Научная статья на тему 'НАЗАРИЙ МЕХАНИКА ФАНИ ДАРСЛАРИНИ КЎРГАЗМАЛИ ТАШКИЛ ЭТИШ МАСАЛАСИ'

НАЗАРИЙ МЕХАНИКА ФАНИ ДАРСЛАРИНИ КЎРГАЗМАЛИ ТАШКИЛ ЭТИШ МАСАЛАСИ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

CC BY
135
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
диаграмма / назарий механика / динамика / куч импульси / ҳаракат миқдори / кинетик энергия / кучни бажарган иши / динамика иккинчи масаласи / импульсни сақланиш қонуни / теорема / ўзгариш. / diagram / theoretical mechanics / dynamics / impulse of force / amount of motion / kinetic energy / work done by force / the second problem of dynamics / the law of conservation of impulse / theorem / change.

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — Зокиржон Сотиволдиевич Махмудов, Жакбарали Абдувалиевич Даминов

Назарий механика фани маъруза машғулотларида талабалар фаоллигини ошириш, машғулотларни кўргазмали тарзда ташкил этиш учун қўлланиш таклиф этилаётган Венн диаграммаси усулини қандай қилиб фанга қўллаш мумкинлиги фаннинг динамика бўлими мисоллари ёрдамида кўрсатиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PROBLEM OF ORGANIZATION OF EXHIBITIONS OF ON THE SUBJECT OF THEORETICAL MECHANICS

Theoretical Mechanics shows how to apply the proposed Venn diagram method to science, using the examples of the Department of Dynamics, to increase the activity of students in lectures, to organize the lessons in a visual way.

Текст научной работы на тему «НАЗАРИЙ МЕХАНИКА ФАНИ ДАРСЛАРИНИ КЎРГАЗМАЛИ ТАШКИЛ ЭТИШ МАСАЛАСИ»

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

НАЗАРИЙ МЕХАНИКА ФАНИ ДАРСЛАРИНИ КУРГАЗМАЛИ ТАШКИЛ

ЭТИШ МАСАЛАСИ

Зокиржон Сотиволдиевич Махмудов Жакбарали Абдувалиевич Даминов

Наманган мухандислик-курилиш институти

АННОТАЦИЯ

Назарий механика фани маъруза машгулотларида талабалар фаоллигини ошириш, машгулотларни кургазмали тарзда ташкил этиш учун кулланиш таклиф этилаётган Венн диаграммаси усулини кандай килиб фанга куллаш мумкинлиги фаннинг динамика булими мисоллари ёрдамида курсатиб берилган.

Калит сузлар: диаграмма, назарий механика, динамика, куч импульси, харакат микдори, кинетик энергия, кучни бажарган иши, динамика иккинчи масаласи, импульсни сакланиш конуни, теорема, узгариш.

THE PROBLEM OF ORGANIZATION OF EXHIBITIONS OF ON THE SUBJECT OF THEORETICAL MECHANICS

ABSTRACT

Theoretical Mechanics shows how to apply the proposed Venn diagram method to science, using the examples of the Department of Dynamics, to increase the activity of students in lectures, to organize the lessons in a visual way.

Keywords: diagram, theoretical mechanics, dynamics, impulse of force, amount of motion, kinetic energy, work done by force, the second problem of dynamics, the law of conservation of impulse, theorem, change.

Бутун дунёда жадал равишда содир булаётган сиёсий, иктисодий ва маънавий-маърифий узгаришлар фонида олий таълим муассасаларида ёшларга таълим ва тарбия бериш буйича олиб борилаётган ишларга хам маълум бир узгаришлар олиб киради.

Энг аввало тайёрланаётган ёш мутахассис уз ишининг устаси, сиёсий жихатдан устувор билимга эга, серкирра фаолият юрита оладиган мутахассис булиши талаб этилади. Куйилган вазифаларни бажаришда олий укув юртлари профессор-укитувчилари олдига утказиладиган маъруза ва амалий машгулотларни амалга ошириш жараёнида таълимнинг инновацион усуллардан самарали фойдаланишлари, дарсларни талабалар учун кизикарли ва кургазмали

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

усулларда ташкил этишлари талаб этилади. Х,ар бир профессор-укитувчи утказиладиган машгулотга олдиндан пухта методик тайёргарлик билан кириши замон талабидир. Ушбу маколада талабаларга назарий механика фанидан дарс бериш жараёнида билимларни кургазмали равишда тасвирлаш учун Венн диаграммасидан фойдаланиш тажрибаси баён этилади.

