Научная статья на тему 'Навоий вилоятининг туристик салоҳияти, унда экологик ва илмий-маънавий туризмнинг ўрни ва турлари'

Навоий вилоятининг туристик салоҳияти, унда экологик ва илмий-маънавий туризмнинг ўрни ва турлари Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
596
70
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Исломова Р. А.

Мамлакатимизнинг энг катта майдонларидан бирини эгаллаган, аммо вилоят сифатида унчалик узоқ тарихга эга бўлмаган бу юртнинг шаҳар ва қишлоқлари олис ўтмиш қарида қолган башарият маданияти изларидан дарак берадиган қадимий ёдгорликларига ҳам бой. Бу обидалар нафақат ислом дини тарғиботчилари саналган азизлар, авлиёлар тарихидан, балки бу ҳудуднинг умумбашарият тарихига тенгдош эканлиги ҳақида ҳам тарихий маълумотлар мавжуд. Ўз ўрнида бу бойликлар муҳим иқтисодий салоҳиятга эгадирлар.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Навоий вилоятининг туристик салоҳияти, унда экологик ва илмий-маънавий туризмнинг ўрни ва турлари»

V_/

Исломова Р.А.

Навоий Давлат кончилик институти

НАВОИЙ ВИЛОЯТИНИНГ ТУРИСТИК САЛОЩТИ, УНДА ЭКОЛОГИК ВА ИЛМИЙ-МАЪНАВИЙ ТУРИЗМНИНГ УРНИ ВА ТУРЛАРИ

Мамлакатимизнинг энг катта майдонларидан би-рини эгаллаган, аммо вилоят сифатида унчалик узоц тарихга эга булмаган бу юртнинг шацар ва цишлоцлари олис утмиш царида долган башарият маданияти изларидан дарак берадиган цадимий ёд-горликларига цам бой. Бу обидалар нафацат ислом дини тартиботчилари саналган азизлар, авлиёлар тарихидан, балки бу цудуднинг умумбашарият та-рихига тенгдош эканлиги цацида цам тарихий маъ-лумотлар мавжуд. Уз урнида бу бойликлар муцим ицтисодий салоциятга эгадирлар.

Вилоятнинг туристик салох,иятини бах,олаш учун "салох,ият" сузининг маъно-сини аниклаб олишни максадга мувофик, деб х,исоблаймиз. "Узбек тилининг изошли лугати"да ушбу сузларнинг маъноси-га чукур етиб бориш учун "салохият"1 ва "потенциал"2 сузлари келтирилган. "Салох,ият" сузига юкорида келтирилган луFатда "яроклилик; ваколат, хукмдорлик; тулик х,окимият. Кобилият, иктидор"3, де-ган нисбатлар берилган. Ушбу лугатда "потенциал" сузи икки марта келтирилган ва биринчисига куйидаги изох, берилган "куч, кувват. Электр ёки магнит май-донининг маълум нуктадаги х,олатини белгилайдиган микдор, катталик". Иккин-чи х,олатда "салох,ият", деб синоним сифатида изох,лаб, куйидаги маънони бер-ган: "Бирон-бир жих,атдан имкониятлар, куч-кудрат даражаси; фойдаланиши мум-

1 Узбек тилининг изох,ли луFати: 80000 дан ортик, суз ва суз бирикмаси. Ж.Ш, Н-тартибли / тахрир хайати: Т.Мирзаев (рахбар) ва бошкалар. УзР ФА Тил ва адабиёт институти. - Т.: "Узбекистон миллий энциклопедияси" давлат илмий нашриёти, 2006. - 301 ва432 бет.

2 Уша жойда. - 301 бет.

3 Уша жойда - 432 бет.

кин булган воситалар, имкониятлар маж-муи" 4. Бизнинг тадкикотларимизда "фойдаланиши мумкин булган воситалар, имкониятлар мажмуи" деган кисми туFри келади. Навоий вилоятининг туристик салохияти (потенциали) деганда туризм-да кулланилиши ёки фойдаланиши мумкин булган воситалар, яъни туристик объ-ектлар, туристик ресурслар ва имконият-лар мажмуи тушунилади.

