Научная статья на тему 'АНВАР ОБИДЖОН ҲИКОЯЛАРИДАГИ БАДИИЙ ХУСУСИЯТЛАР (“ОДОБЛИ БЎЛИШ ОСОНМИ?” ҲИКОЯСИ МИСОЛИДА)'

АНВАР ОБИДЖОН ҲИКОЯЛАРИДАГИ БАДИИЙ ХУСУСИЯТЛАР (“ОДОБЛИ БЎЛИШ ОСОНМИ?” ҲИКОЯСИ МИСОЛИДА) Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
196
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маҳорат / болалар ҳикоячилиги / услубий ўзига хослик / бадиий хусусиятлар / босқичлар / давр ва қаҳрамон / тасвир хилма-хиллиги. / skill / children's prose / style peculiarities / artistic features / stages / time and hero / style diversity.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Одина Набиевна Абобакирова

Мақолада Анвар Обиджон ҳикояларидаги бадиий хусусиятлари, услубларидаги ўзига хосликлар тадқиқ этилган. Уларнинг ўзбек болалар адабиёти тараққиётидаги ўрни ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ARTISTIC FEATURES IN THE STORIES OF ANVAR ABIDJAN

The peculiarities of the artistic features of the stories by A.Obidjan are analyzed in the given article. The role of the stories in the development of children's literature is elucidated.

Текст научной работы на тему «АНВАР ОБИДЖОН ҲИКОЯЛАРИДАГИ БАДИИЙ ХУСУСИЯТЛАР (“ОДОБЛИ БЎЛИШ ОСОНМИ?” ҲИКОЯСИ МИСОЛИДА)»

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 4 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

AHBAP OBH^OH ^HKOH^APHAArH EA^HHH XyCYCHHT^AP ("O^OB^H By^Hm OCOHMH?" XHKOflCH MHCO^H^A)

OgHHa HaßneBHa AöoöaKHpoBa

OaproHa gaBnaT yHHBepcHTera yKHTyBHHCH, PhD

АННОТАЦИЯ

Маколада Анвар Обиджон хикояларидаги бадиий хусусиятлари, услубларидаги узига хосликлар тадкик этилган. Уларнинг узбек болалар адабиёти тараккиётидаги урни ёритиб берилган.

Калит сузлар: махорат, болалар хикоячилиги, услубий узига хослик, бадиий хусусиятлар, боскичлар, давр ва кахрамон, тасвир хилма-хиллиги.

ARTISTIC FEATURES IN THE STORIES OF ANVAR ABIDJAN

ABSTRACT

The peculiarities of the artistic features of the stories by A.Obidjan are analyzed in the given article. The role of the stories in the development of children's literature is elucidated.

Keywords: skill, children's prose, style peculiarities, artistic features, stages, time and hero, style diversity.

КИРИШ

Болаларга аталган хикояларнинг таъсирчан, болаларбоп, ишонарли, жозибадорлигида уларнинг бадиий жихатдан юкори булиши мухим урин тутади. Тугри кайт этилганидек "Бадиийликнинг турлича даражаси борлигини яна шунинг учун доимо эсда тутиш керакки, танкидчида базан адабий асарининг мазмуни унинг бадиий шаклидан ажратиб туриб бахолаш ходисалари учраб туради. Бундай холларда баъзи танкидчилар гуё асарнинг гоявий мазмуни мухим булгани (масалан, асар хозирги замоннинг мухим темасида ёзилган ва унда мухим идеялар мавжудлиги) учун унга юкори бахо бериб, асарда бадиий жихатдан камчиликлар борлигини гуё иккинчи даражали камчиликдек кайд этиш билан чекланадилар. Вахоланки, бадиий жихатдан суст булган асарнинг нуксонларини унинг гоявий мазмундаги мухимлик ва актуаллик коплаб кетолмайди, бундай асар адабиётнинг тула кимматли асари хисобланиши мумкин эмас". [1,410] Маълумки, "Кичик хажмли бу адабиий асар (хикоя назарда тутилмокда - А.О.) тури киши хаётидаги малум бир вокеани тасвирлайди ва шу вокеага кадар булган ёки ундан