Техник фанлардан ташкил этилувчи машгулотларда Венн диаграммасини куллаш [1,4,7,8,12,26] ишларда келтирилган. Кластер усулини дарс жараёнига куллаш оркали дарсларда кургазмалиликни ошириш буйича [3] ишда амалий ечимлар берилган.

Маъруза ва амалий машгулот дарсларида талабалар фаоллигини ошириш усуллари тугрисида [2,11,14,22,28,29,30] тадкикотларда суз юритилади. Шамол энергияси кучидан фойдаланиб электр энергиясини ишлаб чикаришга асосланган ноанъанавий усул тугрисида [5,6,13,23,24] ишларда баён этилган. [9,10,15,21,25,27] ишларда оралик ва якуний назорат утказишга ёрдам берувчи усул хусусида суз боради. Хозирги кун учун долзарб хисобланувчи таълим сохасини ракамлаштириш муаммолари [17,18,19,20] да баён этилган.

Шууринда кискача «Венн диаграммаси» методи хакида маълумот келтирамиз. «Венн диаграммаси» методидан фойдаланишдан кузланган максад: укувчиларда икки ва ундан ортик предмет ва тушунчаларни таккослашда, уларнинг фаркли ва умумий томонларини аниклаш куникмаларни шакллантириш.

Методни амалга ошириш боскичлари:

1-боскич. Укувчилар икки гурухга булинади ва хар бир гурухга биттадан объект (тушунча ёки предмет) берилади.

2-боскич. Доскага иккита кесишувчи айланалар чизилади ва гурухларга боллиб берилади.

3-боскич. Гурухлар уз объектлари хусусиятларини уз айланалари ичига навбатма-навбат ёзишади.

4-боскич. Хусусиятлар ёзиб булингандан сунг, бу икки объектнинг умумий хусусиятлари бор ёки йуклиги аникланади. Айланалардаги умумий хусусиятлар хакидаги ёзувлар учирилади ва улар умумий соха ичига битта килиб ёзилади.

5-боскич. Укувчилар икки объектни таккослаш натижасида хосил булган Венн диаграммасини тахлил киладилар. Бу объектларнинг умумий ва фаркли томонларига яна бир бор эътибор каратилади.

Кургазмалиликка асосланган Венн диаграммаси талабаларга назарий механика фани асосларини ургатишда мухим кургазмали усуллардан бири хисобланади. Ушбу усулни куллаш оркали фанга тегишли таянч суз ва ибораларни, теоремаларни, катталикларни умумий ва алохида хусусиятларини

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

диаграмма оркали кургазмали равишда тасвирлаб, талабаларга тушунарли куринишда етказилади.

Урганилган мавзуга тегишли катталик ва тушунчаларни Венн диаграммасига ёйишни талабаларга топширик килиб бериш оркали уларни эгаллаган билимларини мустахкамлаш мумкин.Ундан ташкари фан буйича оралик ва якуний назорат утказиш жараёнида талабалар билимини эгаллаш даражасини текшириш учун диаграммадан фойдаланиш хам яхши натижа беради.

Профессор-укитувчи томонидан олдиндан диграммада бажарилиши (солиштирилиши) керак булган саволлар, иборалар банки тайёрлаб олинади. Натижада талабалар билимини одилона, тез ва сифатли аниклаш имконияти хосил булади. Бу эса уз навбатида талабалар билим, куникма ва малакаларини ошишига олиб келади.

Назарий механика фани динамика булими асосий теоремалари хисобланган моддий нукта харакат микдори ва кинетик энергиясининг узгариши хакидаги теоремаларни узаро таккослаш натижаларини куриб чикайлик. Доиралар алохида жойларида факат узларига тегишли маълумотлар, кесишган кисмида эса иккаласига тегишли умумий фактлар келтирилади :

Венн диаграммаси

А Моддий нукта харакат микдорини узгариши хакидаги теорема

С А ва В нинг таккослаш натижасидаги умумий томонлари

В Моддий нукта кинетик энергиясини узгариши хакидаги теорема

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

А Моддий нукта харакат микдорини узгариши хакидаги теорема - харакат микдори тушунчаси киритилади; - куч импульси тушунчаси киритилади; - харакат микдорини узгариши теоремаси исбот килинади; - теоремани координата укларидаги проекциялари топилади; - харакат микдорини сакланиш конуни келтириб чикарилади; - теоремага кирувчи масса, бошлангич ва охирги тезлик, куч ва вактдан 4 таси берилганда бешинчисини топиш мумкинлиги курсатилади.