Агар ушбу тушунчалардан 5 келиб чикадиган булсак, Навоий вилояти хам катта туристик салохиятга эга. Ушбу вилоятнинг купгина манзиллари, жумладан, Кармана шахри, Работий Малик, Нурота каби кадимий кентлари, Тошмачит, Чил устун, Кук гумбаз, Килич ота каби унлаб обида-лари, Касим шайх, Ориф Деггороний каби азиз авлиёлари туристик салохиятнинг таркибий кисмлари хисобланади. Шу-лар ва шулар каби бир канча мукаддас кадамжолари тарихий манба сифатида урганилган, улар туFрисида аник маъ-лумотлар мавжуд. Аммо ушбу обидалар-

4 Уша жойда. - 301 бет.

5 Биз матнда суз туркумларининг келишига караб "салохият" ва "потенциал" сузларидан синоним тарикасида фойдаланамиз.

1-Расм.

Экологик туризмнинг таснифланиш белгилари

га туристик объект сифатида тизимли ён-дошилмаётганлиги ва улардан кам фойда-ланилаётганлиги х,али бу борада вилоятда анча ишларни амалга ошириш лозимли-гидан далолат беради.

Туризм тизимида экологик туризмнинг уз урни мавжуд. Бу айникса Наво-ийдек вилоят учун жуда ах,амиятлидир. Мазкур х,удудда дашти-чуллар билан бир-га то^ар, гузал манзарали х,удудлар, азиз авлиё ва мутафаккирлар кадамжолари, купгина фойдали казилмалар, узига хос ах,оли катлами мавжуд. Унинг х,удуди жуда кенг ва рангбарагдир. Хар бир тумани х,ам узига хос табиатга, урф-одатларга эгаки, у нафакат хорижий, балки ички миллий ту-ристлар учун х,ам ута кизикарлидир. Буни

амалга ошириш учун тегишли ташкилий тадбирларни амалга оширишни такозо килади. Буларнинг х,аммаси, уз навбати-да, экологик туризмни ривожлантириш учун моддий ва интеллектуал асос булиб х,исобланади. Зеро, экологик туризм шунчаки табиат куйнига саёх,ат булиб колмасдан, унинг тегишли талабларга жа-воб бериш лозимлигини, маълум меъёр-ларга амал килишлигини, хавфсизлик-нинг таъминланиши кабиларни инобатга олишни такозо килади.

Буларнинг х,аммаси экологик туризмни туfри англашни талаб килади. Бунинг учун эса уларнинг турларини аниклаб олиш ло-зим булади. Экотуризм х,ам бошка туризм сингари бир канча турларга булинади.

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 3, 2012

V_/

1-жадвал

Экологик туризмнинг мак,сади буйича таснифининг турлари ва уларнинг мазмуни

Экологик туризмнинг турлари Экологик туризм турларининг мазмуни

Илмий туризм

Билиш, урганишга каратилган Табиатни ва бошка экологик туризм объектларини билишга, бир вактнинг узида дам олиш ва тегишли тарзда завкланишга каратилган туризм.

Укувни амалга оширишга каратилган Билимини оширишга, асосан укув муассасалари томонидан ташкил килинадиган, табиатни урганишга, хусусан, ботаника, биология, зоология каби фанлар буйича табиат билан жонли мулокат килишга каратилган туризм.

Маданий ва ижтимоий к,адриятлар туризми

Хизмат юзасидан Купинча экологик туристик объектлар мавжуд жойларга хизмат сафарига юборилиши билан боFлик ва ушбу объектларни бевосита урганиш максадларига каратилган туризм.

Кариндош-уругларни куришга каратилган Шахарда яшовчиларнинг ота-онаси ва бошка якинлари кишлокда яшайдиган булса, уларни куриш учун кишлокка, агар кариндош-уруглар турли худудларда истикомат киладиган булса, уларнинг бир-бирини куриши учун бир жойдан иккинчи жойга бориши билан боFлик туризм.