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

кейинги руй берган вокеаларни батафсил баён этмайди. Х,икоянависнинг усталиги шундаки, у киши хаётидан кичкина бир эпизодни олиб, унда хаётнинг мухим типик томонларини шу ихчам шаклда типиклаштириб тасвирлайди" [2,274] Табиийки, юкоридаги хикояга хос жихатлар бадиий жихатдан пухта тузилган жумлалар, иборалар, талаффуз, тасвирий воситалар оркали юзага келган пейзаж ва портрет тасвирида юзага чикади. Айникса, болалар ёзувчиси олдида болалар калбини забт этадиган, уларга таъсир этиб узига ром этадиган асар яратиш вазифаси турадики, бу вазифани барча ижодкорлар хам уддалай олмайдилар. Шу боис хам болалар ёзувчилари хамда, болаларга аталган асарлар микдори хам куп эмас. Болалар учун асар яратаётган ёзувчи бола холатига тушиб, бола булиши керак.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Анвар Обиджон асарларининг болаларбоп, укимишли булишининг боиси хам юкоридаги биз тилга олган жихатлар билан богликдир. Ушбу уринда профессор Н.Владимерованинг "Бугунги узбек хикоянавислигида юз бераётган жараёнлар мураккаб ва ранг-барангдир. Бир томондан, миллий анъаналар билан мустахкам алока кичик жанр чегараларида эркин харакат килиши имконини берса, иккинчи томондан, Гарб адабиётини рус ва кардош халклар адабиётини урганиш жанр диапазонидаги шаклларнинг янада ранг-баранг булиши учун катта имконият тугдиради",[3,13] деган сузларим Анавар Обиджоннинг болаларга атаган хикояларига хам тула тадбик этишимиз мумкин. Масалан унинг "Одобли булиш осонми?" хикояси кичик мактабгача ёшидаги болаларга аталган. Х,икояда халк эртакларига хос услуб - жонворлар ва хайвонларни, хашорот ва паррандаларни одамлар сингари фикрлатиш ва сузлатишдан мохирлик билан фойдаланиб муайян гояни ифодалашида кузга ташланади. Асар кахрамонлари она сичкон ва сичконча. Ёзувчи уларнинг зарарли жихатлари хакида тухталмайди. Уларга холис муносабатда булгани холда вокеликка одоб-ахлок хакидаги гояни сингдиришга эришади. Ёзувчи фикрича сичконлар хам улкан борликнинг ажралмас булаги, улар хам борликда яшашга тула хаклидирлар.

Х,икоя сичконча тасвири билан бошланади: "Миттигина, кувноккина, ебтуймасгина бир сичконча бор экан. У суюкли ойижониси билан бирга кишлокдаги энг баланд,энг куркам уйнинг энг чукур ковагида яшар экан" тарзида асосий кахрамон хакида сикик, мухтасар маълумот берилади. Ушбу тасвир узбек халк эртакларидаги "Бир бор экан, бир йук экан..."[4,13] тарздаги ифода йусинини беихтиёр ёдга солади. Кунларнинг бирида тулпок Сичкончанинг ойижониси бурнини бурнига ишкаб ишкалаганича эркалатиб унинг оёк пойлари пишиб, тили сайрокланиб, ташкарига чикиб уйнаса уйнагудек булиб колганини,

