийг eргeн ашигласан нь цаг Yе, нийгмийн байдалтай гYн уялдсан, тохиромжтой арга болж байж. Жишээлбэл: «Нянгийн яриа» шYлэгт ярны нян, хижиг eвчний нянгийн харилцан ярианд eмнeх тeрийн Yед чeлeeтэй сайхнаар YPжиж асан нянгууд энэ засгийн Yед хYний цусан дахь эмэнд баригдан Yxэж буй тухай eгYYлсэн лYгээ суртал ухуулгын зорилгоор бичсэн, тэгэхдээ уран ёгт санаа болгож нээсэн сонирхолтой судлагдахуун юм.

Тэрчлэн шинэхэн авсан «Опел» дугуйн дээр бeгсee холбилзу-улж яваа хYрээний дэгжин хуухэн, бохир хар дугуйндаа ДYYPЭн юм ачсан ажилчин Лувсан хоёрын тухай «Ааль YГYЙгээс хамар YГYЙ» хэмээх YM явдал бYхий шYлэглэлд тухайн хоёр ДYрийн зан тeрхийг илруулэхийн тулд YЙл явдлын дундуур бяцхан харилцан яриаг (жYжиглэл бYхий) оруулж зохиомжилсон нь хоёр баатар eeрсдийн хэл яриагаар тухайн дYрийнхээ зан тeрх, байр суурь, зан сурта-хуун, соёлын хэм хэмжээг илтгэхийн сацуу Yзэл бодлоо хамгаа-лан мэтгэлцэж буй нь хYMYYCт буй нийтлэг дутагдлыг шYYмжлэлт eнгe аяс бYхий хэв шинж бYхий дурээр харуулж, нийгмийн шил-жилтийн тухайн цаг Yед ард олноо ухааруулан сэнхруулэх зорил-готой eвeрмeц уран ДYP болжээ.

Ажилчин хYн: — «Ааль YГYЙгээс хамар YГYЙ» хэмээвээс

— «За яршиг даа, та юу хэлж байгаа юм буй?

Хууе яадаг билээ. Хамар YГYЙ болбоос харин хэцYY байгаа,

YгYЙ ердее хYний царай яаж харах билээ хагас дэмий Yr хэлэх юм»

хэмээн «дээгуур нудчин доогуур чангаана». Негее талаас дэгжин хYYхний аальгуйтэлд дургYЙцсэн ажилчин, «хамаа замбараагYЙ явбал яр евчинд баригдан, хамар^й болно» хэмээн анхааруулж буй ажилчны ёгт Yнэн Yгийг хYYхэн ер ухаж ойлгох^й байгаа сэтгэл ЗYЙн шинжтэй шийдэл нийгмийн «дYлий байдлын ёгтлол» болно.

Мен «Гуанзны хYYхэн» (1934) шYлгийн оройн цагаар орос хоолны газарт орохуй емнеес хэдэн хуухэн:

«XYYe яадаг билээ

Та хаалгаа хаачихъя» хи хи хи хэмээн инээнэ. «ХYнээс айдаг яасан хYYхнYYД буй» хэмээсэн дор «АйлгYЙ яахав, айл^й яахав» хэмээн инээлдэнэ. «ХYн хоол идэж байхад Хараад яасан хYн буй»

хэмээн бас едеж седех аясаар бие биеийг нудчин, дахин «хи хи хи» хэмээлдэн гуанзнаа ааль^йтэх хYYхнYYД, тэнд орж ирсэн залуу эр хоёрын хоорондын холбоог харилцан ярианы хэлбэрээр хэмнэл уусгэн захируулж шYлгийн хэлбэртэй болгож нийлэгшуулсэн арга барил нь товчхон егуулэмжтэй, шог аяс бухий шYлэгт зохиолын баатруудын зан терх, аж терех ёсон, соёл суртахууны олон талыг еер еер хэлбэршил, зан суртахуун, сэтгэл хедлел, аальгYЙтлийн янз маяг, эрчим зэргийг тод ялгаруулан, ёгтоор ш^мжилжээ.

ДYгнэлт

Дээрх ЗYЙЛYYДЭЭC харахад: Шог хошин зохиолын аяс бYхий яриа ШYЛГYYД нь еерийн гэсэн евермец онцлогтой, баатруудын харилцан яриагаар ардыг соён гэгээрYYЛэх, хошигнох шинж чанартай бегеед энэ нь орчин цагийн уран зохиолд дахь хYYрнэл, харилцан ярианы элeмeнтYYД болон шингэж, уламжлал болон бидэнд иржээ.

Ном зуй

Бигэрмаа 2020 — Бигэрмаа Р. ХХ зууны яруу найргий шинэтгэл шинж.

Улаанбаатар, 2020. Галбаатар 2012 — Галбаатар Д. Уран зохиол: Онол, туух, шуумжлэл.

Нэвтэрхий толь. Улаанбаатар, 2012. Галбаатар 2001 — Галбаатар Д. Монголын уран зохиолын онол, туухийн

зангилаа асуудлууд. Улаанбаатар, 2001. 437 x. Монголын уран зохиолын туух, I. 1985 — Монголын орчин Yеийн уран

зохиолын туух. Боть I: 1921-1940. Улаанбаатар, 1985. Монголын уран зохиолын дээжис 1997 — Монголын уран зохиолын

дээжис. 29 боть. «1920-иод оны уран зохиол». Улаанбаатар, 1997. Нацагдорж 2006 — Нацагдорж Д. БYрэн туувэр. I боть. Улаанбаатар, 2006.

Цэнд 1972 — Цэнд Д. Монголын орчин Yеийн уянгын яруу найраг.

Улаанбаатар, 1972. Энхбаяр 1995 — Энхбаяр С. Ирэх урсгал. Улаанбаатар, 1995.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Бигэрмаа Р.

Похожие темы научных работ по языкознанию и литературоведению , автор научной работы — Бигэрмаа Р.

INNOVATIVE FEATURES OF 20TH CENTURY MONGOLIAN POETRY (ON THE EXAMPLE OF THE POETRY OF D. NATSAGDORZH)