Диний зиёрат максадида Туризмнинг ута кадимий шакли булиб, хозирги пайтда ички туризм даражасидан халкаро туризм даражага кутарилган турли мукаддас жойларни зиёрат килиш (куп холларда хаж сафари кабилар) билан бомик туризм.

Саргузаштли туризм

Спорт ва сомомлаш-тиришга каратилган Бу турли спорт мусобакаларини ташкил килиш оркали, мамлакат микиёсида спортнинг турли йуналишлари буйича чемпионатларга, умид нихоллари, баркамол авлод, универсиада каби оммавий спорт мусобакаларга иштирок этиш оркали амалга ошириладиган туризм.

Табиат куйнига саёхат максадида Табиатдан завкланиш, унинг барча бойликларидан (соф хаво, тоза сув, табиат гузаллиги, турли туман усимликлар, ноёб хайвонлар, кушлар кабилардан) бахраманд булишга каратилган туризм.

Ихтисослашган саёхатларга каратилган Алпинизм, кояга тирмашиб чикиш, музликларни забт этиш, Fорларга саёхат, конкида (лижада) учиш, отда сайр килиш кабилар билан боFлик туризм.

Табиат туризми

Рекреация максадида Аксарият холларда одамларнинг таътил пайтида, буш вактларини мазмунли утказишга ва шу даврда саломатлигини хамда кучини тиклашга каратилган табиатга ошуфта туризм.

Эгзотик максадда Туристларнинг Fаройиб нарсаларни куришга, табиатнинг бетакрор гузалликларини, махаллий ахолининг турмуш тарзи, урф-одатларини, шу худудда тайёрланадиган овкатларини куриш ва бахраманд булиш максадига каратилган туризм.

Буларни тадкик килиш учун унинг турли белгилари буйича таснифланишини куриб чикиш максадга мувофикдир. Бу бора-да хам иктисодий адабиётларда турли карашлар мавжуд.

Мазкур маколада уларнинг х,ар би-рига алохида тухталмасдан, барчаси-ни умумлаштирган холда бир канча белгилари буйича таснифлаш мумкинлиги-ни таъкидламокчимиз. Хусусан, экологик туризмни, шу жумладан, Навоий вилоя-ти экологик туризмини куйидаги белгилар буйича таснифлаш мумкин, деган хулоса-га келдик (1-расм).

Юкорида келтирилган белгилар-дан бири экологик туризмнинг максади буйича таснифланишини куриб чикамиз. Ушбу белгиси буйича экологик туризм куйидагиларга булинади:

• билиш, урганишга каратилган;

• хизмат юзасидан;

• к,ариндош-уругларни куришга каратилган;

• диний зиёрат максадида;

• спорт ва соFломлаштиришга каратилган;

• укувни амалга ошириш максадида;

• рекреация максадида;

• табиат куйнига саёхат максадида;

• ихтиcocлaшгaн caëxa^apra кapaтилгaн;

• эгзoтик мaк1caддa.

Ушбу экoлoгик туpизмнинг туpлapини изox1лaш учун куйидaги жaдвaлдaн фoйдa-лaнишни тaвcия килaмиз (1-жaдвaл).

Ушбу жaдвaлдa кeлтиpилгaн э^-лoгик туpизмнинг туpлapи шapтли pa-вишдa биз тoмoнимиздaн тypт гуpу^гa бyлингaн. Aммo улap биp-биpи билaн узвий бoFликдиp. Биpинчидaн, улapнинг xaMMa^ тaбиaт билaн бoFлик бyлca, ик-кинчидaн шу мaxaллий хaлкнинг мaдa-ний вa ижтимoий кaдpиятлapи билaн xaM бeвocитa бoFликдиp. Ушбу жиxaтлap ту-pизмнинг бapчa гуpуxлapидa oзми-кyпми учpaйди. Мacaлaн тaбиaт кУйнигa caëxa^ у биp вaктнинг yзидa xaM capгузaшт ту-pизми туpигa киpca, шу x^a^a у тaби-aт туpизми cифaтидa xaM нaмoëн бyлaди. Худди шундaй xoлaтни туpизмнинг бoшкa туpлapи бyйичa xaM кaйд килишимиз мум-кин.