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

энди эсини йигиб, одобли булиши кераклигини уктириш билан асар сюжети вокеалари ривожлана бошлайди. Сичконча хам уз навбатида эси жойда эканини, чунки кайси овкат ширин эканини яхши булишини сузлаб, одобли куриниш учун нима килиш зарурлигини сурайди. Онаси хам уз навбатида саволга шундай жавоб беради: "- Кичкинтойларнинг одоби, биринчи уринда, кандай салом беришидан билинади, - дея жавоб кайтарибди онажониси. -Узингдан каттарокларни учратганинида, чиройли жилмайиб: "Ассалому алайкум", десанг , улар хам сенга очик юз билан бокиб: "Ваалайкум ассалом", дейишади. Кейин ичларида "нихоятда одабли бола экан, ота-онасига минг рахмат, деб куйишади". [4,13]

НАТИЖАЛАР

Ёзувчи узига хос ижодий топилмалар билан кахрамонлар нуткига енгил юмирни сингдириб юборадики, укувчи юзида беихтиёр кулги пайдо булади. Сичконча койилмаком салом бериб, бошкалардан рахмат эшитгиси келибди. "Ковакдан чикибок, унга чакчайганича тикилиб турган бугирсоксимон Мушукка йуликибди. Сичконча шум барокка жилмайиб караб, "Ассалому алайкум, Миёвпочча!" деган экан, унинг кузидаги ёвузлик бирданига сунибди ва сал тамшаниб куйиб: "Ваалайкум ассаломув-в... Умринг узок булсин. Утавер", дебди".[4,15] Ушбу уринда "Миёвпочча" лакаби бетакрор топилма, мушик киёфасини енгил юморга йугирилган чизгиси вазифасини бажарган.

Сунг Сичкончага дуч келган эчки киёфаси унинг саломида куринади. Ташки чизгиси эса унинг оппок чукки соколлини шамолда байрокдек хилпираши тасвирида намоён булади. ^ари эчки Сичкончанинг "Ассалому алайкум Эчкибой бува" деган саломига "Ме-е-алайкум ассалом" дея кироат билан жавоб беради. Эчкининг саломга уз маърашига мос берган жавоби укувчини ишонтиради, вокеликнинг таъсирчан киёфасини таъминлайди хамда унга кулги уйготади.Сичкончага олдида турган думбулдан тотиб куришга таклиф этар экан, унинг одоби учун отасига рахмат айтади.

У усик шуралар орасида косасини ичига беркиниб ухлаётган тошбакани куриб колади. Унинг атрофида айланича салам бераверади. Тошбака бу дунёда тинчрок жой колмаганидан норози булади. Сунг ялангликда маймок ит - узининг айтишига караганда, юздан ошик "жахон уришлари"да катнашиб, етмиш туккиз жойидан ярадор булган шаввоз Турткуз кушни Олапар билан суяк учун жанг олиб бораётгани устидан чикиб колади. Сичконча шундай жанговор хайвонга салом бермай утишни одобсизлик хисоблаб, майин овозда "Ассалому алайкум, пахлавон Турткуз!" дейди. Итлар унга парво килмай "тишла-тишла"ни давом эттираверадилар. Сичконча хам улар атрофида чангга беланган холда "пизиллаб"

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

айланиб салом беришда давом этаверади: "- Ассаломалайкум! Х,ей, Турткуз, ассаломалайкум! Бу канака, кулок борми узи? Х,ей, ассаломуалайкум деяпман! Саломга алик кани? Бунака килиш яхшимас! Ассаломалайкум деб турибман-а! Шунда Турткуз Олапарнинг елкасидан тишлаб узокрокка отиб юборибди-да, то душмани узини унглаб олгунча, орадан Сичкончага украйиб: "Вов алайкум! Кунглинг тинчидими, кутилдимми? Бор йукол энди!" -деб ириллабди, сунг кайтадан олишувга киришибди".[4,19] МУХОКАМА

Сичконча бу совук муамаладан хафа булиб, Тошбака ва Турткуз вокеасини йиглаганича кекса эчкига сузлаб беради. Саломлашиш шарт булмаган холатларда хам булиши мумкинлиги хакида эчки сузлаб беради.