С Иккала теоремада - нукта динамикаси масаласи курилади; - динамика асосий конунидан фойдаланилади; - динамика иккинчи масаласи интегралламасдан ечилади; - тенгламага кирган беш катталикдан турттаси маълум булиб бешинчисини топишда ишлатилади; - факат хусусий холларда кулланилади;

В Моддий нукта кинетик энергиясини узгариши хакидаги теорема - кинетик энергия тушунчаси киритилади; - кучнинг бажарган иши тушунчаси киритилади; - огирлик, ишкаланиш ва эластиклик кучининг бажарган ишини хисоблаш формулалари келтирилади; - кинетик энергияни узгариши хакидаги теорема исботланади; - турли холларда теоремани куллаш мумкинлиги курсатилади; - теоремага кирувчи масса, бошлангич ва охирги тезлик, куч ва масофадан 4 таси берилганда бешинчисини топиш мумкинлиги курсатилади.

Ушбу усулнинг бошка усуллардан фаркли жихати шундан иборатки, талаба техник жихатдан мураккаб булган фанни турли мавзуларига Венн диаграммасини куллашни билиб олгандан кейин, унда фанга доир фактларни таккослаш ва булакларга ажратиш хисси шаклланади, аввало мавзуни, кейинчалик эса бобни, ундан сунг фанни бир бутун ва булаклар воситасида тасвирлаш имкониятига эга булади.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

Венн диаграммасини куллашни урганиб олишлари натижасида талабаларда билим даражаси сифат жихатидан ошади, уларнинг мушохада килиш кобилияти кенгаяди, Бу курсаткичларнинг барчаси талаба билим, куникма ва малакаларини оширишга олиб келади.

Муаллифлар дарс бераётган олий укув юртида талабаларга назарий механика фанидан маъруза, амалий машгулот ва мустакил таълим утказиш жараёнида ушбу усулни куп йиллардан буён куллаб укитиш натижасида талабалар билим даражаси, дарсда кургазмалилик ошганлиги кайд этилди. Демак, ушбу усулни машгулотларда куллаш оркали талабалар билимини ошириш хамда мавзуларни кургазмали тарзда талабаларга етказиш мумкинлиги курсатилди.

REFERENCES

1. Mahmudov Z. Application Of Venn Diagrams In Lectures On Theoretical Mechanics //International Journal of Progressive Sciences and Technologies. - 2021. - Т. 24. - №.

1. - С. 219-222.

2. Sotivoldievich Z.M. A Way To Increase Student Activity In The Organization Of Lectures // International Journal of Progressive Sciences and Technologies. - 2021. - Т. 25. - №. 1. - С. 90-92.

3. Mahmudov Z. S., Daminov J. A., Rahimov A. M. The Use Of Cluster Method In Lectures On Theoretical Mechanics // International Journal of Progressive Sciences and Technologies (IJPSAT). 2018, Vol. 27, p.145-147.

4. Sotivoldievich Z. M., Biloliddinovich N. I. Improving the quality of education on the basis of demonstrations in lectures //International Journal of Progressive Sciences and Technologies. - 2021. - Vol. 27. №. 2, p. 80-85.

5. Gafurovich D. U., Sotivoldievich Z. M. The use of non-conventional power sources is a requirement of the period //Academicia Globe: Inderscience Research. - 2021. - Т. 2. - №. 07. - С. 121-126.

6. Махмудов З. С., Дехканов У. Г. Повышение благосостояния народа-основная цель государства //Электронный инновационный вестник. 2021, №3, c. 12-14.

7. Sotivoldievich Z.M., Rakhimdjanovich K. V. Demonstration in improving the quality of education //Conference Zone. 2021, p.304-308.