Экoлoгик туpизмнинг билиш, ypгaнишгa кapaтилгaн туpидa туpиcтлap тaбиaт-ни вa бoшкa экoлoгик туpизм oбъeктлa-pини билиш мaкcaдидa aмaлгa oшиpил-гaн бyлaди. Бу туpизм биp вaктнинг yзидa дaм oлиш вa тегишли тapздa зaвк oлиш-ra кapaтилгaнлиги билaн xaM xapaктepли-диp. Xap кaндaй туpизм cингapи билиш туpизмининг мaкcaди xaM дунёни билиш, Уpгaниш, ундaги yзгapиш вa жapaëнлapни идpoк килиш билaн биpгa унинг бeтaкpop-лигидaн зaвклaнишгa xaM кapaтилгaндиp.

Хизмaт юзacидaн aмaлгa oшиpилaди-^н туpизм кyпинчa экoлoгик туpиcтик oбъeктлap мaвжуд жoйлapгa хизмaт caфa-pигa юбopилиши, ушбу oбъeктлapни бе-вocитa ypгaниш мaкcaдлapигa кapaтилгaн бyлaди. Бу икки йyнaлишдa aмaлгa oши-pилaди. Биpинчиcи, экoлoгик туpизм би-лaн бoFл и к бyлмaгaн xoлдa экoлoгик o6^ eктлap мaвжуд жoйлapгa хизмaт caфapигa юбopилгaн бyлca, у бeвocитa шу экoлoгик oбъeктлapни ^иш opкaли улapдaн зaвк oлaди. Иккинчи^, бeвocитa шу экoлoгик pecуpcлapни ypгaнишгa кapaтилгaн xaM 6Улиши мумкин. Бу унинг илмий туpизм билaн бoFликлигидaн дaлoлaт бepaди.

Экoлoгик туpизмнинг муxим туp-лapидaн биpи кapиндoш-уpуFлapни

^иш^ кapaтилгaндиp. Бундa кyпгинa шaxapликлap oтa-oнacи вa бoшкa якинлapи кишлoкдa яшaйдигaнлapни кypиш учун кишлoккa caфap килaдилap. Булapдaн тaшкapи кyпгинa кapиндoш-уpуFлap, тaкдиp тaкoзocи билaн туp-ли xудудлapдa иcтикoмaт килaдилap. Улap биp-биpини кypиш учун биp жoй-дaн иккинчи жoйгa бopиб экoлoгик ту-pиcт мaкoмигa эгa бyлaди вa туpизмни aмaлгa oшиpaди. Ушбу туpизмнинг туpи бoшкaлapгa ниcбaтaн yзигa xoc хуcуcият-ra эгa, яъни улap мexмoнxoнa ёки бoшкa туpиcтлap ^н^и opтикчa xизмaтлap-ни тaлaб килмaйдилap. Улapнинг туpи-cтик xapaжaтлapи acocaн ЙУЛ тpaнcпopти xapaжaтлapи вa шу xудуддa caвдo-coтик килиши билaн бoFлик. Ammo ушбу туpизм-ни а^тиат xиcoбoтлapдa ифoдaлaш му-paккaблигичa кoлмoкдa.