Ёзувчи хикояда болаларни бирон юмишни бажаришда акл-фаросатли булишига, кутилмаган холатларда тугри йул тутишга чакиради.Ушбу уринда ёзувчининг куйидаги эътирофи характерлидир: "Болага атаб ёзилаётган асарни овкат деб фараз килсак, ута иссик булса, огзини куйдиради; ута совук булса, ичини шамоллатади. Аммо, икковидан хам хафлироги буткул бемазаси, битта тузи паст асар болани китобдан умирбод безитиб ташлаши хеч гап эмас. Шу боис болаларга ёзаётганда, адиб узини уларга уйинчок ясайдигандек тутиб, уларда бу нарсага кандай килиб купрок кизикиш уйготиши мумкинлигини, фарзандларимизни у нималарга ургатиши билан алохида ахамият касб эта олишини олдиндан чамалаб турмоги лозим. Болаларга багишлаб ёзилган кичкинтойлар тушунчасидан, уларнинг узига хос атворидан, одмигина фикрлашларидан, ширингина, соддагина гаплашувлари доирасидан ортикча узоклатиб кетмасликка риоя килиш талаб этилади. Энг кийини мана шуни уддалашдир. Болаларнинг табиатига ёт китоб болаларга кушилиб уйнолмайди".[5,13] ХУЛОСА

Анвар Обиджон юкоридаги хикоясида шартлилик-ишониш мумкин булмаган ходисани ишонтирарли акс эттириш усулидан мохирлик билан фойдаланади. Бугирсоксимон мушук салом бергани учун Сичкончага утавер деяр экан "Умринг узок булсин", дея дуо килади. Худди шундай холни кекса Эчкининг агар корни оч булса уз олдидаги думбулдан озгина кемириб олишга таклиф килишида куринади. Шартлиликни Сичкончанинг ушбу таклифини яна хам одобли куриниши учун рад этишида хам кузга ташланади. Ёзувчи Сичкончанинг уришкок итга мурожаатидаги узгаришларни узига хос тарзда нозик кузатиш асосида акс эттиради. Дастлаб у "пахлавон Турткуз" деб мурожаат килса, сунгра "Хей,Турткуз!" деб атайди. Кейин эса "Х,ай, деяпман!" дея чакиради.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

Хуллас Анвар Обиджон эса беозор юморга уйгун тасвирий воситаларни куллаш оркали кахрамонлар холати ва чизгиларини яратишга эришади.[10]

REFERENCES:

1. Kоллектив: Адабиёт назарияси. Икки томлик. I-том.; Adabiyot nazaryasi. Ikki tomlik. 1-tom.- Тошкент: Фан, 1978. -Б.410.

2. Хдмидиий X,., Абдуллаева Ш., Ибрахимова С. Адабиётшунослик терминлари лугати. - Тошкент: Укитувчи, 1970. -Б.274.

3. Владимирова Н. Хикоянависликдаги изланишлар.// Узбек тили ва адабиёти. -1988. - №6. -Б.13.

4. Anvar Obidjon. Kezargan Boychechak . Кезарган Бойчечак. - Тошкент: Cho'lpon omidaginashriyot - matba uyi, 2016. -B.13.

5. Анвар Обиджон, Ориф Толиб. Болаларга яхшилик килишдан ортик саодат йук. // - Ёшлик. 2017 йил 1-сон. -Б.13

6. Латиф Махмудов. Сирли хат. - Тошкент: Ёш гвардия, 1981. -Б.4.

7. Фозилов Н.Кичкина деманг бизни... - Б. 88.

8. Ибрагимова З.Кичкинтойлар адабиётининг хусусиятлари. -Тошкент: Укитувчи, 1994. - Б. 4.

9. Каримов Х.Жанрми ёки услуб? -Тошкент: Фан, 1991. - Б. 9.(56 бет)

10. Abobakirova O. Interpretation of the period and heroes in Uzbek children's stories // Teoreticeskaa i prikladnaa naukalnternational Scientific Journal, № 05 (85) 2020.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.