8. Sotivoldievich Z.M., Rakhimdjanovich K.V. The Problem Of Organizing Exhibitions Of Theoretical Mechanics Lessons // Design Engineering. 2021, p. 9569-9572.

9. About the Method of Assessing Students' Knowledge Z.M. Sotivoldievich, K.V. Rakhimdjanovich // Design Engineering. 2021, issue 9, с. 9579-9585.

10. Sotivoldievich Z. M. A Method of Assessing Students' Knowledge in Practical Classes // Design Engineering. 2021, p. 9573-9578.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

11. Rasulov H. Boundary value problem for a quasilinear elliptic equation with two perpendicular line of degeneration // Центр научных публикаций (buxdu. uz) 5:5 (2021).

12. Махмудов З. С. Применение диаграммы венна на занятиях // Электронный инновационный вестник. 2021, №1. c. 4-5.

13. Ulugbek D., Yodgorjon T. Rotors Of Wind Aggregates and Their Construction Problems // International Journal of Progressive Sciences and Technologies. - 2021, V. 27. №1. p. 148-154.

14. Abdivalievich D. J. Increasing student activity in lectures on the subject of structural mechanics // Innovative Technologica: Methodical Research Journal. 2021, v. 2. № 07. p. 38-42.

15. Kenjaboevich T. Y. Domino interactive in theoretical mechanics lectures apply the method // Innovative Technologica: Methodical Research Journal. - 2021. Т. 2. №. 07. С. 43-48.

16. Yodgor T., Abduvaliyevich D. J., Insomiddin N. The Effect of the Number of Rotor Plates on the Vertical Axis on the Value of the Moment of Inertia // Design Engineering. - 2021. - С. 5504-5509.

17. Zakirovich M. A. Technologies for shaping the digital culture of undergraduate students in the information-educational environment // International journal of re-search in commerce, it, engineering and social sciences. 2022. v.16. №2. p.30-33.

18. Maxmudov A.Z. The dialectical unification of the digital society and the humanization of higher education.. Galaxy international interdisciplinary research journal (GIIRJ). 2:10 (2022), р.524-532.

19. Maxmudov A.Z. Bakalavr talabalarining raqamli madaniyati asosida raqobatbardoshlik sifatining afzalliklari // НамДУ илмий ахборотномаси - Научный вестник НамГУ, 2021 йил 11-сон. 418-423 b.

20. Maxmudov A.Z. Raqamli jamiyat va raqamli madaniyat // НамДУ илмий ахборотномаси - Научный вестник НамГУ 2021 йил 12-сон. 549-552.

21. Sotivoldievich M. Z., Mutalovich R. A. About a way to evaluate students'independent learning //international journal of social science & Interdisciplinary research, 2022. v. 11. c. 165-170.

22. Махмудов З. С. ва бош;. Хрзирги кун ёшлари олдига ;уйиладиган вазифалар хусусида // Научное знание современности. 2017. №. 6. с. 11-14.

23. Tuллaбoeв Ё., Махмудов З. Возможности теории графа в электрических системах // Теория и практика современной науки. 2016. № 7. с. 310-315.

24. Тиллабаев Ё. К. и др. Возможности mathcad при определении переходных переходных процессов // Научное знание современности. 2017. 6. с.122-125.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

25. Sotivoldievich Z. M. About a new way of assessing students' knowledge in lectures //International Engineering Journal for Research & Development. 2021. vol.6, Issue 5. SJIF: 7.169.

26. Sotivoldievich M.Z. et al. The use of venn diagrams in independent study of theoretical mechanics //International journal of social science & interdisciplinary 2022, vol. 11. p. 192-197.

27. Abduvalievich D. J. et al. On the assessment of students'knowledge in the lessons of structural mechanics //International journal of social science & interdisciplinary, 2022. vol. 11. p. 14-20.

28. Махмудов З. С. ва бош;. Курувчи-мухандисларга назарий механика фанини укитишда фанлараро узвийликни таъминлаш // Научное знание современности. 2017, № 8. 20-22 б.

29. Тиллабоев Е.К. Последовательности точек в m-мерном Евклидовом пространстве. Science and education, scientific journal. 2:3 (2022), с. 28-39.

30. Тиллабоев Е.К. О преподавании непрерывности функции многих переменных с помощью интерактивных методов. Science and education, scientific journal. 3:3 (2022), с.1053-1063.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.