Диний зиëpaт мaкcaдидa aмaлгa oши-pилaдигaн экoлoгик туpизм туpизмнинг yтa кaдимий шaкли 6УЛИ6, xoзиpги пaйт-дa янaдa pивoж тoпмoкдa. Бу туpизм aco-caн ички туpизм шaклидa pивoжлaнди. Хoзиp эca, xaлкapo дapaжaгa кyтapилди. Муcтaкиллик йиллapидa мaмлaкaтимиз фукapoлapигa xaж caфapининг тaшкил килиниши бундaй туpизмгa кaттa имшни-ятлap эшигини oчиб бepдилap. Aйникca, бу туpизм мукaддac жoйлapгa зиëpaт килиш учун мaмлaкaтимизнинг туpли xудудлapидaн тaшpиф буюpaдигaн зиё-paтчилapдиp. Бу Haвoий вилoятининг Hу-poтa, Кapмaнa, Хaтиpчи кaби тумaнлapи-дa pивoжлaнгaн. Tуpизмнинг ушбу туpи-ни pивoжлaнтиpиш учун xaли им^ният-лap вилoятдa ^^a.

Экoлoгик туpизмнинг муxим туpлapи-дaн биpи - cпopт вa coFлoмлaштиpишгa кapaтилгaн туpизмдиp. Бу туpли cпopт муcoбaкaлapини тaшкил килиш opкaли aмaлгa oшиpилaди. Биздa туpизмнинг ушбу туpи мaмлaкaт микëcидa cпopтнинг туp-ли йyнaлишлapи бyйичa чeмпиoнaтлapгa, умид ниxoллapи, бapкaмoл aвлoд, унивep-cиaдa ^би oммaвий cпopт муcoбaкaлapгa иштиpoк этиш opкaли aмaлгa oшиpилaди. Спopт туpизмининг биp киcми бeвocитa экoлoгик туpизм билaн бoFлик бyлмacaдa, aкcapияти шу coxara бeвocитa бoFликдиp.

ИКТИМД BA MOЛИЯ I ЭKOНOMИKA И ФИНAНCЫ № 3, 2012

V_/

Билимини оширишга каратилган, асосан укув муассасалари томони-дан ташкил килинадиган экологик туризм укувни амалга ошириш ва тин-гловчиларнинг билимини ошириш максадига каратилгандир. Бунда табиат-ни урганишга, хусусан, ботаника, биология, зоология каби фанларни урганишга ва шунга боFлик илмий-тадкикотларни олиб боришга х,ам каратилгандир. Ту-ризмнинг ушбу тури ташкиллаштирилган туризм булиб атроф-мух,итни асрашга х,ам йуналтирилган булади. Буларни амалга ошириш максадида алох,ида илмий экспе-дициялар ташкил килинади ва кузатув на-тижалари алох,ида урганилади.

Рекреация максадида амалга ошри-ладиган экологик туризм аксарият х,олларда одамларнинг таътил пайтида, буш вактларини мазмунли утказишга ва шу даврда саломатлигини х,амда кучини тиклашга каратилгандир. Бу жараёнлар асосан табиат куйнида ва у билан боFлик булганлиги туфайли экологик туризмнинг истикболли тури сифатида бах,оланади. Ах,олининг фаровонлиги ошиб бориши билан бирга ушбу туризмга эх,тиёж х,ам ошиб бораверади ва мос равишда турист-лар сони х,ам купайиб сох,анинг ривожла-ниши руй беради.

Эгзотик максадда амалга оширила-диган экологик туризм туристларнинг Fаройиб нарсаларни куриши ва улар-дан завкланиши билан боFликдир. Бу туризм бевосита саргузашт туризми билан боFл и к х,олда ривожланади. Бунда табиатнинг бетакрор гузалликларини, мах,аллий ах,олининг урф-одатларини, шу х,удудда тайёрланадиган овкатларини куриш ва улардан бах,раманд булишга каратилгандир.

Экологик туризмнинг яна бир йуналиши бевосита табиат куйнига саёх,ат булиб х,исобланади. Ушбу туризмнинг асосий максади табиатдан завкланиш, унинг бар-ча бойликларидан (соф х,аво, тоза сув, табиат гузаллиги, турли туман усимликлар, ноёб х,айвонлар, кушлар кабилардан) бах,раманд булишга каратилгандир. Туризмнинг ушбу тури деярли барча экологик туризмнинг турларида иштирок этади.

Аммо у алох,ида саргузашт тури сифатида х,ам уз урнига эга.

Экологик туризмнинг яна бир мух,им турларидан бири ихтисослашган саёх,атларга каратилган туризмдир. Ушбу туризм спорт туризмининг бир кисми сифатида бах,оланиши х,ам мумкин. Аммо у ихтисослашганлиги учун, алох,ида гурух,га ажратиб курсатишни максадга мувофик, деб топдик. Бунга алпинизм, кояга тир-машиб чикиш, музликларни забт этиш, Fорларга саёх,ат, конкида (лижада) учиш, отда сайр килиш кабиларни киритиш мумкин.

Булардан х,ам куриниб турибдики, экологик туризмга килинадиган хизмат-лар х,ам унинг турларига караб турлича булади.

Навоий вилояти х,удудининг асо-сий кисми чули-биёбонлардан иборат-лиги, ушбу масканда экологик туризм-ни ривожлантириш учун х,ам катта им-кониятдир. Мисол тарикасида Кизилкум сах,росини олайлик. Бу узининг бекиёс ма-данлари билангина эмас, узок тарих сир-ларини баFрида саклаётгани билан х,ам кадрлидир. Маълумки, ХХ-асрда унинг баFрида Навоий, Нуробод, Учкудук, За-рафшон шах,арлари каби йирик шах,арлар барпо килинди. Буларни асримизнинг ул-кан кашфиёти деб бах,олаш мумкин. Ушбу шах,арларимиз ах,олисининг асосий кисми олтин топарлар булиб х,исобланади. Булардан ташкари, улкан Кизилкум кадимда денгиз булгани архиологлар томонидан аникланган. Кизилкум чули х,удудидан динозавр тишларининг топилиши бу за-мин тарихининг миллион йиллар билан улчанишидан далолат беради. Бу эса йирик экологик туризм объекти сифатида мамлакатимизнинг экотуристик салох,иятини янада кенгайтирадиган им-кониятдир.

Боз устига кадимий Хитойдан Урта денгизни х,амда Европа мамлакатлари-ни боFлаб турган Буюк Ипак йулининг х,ам вилоят х,удудидан утганлиги туризм-ни халкаро микиёсда ривожлантириш имкониятининг х,ам мавжудлигидан да-лолатдир. Чунки бу х,удудда кадимдан савдо-сотик, маданият, х,унармандчилик, мех,мондорчилик каби хизматлар ва улар

тизимидa туpизм coxacи xaM pивoжлaн-гaн.

Haвoий вилoяти Узининг кaдимий Ma-дaниятигa эгa бyлгaн XУДУД. Aгap биpгинa Кapмaнa миcoлидa гaпиpaдигaн бyлcaк, мaнбaлapдa кypcaтилишичa, бу XУДУД Х-XIII acpлapдaëк yзигa xoc мaдaний Map-^з бyлгaн. Бaъзи мaнбaлapдa ëзилишичa, Утмишдa Кapмaний тaxaллуcи билaн ижoд кил^н шoиpлap 20 дaн opтик бул^н. Бу xудуддa яшaëтгaн xaлк aзaл-aзaлдaн yзигa xoc эcтeтик дунëкapaшгa э^ бyлгaн. Ви-лoят тумaнлapидa ^^ниб кeлинaëтгaн фoлклop мaтepиaллapи, xaлкнинг туpли мapocимлapи, уpф-oдaтлapи, xaлк oFзaки ижoдидaн кaдимий удум вa aнъaнaлap мужaccaмлaшгaн. Миcoл тapикacидa ви-лoят axлидa caклaниб кoлгaн туй Ma-pocимлapни oлиб кypaйлик. Мaълумки, тyйлapимиздa келинни куёвнинг xoнaдo-нигa oлиб бopишдa ун тyлдиpилгaн идиш ичигa биp жуфт шaм ёкиб кУйилaди. Бу шaм куёвнинг уйигa бopгунчa yчмacлиги кepaк. Мaнa шу шaм ёкиш oдaти бeвo-cитa кaдимги aждoдлapимизнинг oтaш-пapacлик эътикoдидaн нaмунa cифaтидa xaли-xaнуз яшaб кeлaëтгaнлиги, шу зaмин xaлкининг эpaмиздaн oлдин xaM мaвжуд бyлгaни, уз дaвpининг pивoжлaнгaн Ma-дaният бocкичини бoшидaн кeчиpгaнидaн нaмунaдиp.

Вилoятдaги мукaддac жoйлapдaн биpи Hуpoтa шaxpидa жoйлaшгaн Чaш-Ma зиëpaтгoxидиp. Уни тaбиaтнинг бeтa-кpop мyъжизacи cифaтидa бaxoлaш мум-кин. Чунки ундaги бaликлap бoшкa cув xaвзaлapидa учpaмaйди. Чaшмaнинг биp тapмoFи Дexибaлaнд кишлoFидaн келиб чиккaн. Минepaллap билaн тyйингaн бун-дaй тapкибдaги шифoбaxш ичимлик cуви мaмлaкaтимизнинг бoшкa xудудлapидa дeяpли учpaмaйди. Hуpoтaдaги кopизлap (кудуклap) бу xудуддa кaдимдaн cув ин-шooтлapи мaвжуд бyлгaнлигидaн дaлo-лaт бepиб туpибди. Мaнбaлapдa тaъкид-лaнишичa, бу cув иншooтлapини Алек-caндp Мaкeдoниялик куpдиpгaн. У Hуpo-тaдa кaлъa куpиб биp муддaт яшaгaн экaн 1. Булapдaн xaM ^иниб туpибдики, вилo-ят кaттa туpиcтик caлoxиятгa эгa.

1 Сaттopoв У. Haвoий вилoяти.- Т.: "Yangi asr avlodi" yfihbNnb, 2004 - 6 б.

Вилoятдa xизмaт кypcaтишнинг бapчa туpлapини, улap тapкибидa туpизмни xaM жaдaл pивoжлaнтиpиш имкoниятлapи-нинг мaвжудлигигa янa биp миcoл, биp-гинa Hуpoтa тумaни мapкaзидa жoйлaш-^н кaдимий чaшмa зиëpaтгoxи xoзиpги кундa туpизмнинг биp кaнчa туpлapи учун туpиcтик oбъeкт xиcoблaнaди. Бу биpин-чидaн, зиëpaтчилapнинг энг ceвимли Ma-cкaни cифaтидa кaдиpлaнca, иккинчидaн, мaдaний-тapиxий oбидa cифaтидa xaM кaттa axaмиятгa эгa. Учинчидaн ушбу Ma-cкaн илмий туpизм oбъeкти xaмдиp. Ушбу зиëpaтгoxнинг xaли жудa куп oчилмaгaн киppaлapи мaвжуд.

Хoзиpгaчa шу мукaддac чaшмa би-лaн бoFл и к туpли aфcoнa вa pивoятлap oFиздaн-oFизгa утиб кeлмoкдa. Aфcoнaдa aйтилишичa, кaдим зaмoнлapдa тoFдa oв килиб юpгaн биp oвчи йигит cувcизлик-дaн мaдopи куpиб йикилaди. Йигит ёт^н жoйдa биp нуpoний чoл пaйдo бyлaди вa ундa тoFнинг нapиги тoмoнидa cув 6OP-лигини aйтaди. Йигит чoл кypcaтгaн жoй-дa бyлгaни вa у epдa xeч кaндaй булoк кypмaгaнлиги учун чoлнинг гaплapигa ишoнмaйди. Лекин cувcизлик уни чoл aйт-гaн жoйгa бopишгa мaжбуp килaди. Йигит чoлгa paxмaт aйтиб, йyлгa чикиши би-лaн чoл кyздaн Foйиб бyлaди. Шундa йигит Хaзpaти Хизpгa йyликкaнлигини би-лaди вa биp oз йул юpгaч, тoF opacидaн кyкгa нуp тapaлaëтгaнлигини кypaди. Бу нуp чaшмa cувидaн кyтapилaëтгaн экaн. Шундaн кейин бу epни «Hуpoтa» деб aтaй бoшлaгaн экaн2.

Мaзкуp Чaшмa билaн бoFлик жудa куп дaлиллap мaвжуд. Унинг ëнидaги кaбpни Шaйx Хacaн Hуpий (Hуpoтa) нoм-ли илoxий шaxc кaбpи, деб юpитилaди. AMMO Aлишep Haвoийнинг «Hacoйимул муxaббaт» acapлapидa Hуp тoFидa чaшмa-нинг кунчикap тoмoнидa Шaйx Илëc xaз-paтлapининг кaбpи мaвжудлиги ëзилгaн экaн. Дeмaк, мaзкуp кaбp Шaйx Илëc иcм-ли тapиxий шaxcгa тегишли, де^н xулoca-гa келишимиз мумкин. Шунингдек, Hуpo-тa кaдимдa «Куxи нуp», «Hуp TOF^) aтaмa-лapи билaн юpитилгaнлиги xaM эътибopгa лoйик фaктлapдиp. Булapдaн xaM кypиниб

2 Сaттopoв У. Haвoий вилoяти.- Т.: "Yangi asr avlodi" yfihb'nb, 2004 - 6-7 бeтлap.

ИKTИCOД BA MOЛИЯ I ЭKOНOMИKA И ФИНAНCЫ № 3, 2012

турибдики, бу х,удудда х,али олимлар учун илмий-тадкикот ишларини олиб бориш борасида х,ам кенг майдон мавжуд.

Бугунги узбек олимларининг олдида турган яна бир мух,им вазифалардан бири Нурота х,удудида жойлашган кадимги Нур калъаси колдикларини урганишдан ибо-ратдир. Бу калъанинг номланиши ва тари-хи х,али очилмаган курикдир. Худди шу-нингдек, Дех,ибаланддаги х,азрати Хасан ва х,азрати Хусан ёдгорликлари х,ам кам урганилган. Энг мух,ими, мазкур ёдгор-ликлар х,овлисидаги «Авесто» даври ки-шиларнинг оташкадаларини урганиш х,ам олимларимиз эътиборидан четда колмаслиги керак. Бу обидалар х,удудда илмий туризм учун катта имконият мав-жудлигидан далолат беради.

Вилоятнинг Хатирчи туманида х,ам бир канча Fаройиб туристик объектлар мавжуд. Жумладан, туман х,удудида жойлаш-

ган тоFдаги «Жуннати» афсонавий тош х,айкалчалар, муаллак турувчи улкан тош сайёх,ларнинг диккатини тортиши тайин. Аммо бундай ноёб туристик объектлар х,ам тизимли тарзда туристик максадлар учун фойдаланилмаяпти. Бундан ташкари, юзлаб авлиёлар Ислом маънавияти ташвикотида жонбозлик курсатган уз дав-рининг улуF олимлари, комил инсонлари х,ам Хатирчи заминда карор топган. си-фатида мукаддаслаштирилгани, уларнинг кабрлари айни чоFда гавжум зиёратгох, эканлиги х,ам мазкур х,удуднинг иктисодий салох,иятидан далолатдир.

Факат бу х,олатларни реклама килиш оркали, тегишли маршрутларни таш-кил килиб, туристик хизматларни ташкил килувчиларга ва истеъмолчиларига етка-зиш лозимдир.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбек тилининг изошли луFати: 80000 дан ортик суз ва суз бирикмаси. Ж.Ш, Н-тартибли / тах,рир х,айати: Т.Мирзаев (рах,бар) ва бошкалар. УзР ФА Тил ва адабиёт институти. - Т.: "Узбекистон миллий энциклопедияси" давлат илмий нашриёти, 2006. - 301 ва 432 бет.

2. Сатторов У. Навоий вилояти.- Т.: "Yangi asr avlodi" yf¡hbчnb, 2004 - 6 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.